ЎЎЎ 1. Гілярыя Рагатка. Паўстанец 1863 году Ёзапатась Агрызка ды Якуцкая вобласьць. Ч. 1. Койданава. "Кальвіна". 2016.

   

                                                    ПАПЯРЭДНІК ЧАРНЫШЭЎСКАГА

    Мне, як і ўсім, на ўроках рускай літаратуры, пад час навучаньня ў сярэдняй школе № 2 г. Дзяржынска Мінскай вобласьці БССР, даводзілася вывучаць творчасьць Мікалая Гаўрылавіча Чарнышэўскага (раман “Что делать?”). Настаўніца рускай мовы і літаратуры Марыя Аляксееўна Біжака, па мянушцы “Гліст”, з замілаваньнем вельмі пранікнёна ды падрабязна апавядала пра жыцьцёвы шлях пісьменьніка, прынамсі, і пра Вілюйскі пэрыяд ягонага жыцьця, прымушаючы захапляцца мужнасьцю рускага рэвалюцыянэра. Але толькі пад час побыту ў Якуціі я даведаўся што папярэднікам Вілюйскага зьняволеньня расейскага пісьменьніка быў наш зямляк Ёзафат Агрызка, прытым знаходзячыся ў больш жахлівых умовах.

 

 

    Ёзафат (Ясафат, Іасафат, Иосифат, Иосафатъ, Юзефат, Jozafat, Józefat) Агрызка (Огрызко, Огрицко, Охрызко, Огришко, Ohryzko) “польскі дзеяч, беларус родам” нарадзіўся ў (1825) 1826 (1827) годзе, верагодна ў маёнтку Красналучка [так мяркуе маскоўскі літаратар Вячаслаў Агрызка, бо ягоны бацька, як і шмат іншыя вядомыя яму Агрызкі, паходзілі з Красналучкі. /Огрызко В.  В поисках утраченного. Судьба моего однофамильца. // Литературная Россия. Москва. 8 декабря 2000. С. 13./] Барысаўскага павету Менскай губэрні Расейскай імпэрыі, у сям’і беларускага шляхціца Пётры Агрызкі. Красналучка ж, у выніку размаітых тэрытарыяльна-адміністрацыйных зьмяненьняў апынулася ў Лепельскім раёне Віцебскай вобласьці Рэспублікі Беларусь.

 

 

    Таксама лічыцца, што Агрызкі, якія жылі ў ХІХ ст. на Меншчыне, мелі герб Ogończyk (Cauda, Hogon, Ogon, Ogoniec, Powała, Pogończyk) і валодалі маёнткамі Косаўшчына, Відок, Красналучка. /Ohryzko (Ogrizka). // Cziechanowicz J.  Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego. T. V- Rzeszów. 2001. S. 257./

 

 

    Як паведамляў сам Ёзафат Агрызка: “Выхоўваўся я спачатку ў бацькоў, якія трымалі дзеля гэтага выхавацеля, па прозьвішчы Пётух, потым Віцебскай губэрні ў Лепельскім павятовым вучылішчы, куды паступіў ў 1837 годзе, а ў 1841, скончыўшы чатыры клясы павятовай вучэльні, паступіў у пяты кляс Менскай гімназіі, у якой прабыўшы тры гады, скончыў увесь гімназічны курс навук у 1844 годзе; пры выпуску, за посьпехі ў расейскай мове, быў узнагароджаны на права чыну ХІV клясу пры паступленьні ў грамадзянскую службу; знаходзячыся ў павятовай вучэльні і ў гімназіі, у сьвяты Каляд Хрыстовых і Вялікадня, а таксама на вакацыйны час, езьдзіў да бацькоў. З выпадку недастатковага стану маіх бацькоў, я, знаходзячыся яшчэ ў павятовай вучэльні, быў ужо рэпэтытарам пры дзецях настаўніка нямецкай мовы, па прозьвішчы Бермана; у гімназіі таксама ўтрымоўваў сябе лекцыямі, а менавіта, з 1841 па чэрвень 1842 года быў гувэрнёрам пры сыне былога губэрнскага адваката Семенкевіча, а з паловы 1842 да заканчэньня гімназіі знаходзіўся пры дзецях Бардзкага, які быў у той час сакратаром менскага дэпутацкага сходу; па заканчэньні гімназічнага курсу, г. з. ад 1844 г., на вакацыйны час 1845 г. я заставаўся ў Менску і па-ранейшаму займаўся выкладаньнем лекцыяў дзецям Бардзкага і аднаму з сыноў абшарніка Лапіцкага; а ў чэрвені 1845 гада, пабачыўшыся з роднымі, адправіўся ў Пецярбург, дзе ў тым жа годзе паступіў ва ўнівэрсытэт, у якім праз чатыры гады, г. зн. ў 1849 г. скончыў курс навук са ступеньню кандыдата права; за ўсе чатыры гады знаходжаньня ва ўнівэрсытэце і першыя часы па заканчэньні якога, я ўтрымоўваў сябе спачатку пакінутымі ў мяне ад гімназічнага часу грашыма, а потым урокамі ж, якія даваў тым, хто падрыхтоўваўся да паступленьня ва ўнівэрсытэт, у вучэльню правазнаўства, у школу гвардзейскіх падпрапаршчыкаў і іншыя навучальныя ўстановы. На службу паступіў я ў 1850 годзе”. /Гогель Н. В.  Іосафатъ Орызко и Петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. 2-е изд. Вильна. 1867. С. 21-22./

    Згодна фармулярнага сьпісу “Па заканчэньні курсу навук у Імпэратарскім С.-Пецярбургскім унівэрсытэце, са ступеньню кандыдата права, па Найвысачэйшаму пажаданьню, якое адбылося ў 20 дзень сакавіка 1852 году, вызначаны, з прычыны асобага вынятку з агульных правілаў, службоўцам канцылярыі (кадыфікацыйнай) камісіі для рэвізіі і складаньні законаў Царства Польскага, з залічэньнем яму ў абавязковую службу і часу заняткаў па гэтай камісіі для выпрабаваньня з 1850 году 13 (25) жніўня; 12 красавіка 1852 году зацьверджаны ў чыне калескага сакратара, са старшынствам 1850 году 13 (25) жніўня; 2 сьнежня 1854 году ўзьведзены за выдатнасьць ў тытулярныя саветнікі, са старшынствам 1852 году 13 жніўня; 1-го студзеня 1856 г. узьведзены за выдатнасьць ў калескія асэсары, са старшынствам 1855 году жніўня 13; 11 траўня 1857 г. пераведзены ў дэпартамэнт горных і саляных спраў малодшым столаначальнікам”. /Гогель Н. В.  Іосафатъ Орызко и Петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. 2-е изд. Вильна. 1867. С. 23./

    У 1853 г. Агрызка служыў ад’ютантам у Андрэя Карамзіна (1814-1854), старэйшага сына расійскага гісторыка і быў добра знаёмы з яго жонкай Аўрорай Карлаўнай (1808-1902), у дзявоцтве Эва Аўрора Шарлота Шэрнваль, якая ў 1836 г. выйшла замуж за вядомага багача і мэцэната Паўла Мікалаевіча Дзямідава (1798-1840), а 7 ліпеня 1846 г. пабралася другім шлюбам з Андрэем Мікалаевічам Карамзіным.

 

 

    У 1853 г. Андрэй Карамзін адправіўся добраахвотнікам на Крымскую вайну, дзе неўзабаве загінуў. Незадоўга да ад’езду ён пазнаёміў жонку з Ёзафатам Агрызкам. Пасьля сьмерці Андрэя, сяброўскія адносіны Аўроры і яе сакратара Ёзафата неўзабаве перарасьлі, па вызначэньні самой Аўроры ў “сардэчную прыхільнасьць, і нават больш”. Аўрора часта давала грошы на шматлікія пачынаньні Агрызкі.

    Ёзафат таксама быў блізкі да колаў лібэральнай Пецярбурскай інтэлігенцыі, такіх як прафэсар Пецярбурскага ўнівэрсытэта Канстанцін Кавелін (вельмі годнага чалавека, бо Ў. І. Ленін назваў яго “адным з самых гнюсных тыпаў лібэральнага хамства”) ды высокапастаўленага чыноўніцтва, такіх як князь А. Сувораў, генэрал-губэрнатар Санкт-Пецярбургу.

    У 1857 г. вярнуўся з выгнаньня сакурсьнік Агрызкі Зыгмунт Серакоўскі. [Чарнышэўскі вывеў Серакоўскага ў рамане “Пралог” пад імем Сакалоўскага ды часткова ў рамане “Што рабіць?” надзяліў рысамі Серакоўскага Рахметава.] Зыгмунд заарганизаваў разам з Я. Дамброўскім ў Пецярбурзе “Літаратурнае таварыства”, куды ўваходзіла вайсковая моладзь, галоўным чынам слухачы Акадэміі генэральнага штабу, Акадэміі інжынэрных войскаў ды Артылерыйскай акадэміі. Разам з ім дзейнічаў і “штацкі” гурток, у які ўваходзілі прафэсары Пецярбурскага ўнівэрсытэту Уладзімер Спасовіч, Балтазар Каліноўскі, Антоні Чайкоўскі ды іншыя.

 

 

    7 жніўня 1857 году Агрызка падаў у Цэнзурны камітэт за сваім подпісам “Праграму мяркуемага пэрыядычнага выданьня, пад загалоўкам “Слово” (“Słowo”)”. У 1858 г. Ёзафат ужо заняўся арганізацыяй друкарні. У чэрвені – жніўні 1858 г. Агрызка зьдзейсьніў паездку па замежжы, дзеля, нібыта, неабходнасьці набыцьця абсталяваньня да мяркуемай друкарні., дзе завязвае кантакты з Віленскім камітэтам, у Брусэлі сустракаўся з Яўхімам Лялевелем, які патрымаў ягоны выдавецкі намер.

    31 студзеня 1857 г. Галоўнае упраўленьне Цэнзуры прызнала магчымым дазволіць Ёзафату Агрызку выдаваць у Пецярбурзе на польскай мове штодзённую газэту пад назвай “Слово” са штомесячнымі дадаткамі. Хаця “Агрызка быў чалавекам без сродкаў, але грошы на выданьне без цяжкасьцей знайшліся”. Газэта “Słowo” (Écrit périodique) друкавалася два разы на тыдзень накладам 3400-4000 паасобнікаў на палосах буйнага маштабу, in folio, у памеры, тыповым для салідных грамадзка-палітычных пэрыядычных выданьняў ХІХ стагодзьдзя 40х57 см. Кожны нумар налічваў 4 бачыны.

    № 1 газэты “Słowo” выйшаў 2 (14) студзеня 1959 г. Да № 13 выйшаў дадатак: Słowo. Zeszyt 1. Miesięc styczeń. 1859. 221. 50 s. Але № 15 газэты, які выйшаў 21 (5 сакавіка) лютага 1859 г. нечакана, па асабістаму загаду Аляксандра ІІ быў арыштаваны, выданьне газэты забароненае, а яе рэдактара і цэнзара было загадана зьняволіць ў Петрапаўлаўскую крэпасьць. Повадам для закрыцьці газэты паслужыла тое, што ў ёй былі надрукаваныя лісты Яўхіма Лялевеля, дзе разглядаліся спрэчныя пытаньні гісторыі Рэчы Паспалітай. Але ў той жа дзень, 23 лютага 1859 г., Аляксандр ІІ паведаміў шэфа жандараў Даўгарукага аб прыпыненьні сваёй пастановы адносна арышту Агрызкі. 26 лютага 1859 г. выйшаў ягоны Найвышэйшы загад аб тым, “што “Слово”, якое выдаецца у С.-Пецярбургу п. Агрызкам на польскай мове, забараніць выдаваць”. Адначасова Агрызка быў ўзяты пад варту і зьняволены ў каземат Нікольскай курціны Петрапаўлаўскай крэпасьці тэрмінам на адзін месяц.

    Як пісаў у тыя часы М. Някрасаў:

                                                    Плохо, братцы, беда близко,

                                                    Арестован уж Огрызко.

    Лёс Ёзафата Агрызкі на гэты раз вырашыла шырокае заступніцтва дастаткова вядомых і ўплывовых асобаў. 13 сакавіка 1859 г. Далгарукаў паведаміў камэнданту Петрапаўлаўскай крэпасьці, што “гасудар імпэратар высачэйша загадвае калескага асэсара Агрызку, які утрымоўваецца ў даверанай Вашаму Правасхадзіцельству крэпасьці, вызваліць ад арышту”.

    Для задавальненьня сваіх падпісчыкаў Агрызка выдаў у сьнежні 1859 г. “Pismo zborowe” у 2-х тамах, ды ў 1859-1860 гг. перадрукаваў “Volumina legum”, які падпісчыкі “Słowo” маглі атрымоўваць замест вяртаньня грошаў пасьля ліквідацыі газэты.

 

 

 

    Першапачаткова друкарня разьмяшчалася ў “Каломне, ля Аларчына маста, у доме Харламава”. Друкарня складалася з 12 чальцоў, Агрызка быў рэдактарам. Памочнікамі Агрызкі ў выдавецкай справе былі паэт Эдвард Жалігоўскі і чалец Таварыства сяброў навукі ў Познані і Археалягічнай камісіі ў Вільні Антоні Бялецкі. Сам Агрызка ў сваю газэту не пісаў. І не толькі таму, што быў моцна заняты справамі ў Горным дэпартамэнце. Як успамінаў Пржэцлаўскі: “Агрызка зусім не быў літаратарам і нават, як прыродны беларус, не ведаў польскай мовы настолькі, каб мог рэдагаваць газэту. Ён... набраў сабе таленавітых пісьменьнікаў, якім плаціў добрыя грошы”.

    У 1861 г. Ёзафат Агрызка заарэндаваў новае памяшканьне пад друкарню на скрыжаваньні вуліц Магілёўскай і Кананэрскай [Кананэрская 2 (левая частка)] у доме Петрашэўскага (каля Садовай за Вялікім тэатрам) [Лермантаўскі пр., дом 17, Адміралцейскі р-н.]. Тут жа пасяліўся і ён сам.

 

 

    Згодна фармулярнага сьпісу “17 сьнежня 1859 году ўзьведзены ў надворныя саветнікі, са старшынствам 1859 году жніўня 13; 28 кастрычніка 1860 г., за выдатна-руплівую службу, узнагароджаны 400 руб. сэр.; 28 лістапада 1861 гады пераведзены ў дэпартамэнт розных падаткаў і збораў (цяпер дэпартамэнт неакладных збораў); у 1861 году 24 лістапада, за выдатна-руплівую службу, начальствам засьведчаную, атрымаў адначасова 500 р. 4-га лютага 1863 г., з дазволу п. міністра фінансаў, даручана ведаць аддзяленьнямі дэпартамэнта ІІ, ІІІ і V, на правах віцэ-дырэктара, з правам падпісваць і змацоўваць усе выходныя паперы, за выключэньнем тых, якія складаюць у сабе агульныя распараджэньні, ці важнейшыя дазволы; а па канцылярыі - па справах новага піцейна-акцызнага ўпраўленьня падпісваць паперы другараднай важнасьці; 1-го верасьня 1863 гады на тых жа падставах даручана веданьне часавым аддзяленьнем дэпартамэнта; 10 сьнежня 1863 году ўзьведзены ў калескія саветнікі, са старшынствам 1863 г. жніўня 13-го.” /Гогель Н. В.  Іосафатъ Орызко и Петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. 2-е изд. Вильна. 1867. С. 23-24./

    1 сьнежня 1863 г. Ёзафат Агрызка прадаў сваю друкарню тытулярнаму саветніку В. Рагальскаму і правізару фармацыі Ф. Сушчынскаму, але шэраг выданьняў працягваў выходзіць пад маркай “И. П. Огрызко”, амаль да арышту Ёзафата.

    Увогуле друкарня Агрызкі, з самым найноўшым абсталяваньнем з разнастайнымі шрыфтамі (нават усходнімі), уяўляла высокадаходнае прадпрыемства. Яе паслугамі карысталіся шмат якія міністэрствы і ведамствы, у тым ліку і Акадэмія навук. У ёй было надрукавана больш за 100 назваў кніг самага размаітага зьместу, што мелі навуковую, агульнаадукацыйную і практычную вартасьць, друкаваўся шэраг вядомых расійскіх часопісаў: “Архитектурный вестник”, “Журнал Министерства народного просвещения”, “Горный журнал” “Народная беседа” ды “Солдатская беседа”.

    Вядомы рэвалюцыянэр І. Худзякоў, які быў сасланы ў Якуцкую вобласьць, сьцьвярджаў, што ў друкарні Агрызкі “друкаваліся ўсе праклямацыі, якія адсылаліся ў Вільню”. Таксама Агрызка выдаў для патрэбаў паўстанцаў: O ranach w ogólnośći (Zeszyt pierwszy). Petersburg. 1863. 38 s. ды O ranach w ogólnośći (Zeszyt drugi). Petersburg. 1863. 68 s.

    14 лістапада 1864 г. Ёзафат Агрызка быў арыштаваны ў Санкт-Пецярбурзе ў якасьці абвінавачваемага па справе “Аб пецярбурскай рэвалюцыйнай арганізацыі”. Ён быў скампрамэтаваны дакумэнтамі, знойдзенымі ў Вільне пры арышце асобаў, прыналежных “да польскаму мяцяжу 1863 года”, і намаганьнямі M. Мураўёва, арыштаваны, нягледзячы на моцную абарону ў Пецярбурзе, дзе ў яго было шмат сувязяў. 16 лістапада ён быў дастаўлены ў Віленскую крэпасьць, а затым пераведзены ў Дамініканскую сьледчую турму. Міністар фінансаў Рэйтэрн ды шэф жандараў Далгарукаў хадайнічалі перад Аляксандрам ІІ пра вяртаньне Агрызкі з Вільні каб праводзіць сьледзтва над ім у Пецярбурзе, але безвынікова.

    На той час “Агрызка росту вышэй сярэдняга, дужага і сухога целаскладу, твар трохі асмуглы, валасы на галаве і на шырокай барадзе густыя, цёмна-русыя. зьлёгку кучаравяцца, высокі лоб, высунутыя трохі скулы, даволі вялікі прамы нос, з разадзьмутымі ноздрамі, маленькія шэрыя вочы, якія ён зьлёгку прыжмурвае, нахмурваючы бровы; сьціснутыя вусны, з якіх ніжняя выдалася трохі наперад і надае яго фізіяноміі некалькі нахабны выгляд; тым не менш твар яго, у некаторыя моманты, здаецца даволі прыемным”. “Веравызнаньня рымска-каталіцкага, ад роду 39 гадоў, халасты; мае бронзавы мэдаль у памяць вайны 1853-1856 гадоў на Андрэеўскай стужцы; атрымлівае жалаваньня 3000 руб.” Пры тым Агрызка паказаў што “знаходзіцца на службе ў міністэрстве фінансаў, у якасьці рэвізора пры дэпартамэнце неакладных збораў, ведае некалькімі аддзяленьнямі дэпартамэнта, з правамі віцэ-дырэктара; мае ўчастак зямлі ў Менскай губэрні, Барысаўскага павету”.

    Агрызка ўпарта адмаўляў сваю прыналежнасьць “да мяцяжу”, але адзін з чальцоў Віленскай асобай сьледчай па палітычным справам камісіі, 3-й артылерыйскай брыгады штабс-капітан Мікалай Гогель (1836-1870), сын магілёўскага губэрнскага паштмайстра, дамогся дабіцца ад яго некаторых важных прызнаньняў. Але прызнаючыся асабіста, Агрызка не рабіў ніякіх пабочных паведамленьняў.

     Аўрора ўсяляк спрабавала палегчыць долю свайго былога хатняга сакратара. Але і яна, як і іншыя ўплывовыя заступнікі Агрызкі, натыркнулася на наймоцны супраціў генэрал-губэрнатара Паўночна-Заходняга краю Міхаіла Мураўёва. Дасьледчыкі мяркуюць, што ў Мураўёва на гэты конт былі свае погляды. Па-першае, Агрызка, у пэрыяд сваёй службы ў Міністэрстве фінансаў, неяк публічна абвінаваціў Мураўёва ў казнакрадзтве. Мураўёў так і не змог даказаць сваю невінаватасьць, і толькі выпадкова пазьбег суровага пакараньня. Акрамя таго, галоўная абаронца Агрызкі, Аўрора Карамзіна, у свой час рашуча запрацівілася таму, каб сын Мураўёва Мікалай заняў месца апекуна пры яе сыне. Не выключана, што менавіта Мураўёў у 1865 г. інсьпіраваў сэрыю ананімных артыкулаў, якія тады шпацыравалі па шматлікіх газэтах Расіі.

    Вайсковы суд прысудзіў Ёзафата Агрызку да сьмяротнага пакараньня. Толькі ў самы апошні момант вышэйшая мера была заменена на дваццаць гадоў катаргі. У вышэйшых пецярбурскіх колах здагадваліся, што зьмякчэньню долі Агрызкі шмат у чым паспрыяла Аўрора, “якая прасіла пра памілаваньне асабіста Гасудара і атрымала яго”.

    Па загаду М. Мураўёў, які жадаў любой цаной перашкодзіць усялякім спробам вызваліць Агрызку або аблегчыць ягоную долю, Ёзафата, у парушэньне звычайнага парадку, самым пасьпешлівым чынам павезьлі да месца адбываньня катаргі асобна ад астатніх сасланых і па асобна складзенаму на гэты выпадак маршруту.

 

 

    Пасьля непрацяглага прыпынку ў Табольску Ёзафат баў дастаўлены ў Нерчынскую акругу Забайкальскай вобласьці, дзе з лютага 1866 г. адбываў катаргу ў Акатуйскай турме.

    Дарэчы ў плянах расійскіх рэвалюцыянэраў меркавалася скарыстаць незьлічоную сьціжму сасланых паўстанцаў у Сыбіры, каб адарваць Сыбір ад Расіі і стварыць ў ёй Рэспубліку Свабодаславію. Меркавалася, што у Часовы ўрад увойдуць М. Чарнышэўскі, М. Міхайлаў ды М. Серна-Салаўёвіч, якія павінны будуць падабраць ў ягоны склад “сталых жыхароў Сыбіры”, а “Агрызка павінен быць пры ўрадзе з дарадчым голасам у якасьці прадстаўніка справы палякаў”, як дасьведчаны юрыст.

    У чэрвені 1866 года выбухнула Кругабайкальскае паўстаньне, узьнятае былымі паўстанцамі, якія працавалі на яе будаўніцтве. Але “у тайзе, якая пакрывала скалы, што навісалі над Байкалам, яны блукалі, намагаючыся прабрацца да межаў Кітаю, і ў гэтай жа тайзе іх насьцігалі бураты”.

    18 ліпеня 1866 г. камэндант Нерчынскіх заводаў палкоўнік Варанцоў паведамляў Старшынствуючаму ў Радзе Галоўнага ўпраўленьня Ўсходняй Сыбіры генэрал-лейтэнанту Шэлашнікаву, што “палітычныя злачынцы”, якія знаходзіліся ў Акатуеўскім рудніку, адмаўляюцца выходзіць на работы ў сьвяточныя дні і што гэтымі дзеяньнямі злачынцаў кіруе Ёзафат Агрызка”. 21 ліпеня 1966 г. Шэлашнікаў прадпісаў ваеннаму губэрнатару Забайкальскай вобласьці правесьці дазнаньне, ці не зьвязанае гэтае непадпарадкаваньне з бунтам на Кругабайкальскай дарозе. Сьледзтва выявіла, што паміж “палітычнымі злачынцамі” на Нерчынскіх заводах існуе тайная перапіска, наладжана таварыства ўзаемнай грашовага дапамогі дзеля розных мэтаў і што яны гатовыя былі правесьці масавыя беспарадкі дзеля дапамогі “бунтаўшчыкам”. Паміж папераў, што выявілі пры ператрусах, аказалася копія “Статуту Агулу Выгнанцаў у Аляксандраўскіх каморах”, што знаходзіліся на Аляксандраўскім заводзе, аўтарства Юзафа Двожачка. /Коваль С. Ф.  Польские ссыльные после Кругобайкальского восстания 1866 г. // Ссылка и каторга в Сибири (XVIII – начало XX в.). Новосибирск. 1975. С. 157./

 

 

    Юзаф (Józef) Двожачак (Dworzaczek) нар. у 1830 г., удзельнічаў у Вялікапольскім паўстаньні ў 1848 г., служыў лекарам шпіталя Сьв. Мікалая ў Ленчыцы, недалёка ад Лодзі, з 1862 грамадзянскі начальнік паўстанцкай арганізацыі Ленчыцкага павету, удзельнічаў 24 лютага 1863 г. у бітве пад Добрай, дзе паўстанцы былі разгромленыя і разагнаныя, а ён быў выдадзены нямецкімі асаднікамі і асуджаны да сьмяротнага пакараньня, замененага 12 гадамі катаржных працаў у Нерчынскіх заводах у Забайкальлі.

     Пры ператрусе ў Акатуі, у каморы, дзе знаходзіўся “палітычны злачынец” Агрызка, была знойдзеная “чарнавая дакладная пісулька”, на 8 старонках, аб правах зьняволеных, напісаная алоўкам рукою Агрызкі. Ёзафат на допыце паказаў, што ён быў “не складальнікам, але рэдактарам гэтай пісулькі”.

    Неўзабаве ў Акатуй, у сувязі з “байкальскім бунтам”, прыйшло распараджэньне аб “выдаленьні уплывовых асоб з агульных турмаў і трыманьні іх у ізаляцыі”. Таму Агрызку, без усялякай на тое прычыны, вывезьлі з Акатую і зьняволілі ў турме Аляксандраўскага завода Нерчынскай акругі, пад найстражэйшы нагляд, не выводзілі нават на прагулку. Адсюль яго толькі аднойчы вывозілі на сьледзтва, дзе Агрызку дапытваў акруговы начальнік Казачэнка, каб выявіць прычыны “байкальскага” паўстаньня. Але Агрызка, які магчыма і нічога ня ведаў пра гэтае паўстаньне, то і аніякіх тлумачэньняў пра яго ня даў.

    Генэрал-губэрнатар Усходняй Сыбіры Карсакоў 15/16 лістапада 1866 г. указваў якуцкаму губэрнатару Лахвіцкаму: “Прызнаючы неабходным мець у г. Вілюйску зусім асобнае турэмнае памяшканьне для ўтрыманьня ў ім каля 20 чалавек тых з ссыльна-катаржных палітычных злачынцаў, якія па свайму складу думак шкодна ўзьдзейнічаюць на сьціжму і падбухторваюць іншых да непадпарадкаваньня ды беспарадкаў, я прашу Ваша Правасхадзіцельства неадкладна зрабіць распараджэньне аб пабудове трывалага турэмнага памяшканьня... а таксама памяшканьня для вайсковай каманды і афіцэра; прычым прашу... зьвярнуць асаблівую ўвагу на тое, каб турэмнае памяшканьне было так пабудавана, каб уцёкі з яго былі немагчымыя. На заканчэньне ж лічу патрэбным перадаць Вам, што ў самым непрацяглым часе будзе прыслана ў Якуцк каля пяці чалавек палітычных катаржных, якіх прашу памясьціць у турэмным замку асобна ад іншых і утрымліваць іх пад строгім каравулам і з асаблівай пільнасьцю. Злачынцы гэтыя павінны заставацца ў Якуцку да пабудовы памяшканьня ў г. Вілюйску, потым пераведзеныя ў адзначанае месца”. У лісьце ад 19 лістапада 1866 г. да генэрал-лейтэнанта Шэлашнікава ён пісаў: “Вашаму Правасхадзіцельству вядома, што паміж палітычнымі злачынцамі знаходзяцца і такія, якія падбухторваючы іншых да непадпарадкаваньня, вытвараюць беспарадкі і таму пакіданьне гэткіх злачынцаў са сваім асяродзьдзем нельга ды прызнаць асабліва шкодным, так як і пры ўсім дбайным за імі наглядзе і назіраньні не ўяўляецца дастатковым пры сучасным укладзе турмаў. Па гэтаму я прапанаваў такіх злачынцаў зараз жа высылаць з захаваньнем зьдзейсьненай тайны і высылаць на будучы час ў Якуцкую вобласьць, дзе і згуртаваць іх у горадзе Вілюйску... У гэтых відах двое нядобранадзейных палітычных злачынцаў, менавіта: азначаныя пад №№ 11 і 16-м выпатрабаваныя ўжо, па распараджэньню майму, з-за Байкалу і заўтрашняга чысла павінны прыбыць ў Іркуцк”.

    Знаходжаньне Агрызкі і Двожачака у Іркуцку было непрацяглым. У “Памятнай пісульцы” складзенай генэрал-губэрнатарам Усходняй Сыбіры Карсакавым казалася, што “палітычных злачынцаў з катаржных, якія адпраўляюцца ў асобнае памяшканьне, называць пад нумарамі, не пасылаючы на іх артыкульных сьпісаў, і трымаць усё гэтае ў вялікай таямніцы. Кожны месяц данасіць аб іх Галоўнаму Начальн. аб стане здароўя і аб паводзінах”. У лістападзе 1866 года яны былі адпраўленыя з Іркуцку ў Якуцк.

    У 5 гадзінаў вечара 7 сьнежня 1866 года сакрэтныя арыштанты № 11 Ёзафат Агрызка ды № 16 Юзаф Двожачак былі дастаўлены канвоем ў горад Якуцк, сталіцу Якуцкай вобласьці. У прадпісаньні ўказвалася. што месцам сталага зьняволеньня абраны новы турэмны замак, які дабудоўваўся ў акруговым горадзе Вілюйску Якуцкай вобласьці, а да заканчэньня будоўлі іх часова пакідаюць ў Якуцку.

 

 

    Арыштанты адразу ж былі адпраўленыя ў Якуцкі турэмны замак ды зьмешчаныя ў асобныя каморы ў флігелі для перасыльных арыштантаў. Якуцкае абласное праўленьне, у сваім паведамленьні ў Іркуцк, адзначыла што “арыштант № 16 быў дастаўлены без кайданоў, а у арыштанта № 11 нажныя кайданы свабодна здымаліся”. На гэты конт было праведзена дадатковае расьсьледаваньне, але нічога падазронага выявіць не ўдалося.

    На наступную раніцу, па загаду якуцкага грамадзянскага губэрнатара, “толькі што прыбылыя арыштанты польскага паходжаньня, якія абазначаныя № 11 і 16” былі абсьледаваныя інспэктарам мэдычнай часткі Якуцкай вобласьці. Згодна ягонага данясеньня, арыштант пад № 16 меў “хранічныя сухоты з хранічным катарам лёгкіх, але ў нязначнай ступені разьвіцьця і амаль не патрабуючых лекарскіх асаблівых мераў”. Арыштант пад № 11 “мае задавальняючы стан здароўя, хваляваньне ж крывяноснай сыстэмы ёсьць часовым зьявішчам і зьяўляецца вынікам дарожнага стамленьня ды уражаньняў навага становішча арыштанта, або новых яго абставінаў”.

    Далейшыя мэдычныя абсьледаваньні, што рабіліся ў Якуцкім турэмным замку знаходзілі іх у “адносна” або “амаль задавальняючым стане здароўя”.

    Вясной 1867 г. інспэктар мэдычнай часткі Якуцкай вобласьці адзначаў, што “у № 16 сымптомы шкарбунку ў дадзены момант амаль не прыкметны” ды ўказваў таксама на “звычайныя” для гэтага выгнанца “грудныя прыпадкі”. У данясеньні за ліпень 1867 г. казалася што “пакуты вачэй у № 11 у дадзены момант застаюцца ў самой лёгкай ступені, так што ён можа займацца нават чытаньнем кніг”.

    Дарэчы, Агрызка хадайнічаў аб выпісцы на ягоны собскі рахунак з кнігарні Маўрыкія Вольфа ў Пецярбурзе восем выданьняў, у ліку якіх былі: збор твораў Шылера і “Сыстэма міжнароднага права” (“System des Völkerrechts”), кніга германскага эканаміста Генрыха Бенгарда Апенгайма (Oppenheim) - на нямецкай мове, “Гісторыю Англіі” (“History of England”) Томаса Бабінгтона Макалея /Маcaulay/ - на ангельскай мове, усе творы Байрана у перакладзе на францускую мову, усе творы Адама Міцкевіча, “Гісторыю Польшчы” (“Dzieje Rzeczypospolitej Рolskiej”) Анджэя Марачэўскага – на польскай мове ды іншыя.

    У жніўні 1967 г. у данясеньні мэдычнага інспэктара казалася што “№ 11 даволі здавальняючы як у фізычным, так і ў псыхічным стане, толькі зрэдку ў яго паказваюцца прыкметы крывахарканьня ў нязначнай ступені... Стан жа... № 16 даволі дрэнны як у фізычным, так яшчэ больш у маральным стане: ён здаўна пакутуе хранічнаю хваробай дыхальных органаў... да стану свайго здароўя абыякавы; ён маркотны, пануры і наогул у мэлянхалічным настроі духу: пры размовах выказвае большаю часткай прыкметы раздражненьня. Учора, 6 чысла жніўня, пасьля праведзенага ў яго каморы звычайнага астрожнага ператрусу ў 12-й гадзіне раніцы ў першы раз выявіўся ў яго прыступ шаленства, які доўжыўся каля 20 хвілінаў, і калі ён супакоіўся, то пэўна нічога не памятаў пра тое, што здарыліся з ім”.

    З далейшых назіраньняў мэдычнага інспэктара бачна, што у № 11 “пакуты вачэй” прынялі “ужо хранічную форму запаленьня злучальнай абалёнкі мігавак”, а № 16 “жаліцца на галаўныя болі, якія часам суправаджаюцца ліхаманкавымі рухамі, паходжаньне якіх можна растлумачыць з некатораю верагоднасьцю пакутай мозгу пасьля нанесенага яму некалькі месяцаў назад удару палкай па галаве адным вар’ятам, сьляды пашкоджаньня ад якога маюцца на пакровах чэрапу ў выглядзе зажывы”.

    20 сакавіка 1968 году Юзаф Двожачак падаў Якуцкаму губэрнатару дакладную пісульку, у якой, спасылаючыся на шэраг афіцыйных пастаноў, даказваў, што тэрмін утрыманьня яго ў астрозе павінен закончыцца вясной або, у крайнім выпадку, летам 1868 году. Пэўна ў яе складаньні прымаў удзел і Агрызка. 14 жніўня 1868 г. на гэтую пісульку прыйшоў адказ, “што злачынцы № 11 і № 16 павінны па ранейшаму утрымлівацца пад строгім прыглядам найдалей да асобага аб іх распараджэньня”.

    22 сакавіка 1868 года Ёзафата Агрызку ды Юзафа Двожачка з Якуцкага турэмнага замка адправілі ў новапабудаваны астрог, у акруговае места Вілюйск Якуцкай вобласьці, “для ўтрымоўваньня ў тамашнім турэмным памяшканьні”, які быў пабудаваны ў рэкордна кароткі тэрмін.

 

 

 

 

 

    Гэты астрог яшчэ ў 90-х гадах ХІХ стагоддзя быў змыты, пад час паводкі, ракой Вілюй, але ў НА РС(Я) захаваўся дакумент пад назвай “Аб скасаваньні Вілюйскага турэмнага замка за выездам дзяржаўнага злачынцы Чарнышэўскага. Пачата 18 кастрычніка 1883 г. скончана 29 сакавіка 1885 г. на 19 аркушах”, які дае ўяўленьне аб гэтай турме, бо ў ім ўтрымліваецца поўны вопіс усіх будынкаў і маёмасьці былога турэмнага замка.

                                                                    “Вопіс маёмасьці

                                                зачыненага Вілюйскага Турэмнага замка

                                                                   і пры ім казармаў.

                                                      Складзены 20 студня 1884 года.

    1. На паўночным ускрайку г. Вілюйска будынак драўляны, аднапавярховы, з адным уваходам са двара; у даўжыню 8 саж., у шырыню 7 саж., у вышыню 2 саж.; крыты дошкамі у два рады на 4 скаты; перад уваходнымі дзьвярамі барвяністае, ганак ў тры прыступкі, з дошкавай пляцоўкай з 2-х цалевых дошак; уваходныя дзьверы ў адно палатно; вышынёй у 3 і шырынёй у 1,1/4 арш.; дзьверы прывешаны да вушакоў на 2 парах жалезных крукоў, маюць 2 жалезныя клямары (з вонкавага і ўнутранага боку па аднаму), знутры замыкаюцца жалезнаю засоўкаю з прабоем для замка ў касяку маецца такой ж прабой; па абедзьвюм бокам дзьве па 1 акну; рамы ў іх у адно палатно і кожная рама мае 3 зьвяна 6х5 вярш.; да гэтых вокнаў зімовых рамаў такіх жа са шклом тых ж памераў - 2. Усярэдзіне будынак капітальнымі сьценамі падзеленае на 6 пакояў і калідор; уваход у кожны пакой праз адмысловыя дзьверы; дзьвярэй у адно палатно 6, вышынёй кожныя дзьверы маюць 3 арш., шырынёю 1,1/4 арш., дзьверы навешаныя да вушакоў кожная на 2 парах жалезных крукоў, маюць па 2 жалезныя клямары, (з унутранага і вонкавага боку па аднаму); з вонкавага боку кожныя дзьверы маюць жалезную засаўку з прабоем для замка і да вушакоў па аднаму прабою; у будынку 13 вокнаў, забясьпечаных кожнае жалезнаю рашоткаю; рамаў у кожным па 2, зімовая і летняя, усяго 26 рамаў; кожная ў 6 шкла 7х6 вярш.; з вялікай агульнай каморы ўваход праз калідор у рэціраднае месца, якое прыбудаванае да паўночнай уздоўжнай сьцяны; у калідоры па абедзьвюх баках па 1 акну з жалезнымі кратамі і адзінарнымі летнімі рамамі; кожная рама з 6 шкла ў 7х6 вярш., печак галяндзкіх у будынку 5; да іх поўных пячных прыбораў 5; увесь будынак усярэдзіне выбелены алебастрам, а адна камора абабіта шпалерамі, столь ж яе абцягнутая ленкортам.

    2. Лазьня: будынак драўляны, аднапавярховы, даўжынёю 4, шырынёю 3 і вышынёю 1,1/2 сажні, крыты дошкамі на два скаты, перад уваходам дошкавая пляцоўка, уваходныя дзьверы у адно палатно, вышынёю ў 2,1/2 і шырынёю ў 1,1/4. арш.; дзьверы навешаны на дзьве пары жалезных крукоў, маюць 2 жалезныя клямары (адзін з унутранай і адзін з вонкавага боку); будынак усярэдзіне падзелены капітальнымі сьценамі на 4 пакоі, уваход у кожны пакой замыкаецца дзьвярыма ў адно палатно, падобна ўваходным дзьвярам; дзьве прывешаны да вушакоў кожная на 2 парах жалезных крукоў і маюцца па 2 жалезных клямары ў кожнай дзьверы, у будынку 5 вокнаў, забясьпечаных летнімі і зімовымі рамамі ды жалезнымі рашоткамі, усяго 10 рамаў. Кожная мае па - 6 шклоў у 7х6 вярш.; печак у будынку: паравая 1, камін 1 і ачаг 1, поўных прыбораў у печак 3; у ачагу ўмазаны 2 вялікія чыгунныя катлы, трывалыя.

    3. Кухня: будынак драўляны, аднапавярховы; у даўжыню мае 4, у шырыню 3 і ў вышыню 1,1/2 сажні, крыты дошкамі на два скаты; перад уваходнымі дзьвярыма драўляная пляцоўка; уваходныя дзьверы вышынёю 2,1/2, шырынёю 1,1/4 арш., дзьверы навешаныя на 2 жалезныя клямары (па аднаму з вонкавай і ўнутранага бакоў); усярэдзіне будынак калідорам падзелены на дзьве палавіны; у канцу калідору камора, адгароджаная дошкамі, з дзьвярмі ў адно палатно, прывешаныя на жалезных круках з наметкаю і прабоем для замка; уваход у кухонныя памяшканьня мае па адной дзьверы, прывешаных да вушакоў кожная на 2 парах жалезных крукоў і забясьпечаныя звонку і знутры жалезнымі клямарамі. Вокнаў у будынку забясьпечаных жалезнымі кратамі 4; да іх рамаў зімовых і летніх 8, кожная мае па 6 шклоў у 7х6 вярш., у кожным памяшканьні па 1 рускай печцы і па ачагу, усяго 2 печкі і 2 ачага; пячных прыбораў 2 поўных.

    Усё будынкі зьмешчаныя ва двары, які агароджаны шпаламі, у даўжыню двор мае 25 сажняў 1 арш. і ў шырыню 19 сажняў; для ўезда ва двор у заходнім папярочным боку брама вышынёю ў 1 саж. і шырынёю ў 4 аршына; брама складаецца з двух палотнаў і прывешаная да вушакоў кожным палатном на 3 парах жалезных крукоў; палотны з жалезнага боку скрэпленыя жалезнымі навугольнікамі; замыкаюцца звонку драўлянаю закладкаю з замком; для ўваходу ў адным з палотнаў брамы весьнічкі, прывешаныя 2 парамі жалезных крукоў; весьнічкі замыкаецца з унутранага боку жалезнаю засоўкаю і клямкай, а з вонкавага боку маецца жалезнае колца для паварочваньня клямкі.

    4. Казармы: будынак драўляны аднапавярховы, крыты дошкамі на два скаты, у даўжыню мае 9 сажняў, у шырыню 3 сажні і ў вышыню 2 саж., са двара мае 2 уваходы; калідорам падзелены на дзьве палавіны: асабовае (пярэдняя палавіна) афіцэрскае памяшканьне і надворная (задняя палавіна) казарма для ніжніх чыноў, у ёй у задняй сьцяны нары; вокнаў у будынку 13, да іх рамаў 26; рамы ў шэсьць пераплётаў у кожнай па 6 шклоў 5х6 вярш. Печка руская 1, грубка 1, і камін 1, з поўнымі пячнымі прыборамі; вакол будынку з параднага боку прызба, забраная плахамі у слупы з засыпкаю прамежку зямлёю; уваходы ў абедзьве паловы будынку запіраюцца дзьвярамі, кожныя дзьверы у адно палатно, навешаны на дзьве пары жалезных крукоў і забясьпечаная жалезнаю засоўкаю з прабоем для замка і жалезнымі клямарамі для адпіраньня і запіраньня.

    5. На двары драўляная аднапавярховая клець, крытая дошкамі на 4 скаты; у даўжыню мае 8 саж., у шырыню 2 саж., 2 арш. і ў вышыню 3,1/2 арш.; клець мае тры адлучэньні, падзеленыя капітальнымі сьценамі, уваход у адлучэньне праз дзьверы; дзьверы у адно палатно, навешаныя кожная на дзьве пары жалезных крукоў, забясьпечаныя жалезнымі клямарамі і прабоямі для замкоў; у задняй частцы і куце двара рэціраднае месца, зробленае з плах у паркане на 2 адлучэньні; кожнае мае адмысловыя ўваходныя дзьверы; крытае дошкамі на адзін скат; двор абнесены парканам, з двух бакавых старон і задняй з бярвеньня, а з параднага боку рашотчатым на бярвеністай падрубе; для ўваходу ва двор маецца брама вышынёю 5 і шырынёю 4 арш., замыкаецца створкавымі дзьвярамі; палавіны дзьвярэй прывешаны да слупоў кожная 2 парамі жалезных крукоў; палавінкі брамы замыкаюцца са двара драўлянаю папярэчнаю закладкаю, якая закладваецца ў жалезныя клямары; даўжыня бакоў паркана заходняя папярочная (парадная) 7 сажань з брамай. Усходняя папярочная (задняя) 3,1/2 саж. Паўночная падоўжная 18 сажань, паўднёвая падоўжная 11,1/2 саж.

                                                                   Вопіс рэчам,

                                     прыналежным Вілюйскаму турэмнаму замку

    1.  Абразаў на дошцы                       1

    2.  Гідрапульта                                   1

    3.  Замкаў вісячых                             8, у аднаго няма ключа

    4.  Ложкаў драўляных                      9

    5.  Крэслаў                                         6

    6.  Сталоў, з іх 2 вялікія                    7

    7.  Сякераў                                          1, нягодная

    8.  Чыгунаў вялікіх                            4, з іх 2 разьбітыя

    9.  Заслонак пячных                           2

    10.  Качарэжка жалезная                   1

    11.  Ножык якуцкай работы              1

    12. Жалезная рыдлёўка                      1

    13. Кайданоў нажных і наручных     2

    14. Жалеза-лому і зьвязак                  20 фунтаў”. /НА РС(Я), ф. 12, воп. 12, спр. 87, арк. 10-14./

    Згодна інструкцый, якія прыходзілі з Іркуцку ды Якуцку наконт “асабліва небясьпечных арыштантаў пад нумарамі”, вілюйскія мясцовыя ўлады ўсіх палітычных злачынцаў, якія знаходзіліся ў самім Вілюйску, выслалі ў акругу, каб паміж імі не было аніякіх зносінаў.

    У першых чыслах красавіка 1868 года Ёзафат Агрызка ды Юзаф Двожачак былі дастаўленыя ў Вілюйск. З-за тога што у Вілюйску на той час не мелася лекара, а лекарскі вучань па лекарскіх справах знаходзіўся ў акрузе, арыштанты засталіся без мэдычнага агляду. У інструкцыі прадпісвалася, каб яны павінны былі ўтрымлівацца абавязкова ў нажных і ручных кайданах без права выхаду. Па прадпісаньню генэрал-губэрнатара Ўсходняй Сыбіры Карсакава спраўнік Вілюйскага акруговага паліцэйскага ўпраўленьня штомесячна павінен быў прадстаўляць пісьмовае данясеньне аб стане здароўя гэтых двух вязьняў, таму зьявілася стэрэатыпнае “арыштанты под №№ 11 ды 16 вялі сябе добра і стан іхняга здароўя хаця і палепшыўся, але не зусім”.

    У сьнежні 1868 года вілюйскіх арыштантаў наведаў палкоўнік Кубэ, які зьдзяйсьняў нагляд за палітычнымі злачынцамі. Ён данасіў упраўляючаму Якуцкай вобласьцю, што “прызначаныя згаданым арыштантам кармавыя грошы па 11 к. на суткі не дастатковыя нават на адзін хлеб, а таму ён прызнае неабходным павялічыць гэтае забесьпячэньне, тым больш што сродкі арыштантаў, якія ўтрымліваюцца за свой кошт, на дадзены час зьнясільваюцца”. Лонгін Панцялееў ўспамінае: “Аднаго разу маёр Кубе, які знаходзіўся пры Іркуцкам генэрал-губэрнатару па справах палітычных ссыльных, быў у Енісейску, і я з ім сустрэўся ў доме золатапрамыслоўца І. А. Грыгорава. На маё пытаньне, ці не даводзілася яму бачыць Агрызку і як яму жывецца, Кубе, бог ведае дзеля чаго адказаў відавочнай недарэчнасьцю: “Ды ён жыве ў становішчы, ніколькі не горшым чым тая, у якой мы зараз з вамі знаходзімся”. А трэба сказаць, што дом Грыгорава па становішчы быў самым шыкоўным ў Енісейску”.

    У сакавіку 1869 г. вілюйскіх арыштантаў наведаў Якуцкі губэрнатар Васіль Бадыска, які адзначаў што “злачынец пад № 11 захаваў у поўнай меры ўсю энэргію і сьвежасьць думак, ён пэўна скараецца свайму становішчу, не мае надзеі на памілаваньне, у чым я яго не разупэўніваў... Другі ж пад № 16 нэрвовы, хворы і раздражняльны і па-мойму блізкі да вар’яцтва: настойвае, што яму тэрмін зьняволеньня скончыўся, што яго несправядліва трымаюць і г. д.”. Абодва арыштанты дабіваліся ў губэрнатара каб “злачынцу № 16” быў абвешчаны “тэрмін, на які ён прысуджаны да пакараньня”, указвалі “на заўсёдны недахоп у аптэцы пры турме лекаў, патрэбных ім, а асабліва № 16, па іхных хваробах”, прасілі “павялічыць дапамогу, якая ім адпускаецца ў памеры 11 кап. на суткі, з ўвагі да існуючай у Якуцкай вобласьці дарагоўлі на неабходныя жыцьцёвыя прыпасы” а таксама “даваць ім сродкі на адзежу і лячэньне”, дазволіць ім “часовыя шпацыры па-за агароджай пад канвоем... у летні час займацца агародніцтвам зблізку астрога... пісаць да родных, бо па атрыманых ад іх весткам, яны не пасылаюць ім грошай, не ведаючы дзе яны знаходзяцца і ці жывыя яны”.

    Неўзабаве быў, хаця і нязначна, павялічаны памер казённых сродкаў на іхняе ўтрыманьне. Генэрал Шэлашнікаў “палічыў магчымым дазволіць палітычным арыштантам №№ 11 і 16” прагулкі па-за агароджай турмы і заняткі агародніцтвам “пад сталым пільным наглядам узброенага канвою”. Аднак на перапіску са сваякамі генэрал-губэрнатар Усходняй Сыбіры Карсакаў дазволу ня даў.

    У сувязі з паўторным запытам аб тэрміне катаржных працаў для “№ 16” Карсакаў загадаў ў адносінах да абаіх арыштантаў кіравацца “існуючымі на гэты прадмет узаканеньнямі”, згодна якім, з улікам красавіцкага маніфэста 1866 гаду, Агрызка павінен быў выйсьці на пасяленьне ў жніўні 1875 году, а Двожачак ў сакавіку 1870 гаду, а да ўказанага тэрміну прадпісвалася палітычным злачынцам пад №№ 11 і 16 працягваць турэмнае зьняволеньне.

    Вясной 1869 г. Двожачак цяжка захварэў на запаленьне лёгкіх, а з надыходам цяплыні абодва зьняволеныя “заняліся агародніцтвам унутры агароджы астрога і пасеялі на 17 градках рознае насеньне гародніны”, і згодна данясеньняў, нязьменна “вялі сябе добра”.

 

 

                “МУС                                                                                                  Зусім сакрэтна

               Якуцкае

    Абласное Праўленьне

          Аддзяленьне І

                 Стол І

        18 сакавіка 1870 г.

                 № 625

                 Якуцк.

                                                                      19 сакавіка 1870 г.

                                                            Якуцкаму Акруговаму Спраўніку

    Па даручэньні п. Выконваючага абавязкі Якуцкага Грамадзянскага Губэрнатара, заснаванага па распараджэньні Яго Высакаправасхадзіцельства Генэрал Губэрнатара Ўсходняй Сыбіры, мною прадпісана п. Вілюйскаму Акруговаму Спраўніку вызваліўшы ад зьняволеньня палітычнага злачынцу Іосіфа Дворжачка (N 16), які ўтрымоўваецца ў тамтэйшым турэмным замку выслаць за наглядам у Якуцк для паселішча ў Якуцкам акрузе.

    Яго Правасхадзіцельства, Віктар Паўлавіч, прызначыў азначанага ссыльнага пасяліць у Паўлаўскае селішча Ўсходне-Кангаласкага ўлусу з тым, каб паводле волі Яго Высакаправасхадзіцельства Міхаіла Сямёнавіча над Дворжачком (N 16) заснаваны быў найстрогі нагляд з мэтай ухіленьня шкоднага ўплыву яго на мясцовае насельніцтва. Пра паводзіны і заняткі Дворжачка на паселішчы дастаўляць да п. які выконвае абавязкі Якуцкага Грамадзянскага Губэрнатара штомесячныя данясеньні.

    Апавяшчаючы пра гэта Ваша Высакародзьдзе, я пакорна прашу па прыбыцьці ў Якуцк палітычнага злачынца (N 16) пасяліць па прызначэньні з прыняцьцем указаных засьцярог і прад’яўленьне штомесячных зьвестак, і між тым данесьці Яго Правасхадзіцельству пра прыбыцьцё і ўсяленьне згаданага ссыльнага.

    Упраўляючы Вобласьцю    /Подпіс/

     Ад 20 сакавіка 1870 г.

    П. В. С. Засядацеля Клімоўскаму № 6.

    Старасьце сялян Аямскага тракту № 5”. /НА РС(Я), ф. 15, воп. 22, спр. 6, арк. 1./

    У данясеньні ад 28 сакавіка 1870 года, падпісаным якуцкім губэрнатарам, указвалася, што арыштант пад № 16 па распараджэньні генэрал-губэрнатара Ўсходняй Сыбіры. ад 3 лютага 1870 года, быў “пераведзены на пасяленьне у Паўлаўскае сяло Якуцкай акругі”, амаль насупраць Якуцку, толькі на другім беразе ракі Лены.

    У данясеньні ад 31 траўня 1870 года Якуцкага губэрнатара ў Галоўнае ўпраўленьне Ўсходняй Сыбіры, паведамлялася, што палітычны злачынца пад № 16, «27 сакавіка 1870 года быў пераведзены ў с. Паўлаўскае, Якуцкай акругі, а адтуль з-за хваробы, у Якуцк, дзе і памёр 30 траўня гэтага ж году”. /Амгинский В.  Н. Г. Чернышевский в Вилюйской тюрьме. // Ленский водник. Якутск. 24 октября 1939. С. 3/. Застаецца дадаць, што ў Лодзі (Польшча) існуе вуліца паўстанца Юзафа Двожачака. Ці зьявіцца калі-небудзь вуліца ў гонар Ёзафата Агрызкі ў Беларусі – невядома.

 

 

    Такім чынам Агрызка застаўся ў Вілюйскім турэмным замку адзін.

    У 1870 годзе, пад час асабістай аўдыенцыі Якуцкага губэрнатара Де-Вітэ ў імпэратара Аляксандра ІІ, ён, нібыта, даў добрую атэстацыю Ёзафату Агрызку і, як мяркуецца, гэтае паслужыла повадам да ягонага вызваленьня.

    Якуцкі губэрнатар Де-Вітэ 2 сьнежня 1871 г. даў прадпісаньне якуцкаму паліцмайстру:

    “Пан генэрал-губэрнатар Усходняй Сыбіры ў прапанаваньні да мяне ад 12 мінулага лістапада дазволіў перавесьці ў г. Якуцк дзеля жыхарства пад нагляд паліцыі палітычнага злачынца - Ёзафата Агрызку, які знаходзіцца ў Вілюйску.

    Прадпісаўшы разам з гэтым Вілюйскаму акруговаму спраўніку аб адпраўленьні з Вілюйска ў Якуцк адзначанага Агрызку і паведамляючы аб гэтым Ваша Благародзьдзе, прадпісваю па дастаўленьні ў Якуцк Агрызкі мець за стасункамі ягонага жыцьця і паводзінамі найстражэйшы нагляд, устараняць усялякую магчымасьць да ўцёкаў”.

    18 сьнежня 1871 г. у Якуцк было адпраўленае апошняе данясеньне аб паводзінах і стане здароўя зьняволенага пад № 11.  23 сьнежня 1871 г. вілюйскі акруговы спраўнік паведамляў якуцкаму паліцаймайстару, што “гэтага чысла адправіўшы ў г. Якуцк пад нагляд Вашага Высокаблагародзьдзя палітычнага злачынца Агрызку, за прыглядам казака Мікалая Жыркова, маю гонар пра тое Вам паведаміць, пакорна просячы аб часе прыбыцьця яго мяне паведаміць”.

    29 сьнежня 1871 года Ёзафат Агрызка быў дастаўлены ў абласны горад Якуцк.

    11 студня 1872 года ў Вілюйск, на ягонае месца ў Вілюйскі турэмны замак, быў дастаўлены дзяржаўны злачынца Мікалай Гаўрылавіч Чарнышэўскага, якога ён добра ведаў па Санкт-Пецярбургу.

    У Якуцку Агрызку пераводзяць у разрад “пасяленцаў” і “вяртаюць” імя ды прозьвішча. Там пасябраваў з сасланым Мікалаем Грыгор’евым, які займаўся земляробствам.

    Падпаручнік лейб-гвардыі Ізмайлаўскага палку Мікалай Аляксеевіч Грыгор’еў, які паходзіў з дваранаў, па абвінавачваньню “у намеры распаўсюдзіць паміж ніжнімі чынамі бунтоўных ідэй супроць Ураду і Вярхоўнай улады” загадам камандзіра Асобнага гвардзейскага корпуса ад 22 чэрвеня 1862 г. быў аддадзены Пецярбурскаму арданансгаўзу, які прыгаварыў яго 11 кастрычніка 1862 года, па пазбаўленьні ўсіх правоў стану ды бронзавага мэдалю “У памяць Крымскай вайны 1853-1856 гг.” ды саслаў на пасяленьне ў аддаленыя месцы Сыбіры. Спачатку Грыгор’еў быў паселены ў горадзе Баргузін Забайкальскай вобласьці, аднак праз некалькі месяцаў “за дрэнныя паводзіны” быў адміністратыўным парадкам высланы ў Якуцкую вобласьць. У Якуцк быў дастаўлены ў 1863 годзе і паселены 7 кастрычніка 1863 года ў Амгінскай слабадзе Якуцкай акругі Якуцкай вобласьці. 25 траўня 1868 года яму былі нададзены правы дзяржаўнага селяніна, а ад 17 траўня 1871 года вернутыя былыя правы стану. 8 кастрычніку 1873 года ён быў пераведзены ў горад Верхаленск Іркуцкай губэрні.

   Агрызка таксама пачынае займацца агародніцтвам. У сакавіку 1874 г. верхаянскі купецкі сын Мікіта Гарохаў атрымаў ад якуцкага акруговага спраўніка для дастаўкі ў акруговы горад Верхаянск размаітыя земляробчыя прылады, насеньне збожжавых ды гароднінных культур. 16 красавіка 1874 г. Гарохаў даставіў у Верхаянск “25 фунтаў проса, 18 пудоў 20 фунтаў ячменю, 17 пудоў 20 фунтаў ярыцы, 8 пудоў пшаніцы, фунт насеньня капусты і прылады працы для земляробства”, што было здадзенае верхаянскаму начальству. Указвалася , што ўвесь гэты цяжар якуцкі акруговы спраўнік набыў у Ёзафата Агрызкі, які быў паселены ў сяле Вялікая Марха, у навакольлях Якуцку, дзе жылі сасланыя скапцы.

    Агрызка пісаў Канстанціну Кавеліну: “Апошнія два гады жыцьця ў Якуцку я... правёў ва ўзмоцненых занятках сельскай гаспадаркай і, магу пахваліцца, пакінуў там пасьля сябе добрую памяць. Пазнаўшы мяне бліжэй, усе пераканаліся, што я не такі страшны зьвер, якім мяне лічыў Карсакаў, прыяцель яго (цяперашні Енісейскі губэрнатар) Лахвіцкі ды іхнія стараныя памочнікі”.

    У 1874 годзе Ёзафат Агрызка, пры хадайніцтве сваіх сяброў, быў пераведзены у акруговы горад Верхаленск Іркуцкай губэрні.

    Пры падтрымцы верхаленскага паліцэйскага спраўніка, які добразычліва адносіўся да яго, Агрызку ўдалося дабіцца дазволу генэрал-губэрнатара на 4-х месячны выезд у Іркуцк дзеля атрыманьня мэдычных парадаў.

    Ёзафат Агрызка прыбыў у Іркуцк у апошніх месяцах 1874 года і пасяліўся ў доме Міхала Касоўскага.

    21 лістапада 1874 года Ёзафат Агрызка пісаў у Пецярбург свайму знаёмаму Канстанціну Кавеліну: “Падумайце, сябры дарагія, ці нельга як-небудзь дапамагчы чалавеку, які заняў маё месца. Хаця, у параўнаньні са мною, ён карыстаецца там шмат большаю свабодай, але адзінота і клімат дзейнічаюць на яго, я гэта ведаю, згубна. Няўжо няма ніякай магчымасьці выклапатаць дзеля яго перавод хоць на адзін градус паўднёвей?”. “Мінулае незваротнае, але калі дапусьціць немагчымае, - я не жадаў бы, каб тое, што здарылася са мною паўтарылася зноў, але калі б, не па маёй волі, акалічнасьці гэтыя паўтарыліся, я зноў паступіў бы так, як паступіў і паступаю: сумленьне маё чыстае...”

    Пасьля чатырох месяцаў знаходжаньня Агрызкі ў Іркуцку ягоным сябрам удалося падоўжыў тэрмін ягонага там знаходжаньня. Аднак нечакана, без якіхсьці бачных прычынаў, Агрызка быў арыштаваны і зьняволены ў турму.

    Па меркаваньні М. Касоўскага, арышт Агрызкі быў справакаваны жандарскім палкоўнікам Купенковым, пра якога сам Агрызка зазначаў ў сваіх лістах: “Ён шмат зрабіў мне злога. Яму я абавязаны і Вілюйскам”.

    Але як мяркуе дасьледчык Б. Шастаковіч з Іркуцку, справа была ў іншым. У пачатку 1875 года Агрызка быў названы ў даносе нейкай асобы, якая вярнулася з эміграцыі ў Расею але раней знаходзілася і ў Сыбіры. Па паведамленьні гэтай асобы, Агрызка разам з П. Ляндоўскім ды В. Левандоўскім стаяў, нібыта, ў гэтую пару на чале польскай змовы ў Сыбіры. Пры дапамозе былога паўстанца Юзафа Шленкера, які праз сваіх сваякоў, уплывовых прамыслоўцаў і банкіраў габрэйскага паходжаньня, змоўшчыкі “завялі зносіны” з Польшчай, а для маскіроўкі завялі гандаль футрам. Дарэчы Юзаф Шленкер, які знаходзіўся на пасяленьні ў Кірэнску, акруговым горадзе Іркуцкай губэрні, па гандлёвым справам зьдзяйсьняў падарожжы па рацэ Лене ад Качуга да Якуцка, займаючыся пры гэтым апэрацыямі па гандлю пушнінай.

    Справа скончылася тым, што Агрызку было загадана пакінуць Іркуцк і вярнуцца да месца пасяленьня ў Верхаленск.

    У 1875 г. Агрызка пісаў Кавеліну: “Хоць на маю долю трапілася і нялёгкае жэрабя ад бацькі-лёсу, але ўсё ж я не прамяняў бы яго на самы лепшы з тых, якія дасталіся маім абвінаваўцам, судзьдзям і літаратарам-даносьчыкам, што шмат папрацавалі, дзеля адзнакі або нажывы, на мой рахунак”. Далей Агрызка пісаў: “Прызнаюся, жыць у тутэйшай глухмені без справы, з характарам маім надзвычай цяжка, і калі б не ўпэўненасьць у тым, што мне так ці інакш, а ўсё ж атрымаецца выбрацца адгэтуль, то пры сапраўдным становішчы майго жыцьця такая была б дадатна невыносная. Знаходзячыся шмат гадоў у турме, мне прыйшлося выпрабаваць амаль усё тое, што толькі ў ёй можна выпрабаваць: і ўсякага роду пазбаўленьні, і разнастайныя брыдоты, і варварскі зварот не на працягу якога-небудзь тыдня, а на працягу больш чым за год. Здавалася б, што жыцьцё падобнае - гэта труна, але я прызвычаіўся было з ім: я пагарджаў турэмшчыкамі і вялікімі і малымі, пагарджаў і думаў, што калі б яны паступалі са мной чалавечней, яны не былі б турэмшчыкамі, а людзьмі звычайнымі. У турме я пакутаваў і фізычна, і маральна, але больш фізычна, чым маральна; цяперашняе ж становішча маё прымушае пакутаваць толькі маральна, але затое пакутаваць вельмі моцна. Мяне быццам бы вызвалілі, але я па-ранейшаму ў турме, толькі больш прасторнай. Лічыцца вольным, і заставацца там, дзе загадалі, не маючы права адлучыцца нават за якія-небудзь 9, 10 вёрстаў; быць пазбаўленым магчымасьці заняцца чым-небудзь, хаця б заняткі гэтыя былі сапраўды карысныя; ведаць, што кожны п’яніца, заўзяты нягоднік на кожным кроку, зусім бяскарна, можа падвергнуць цябе абразам і ўсякага роду зьневажэньням... адчуваць, нарэшце, што ты не чалавек, а рэч... вельмі нялёгка. Вяртаньне правоў - адна толькі фраза, на справе ўсё значыць нагляд паліцыі. Кожны з нас, які знаходзіцца пад гэтай апекаю, ніводнай хвіліны не можа быць упэўнены ў тым, што з ім зробяць, без самай што ні ёсьць да таго нагоды, у п’яным выглядзе напрыклад, якой-небудзь поскудзі, - не вышлюць туды, куды Макар цялятаў не ганяў... мне здаецца, што, пакідаючы нас дзесяткі гадоў у бязвыхадным становішчы, урад не разумее, што робіць, не бачыць да чаго гэта вядзе... Я прагну ўдыхнуць у сябе не турэмнае, а вольнае паветра, і прагну тым з вялікім нецярпеньнем, што я ўжо немалады, здароўе маё моцна надламанае і зразумела таму не разьлічваю жыць доўга, а пажыць сапраўдным жыцьцём, хоць кароткі час, мне жадаецца і, ізноў жа паўтараю, жыць буду і ўсіх Вас, дарагіх майму сэрцу, яшчэ ўбачу”. “Верхоленск (былая вёска), разьмешчаны ў 279 вёрстах ад Іркуцка, знаходзіцца на беразе Лены, адною вуліцаю, на працягу 3 вёрстаў. У ім: Паліцэйскае Ўпраўленьне са спраўнікам, засядацелем, сакратаром і столаначальнікамі; царква (як усюды ў Сыбіры - летняя і зімовая) з двума годнымі сьвятарамі і адным нявартым дыяканам; дзьве вучэльні (для хлопчыкаў і дзяўчынак) з настаўнікам і настаўніцаю, людзьмі добрымі; лякарня без лекаў, з лекарам, якія не жыве у горадзе, і з фэльчарам, вечна п’яным; гарадзкая турма, замест наглядчыка і каравула, з вартаўнікамі з сялянаў; акушэрка, якую ніхто ніколі не бачыў у парадзіхі; валасное праўленьне з непісьменным галавой і такімі ж чальцамі і з пісьменным, але шэльмай-пісарчуком; нарэшце, паштовая станцыя - з заўсёдным хахлом наглядчыкам. Вось і ўсе выбітнасьці сапраўднай маёй радзімы, калі толькі не лічыць “кабакоў”, якіх зараз 4, а праз тыдзень будзе 6. Жыхароў абедзьвюх полаў каля 800 душ. Усе яны - сяляне, якія займаюцца хлебаробствам і возьніцтвам, ёсьць зрэшты два-тры пасяленцы і пяць-шэсьць палякаў, палітычных ссыльных, большаю часткаю рамесьнікаў, што сьпіліся і якія зьбіліся з толку. ... Дзяржаўных злачынцаў двое - былы афіцэр Ізмайлаўскага палку Грыгор’еў і асуджаны па справе 4 красавіка Нікалаеў”. “Сяляне жывуць хоць і не заможна, але нябедна, не мардуюць сябе працамі, але і не лайдачаць, п’юць толькі па сьвятах, падчас вясельляў і г. п. выпадкаў, але сапраўдных п’яніц пяць-шэсьць чалавек - не больш. Пра п’янства ў Сыбіры шмат кажуць і пішуць. Мала ведаю Сыбір, але з таго, што даводзілася бачыць, усё гэта здаецца мне перабольшаньнем. П’янства і распуста ды адсутнасьць наймалога паняцьця пра законнасьць, гонар і пачуцьцё ўласнай годнасьці разьвіта не столькі ў народзе, колькі ў чынавенстве. Вядома бываюць і тут выключэньні, але толькі выключэньні, і тое большаю часткаю ў  чынавенстве мясцовага паходжаньня, а не ў наежджых шукальнікаў прыгод і нажывы. Наогул кажучы, тутэйшыя сяляне - народ добры, паваротлівы, разумны і не падхлебнік. Зямля добрая, але апрацоўка яе - дапатопная. Купцоў няма, але ёсьць некалькі чалавек кулакоў, якія займаюцца, між іншым, і гандлем. Хаты, за выключэньнем дзьвюх-трох, - чыста сялянскія - дзе хаты, падзеленыя сенцамі. Адну такую палову займаю я”.

    Агрызка і ў Верхаленску падумваў заняцца земляробствам але “гэта апынулася рашуча немагчымым: па таннасьці хлеба і дарагоўлі працоўных рук хлебаробства стратнае... Усе ж астатнія тут магчымыя заняткі для чалавека, які не мае чалавечых правоў, недаступныя; зрэшты, калі б яны і былі даступныя, то пры маім слабым здароўі, невялікім капітале, які я мог бы рызыкаваць выдаткаваць, і пры маіх перакананьнях, наўрад ці магчыма было б знайсьці штосьці падыходнае”. “Хоць тут, як бачыце, я і не займаўся нічым але, спадзяюся, ніхто не стане памінаць мяне ліхам... Паміж сялянамі ёсьць у мяне шмат прыяцеляў, дзеткі ж іх часта не даюць мне вольна прайсьці па вуліцы, абступаюць мяне ў надзеі атрымаць гасьцінцы”.

    У 1876 годзе Ёзафату, па хадайніцтву сяброў, “найвышэйшым загадам” было дазволенае “жыхарства ў г. Іркуцку з тым, каб ён знаходзіўся там пад строгім наглядам паліцыі і адмысловым назіраньнем генэрал-губэрнатара Ўсходняй Сыбіры”.

    20 траўня 1876 г. Агрызка прыбыў з Верхаленска ў губэрнскі горад Іркуцк і спыніўся на кватэры ў доме Даржэева, што на вуліцы Вялікая.

 

 

    У Агрызкі зьяўляецца надзея на хуткае вызваленьне. Ён шукае сабе занятак, каб палепшыць сваё матэрыяльнае становішча, але няўдачы прасьледуюць яго. Ужо першыя ягоныя пачынаньні прыводзяць да таго што ён аказваецца безнадзейна апутаны даўгамі.

 

 

    Жадаючы дапамагчы аднаму “таварышу” Агрызка у выглядзе закладу займеў долю ў Сярэдне-Амурскай золатапрамысловай кампаніі. Па прыезьдзе ў Іркуцк ён набыў у 300 дзесяцінаў зямлі фэрму (заімку) у навакольлях Іркуцка ў Новаямскам паселішчы ў мясцовасьці Піваварыха (Анкудзінаўка), дзе жыў наездамі. Загадваў на заімцы эканом Ян і ў ёй пражывала да 23 чалавек, якія займаліся земляробствам і трымалі 70 коней. Навакольныя жыхары празвалі гэтую заімку – валоданьнем Месяцавага караля, бо Агрызка, з-за хваробы вачэй выходзіў шпацыраваць заўсёды ў месяцавыя ночы.

    Затым Агрызка ведае золатапрамысловымі справамі сваёй даверніцы купчыхі Хамінавай, а таксама выконвае функцыі паверанага ў справах заможнай удавы Паповай, у доме якой ён пэўны час кватараваў.

    У лісьце да Кавеліна ў лістапада 1879 года Агрызка паведамляе: “З вясны і па цяперашні час я шукаю золата па Іркуцкай акрузе, але на жаль дагэтуль беспасьпяхова, хоць і шукаю на паказаных месцах. Працы не шкадую, сплю вельмі часта на сьнегу, пад голым небам, сілкуюся “цагляным” чаем, сухарамі і мясам разам з работнікамі. Да пошукаў золата многія прыахвочваюцца і робяцца амаль вар’ятамі. Будзьце спакойныя наконт мяне; я гэтага запалу не маю і мець не буду. Шукаю на падставе наяўных у мяне дадзеных з разьлікам. Але само сабою зразумела, што справай гэтым заняўся я толькі з прычыны адчайнага становішча майго”. “Казалі і пісалі шмат пра барбарства туркаў, але я ўпэўнены, што ў Турцыі не знойдзецца падобнага майму прыклада. Няхай мяне называюць пасяленцам, катаржным, ці як ім да смаку, але няхай жа не пазбаўляюць мяне магчымасьці сумленнай працай зарабіць кавалак хлеба... Спадзяюся, аднак, што ім самім надакучыць зьдзекавацца над людзьмі; па гэтаму думаю, што ў непрацяглым часе дадуць мне хоць трошачкі больш свабоды і загадаюць бачыць ва мне чалавека”.

    Таксама ён паведамляе Кавеліну аб сваёй хваробе “ад якой лячыўся 8 месяцаў і скончыў лячэньне суцэльна згубаю правага і паўсьлепатою левага вока... Тутэйшыя дактары сказалі мне, што яны ўсе не разумеюць маёй хваробы і параілі ехаць да вочнага лекара-спэцыяліста. Я намерваўся зьезьдзіць ў Казань, але... мне адмовілі ў гэтым, і я пазбавіўся назаўсёды правага вока”. “Гэта зьвязвае мяне па руках і нагах, і тое што робяць са мной ў вышэйшай ступені нялюдзка: пазбавілі мяне аднаго вока, хочуць пазбавіць другога і замардаваць голадам, але спадзяюся, што ім не удасца гэтае. Я веру ў тое, што яшчэ жыць буду сапраўдным жыцьцём, хаця і пакалечаны”.

    Як успамінаў Л. Панцялееў: “У апошні раз я бачыў Агрызку ў 1884 г. у Іркуцку, вяртаючыся з выпадковай паездкі на Алёкму. Ён тады ўжо быў дрэнны здароўем і вельмі саслабеў зрокам. Цяжка забыцца на наша пажагнаньне. Я выехаў з Іркуцка пад ноч, са мной сеў у каламажку Агрызка і выпраўляў да перавозу праз Ангару. Ноч была месяцаваю; бледны, запалы твар Агрызкі дзівіў сваім сумным выразам. Вось мы спыніліся ля перавозу; слабым, перарывістым галасам казаў ён: “Яшчэ раз прашу вас, пабачце маіх сяброў, хай падтрымаюць маю просьбу ў сэнаце; мне б толькі зірнуць на радзіму, абняць старых сяброў, а затым я зноў вярнуся ў Сыбір. А не выпусьцяць мяне з Сыбіры дабром, я уцяку”, – закончыў Ёзафат Пятровіч”.

    27 студзеня 1887 г. Агрызка пісаў з Іркуцка Л. Панцялееву: “Адчуваю заняпад сіл фізычных і ці дачакаюся таго часу, калі мне дазволяць выехаць адгэтуль. У 1884 г. зьявіўся адмысловы найвысачэйшы загад (па дакладзе Аржэўскаго), каб, нягледзячы на ўжываньне да мяне сэнатам маніфэста 1883 г. і суцэльнае памілаваньне, - пакінуць мяне пад галосным наглядам паліцыі і дазволіць пасяліцца толькі ва Ўфімскай губэрні, а калі не пажадаю, то пакінуць да асобага распараджэньня. Распараджэньне гэтае, верагодна, прыйдзе пасьля маёй сьмерці, бо тэрмін не прызначаны, а здароўе маё, тут, з кожным днём станавіцца горш і горш. Па апошніх правілах якія высылаюцца сюды, пад галосны нагляд прызначаецца на 5 гадоў, пасьля чаго яны робяцца зусім вольнымі; мне ж і гэтага не прадстаўлена, ды і самы нагляд, пры маіх занятках, надакучлівы; але няма чаго рабіць, буду чакаць. Балюча адно, што самыя блізкія мне людзі, якіх бы жадалася хоць раз яшчэ ў жыцьці ўбачыць і абняць, адзін за адным паміраюць... Калі атрымаецца пражыць яшчэ 5-6 гадоў, то, мабыць, няма чаго будзе і вяртацца”.

    У 1887 годзе Агрызка атрымліваў дазвол выезду на залатыя промыслы Алёкмінскай сыстэмы. Дарэчы гэтыя дазволы выезду ў Алёкмінскую акругу Якуцкай вобласьці ў 1876-1887 гг, Ёзафат атрымліваў як прылічаны да Верхаленскай акругі Іркуцкай губэрні. /Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Якутск. 1995. С. 202./, а у 1874 г. да Іркуцкай акругі. /Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Якутск. 1995. С. 204./ Пры тым Агрызка характарызуе як “вельмі дзейнага, нястомнага і вельмі добрасумленнага чалавека” Пятра Балада, былога рэвалюцыянэра і катаржніка, які ў 1877 г. пражываў у Алекмінскай акрузе Якуцкай вобласьці і служыў на промыслах Ленскага золатапрамысловага таварыства.

     Захаваліся таксама зьвесткі і аб тым, што Ёзафат Агрызка прымаў удзел ў кампаніі, якая праводзіла досьледы ракі Віцім “з мэтай злучэньня, з дапамогай гэтай ракі, Забайкальля з Якуцкай вобласьцю”.

 

                       МУС

            Якуцкае Абласное

              Праўленьне

            Аддзяленьне II

                  Стол І                        

            Пра ўстанаўленьне

     галоснага нагляду за Агрызка

               14 чэрвеня 1888 г.

                       № 625

                   г. Якуцк.

                                                                                    Цыркулярна.

                                                        Якуцкаму Гарадзкому, Алёкмінскаму і

                                                        Якуцкаму акруговым паліцэйскім упраўленьням,

                                                        а таксама горным спраўнікам Якуцкай вобласьці

    Іркуцкае Губэрнскае Праўленьне зрабіла распараджэньне пра выдачу гадавога білета двараніну Ёзафату Пятровічу Агрызка, які знаходзіцца па асобым Найвысачэйшым загадзе ад 5 дня чэрвеня 1884 года, пад галосным наглядам паліцыі, на свабоднае пражываньне і разьезды па Іркуцкай губэрні, Забайкальскай і Якуцкай абласьцям па золатапрамысловым справам яго, і паведамляючы пра гэтае мяне, ад 16 траўня за № 4346, просіць майго распараджэньня аб ўстанаўленьні за названым ссыльным належнага Паліцэйскага Нагляду падчас пражываньня яго ў вобласьці.

    Пра гэта для належнага выкананьня даю знаць Якуцкаму Гарадзкому, Алёкмінскаму і Якуцкаму акруговым паліцэйскім упраўленьням, а таксама горным спраўнікам Якуцкай вобласьці.

    Арыгінал падпісаў губэрнатар Сьвятліцкі         /Подпіс/

    Змацаваў кіраўнік аддзяленьнем Добржыцкі     /Подпіс/

    Дакладна столаначальнік                                      /Подпіс/.  /НА РС(Я). Ф. 20, воп. 5, спр. 48, арк. 2./

    Прынамсі, шляхціц Ковенскай губэрні Густаў Воўк-Ланеўскі ў 1888 г. служыў на залатых капальнях Агрызкі на Алёкмінскай сыстэме Якуцкай вобласьці. /Волк (Волк-Ланевский) Густав Юлианович. // Деятели революционного движения в России. Био-библиографический словарь. Т. 3. Восьмидесятые годы. Вып. I. Москва. 1933. С. 629./

     Летам 1888 года Агрызка выяжджаў на залатыя капальні Хамінавай, якія знаходзіліся ў Чыцінскай горнай сістэме Чыцінскай акругі Забайкальскай вобласьці.

    17 [18] (30) сакавіка 1890 года Ёзафат Агрызка памёр. У той дзень у яго былі доктар Кернажыцкі, Калусоўскі ды Цымерскі. Да апошняй хвіліны Агрызка размаўляў з імі. Не маючы ужо надзеі убачыць родныя краявіды, ён даручыў прысутным перадаць ад яго імя разьвітальнае прывітаньне сябрам і знаёмым. Пахаваны быў на Ерусалімскіх могілках у Іркуцку. Магіла не захавалася.

    Нэкралёг, які напісаў Баляслаў Шастаковіч, у іркуцкая газэце “Восточное Обозрение” па незалежных ад рэдакцыі абставінах не быў надрукаваны.

 

 

 

 

    У 1891 годзе Б. П. Шастаковіч пісаў Л. Панцялееву: “Нарэшце вось сабраўся я Вам адказаць шаноўны Лонгін Фёдаравіч. Прабачыце, што не хутка. Вы пыталіся, як у апошні час жыў І. П. Наогул трэба сказаць, што яму жылося незайздросна. Усе яго прамысловыя прадпрыемствы, як Вам здаецца, даволі вядома, урэшце прывялі яго да даўгоў, сума якіх дасягае 30 т. р. Гады і няўдалыя прамысловыя справы, вядома, узялі сваё. Апошнія два гады ён, мабыць, раставаў і руйнаваўся і, нарэшце, ціха сканаў. У апошнія дні нашага знаёмства мы ўмовіліся было, каб я пад яго дыктоўку запісаў яго ўспаміны. Але хвароба так узмоцнена падточвала яго арганізм, што я баяўся стамляць яго гэтай справай. Мяркуючы па некаторых нашых гутарках аповесьць гэта не была б пустой, а ўяўляла б масу цікавых гістарычных дадзеных. Яго паперы апячатаны; прапануецца прызначыць разбор іх; можа быць тут не знойдзецца нічога цікавага... З яго слоў можна было зразумець, што ён не пакідае запісак”.

    “Час сьцёр з твару зямлі дачу. Апавядаюць, што гэтую двухпавярховую дачу ў гэтым маляўнічым кутку паставіў яшчэ ў пачатку стагодзьдзя Іркуцкі купец. Яму і належыць частка паэтычнай назвы. Сюды прыяжджалі на тройках шумныя кампаніі і амаль напралёт гулялі ў карты. Там картачны кароль пабраўся з “Луной” у ўяўленьні купецкага саслоўя. А ў савецкі час дача паступова занепадала і развальвалася ды расьцягвалася жыхарамі суседняй Піваварыхі на дровы, пакуль ад яе не засталося сьлядоў. Але народная пагалоска перанесла прыгожую назву на дачы НКУС, якія пазьней паўсталі непадалёк на землях падсобнай гаспадаркі. Вось тут дача “Лунного короля” займела другі сэнс – месца расстрэлу”. /Широбоков И.  Конец тайны «Лунного короля». // Социалистическая индустрия. 12 ноября 1989 года./

    Літаратура:

*    I. Лелевель и Казематы. – Г. Огришко помѣстилъ въ своем журналѣ Слово... // Колоколъ. London. No 40 & 41. April 15. 1859. C. 338.

    Книжный Вѣстникъ. № 23-24. С.-Петербургъ. 1860. С. 274-275.

    Иллюстрація. № 32. 1860.

    Санкт-Петербургскія Вѣдомости. № 48. 1860.

    Сѣверная Пчела. № 307. 1860.

    Московскіе Вѣдомости. № 32. 1860.

    Московскія Вѣдомости. № 145. 1865.

*    Ohryzko (Józefat) - Ohrysko (Jozefat). // Encyklopedyja Powszechna (S. Orgelbrand). T. IXX. Warszawa. 1865. S. 804, XII.

*    Меркуловъ А. Къ виленской кореспонденціи «Московскихъ Вѣдомостей» объ Огризко. // Голосъ. С-Петербургъ. № 20. 20 января (1 февраля) 1866. С. 3-4.

*    Одинъ изъ дѣятелей послѣдняго польскаго мятежа, Огрызко. [Внутреннія извѣстія.] // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 1. 1 января 1866. С. 3.

*    Іосафатъ Огрызко. (Окончаніе будетъ.) // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 24. 26 января 1866. С. 3-4.

*    Іосафатъ Огрызко. (Продолженіе.) // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 26. 28 января 1866. С. 3-4.

*    Іосафатъ Огрызко. (Окончаніе.) // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 31. 2 февраля 1866. С. 4.

    Вѣстникъ Западной Россіи. Т. VIII, кн. 8. Вильна. 1866.

*    Нѣчто объ Огрызкѣ.* [* Изъ «Вѣстника Западной Россіи» (книжка восьмая томъ ІІІ.] // Голосъ. С-Петербургъ. № 150. 2 (14) іюня 1866. С. 4.

    Московскія Вѣдомости. № 181. 1866.

    Московскія Вѣдомости. № 286. 1866.

*    Іосафатъ Огрызко. (Оттискъ изъ «Вилен. Вѣст.». Вильна. 1866. 50 с.

*    Іосафатъ Огрызко и Петербургскій Революціонный Ржондъ в Дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой Слѣдственной по Политическимъ Дѣламъ Коммиссіи, 3-й Артиллерійской бригады штабсъ-капитанъ Н. В. Гогель. Вильна. 1866. 79 с.

*    Іосафатъ Огрызко и петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой слѣдственной по политическимъ дѣламъ Коммиссіи, Н. В. Гогель... // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 206. 12 августа 1866. С. 4.

*    Брошура «Іосафатъ Огрызко и петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа», составленная Н. В. Гогелем... [Журнальныя и Бибіографическія замѣтки.] // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 207. 13 августа 1866. С. 3-4.

*    Іосафатъ Огрызко и петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой слѣдственной по политическимъ дѣламъ Коммиссіи, Н. В. Гогель... // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 208. 14 августа 1866. С. 4.

*    Іосафатъ Огрызко и петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой слѣдственной по политическимъ дѣламъ Коммиссіи, Н. В. Гогель... // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 210. 17 августа 1866. С. 4.

*    Іосафатъ Огрызко и петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой слѣдственной по политическимъ дѣламъ Коммиссіи, Н. В. Гогель... // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 214. 18 августа 1866. С. 4.

*    Іосафатъ Огрызко и петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой слѣдственной по политическимъ дѣламъ Коммиссіи, Н. В. Гогель... // Русскій Инвалидъ. С.-Петербургъ. № 220. 28 августа 1866. С. 4.

*    Іосафатъ Огрызко и Петербургскій Революціонный Ржондъ в Дѣлѣ послѣдняго мятежа. Составилъ членъ Виленской Особой Слѣдственной по Политическимъ Дѣламъ Коммиссіи, 3-й Артиллерійской бригады штабсъ-капитанъ Н. В. Гогель. Изд. 2-е, значительно дополненое. Вильна. 1867. 221 с.

*    Цыловъ Н.  Сигизмундъ Сѣраковскій и его казнь, съ предшествовавшими польскими манифестаціями въ Вильнѣ въ 1861-1863 годахъ. Изъ дѣлъ Виленской слѣдственной коммиссіи по политическимъ дѣламъ. Вильна. 1867. С. II, III, 6, 45, 46.

*    Четвертое апрѣля 1866 и Двадцать пятое мая 1867, въ религіозномъ и нравственномъ отношеніяхъ. С.-Петербургъ. 1867. С. 105.

*    Изъ записокъ Н. В. Берга о послѣднемъ польскомъ возстанiи. // Русскій Архивъ. 10. Москва. 1870. Стлб. 1852, 1854,1857.

*    Огрызко Іосаф. 1852, 1854, 1857. [Азбучный указатель собственныхъ именъ въ Русскомъ Архивѣ 1870 года.] // Русскій Архивъ. 12. Москва. 1870. С. XXXII.

*    В. Т  Священникъ Александръ Данкевичъ. (Біографическій очеркъ.) // Минскія Епархіальныя Вѣдомости. Минскъ. № 22. Ноября 30. 1870. С. 559.

*    Пржецлавскій О.  Іосафат Огрызко и его польская газета Слово. (Замѣчанія на статью г. Берга в Р. Архивѣ 1870 года. // Русскій Архивъ. 5. Москва. 1872. Стлб. 1031-1053.

*    Пржецлавскій О.  Нѣсколько словъ по поводу «отвѣта» г. Берга на мои замечанія «на его Записки о Польскихъ заговорахъ и возстаніяхъ». // Русскій Архивъ. 7 и 8. Москва. 1872. Стлб. 1553-1555, 1558-1559.

*    Огрызко Іосаф., его газета Слово и Volum. Legum 1031-1039, 1039-1042, 1553-1555, 1558, 1559. [Азбучный указатель собственныхъ именъ въ Русскомъ Архивѣ 1872 года.] // Русскій Архивъ. 12. Москва. 1872. С. LІX.

*    Записки Н. В. Берга о польскихъ заговорахъ и возстанияхъ 1831-1862. Изданіе «Русскаго Архива». Москва. 1873. С. 151, 152, 155, 156.

*    Ohryzko Józefat, II, 241, 337. // Bartoszewicz Ju. Historja literatury polskiej. T. II. Kraków. 1877. S. 369.

    [Берви-Флеровский В. В.] На жизнь и на смерть. Изображеніе идеалистовъ. Романъ въ трехъ частяхъ. С.-Петербургъ. [Geneve.] 1877. С. 109-110.

*    Дневникъ кн. В. П. Мещерскаго. 1881. Мартъ. С.-Петербургъ. 1881. С. 294.

*    Сухонинъ П. П.  Нѣчто о Питейномъ Дѣлѣ въ Россіи. (Извлечена изъ газеты «Эхо Газетъ», №№ 24, 25 и 26, 1881 г.) Санктпетербургъ. 1881. С. 9.

    Историческiй Вѣстникъ. 1882.

    Виленскіе очерки. Русская старина. Кн. 1. Т. 60, 68, 70, 97. 1884.

    Bibliografia Polska XIX Stólecia. T. 10. Spis chronologiczny. Przez K. Estreicher. 1885.

*    Списокъ книгъ пожертвованныхъ въ Астраханскую Епархіальную Библіотеку въ 1885 году Его Преосвященствомъ, Преосвященнѣйшимъ Евгеніемъ, Епископомъ Астраханскимъ и Енотаевскимъ. [105. Іосафатъ Огрызко и Петербургскій революціонный ржондъ в дѣлѣ послѣдняго мятежа. Н. Гогеля. 1867 г. Вильно.] // Астраханскія Епархіальныя Вѣдомости. Астрахань. № 14. 15 Іюля 1886. С. 9.

    Skibicki W.  Wspomnienia z życia wygnańców polskich na Syberii. Kraków. 1886. S. 66-67.

*    Шестаковъ П. Д.  Студенческія волненія въ Москвѣ въ 1861 г. // Русская Старина. С.-Петербургъ. Т. LX. Ноябрь. 1888. С. 368.

*    Еленевъ Ө.  Студенческіе безпорядки. С.–Петербуръ. 1888. С. 10.

*    † Въ Иркутскѣ Іосафатъ Огрызко. // Историческій Вѣстникъ. Историко-литературный журналъ. Т. XL. Май. 1890. С. 484.

*    Брянцевъ П. Дм.  Польскій мятежъ 1863 г. Вильна. [1891.] 1892. С. VII, VIII, 164, 165, 166, 167, 168, 170, 171, 173, 174, 176, 212, 246, 247, 248, 249.

*    Z. L. S. [W. Przyborowski].  Historia dwóch lat. 1861-1862. T. I. Cz. Wstępna. 1856-1860. Kraków. 1892. S. 199, 242, 243, 257, 258, 259, 260.

*    Изъ записокъ сенатора К. Н. Лебедева. // Русскій Архивъ. Кн. 4. Москва. 1893. С. 396

*    Изъ памятныхъ тетрадей С. М. Сухотина. // Русскій Архивъ. Кн. I. Москва. 1894. С. 610.

    Короленко В. Г.  Воспоминанія о Н. Г. Чернышевскомъ. Вып. 14. Лондонъ. 1894.

*    Алфавитный каталогъ изданіямъ, на русскомъ языкѣ, запрещеннымъ къ обращенію и перепечатанію въ Россіи. Составленъ въ Главномъ Управленіи по дѣламъ печати на 1-е Января 1894 года. С.-Петербургъ. 1894. С. 16.

*    Józafat Ohryzko i Murawjow. // Ludzie i wypadki z 1861-1865 r. Obrazki z powstania. Zebrał i ułożył pułkownik Struś. Lwów. 1894. S. 217-221.

*    Письма къ о. М. Ө. Раевскому 1858-1877 гг. // Иванъ Сергѣевичъ Аксаковъ въ его письмахъ. Ч. 2 Письма къ разнымъ лицамъ. Т. 4. Письма къ М. Ө. Раевскому, къ А. Ө. Тютчевой, къ графинѣ А. Д. Блудовой, къ Н. И. Костомарову, къ Н. П. Гилярову-Платонову. 1858-86 г.г. С.-Петербургъ. 1896. С. 21-22.

*    Кн. Мещерскій В. П.  Мои воспоминанія. Ч. 1. (1850-1865 гг.). С.-Петербургъ. 1897. С. 153-155, 193, 196, 198-199, 227-229, 242, 244-248, 250, 255, 280, 281, 331, 414, ІІ, ІІІ.

*    Катковъ М. Н.  Собраніе передовыхъ статей Московскихъ Вѣдомостей, 1866 годъ. Москва. 1897. С. 136, 167, 209, 398, 399, 400.

*    Катковъ М. Н.  Собраніе передовыхъ статей Московскихъ Вѣдомостей, 1868 годъ. Москва. 1897. С. 167.

*    Огрызко (Іосафатъ Ohryzko). // Энциклопедическій словарь. Т. ХХІ^а. Издатели: Ф. А. Брокгаузъ (Лейпцигъ). И. А. Ефронъ (С.-Петербургъ). 1897. С. 710.

*    Спасовичъ В.  Константинъ Дмитріевичъ Кавелинъ. Изъ моихъ личныхъ о немъ воспоминаній. // Вѣстникъ Европы. Февраль. Кн. 2. Петербургъ. 1898. С. 594, 601-602.

*    Мосоловъ А. Н.  Виленскіе Очерки 1863-1865 гг. (Муравьевское время.) С.-Петербургъ. 1898. С. 198, 204, 205, 206.

*    Катковъ М. Н.  Собраніе передовыхъ статей Московскихъ Вѣдомостей, 1887 годъ. Москва. 1898. С. 62.

*    Sapiega P.  Podróz na wschód Azji. 1888-1899. Wyd drugie. Lwów. 1899. S. 360-362.

*    Музей графа М. Н. Муравьева. // Литовскія Епархіальныя Вѣдомости. Вильна. № 1-2. 1-го Января 1899. С. 17.

*    Отчетъ комиссіи по устройсту музея графа М. Н. Муравьева. // Литовскія Епархіальныя Вѣдомости. Вильна. № 38. 17-го Сентября 1899. С. 343.

*    Отчетъ комиссіи по устройсту музея графа М. Н. Муравьева. // Минскія Епархіальныя Вѣдомости. Минскъ. № 22. 15-го Ноября. 1900. С. 482.

    Pamiętniki Tadeusza Bobrowskiego z przedmową Włodzimierza Spasowicza. T. I. Lwów. 1900.

*    Воспоминанія о К. Д. Кавелинѣ. [Вѣстникъ Европы. Февраль 1898 г.] // Спасович В. Д.  Сочинения. Т. IХ. Послѣднія работы въ девяностыхъ годахъ ХІХ вѣка.С.-Петербургъ. 1900. С. 7, 17, 18.

*     Вилюецъ.  Кое-что о вилюйской тюрьмѣ. (Письмо въ редакцію). [Провинція. Наши корреспонденты.] // Россія. С.-Петербургъ. № 900. 27-го октября (9-го ноября) 1901. С. 3.

    Русскій Архивъ. Кн. 3. 1901.

    Русскій Архивъ. Кн. 1. 1902.

*    Барсуковъ Н.  Жизнь и труды М. П. Погодина. Кн. 16. С.-Петербургъ. 1902. С. 362-367.

*    Огрызко Іосафатъ. // Большая Энциклопедія. Подъ редакціей С. Н. Южакова. Т. 14. Четвертое изданіе со стереотипа. С. Петербургъ. 1904. С. 323.

*    Red.  Ohryzko Józefat. // Wielka Encyklopedya Powszechna Ilustrowana. Serya II. T. III-IV. Nike – Oko. Warszawa. 1904. S. 982-983.

*    Короленко Вл.  Воспоминанія о Н. Г. Чернышевскомъ. Берлинъ. 1904. С. 24.

*    Минцловъ С. Р.  Рѣдчайшія книги напечитанныя въ Россіи на русскомъ языкѣ. Напечатано сто экземпляровъ не для продажи. С.-Петербургъ. 1904. С. 15.

*    Никитенко А. В.  Моя повѣсть о самом себѣ и о томъ, «чему свидѣтель въ жизни былъ». Записки и Дневникъ. (1804-1877 гг.) Изд. 2-е. Т. 1. С.-Петербургъ. (1904.) 1905. С. 557.

*    Петровъ А. А.  Огрызко Іосафатъ Петровичъ (Iózefat Ohryzko). // Русскій Біографическій Словарь. Обезьяниновъ – Очкинъ. С.-Петербургъ. 1905. С. 106-108.

*    Пантелѣева С.  Въ Восточную Сибирь. (Изъ воспоминаній.) // Мір Божій. Декабрь. С.–Петербургъ. 1905. С. 85.

*    Ciechowski W.  Józefat Ohryzko. [Na widowni Petersburskiej.] // Kraj. Petersburg. Nr. 16 (1240). 4 maja (21 kwietnia) 1906. S. 3-8.

*    Барсуковъ Н.  Жизнь и труды М. П. Погодина. Кн. 20. С.-Петербургъ. 1906. С. 110.

*    Пантелѣевъ Л. Ф.  Дѣла давно минувшихъ дней. (Продолженіе слѣдуетъ.)  // Былое. № 1/13. Январь. Петербургъ. 1907. С. 43, 49, 51, 53, 56, 59.

*    Пантелѣевъ Л. Ф.  Дѣла давно минувшихъ дней. (Продолженіе. Окончаніе слѣдуетъ.) // Былое. № 2/14 Февраль. С.-Петербургъ. 1907. С. 216, 217, 218, 223.

*    Изъ духовной и свѣтской печати. // Минскія Епархіальныя Вѣдомости. Минскъ. № 10. 15 Мая. 1907. С. 317.

*    Dybowski B.  Pamięci Józefata Ohryzki. // Biblioteka Warszawska. T. II. (266). Warszawa. 1907. S. 209-260.

*    Николай Гавриловичъ Чернышевскій на каторгѣ и въ ссылкѣ. Воспоминанія В. Н. Шаганова. Посмертное изданіе Э. К. Пекарскаго. С.-Петербургъ. 1907. С. 36.

*    Огрызко Іосафатъ. // Энциклопедическій Словарь Ф. Павленкова. 26-45 тыс. со стереотипа 2-го исправленнаго изданія, съ дополненіями. С.-Петербургъ. 1907. Стлб. 1542.

*    N. N. [Пржиборовский С. В. и Грибановский Н. Н.] Чернышевскій въ Вилюйскѣ (по архивнымъ даннымъ). // Минувшïе Годы. Мартъ. N. 3. С.-Петербургъ. 1908. С. 1.

*    Записки сенатора К. И. Фишера. // Историческій Вѣстникъ. Историко-литературный журналъ. Т. CXIV. Октябрь. С. Петербургъ. 1908. С. 68.

    Пантелѣевъ Л. Ф.  Изъ воспоминаній прошлаго. С. Петербургъ. 1908.

*    Огрызко I.  2452. // Русскій Архивъ, издаваемый Петромъ Бартеневымъ. 1863-1908. Содержаніе его книжекъ и предметная роспись съ азбучнымъ указателемъ. Москва. 1908. С. 44.

    Pamiętnik Pułkownika Walentego Lewandowskiego, naczelnika cywilnego i wojennego na wojewodztwa podlaskie i lubelskie. // Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu za rok 1908. [R. 39.] Paryż. 1909. S. 84.

*    Стекловъ Ю. М.  Н. Г. Чернышевскій, его жизнь и дѣятельность (1828-1889). С.-Петербургъ. 1909. С. 391, 417.

    Kartka z historii polskiego wygnania na Syberji. // Dziennik Petersburgski. S.-Petersburg. Nr 65 (31 stycznia). Nr 66 (2 lutego). 1910.

*    Скрынченко Д.  Чего они добиваются: автономіи, или же независимого государства? (По польскимъ прокламаціямъ). // Минскія Епархіальныя Вѣдомости. Минскъ. № 8. 15 Апреля. 1910. С. 181.

*    Пантелѣевъ Л.  Изъ прошлаго польской ссылки въ Сибири. // Сибирскіе Вопросы. № 5. С.-Петербургъ. 1910. С. 17.

*    Барсуковъ Н.  Жизнь и труды М. П. Погодина. Кн. 22. С.-Петербургъ. 1910. С. 253.

*    Огрызко Іосафатъ. // Энциклопедическій Словарь Ф. Павленкова. 4-ое вновь пересмотрѣнное изданіе. С.-Петербургъ. 1910. Стлб. 1628.

*    Kowalewska Z.  Ze wspomnień wygnańca z roku 1863. Wilno. 1911. S. 6, 218-222, 233, 235-238, 241.

*    Z. L. S. [W. Przyborowski].  Kowalewska Zofia: Ze wspomnień wygnańca. Nakład księgarni Józefa Zawadzkiego w Wilnie. 1911 r. // Kwartalnik Historyczny. Nr. 3/4. Lwów. 1911. S. 540-541.

*    Огризко І.  174, 179, 558. [Алфавитный указатель личныхъ именъ и названій періодическихъ изданій.] // М. М. Стасюлевичъ и его современники въ ихъ переписке. Подъ редакціей М. К. Лемке. Т. I. С.-Петербургъ. 1911. С. 568.

    Sawicki-Stella J.  Jozufat Ohryzko. // Kalendarz powstańców na rok 1912. Lwów. 1911.

    Письмо въ редакцію. // Голосъ Сибири. Иркутскъ. № 1. 1912.

*    Ляцкій Е. А.  Н. Г. Чернышевскій въ Сибири. // Чернышевскій въ Сибири. Переписка съ родными. Статья Е. А. Ляцкаго. Примѣчаніе М. Н. Чернышевскаго. Портреты. Рисунки. Автографъ. С.-Петербургъ. 1912 С. XXXVII.

*    Kowalewska Z.  Ze wspomnień wygnańca z roku 1863. Wilno. 1912. S. 7, 221-225, 236-241, 244.

*    Письмо И. С. Тургенева Императору Александру II. // Новый Журналъ Для Всѣхъ. №. 8. С.-Петербургъ. 1913. С. 129-130.

*    Dybowski B.  Wspomnienia z przeszłości półwiekowej. Lwów. 1913. S. 19-24, 93-99, 107-108, 112.

*    Pamiętniki Jakóba Gieysztora z lat 1857-1865. T. I. Wilno. 1913. S. 79, 168, 231, 298, 386, 405.

*    Pamiętniki Jakóba Gieysztora z lat 1857-1865. T. II. Wilno. 1913. S. 9, 10,189, 190, 191, 193, 194, 197, 198, 199, 206, 207, 208, 239, 290, 311, 374, 379.

*    Огрызко Іосафатъ. // Энциклопедическій Словарь Ф. Павленкова. 5-ое изданіе, со стереoотипа 4-го изданія. С.-Петербургъ. 1913. Стлб. 1628.

*    Szadurska St.  Wspomnienia. // Kurjer Litewski. Wilno. № 268. 22 listopada (15 grudnia) 1913. S. 2.

*    Рѣдкія и цѣнныя изданія, собранныя В. М. Остроглазовымъ. // Русскій Архивъ. 3. Москва 1914. С. 424.

*    Гене А.  Виленскія воспоминанія. // Русская Старина. С.-Петербургъ. Т. СLVIII. Май. 1914. С. 421.

    Короленко В. Г.  Воспоминанія о Н. Г. Чернышевскомъ. // Полное Собраніе Сочиненій. Т. I. С.-Петербургъ. 1914.

*    Czerniak W.  Pamiętniki weterana 1864 r. Wilno. 1914. S. 84-86.

*    Gawelek F.  Bibljografja ludoznawstwa litewskiego. Pamięci Oskara Kolberga w setną rocznicę urodzin poświęca autor. Odbitka z V-go Rocznika Towarzystwa Przyjaciół Nauk.Wilno. 1914. S. 27.

*    Огризко І., Вице-директоръ департамента податей и сборовъ, 195. [Указатель. (Курсивомъ обозначены страницы приложеній.)] // Константинъ Карловичъ Гротъ, какъ государственный и общественный деятель (12 января 1815 – 15 декабря 1897). Матеріалы для его біографіи и характеристики. Къ столѣтію со дня его рожденія. Т. I. Петроградъ. 1915. С. 80.

*    Письма къ Б. К. Кукелю. // Константинъ Карловичъ Гротъ, какъ государственный и общественный деятель (12 января 1815 – 15 декабря 1897). Матеріалы для его біографіи и характеристики. Къ столѣтію со дня его рожденія. Т. IІ. Петроградъ. 1915. С. 210.

*    И. Р. [Иван Рябинин.]  Огрызко Іосафатъ. // Энциклопедическій Словарь Т-ва „Бр. А. и И. Гранатъ и К°“. Седьмое совершенно переработанное изданіе подъ редакціей проф. Ю. С. Марова, проф. В. Я. Желѣзнова, проф. М. М. Ковалевскаго, проф. С. А. Муромцева (†) и проф. К. А. Тимирязева. Т. 30. Наука - Павелъ Дьяконъ. Москва. [Петроградъ.] 1915. Стлб. 498-499.

*    Bartkiewicz E.  Polacy w oddali, a kraj. (Szkice z podróży). - Sylwetki zmarłych. - // Polski Kalendarz Piotrogradzki na rok przestępny 1916. Piotrogród. 1915. S. 139.

*    Bartkiewicz E.  Józefat Ohryzko. Redaktor „Słowa”. // Głos Polski. Piotrogród. Nr. 2. 10 (23) stycznia 1916. S. 11-13.

*    Жукова О.  Гогель Николай Валеріановичъ. // Русскій Біографическій Словарь. Герберскій – Гогенлоэ. Москва. 1916. С. 440.

*    Огрызко Іосафатъ Петровичъ (Jósefat Ohryzko) – польскій дѣятель (1826-1890), изъ дворянской бѣлорусской семьи. // Новый Энциклопедическій Словарь. Издается подъ общей редакціей почетнаго академика К. К. Арсеньева. Т. 29. Петроградъ. 1916. Стлб. 258.

*    Майнов И. И. (Саратовец.)  На закате народовольчества. Памяти В. Я. Яковлева-Богучарского. // Былое. № 18. Петроград. 1922. С. 95.

*    Janowski J. K.  Pamięniki o Powstaniu Styczniowym. T. I. (Styczeń – Maj 1863 r.) Lwów. 1923. S. 334, 427.

*    Аренд В.  Из воспоминаний о польском восстании 1863 г. Иосафат Огрызко. // Каторга и Cсылка. Кн. 10. № 3. Москва. 1924. С. 56-64.

*    Чернышевский М.  Чернышевский в Вилюйске. // Былое. № 25. Ленинград. 1924. С. 35-36.

*    Из жизни Н. Г. Чернышевского в Сибири. (Со слов очевидцев). // Тютчев Н. С.  В ссылке и другие воспоминания. Часть II. Москва. 1925. С. 73, 194.

*    Огрызко Іосафатъ, IX – 544-550, 553, 579; X – 17, 191, 301; XV – 26, 392; XVI – 4, 87, 92, 161, 162; XVIII – 20, 92, 380, 392. // Герцен А. И.  Полное собрание сочинений и писем. Т. XXII. 1868-70 гг. Дополнения. Ленинград-Москва. 1925. C. 480.

*    Шилов А.  Н. Г. Чернышевский в донесениях агентов ІІІ отделения (1960-1961 г.г.). // Красный Архив. Исторический журнал. Т. 1 (14). Москва – Ленинград. 1926. С. 89. 109, 120, 121, 122.

*    Стеклов Ю.  Вокруг ссылки Н. Г. Чернышевского. // Каторга и Ссылка. Историко-Революционный Вестник. Кн. 33. № 4. Москва. 1927. С. 196.

    Короленко В. Г.  Воспоминания о Н. Г. Чернышевском. // Полное Собрание Сочинений. Т. 24. Харьков. 1927.

*    Стеклов Ю.  Н. Г. Чернышевский и революционное движение 60-х годов. // Вестник Коммунистической Академии. Кн. XXVII (3). Москва. 1928. С. 176.

*    Козьмин Б.  А.  Н. Г. Чернышевский и III отделение. // Красный Архив. Исторический журнал. Т. 4 (29). Москва – Ленинград. 1928. С. 182, 185, 190.

*    Огрызко Иосафат,  ІІ 241, 339, 331, 517, 524, 527, 529. [Именной указатель к І и ІІ томам. Составлен Р. М. Брейнин.] // Стеклов Ю. М.  Н. Г. Чернышевский. Его жизнь и деятельность. * 1828-1889. Т. ІІ. Издание второе, исправленное и дополненное. Москва * Ленинград. 1909. С. 681.

*    Janik M.  Dzieje Polaków na Syberii. Kraków. 1928. S. 264, 319, 374, 426, 461.

*    Ohryzko Józefat. // Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna (S. Orgelbrand). T. XI. Kraków. 1929. S. 280.

    Огрызко И.  83, 176, 194. // Худяков И.  Записки каракозовца. Москва - Ленинград. 1930. С. 212.

*    Волк (Волк-Ланевский) Густав Юлианович. // Деятели революционного движения в России. Био-библиографический словарь. Т. 3. Восьмидесятые годы. Вып. I. Москва. 1933. С. 628-629.

*    Beynar L.  Działalność Aleksandra Oskierki w Wilnie w latach 1861-1863. // Księga Pamiątkowa Koła Historyków Słuchaczy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Wilno. 1933. S. 341-342.

*    Лурье Г.  Якутская ссылка до 70-х годов XIX века [Польские повстанцы]. // 100 лет Якутской ссылки. Москва. 1934. С. 102-103, 389.

    Огрызко Иосафат Петрович (1826-1890). – 97, 98-101, 103, 290, 321, 330, 333, 334, 337, 342, 346, 354, 357-361, 369. 370, 372. 376, 384, 446, 509, 510, 553, 554, 653, 654, 685, 725, 727-729. // Пантелеев Л. Ф.  Из воспоминаний прошлого. Редакция и комментарии С. А. Рейснера. Москва-Ленинград. 1934. С. 777-778.

*    Wojtkowski A.  Jak się drukowały „Volumina Legum” Józefata Ohryzki. // Kwartalnik Historiczny. R. L. Lwów. 1936. S. 446-448.

    Драницын С. Н.  Польское восстание 1863 г. и его классовая сущность. Ленинград. 1937. С. 182.

*    Струминский М. Я.  Н. Г. Чернышевский в вилюйской ссылке. (К 50-летию со дня смерти). // Социалистическая Якутия. Якутск. № 290. 22 сентября 1939. С. 2.

*    Амгинский В.  Н. Г. Чернышевский в Вилюйской тюрьме. К 50-летию со дня смерти Н. Г. Чернышевского. // Ленский водник. Якутск. № 147. 24 октября 1939. С. 3.

*    Струминский М. Я.  Н. Г. Чернышевский в вилюйской ссылке. Якутск. 1939. С. 7, 11, 12, 36.

*    Процесс Н. Г. Чернышевского. Архивные документы. Редакция и примечания Н. А. Алексеева. Саратов. 1939. С. 24.

*    Огрызко І. – 35, 37, 38, 41-47, 154, 168. // Лясковскій А. И.  Литва и Бѣлоруссія въ возстанiи 1863 г. (По новымъ архивнымъ матерiаламъ.) Арзамазъ [Copyright by author, Berlin]. 1939. С. 188.

*    Wspomnienia o Zygmuncie Sierakowskim, Naczelnym Wódzu Powstania Styczniowego na Litwie i Żmudzy. Wyątki z pamętnika Jana Staniewicza. Opracował i wydał Zygmund Staniewicz. Kaunas. 1939. S. 15, 18-19.

*    Хохлачев В.  Об одной книге, «славе» и плагиате. // Социалистическая Якутия. Якутск. № 261. 12 ноября 1940. С. 4.

*    Чернышевский в Сибири 1866-1883 гг. (По материалам архива Корсаковых и Воронцова-Дашкова). Подготовил М. И. Хейфец. // Всесоюзная библиотека имени В. И. Ленина. Записки отдела рукописей. Вып. VI. Н. А. Некрасов, Н. Г. Чернышевский, М. Е. Салтыков-Щедрин. Москва. 1940. С. 58.

    Шкроб С. И.  Восстание 1863 года и петербургский революционный центр. (Иосафат Огрызко). диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. [Рукапіс.] Москва. 1944.

*    Исторический факультет Московского ордена Ленина государственного университета М. В. Ломоносова извещает, что в 5 час. вечера в помещении истфака МГУ (ул. Герцена, дом 5) состоится защита диссертаций. [15 ноября: Шкроб С. И. на тему «Восстание 1863 г. и петербургский польский революционный центр (Иосафат Огрызкин).] // Вечерняя Москва. Москва. № 252. 23 октября 1944. С. 4.

*    Лебедева Г.  О диссертациях, защищённых на Учёном совете исторического факультета МГУ в 1944 году. // Исторический журнал. Кн. 1-2. Москва. 1945. С. 109.

*    Ул. Д. Спасовіч. [Выдатныя людзі Беларусі.] // Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 38. 22 жніўня 1945. С. 3.

*    Огрызко И. – польский повстанец, содержавшийся в Вилюйской тюрьме до Н. Г. Чернышевского – 52. [Указатель личных имен, встречающихся в тексте библиографических описаний.] // Грибановский Н. Н.  Н. Г. Чернышевский в вилюйской ссылке. Библиографический указатель. Якутск. 1947. С. 14, 40.

*    Бик В. И.  Н. Г. Чернышевский в вилюйской ссылке (хронологическая канва). // Грибановский Н. Н.  Н. Г. Чернышевский в вилюйской ссылке. Библиографический указатель. Якутск. 1947. С. 42-43.

    Kowalski J.  Rewolucyjna demokracja rosyjska a Powstanie Styczniowe. Warszawa. 1949.

*    Чернышевский Н. Г.  Полное собрание сочинений. Т. XIV. Письма. 1838-1878. Москва. 1949. С. 444, 720, 724, 733, 843.

*    Майский Ф.  Н. Г. Чернышевский в Забайкалье (1864-1871 гг.). // Чита. 1950. 67.

    Николай Гаврилович Чернышевский. // Грабовский П. А.  Избранное. Перевод с украинского. Москва. 1952. С. 283.

*    Ковальский Ю.  Русская революционная демократия и Январское восстание 1863 года в Польше. Авторизованный перевод с польского. Тираж настоящего издания предназначен для научных библиотек. Москва. 1953. С. 123, 142, 203, 250.

*    Огрызко, Иосафат – XIV, 444, 720, 724, 733, 843. // Чернышевский Н. Г.  Полное собрание сочинений. Т. XVI. (Дополнительный). Статьи, рецензии, письма и другие материалы. 1843-1889. Москва. 1953. С. 900.

*    Огрызко И.  225, 235, 240, 246, 247, 249, 255, 261, 262, 266, 280, 300, 370, 372. // Летопись жизни и деятельности Н. Г. Чернышевского. Москва. 1953. С. 666.

*    Белявская И. М.  А. И. Герцен и польское освободительное движение 60-х годов ХІХ века. Москва. 1954. С. 180-181.

*    Воспоминания о Чернышевском. // Короленко В. Г.  Собрание сочинений в десяти томах. Т. 8. Литературно-критические статьи и воспоминания. Исторические очерки. Москва. 1955. С. 56.

    Баскаков В. Г.  Мировоззрение Н. Г. Чернышевского. Москва. 1956. С. 148, 150-157, 301.

    И. Д. Черский. Неопубликованные статьи, письма и дневники. Статьи о И. Д. Черском и А. И. Черском. Под ред. С. В. Обручева. Иркутск. 1956.

*    История Якутской АССР. Т. 2. Якутия от 1630-х годов до 1917 г. Москва. 1957. С. 293.

*    Огрызко – один из руководителей национально-освободительного восстания в Польше в 1863 году – 48, 50, 56. // Романов И. М.  Н. Г. Чернышевский в Вилюйском заточении. Якутск. 1957. С. 238.

*    Богданова М.  Крестьянин-декабрист П. Ф. Выгодовский в Вилюйской ссылке. // Ученые записки. Институт языка, литературы и истории. Якутский филиал АН СССР. Вып. 5. 1958. С. 48.

*    Огрызко Иосафат Петрович (1826-1890) - 171, 174-178, 180, 321, 353, 361, 364, 365, 368, 372, 375, 376, 382, 385-388, 395, 396, 398, 399, 401, 408, 477, 575, 632, 633, 666, 667. // Пантелеев Л. Ф.  Из воспоминаний прошлого. Вступительная статья, подготовка текста и примечания С. А. Рейсера. Москва. 1958. С. 827.

*    Примечания С. А. Рейсера. // Пантелеев Л. Ф.  Из воспоминаний прошлого. Вступительная статья, подготовка текста и примечания С. А. Рейсера. Москва. 1958. С. 712, 758, 767.

*    Богданова М. М.  Декабрист-крестьянин П. Ф. Дунцов-Выгодовский. Иркутск. 1959. С. 96-97, 101.

    Jewsiewiski W.  Na syberyjskim zesłaniu. Warszawa. 1959. S. 64-69.

    Wilkońska P.  Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie. Warszawa. 1959.

    Korespondencja Karola Szajnochy. Zebrał, wstępem i przypisami opatrzył Henryk Barycz. T. II. Wrocław. 1959.

*    Кротов М. А.  Участники польского освободительного восстания 1863-1864 гг. в Якутской ссылке. // Сборник научных статей. Якутский республиканский краеведческий музей им. Емельяна Ярославского. Вып. III. Якутск 1960. С. 60-61.

*    Огрызко (Ohryzko) Иосафат Петрович (1826-1890), 64, 72, 384, 387. // Герцен А. И.  Собрание сочинений в тридцати томах. Т. 19. Статьи из «Колокола» и другие произведения 1866-1867 годов. Москва. 1960. С. 548.

*    Лазутка С. А.  Революционная ситуация 1859-1862 гг. в Литве. // Революционная ситуация в России в 1859-1861 гг. Москва. 1960. С. 480.

*    Огрызко (Ohryzko) Юзефат (1827-1890) 490, 491, 496, 582. [Указатель имен. Составлен О. П. Морозовой.] // Показания и Записки о польском восстании1863 года Оскара Овейде. [Восстание 1863 года Материалы и документы. Москва – Wrocław.] Москва. 1961. С. 645.

*    Дневник П. А. Валуева министра внутренних дел в двух томах. Т. II. 1865-1876. Редакция, введение и комментарий проф. П. А. Зайончковского. Москва. 1961. С. 52, 565.

*    Groniowski K.  Próba stworzenia polskiego ośródka naukowego w Petersburgu przed 1863 r. // Kwartalnik Historii Nauki i Techniki. Nr 4. Warszawa. 1962. S. 461, 462, 463, 464, 465, 467, 469, 470, 473, 474, 476, 478.

*    Лейкина-Свирская В. Р., Шидловская В. С.  Польская военная революционная организация в Петербурге (1858-1864 гг.). // Русско-польские революционные связи 60-х годов и восстание 1863 года. Сборник статей и материалов. Москва. 1962. С. 7-15, 17, 20, 28, 35-37, 41, 43-48.

*    Володарский И. Б.  Н. А. Серно-Соловьевич и польское освободительное движение. // Русско-польские революционные связи 60-х годов и восстание 1863 г. Москва. 1962. С. 170-171.

*    Зайцев В. М.  Ценный комплекс документов о восстании 1863 г. (Дело ІІІ отделения “О беспорядках в Царстве Польском и западных губерниях.) // Русско-польские революционные связи 60-х годов и восстание 1863 г. Москва. 1962. С. 262, 263.

*    Вавировская Н. Н.  Материалы по истории польского освободительного движения в деле «О революционном духе народа ву России». // Русско-польские революционные связи 60-х годов и восстание 1863 г. Москва. 1962. С. 322, 332.

*    Штакельберг Ю. И.  Фонды личного происхождения в ЦГИАЛ. // Русско-польские революционные связи 60-х годов и восстание 1863 г. Москва. 1962. С. 375, 379, 402.

*    Огрызко Иосафат, вице директор департамента неокладных сборов министерства финансов, издатель газеты «Слово», во время восстания агент Жонда Народового в Петербурге  8-17, 20, 28, 35-37, 41, 43-48, 170, 171, 262, 263, 322, 332, 375, 379, 402. [Указатель имен составлен Л. А. Обушенковой.] // Русско-польские революционные связи 60-х годов и восстание 1863 г. Москва. 1962. С. 597.

*    Смирнов А. Ф.  Революционные связи народов России и Польши в 30-х – 60-х годах ХІХ века. Москва. 1962. С. 21, 153, 368, 388, 389, 391, 392, 406.

*    Шаблиовский Е. С.  Т. Г. Шевченко и русские революционные демократы 1859-1861. Москва. 1962. С. 67, 68, 89, 131, 133, 139, 140, 219, 252.

*    Иосафат Огрызко. 1360. // Восстание 1863 г. и русско-польские революционные связи 60-х годов. Библиографический указатель литературы на русском языке. Составители: И. А. Калоева, М. А. Николаевский, Н. М. Пашаева. Москва. 1962. С. 141, 191.

*    Добровольский Л. М.  Запрещенная книга в России 1825-1904. Архивно-библиографические изыскания. Москва. 1962. С. 63, 247.

*    Рычкова Г.  Внучка польского революционера. // Дальний Восток. № 3. Хабаровск. 1963. С. 191-192.

*    Левин Ю. Д.  М. Л. Михайлов и деятели польского национально-освободительного движения. // Из истории русско-славянских литературных связей XIX в. Москва-Ленинград. 1963. С. 132.

*    Огрызко И.  132. [Указатель имен.] // Из истории русско-славянских литературных связей XIX в. Москва-Ленинград. 1963. С. 368.

*    Огрызко И. 28, 165-168, 286-288, 318, 348, 350, 367, 377, 381, 382. // Смирнов А. Ф.  Восстание 1863 г. в Литве и Белоруссии. Москва. 1963. С. 388.

    Дьяков В.  Петербургская офицерская организация. // Польско-русские революционные связи. Т. I. [Восстание 1863 года Материалы и документы. Москва – Wrocław.] Москва. 1963. С. 202.

    Вялікі сын беларускага народа Кастусь Каліноўскі. // Кісялёў Г.  Сейбіты вечнага. Артыкулы пра беларускіх пісьменнікаў і дзеячаў рэвалюцыйнага руху 1863 года. Мінск. 1963. С. 28.

    Баренбаум И. Е.  Книжное дело и общественное движение 60 – 70-годов ХІХ века в России. // Книга. Исследования и материалы. Сб. ІХ. [К 400-летию русского книгопечатания.] Москва. 1964.

*    Смирнов А. Ф.  Зыгмунт Сераковский. // За нашу и вашу свободу. Герои 1863 года. Жизнь замечательных людей. Серия биографий. Вып. 22 (396). Москва. 1964. С. 23-25.

*    Дьяков В. А. Библиографический словарик. [Огрызко Юзефат (1827-1890).] // За нашу и вашу свободу. Герои 1863 года. Жизнь замечательных людей. Серия биографий. Вып. 22 (396). Москва. 1964. С. 432-433.

    Бикулич В.  Воспоминания А. Сераковской. // К столетию героической борьбы за нашу и вашу свободу. Москва. 1964.

*    Мальдзіс А.  Сказ пра забытых герояў. // Маладосць. № 10. Мінск. 1964. С. 140.

*    Жур П.  Петербургское подполье. // Огонёк. № 11. 8 марта. Москва. 1964. С. 12.

    Pantelejew L.  Wspomnienia. Рrzeł. Z. Korczak-Zawadzka, przypisy W. Zawadzki, wstęp W. Śliwowska. Warszawa. 1964.

    Ohryzko Józefat. // Kozłowski E.  Bibliografia powstania styczniowego. Warszawa. 1964. S. 582.

*    Баренбаум И. Е.  Иосафат Огрызко (1826-1890). Очерк литературно-издательской деятельности. Москва. 1964. 116 с.

    Дьяков В. А.  Петербургские офицерские организации конца 50-х – начала 60-х годов ХІХ века и их роль в истории русско-польских революционных связей. // Из истории классовой борьбы и национально-освободительного движения в славянских странах. Москва 1964. С. 269.

    Lorenc E.  Petersburskie „Słowo”. // Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP. Z. 19. Kraków. 1965. S. 55-67.

*    Коваль С. Ф.  Революционная деятельность польских политических ссыльных в Сибири в 60-е годы ХІХ в. // Сибирь периода капитализма (Материалы по истории Сибири). Вып. II. Экономическое и общественно-политическое развитие Сибири в 1861-1917 гг. Новосибирск. 1965. С. 129, 131-132.

*    Дьяков В. А.  Революционные связи Т. Г. Шевченко. // Революционная ситуация в России в 1859-1861 гг. Москва. 1966. С. 6, 7, 21, 22, 24.

*    Черных В. А.  Письмо А. А. Слепцова А. С. Косакову от 21 мая 1861 г. // Революционная ситуация в России в 1859-1861 гг. Москва. 1966. С. 424.

*    Никифоров Е.  Кырдьаҕас музей. // Бэлэм буол. Якутскай. № 86. Алтынньы 23 к. 1966. С. 2.

*    Смирнов А. Ф.  О польском литературном кружке в Петербурге и его органе «Слово». // История и культура славянских народов. Польское освободительное движение ХІХ-ХХ вв. и проблемы истории культуры. Москва. 1966. С. 14-39.

    Коваль С. Ф.  За правду и волю. К столетию восстания политических ссыльных в Сибири в 1866 г. Иркутск. 1966. С. 17, 90, 120, 191.

*    Мухин А. А.  Рабочие Восточной Сибири на путях к Октябрю. Иркутск. 1966. С. 30.

*    Митина Н. П.  Во глубине сибирских руд. К столетию восстания польских ссыльных на Кругобайкальском тракте. Москва. 1966. С. 100,

*    Харитонов Н.  Юзефат Огрызко сиэнэ. Хабаровскайтан - Танда музейыгар. // Кыым. Якутскай. № 90. Муус устар 16 к. 1967. С. 4

*    Огрызко И. 126, 163, 224. Огрызко Ю. см. Огрызко И. [Указатель имен составлен Б. Б. Дьяковой.] // Дьяков В. А.  Деятели русского и польского освободительного движения в царской армии. 1856-1865 гг. Биобиблиографический словарь. Москва. 1967. С. 248.

*    Спасович Владимир Дмитриевич. // Дьяков В. А.  Деятели русского и польского освободительного движения в царской армии. 1856-1865 гг. Биобиблиографический словарь. Москва. 1967. С. 163.

    Kulczycka-Saloni Ja.  „Słowo” – Petersburg 1859 rok. Fragment monografii Włodzimierza Spasowicza. // Slavia Orientalis. R XVII. Nr 2. Warszawa. 1968. S. 159-179.

*    Fürst R.  „Słowo” Józefata Ohryzki a carska cenzura. // Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego. Nr 7. Z. 2. 1968. S. 105-120.

    Лунин Б. В.  По следам вилюйского узника. Повесть о Н. Г. Чернышевском. Москва. 1968.

    Книга. Исследования и материалы. Сб. ІХХ. Москва. 1969.

    Виленская Э.  Худяков. Москва. 1969.

*    Агрызка Іасафат Пятровіч. // Беларуская савецкая энцыклапедыя. Т. І. Мінск. 1969. С. 85.

    Научитель М. В., Тагаров З. Т.  Чернышевский в Сибири. Иркутск. 1969. 141, 167.

*    Юхо І. А.  Валюміна Легум. // Беларуская савецкая энцыклапедыя. Т. ІІ. Мінск. 1970. С. 586.

    Баренбаум И. Е., Давыдова Т. Е.  История книги. Москва. 1971. С. 185-186.

*    Мальдзіс А. І.  Жалігоўскі (Żeligowski) Эдвард Вітольд. // Беларуская савецкая энцыклапедыя. Т. ІV. Мінск. 1971. С. 404.

    Smirnov A.  Więzi rewolucyjne narodów Rosji i Polski. Warszawa. 1972.

*    Inglot M.  Ohryzko Józefat. // Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa-Łódź. 1972. S. 639.

    Тимофеева М. Ю.  Политические ссыльные поляки в революционном движении Забайкалья. // Проблемы краеведения. Вып. 6. /Краткие тезисы докладов к предстоящей VI Забайкальской краеведческой конференции/. Записки Забайкальского филиала географического общества СССР. Вып. LXVIII. Чита. 1972. С. 9.

*    Шостакович Б. С.  Сибирские годы Юзефата Огрызко. // Ссыльные революционеры в Сибири (ХІХ в. – февраль 1917 г.). Вып. 2. Иркутск. 1974. С. 11-53.

*    Кротов М.  Два вооруженных протеста якутских политических ссыльных. Якутск. 1974. С. 35.

*    Шостакович Б.  «Дача лунного короля». // Восточно-Сибирская правда. Иркутск. № 230. 30 сентября 1975. С. 4.

*    Агрызка І. П.  1/85; 2/ 586; 4/404. // Беларуская савецкая энцыклапедыя. Паказальнікі: прадметны, імянны, геаграфічных назваў. Мінск. 1976. С. 247.

*    Саха дьонун өйүгэр-санаатыгар. // Бэлэм буол. Якутскай. № 59. От ыйын 23 к. 1978. С. 2.

*    Kieniewicz S.  Ohryzko Jozefat (1827-1890). // Polski Słownik Biograficzny. T. XXIII/4. Z. 99. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. 1978. S. 653-655.

*    Опись фонда № 548 Кавелиных (1740-е годы – 1923). Опись составлена В. С. Бердник. [Государственная библиотека СССР имени В. И. Ленина. Отдел рукописей.] Москва. 1978. С. 28, 39, 43.

*    Баренбаум И. Е.  К истории одного землевольческого отряда. // «Эпоха Чернышевского». Революционная ситуация в России в 1859-1861 гг. Москва. 1978. С. 21, 23, 25, 36.

*    Революционная ситуация в России в середине ХІХ века. Коллективная монография. Москва. 1978. С. 158, 168, 286, 287, 411.

*    Огрызко И. П.  158, 168, 286, 287, 411. [Указатель имен составила Г. М. Амешина.] // Революционная ситуация в России в середине ХІХ века. Коллективная монография. Москва. 1978. С. 434.

*    Вилюйск. Составители: Е. М. Никифоров, А. И. Николаев. Вилюйск. 1978. С. 4.

*    Романов И. М.  Вилюйский узник. (Научно-популярный очерк.) Якутск. 1978. С. 19.

*    Баренбаум И. Е.  Н. Г. Чернышевский и печатная пропаганда революционных разночинцев 60-х годов ХІХ в. (Из истории революционной пропаганды в России.) // «Эпоха Чернышевского». Революционная ситуация в России в 1859-1861 гг. Москва. 1979. С. 205, 206, 207, 210, 212.

*    Ткаченко П. С.  Н. Г. Чернышевский на каторге и в ссылке. (Обзор архивных материалов о Н. Г. Чернышевском.) // «Эпоха Чернышевского». Революционная ситуация в России в 1859-1861 гг. Москва. 1979. С. 250.

*    Охлопков В. Е.  Норуот үйэ-саас тухары кэриэстиэ. // Бэлэм буол. Якутскай. № 45. Бэс ыйын 4 к. 1981. С. 3.

*    Вилюйский узник. // Охлопков В. Е.  История политической ссылки в Якутии. Книга первая (1825-1895). Якутск. 1982. С. 97.

*    Участники польского национально-освободительного движения в якутской ссылке. [Секретный узник.] // Охлопков В. Е.  История политической ссылки в Якутии. Книга первая (1825-1895). Якутск. 1982. С. 150-151, 162-168.

    Сводный каталог русской нелегальной и запрещенной печати ХІХ века. Ч. 3. Приложения. Вспомогательные указатели. Список источников. Составители С. С. Левина, Д. А. Бараптарло, Л. Н. Петрова, М. Д. Дворкина. 2-е доп. и перераб. изд. Москва. 1982.

*    Баренбаум Иосиф Евсеевич. // Книговедение. Энциклопедический словарь. Москва. 1982. С. 30.

*     Огрызко Иосафат (Юзефат) [1826, Минская губ., - 18 (30). 3. 1890, Иркутск]. // Книговедение. Энциклопедический словарь. Москва. 1982. С. 380.

*    Жуковская Л. П, Немировский Е. Л., Буевская А. А., Динерштейн Е. А., Свиридов Н. В.  Российская Советская Федеративная Советская Республика.. [Начало книгопечатания и издательское дело в дореволюционной России..]. // Книговедение. Энциклопедический словарь. Москва. 1982. С. 450.

*    Ефремов П.  Урут уонна билигин. // Бэлэм буол. Якутскай. № 48. Бэс ыйын 14 к. 1984. С. 2.

*    Сизых С.  Расскажут экспонаты. Новая экспозиция Вилюйского районного краеведческого музея. // Социалистическая Якутия. Якутск. № 152. 3 июля 1984. С. 2.

*    350 лет Вилюйску. Якутск. 1984. С. 3.

*    Письма из Сибири. // Чернышевский Н. Г.  Пролог. Сборник. Составление и комментарии к письмам Г. П. Мурениной. Иркутск. 1984. С. 476.

    Баренбаум И. Е.  История книги. Издание второе, переработанное. Допущено Управлением учебных заведений и научных учреждений Министерства культуры СССР в качестве учебника для студентов библиотечных факультетов институтов культуры и педагогических вузов. Москва. 1984.

*    Шалькевіч В.  Першы выдавец твораў Мікалая Дабралюбава. // Голас Радзімы. Мінск. № 7. 13 лютага 1986. С. 6.

*    Шалькевич В.  Первый издатель сочинений Н. А. Добролюбова. // Неман. № 2. Минск. 1986. С. 169-171.

*    Баренбаум И. Е.  Типография И. П. Огрызко. // Баренбаум И. е., Костылева Н. А.  Книжный Петербург – Ленинград. Ленинград. 1986. С. 97-103.

*    Со скальпелем и карабином. // Грицкевич В. П.  С факелом Гиппократа. Из истории белорусской медицины. Минск. 1987. С. 196.

*    Юхо І. А.  Валюміна легум. // Статут Вялікага княства Літоўскага 1588. Тэксты. Даведнік. Каментарыі. Мінск. 1989. С. 467.

*    Агрызка І. П. 467. [Імянны паказальнік. Склала В. В. Гусева.] // Статут Вялікага княства Літоўскага 1588. Тэксты. Даведнік. Каментарыі. Мінск. 1989. С. 570.

*    Вешникова П. С.  Фонды ЦГА ЯАССР о пребывании Н. Г. Чернышевского в вилюйской ссылке. // Освободительное движение в России и якутская политическая ссылка (ХІХ – начало ХХ в.). Материалы Всесоюзной научной конференции. Якутск – Черкех, 28-30 июня 1989 г. Часть II. Якутск. 1990. С. 140.

*    Огрызко (Іосафатъ Ohryzko). // Энциклопедическій словарь. Т. ХХІ^а. Издатели: Ф. А. Брокгаузъ (Лейпцигъ). И. А. Ефронъ (С.-Петербургъ). 1897. [Репринт.] Т. 42. Москва. 1992. С. 710.

*    Кісялёў Г. В.  Агрызка Іасафат Пятровіч. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 1. Мінск. 1993. С. 41.

*    Семкин А.  Палачи... Собаки... Свиньи... // Советская молодежь Байкальский регион. Иркутск. № 130. 23 октября 1993. С. 2.

*    360 лет - Вилюйск. Составители: А. Г. Васильев, П. П. Петров. Авторы текста: С. В. Иванов, А. Е. Егоров, П. П. Петров. Якутск. 1993. С. 3.

*    Сказ пра забытых герояў. // Мальдзіс А.  І ажываюць спадчыны старонкі. Выбранае. Мінск. 1994. С. 386.

    Российская еврейская энциклопедия. Т. 1. Биографии. А-К. Издание 2-е, исправленное и дополненое. Москва. 1994.

*    Шумейка М. Ф.  “Былое”, часопіс па гісторыі рэв. руху ў Расіі. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 2. Мінск. 1994. С. 143.

*    Галенчанка Г. Я.  Валюміна Легум. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 2. Мінск. 1994. С. 217.

    Макаров И. Г.  Из истории общественно-политической мысли на Северо-Востоке России (70-е годы ХІХ в. – 1917 г.) Якутск. 1994.

*    Kempa A.  Książka polska w Petersburgu (1773-1920). // Akta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 6. Lodzia. 1995. S. 25-26.

*    Кісялёў Г. В.  Агрызка Іасафат Пятровіч. // Мысліцелі і асветнікі Беларусі Х-ХІХ стагодді. Энцыклапедычны даведнік. Мінск. 1995. С. 340-341.

*    Агрызка Іасафат Пятровіч. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 1. Мінск. 1996. С. 86.

*    Шалькевіч В.  Гогель Мікалай Валяр’янавіч. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 3. Мінск. 1996. С. 55.

*    Шалькевіч В.  Іваноўскі Антон Дамініковіч. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 3. Мінск. 1996. С. 466.

*    Огрызко Иосифат  С. 202, 204. // Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Якутск. 1995. С. 472.

*    Огрызко Иосифат  С. 202, 204. // Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Издание второе, дополненное. Якутск. 1996. 472.

*    Галузо В. В.  Белорусы Сибири: история и современность. // Этносоциальные процессы в Сибири. Тематический сборник. Вып. 1. Новосибирск. 1997. С. 170.

*    Марціновіч А.  Асабісты вораг Мураўёва-Вешальніка. // Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 51. 19 снежня 1997. С. 1, 13-15.

*    Летопись города Якутска. 1866. // Якутск вечерний. Якутск. № 27. 10 июля 1998. С. 4.

*    Огрызко Иосифат  34, 35, 168, 170, 240, 241, 382, 417, 426. // Казарян П. Л.  Якутия в системе политической ссылки России 1826-1917 гг. Якутск. 1998. С. 465.

*    Ендрыховская Б., Сливовская В.  Просвитительско-культурная деятельность польских ссыльных в Сибири в ХІХ в. // Культурные связи России и Польши ХІХ-ХХ вв. Москва. 1998. С. 127.

*    Кротов М. А.  Участники польского освободительного восстания 1863-1864 гг. в Якутской ссылке. // Поляки в Якутии. Материалы научно-практической конференции. Якутск, 19 сентября 1997 года. Якутск 1998. С. 19-20, 22.

*    Януш І.  Іасафат Пятровіч Агрызка. [Нашы знакамітыя землякі.] // Лепельскі край. Лепель. № 13. 18 лютага 1999. С. 4.

*    Казарян П. Л.  Итоги и задачи исследования пребывания поляков в Якутской ссылке (XVII – начало ХХ в.). // Ссыльные поляки в Якутии: Итоги, задачи, исследование пребывания. Сборник научных трудов. Якутск. 1999. С. 15-16, 32.

*    Асабісты вораг Мураўёва-Вешальніка. Іасафат Агрызка. // Марціновіч А.  У часе прасветленыя твары. Гістарычныя эсэ, нарысы. Мінск. 1999. С. 380-395.

*    Стэльмах А. У.  Іасафат Пятровіч Агрызка (1826, Лепельскі павет Віцебскай губ., - 18 (30) сакавіка 1890, Іркуцк). [У складзе Расійскай імперыі.] // Памяць. Лепельскі раён. Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раёнаў Беларусі. Укладальнікі В. Я. Ланікіна, А. У. Стэльмах. Мінск. 1999. С. 91-93, 638.

*    Казарян П. Л.  Численность и состав участников польского восстания 1863-1864 гг. в якутской ссылке. Якутск. 1999. С. 29, 38.

*    Огрызко Иосифат  71, 72, 73, 142, 172. // Казарян П. Л.  Якутская политическая ссылка. (Историко-юридическое исследование.) Учебное пособие. Якутск. 1999. С. 178.

*    Варшава и Вильно в 1863 году. // Тихомиров Л. А.  Христианство и политика. Составление, предисловие, комментарии, приложения: С. М. Сергеев. Москва [Калуга.]. 1999. С. 273.

*    Огрызко Иосафат (1831-1890) – польско-белорусский публицист. [Именной указатель А. В. Ефремов.] // Тихомиров Л. А.  Христианство и политика. Составление, предисловие, комментарии, приложения: С. М. Сергеев. Москва [Калуга.]. 1999. С. 588.

    Вчера и сегодня Вилюйской земли. Кн. 1. Якутск. 1999.

*    Фурсенко Л. И.  Баренбаум Иосиф Евсеевич. // Книга. Энциклопедия. Москва. 1999. С. 52.

*    Баренбаум И. Е.  Огрызко Иосафат (Юзефат). // Книга. Энциклопедия. Москва. 1999. С. 455.

*    Немировский Е. Л., Динерштейн Е. А., Ленский Б. В.  Россия. [Начало книгопечатания. Издательское дело.]. // Книга. Энциклопедия. Москва. 1999. С. 538.

*    Барыкин В. Е.  Чернышевский Николай Гаврилович. // Книга. Энциклопедия. Москва. 1999. С. 704.

*    Огрызко И.  455, 52, 538, 704. [Указатель составлен Л. И. Фурсенко.] // Книга. Энциклопедия. Москва. 1999. С. 779.

*    Гоголев А. И.  История Якутии. (Обзор исторических событий до начала ХХ в. Якутск. 1999. 2000. С. 153.

*    Кісялёў Г.  Агрызка Іасафат Пятровіч. // Хто ёсць Хто сярод беларусаў свету. Энцыклапедычны даведнік. Ч. 1. Беларусы і ўраджэнцы Беларусі ў памежных краінах. Мінск. 2000. С. 114.

*    Якутия. Хроника. Факты. События. 1632-1917 гг. Составитель Калашников А. А. Якутск. 2000. 192.

*    Вилюйский краеведческий музей им. П. Х. Староватова. // Энциклопедия Якутии. Т. 1. Якутск. 2000. С. 439.

*    Маракоў Л.  Вынішчэнне. Рэпрэсаваныя беларускія літаратары. Даведнік. Мінск. 2000. С. 14-15, 56-57, 100-101, 164-165.

*    Ohryzko Jozafat. // Kijas A.  Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny. Warszawa, Poznań. 2000. S. 241-242.

*    Огрызко В.  В поисках утраченного. Судьба моего однофамильца. [Славянский мир.] // Литературная Россия. Москва. № 49. 8 декабря 2000. С. 12-13.

*    Огрызко В.  В поисках утраченного. Судьба моего однофамильца. [Славянский мир.] // Литературная Россия. Москва. № 50. 15 декабря 2000. С. 12-13.

*    Огрызко В.  В поисках утраченного. Ещё одна судьба. [Славянский мир.] // Литературная Россия. Москва. № 51. 22 декабря 2000. С. 13.

*    Огрызко В.  В поисках утраченного. История третья: московские находки. [Древо родства.] // Литературная Россия. Москва. № 19. 11 мая 2001. С. 12-13.

*    Степанова Н. С.  Пребывание польских повстанцев в улусах Якутии. // Якутский архив. Якутск. № 2. 2001. С. 18.

*    Кароль каралю розніца. Уладзімір Спасовіч. // Марціновіч А.  Элегіі забытых дарог. Гістарычныя нарысы, эсэ. Мінск. 2001. С. 313, 315.

*    Пшыбыльскі Вацлаў. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 тамах. Т. 6. Кн І. Мінск. 2001. С. 12.

    Сводный указатель к Русскому Архиву П. И. Бартенева. Сост. А. Б. Каменский, А. Ю. Каменская. Москва. 2001.

    Белов С. В.  Энциклопедический словарь «Ф. М. Достоевский и его окружение». Санкт-Петербург. 2001.

*    Якутия. Хроника. Факты. События. 1632-1917 гг. 2-е издание, дополненное. Составитель А. А. Калашников. Якутск. 2002. 218.

*    Мятеж в Западном крае. // Воспоминания генерал-фельдмаршала графа Дмитрия Алексеевича Милютина 1863-1864. Москва. 2003. С. 146-147, 153, 649.

*    Агрызка Іасафат Пятровіч. // Маракоў Л.  Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794-1991. Энцыклапедычны даведнік у 3 тамах. Т. 1. Мінск. 2002. 2003. С. 59-61.

*    Мальдзіс А.  Жалігоўскі (Żeligowski) Эдвард Вітольд. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 тамах. Т. 6. Кн ІІ. Мінск. 2003. С. 383.

*    Агрызка І. П.  1/41; 2/143, 217; 3/466; 4/31; 6-1/12; 6-2/383. [Імянны паказальнік.] // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 тамах. Т. 6. Кн ІІ. Мінск. 2003. С. 444.

*    Огрызко И. П.  177, 188-193, 196, 255. // Баренбаум И. Е.  Книжный Петербург. Три века истории. Очерки издательского дела и книжной торговли. Санкт-Петербург. 2003. С. 433.

    Куфаев М. И.  История русской книги в ХІХ веке. Москва. 2003.

*    Справочник библиографа. Издание второе, переработанное и дополненное. Санкт-Петербург. 2003. С. 144.

    Явловский П. П. Летопись города Якутска от основания до настоящего времени. Т. 2. 1801-1914 гг. Якутск. 2004.

*    370 Вилюйск. Якутск. 2004. С. 2.

*    Казарян П.  Польские повстанцы на Северо-Востоке Сибири: общее и особенное в их ссылке. // Powstanie styczniowe 1863-1864. Walka i uczestnicy, represje i wygnanie, historiorgrafia i tradycja. Kielce. 2005. S. 124.

*    Мальдзіс А.  Мінчане – удзельнікі паўстання 1863-1864 гадоў. // Знакамітыя мінчане. Матэрыялы Беларуска-Польскай навуковай канферэнцыі, Мінск, 9 лістапада 2004 г. Materiały Białorusko-Polskiej konferencji naukowej Mińsk, 9 listopada 2004 r. [Беларускі дзяржаўны педагагічны універсітэт імя Максіма Танка] Мінск-Вроцлаў. Wrocław – Mińsk. 2005. С. 15.

*    Польша и Якутия в зеркале российско-польских отношений (вместо заключения)*. [* Россия и Польша: Историко-культурные контакты (сибирский фкномен: Материалы Международной конференции (24-25июня1999 г., Якутск), - Новосибирск: Наука, 2001. – С. 201-216.] // Иванов В. Н.  Северо-Восток Азии в контексте российской истории. Сборник научных статей. Якутск. 2005. С. 348.

    Артамонава С. С.  История библиотечного дела на Урале (XVI-XIX века). Учебное пособие по дисциплине История Библиотечного дела для студентов, обучающихся по специальности 052700 Библ-информ. деятельность. Челябинск. 2005.

*    Гоголев А. И.  История Якутии. Монография. Якутск. 2005. С. 113.

*    Агрызка Іасафат Пятровіч І. // Маракоў Л.  Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794-1991. Энцыклапедычны даведнік у 3 тамах. Т. 3. Кн. 2. Мінск. 2005. С. 660.

    Гапоненко В. В., Семенов Е. В.  Польские политические ссыльные в хозяйственной и культурной жизни Забайкалья первой половины ХІХ в. Улан-Удэ. 2006.

    Нюрбинский улус. История культура фольклор. Якутск. 2006.

*    Гоголев А. И.  История Якутии. Учебное пособие для вузов. Якутск. 2006. С. 128.

    Дронов И. Е.  Сильный, державный. Жизнь и царствование Александра ІІІ. Москва. 2006.

*    Огрызко В.  Роковая женщина. [Драма.] // Литературная Россия. Москва. № 43. 2007. 12-14.

*    Огрызко В.  Роковая женщина. [Драма.] // Литературная Россия. Москва. № 44-45. 2 ноября 2007. С. 12-14.

*    Огрызко Иосифат (Иосафат, Юзефат) Петрович (1825-1890). [Справочные материалы. Персоналии.] // Попов Г. А.  Сочинения. Том III. История города Якутска 1632-1917. Якутск. 2007. С. 234-235.

*    Лямина Е. Э.  Пжецлавский, Пшецлавский (Przeclawski) Осип Антонович (Józef Emmanuel). // Русские писатели 1800-1917. Биографический словарь. Т. 5. П-С. Москва. 2007. С. 139.

    Ростовцев Е. А.  История книжного дела. Учебное пособие. Ч. 1. Санкт-Петербург. 2007.

*    Конспект времени. Труды и дни Александра Ратнера. Составили А. И. Рейтблат и А. П. Шикман. Москва. 2007. С. 443, 662.

*    Шушкевіч А.  Іасафат Агрызка. [Нашы славутыя землякі.] // Лепельскі край. Лепель. № 78. 26 верасня 2008. С. 5.

    Записки Отдела рукописей. Вып. 53. Российская государственная библиотека. Москва. 2008.

    Васильев Г. Н., Васильева А. В.  Моя малая родина – Нюрбинский улус. Учебное пособие по курсу «Родной край» для общеобразовательной школы. Якутск. 2008. 

*    Огрызко И. П. (1826-1890), деятель пол. нац.-освобод. движения, политссыльный  923, 940. [Указатель персоналий. Составлен Л. С. Николаевой (РНБ).] // Грибановский Н. Н.  Библиография Якутии. Ч. VI. Археология. История. Составители Н. А. Ханды (отв. сост.), Г. С. Родионова, Л. И. Нератова при участии Т. П. Елисеевой и Л. С. Николаевой. Якутск. 2008. С. 134, 136. 232.

*    Janicki M.  Skarby biblioteki IH UW. // Uniwersytet Warszawski. Nr 1. Luty. Warszawa. 2009. S. 36-37.

*    Лурье Г.  Якутская ссылка до 70-х годов XIX века. // Попов Г. А.  Сочинения. Том IV. Прошлое Якутии. Сборник документов и материалов по истории Якутской АССР. Якутск. 2009. С. 242-243, 245.

    Вилюйский улус. История культура фольклор. Якутск. 2009.

*    Вялікі сын беларускага народа Кастусь Каліноўскі. // Кісялёў Г.  Кніга першая... Сейбіты вечнага: артыкулы пра беларускіх пісьменнікаў і дзеячаў рэвалюцыйнага руху 1863 года. ... Кніга апошняя. Скарынаўская сімволіка: вытокі, традыцыі, інтэрпрэтацыі. Мінск. 2009. С. 28.

*    Агрызка І. П. // Нікалаеў М.  Беларускі Пецярбург. Санкт-Пецярбург. 2009. С. 71, 111, 186, 506, 529.

*    Дулов А.  Иерусалимское кладбище. [Польские повстанцы.] // Сибирь. № 3. Иркутск. 2010. С. 172.

*    Троев П. С.  Проблемы изучения ссылки участников польского восстания 1863-1864 гг. в Якутской области. // В мире научных открытий. № 4 (10). Ч. 8. История, социология и культурология. Красноярск. 2010. С. 149, 150.

    Павлов Ф. Ф.  «Улугурууга» умньамматах уон сыл». Бүлүү. 2010.

*    Шостакович Б. С.  Двожачек (Дворжачек) Юзеф. // Историческая энциклопедия Сибири. Т. 1. Новосибирск. 2009. 2010. С. 463.

*    Шостакович Б. С.  Огрызко (Охрызко) Юзефат (Иосафат Петрович). // Историческая энциклопедия Сибири. Т. 2. Новосибирск. 2009. 2010. С. 532.

    История русской армии. Иллюстрированное издание. Москва. 2010. 

*    Огрызко Юзеф (Иосафат Петрович; 1826-1890) – С. 18, 675, 710-711, 749, 775, 829. [Указатель имен.] {Федута А.  «Город пышный, город бедный...» глазами польских подданных Российский империи; Пржецлавский О. А.  Воспоминания; Бобровский Т.  Дневник моей жизни.} // Поляки в Петербурге в первой половине ХІХ века. Составление, предисловие, подготовка текста воспоминаний О. А. Пржецлавского и комментарии А. И. Федуты. Воспоминания С. Моравского. Т. Бобровского и А.-Г. Киркора переведены с польского Ю. В. Чайниковым. [Россия в мемуарах.] Москва. 2010. С. 880.

*    Копылевич Б.  «Дача лунного короля». // Ангарские огни. Иркутск. № 22. 24 июня 2011. С. 5.

*    Афанасьеў В.  Сакрэтная перапіска. // Краязнаўчая газета. № 29. Жнівень. Мінск. 2011. С. 7.

*    Опись фольклорных, этнографических и языковых материалов, собранных С. И. Боло. [О политссыльных Огрызко и Аристове.] // Саха историческай фольклорун хомуааччыта чинчийээччитэ, кыраайы үөрэтээччы Д. И. Дьячковскай – Сэһэн Боло. Биобиблиографическай ыйынньык. Хомуйан оҥордо А. Р. Аржакова. Дьокуускай. 2011. С. 162.

*    Дача лунного короля. // Иркутск. Историко-краеведческий словарь. 350-летию Иркутска посвящается. Иркутск. 2011. С. 142.

*    Иерусалимское кладбище. // Иркутск. Историко-краеведческий словарь. 350-летию Иркутска посвящается. Иркутск. 2011. С. 186.

*    Огрызко Юзефат (Иосафат Петрович). // Иркутск. Историко-краеведческий словарь. 350-летию Иркутска посвящается. Иркутск. 2011. С. 373.

*    Пивовариха. // Иркутск. Историко-краеведческий словарь. 350-летию Иркутска посвящается. Иркутск. 2011. С. 403.

*    Гогель Николай Валерьянович. // Дарков С. К.  Кадетский биографический справочник в 6 томах. Т. 2. Г-И. 3-е издание дополненное. Санкт-Петербург – Москва. 2011. С. 93.

    Сокровища культуры Якутии. Якутск. 2011. 

*    Иосафат Огрызко и его польская газета «Слово». (Замечания на статью г. Берга в «Русском архиве» 1870 года). // Пшацлаўскі В.  Калейдаскоп успамінаў. Т. 2. Мінск. 2012. С. 246-264, 307-308, 343-344.

    Якутия. Хроника. Факты. События. 1632-1990. Якутск. 2012.

*    Шостакович Б. С.  Итоги историографической разработки истории ссылки в Сибирь участников Январского польского восстания и задачи дальнейшего изучения темы. // Проблемы российско-польской истории и культурный диалог. Материалы Международной научной конференции Новосибирск, 23-24 апреля 2013 г. Новосибирск. 2013. С. 120-121.

*    Миронов М. С.  За 4 века. Летопись Вилюйского улуса 1600-2010. Хроника Факты, События. Вилюйск. 2013. С. 30.

*    Зленко Г.  Огризко (Ogryzko) Йосафат Петрович. // Шевченківська енциклопедія в 6 томах. Т. 4. Киïв. 2013. С. 669.

*    Гоголев А. И.  История Якутии. Учебное пособие для вузов. 2-е издание, дополненное. Якутск. 2013. С. 122.

    Брянцев П. Д.  Польский мятеж 1863 г. Москва. 2013.

*    Афанасьева Т. Н.  Вилюйская политическая ссылка. Страницы «пенитенциарной» истории города. // Московский журнал. История государства Российского. № 7 (283). Москва. 2014. С. 22-23.

*    Кісялёў Г.  Агрызка (Ohryzko) Іасафат. // Сузор’е беларускага памежжа. Беларусы і народжаныя ў Беларусі ў суседніх краінах. Энцыклапедычны даведнік. Мінск. 2014. С. 6-7.

*    Янушкевіч К., Янушкевіч Я.  Партрэты паўстаньня. Ракаў. 2014. С. 12-13, 51.

*    Сливовская В.  Побеги из Сибири. Пер. с польского. Санкт-Петербург. 2014. С. 222, 298, 323, 506.

*    Миронов Н. С.  Город, люди, годы. (Из истории г. Вилюйска.) 1634*1922. Посвящается 380-летнему юбилею со дня основания г. Вилюйска. Издание 2-е, исправленное и дополненное. Вилюйск. 2014. С. 14, 23, 185.

*    Миронов Н. С.  Вилюйск и его улицы. Вилюйск. 2014. С. 18, 28.

*    Тихомиров Л. А.  Варшава и Вильна в 1863 г. // Воспоминания современников о Михаиле Муравьеве, графе Виленском. Составление, предисловие и комментарии: Лебедев С. В. Москва. 2014. С. 360.

*    Марціновіч А.  Асабісты вораг Мураўёва-вешальніка. [Цмок, русалка і шмат што іншага.] // Полымя. № 10. Мінск. 2015. С. 144-146.

*    Гоголев А. И.  История Якутии. Учебное пособие для вузов. 3-е издание, дополненное. Якутск. 2015. С. 110.

*    Терновая И. И.  К вопросу о создании картины Народного художника России В. С. Рогаля «Пантеон Сибири». // К столетию В. С. Рогаля: Материалы научно-практической конференции. Иркутск. 2015. С. 55.

*    Свентожецкий А.  Воспоминания о Якутии. Койданава. 2015. 60 л.

*     Мемориал в Пивоварихе. «Не погаснет памяти свеча». // Отчий край. Куйтун. Иркутская область. № 17. 27 апреля 2016. С. 2.

    Кантор В.  «Срубленное дерево жизни». Судьба Николая Чернышевского. Санкт-Петербург. 2016.

    Минут В. Н.  Под большевистским игом. В изгнании. Воспоминания 1917-1922. Москва. 2016.

    Наумов С. А.  Урочище «Лунного короля». Тайны, быль и вымысел. Иркутск. 2016.

    Брянцев П. Д.  Польский мятеж 1863 г. Изд. 2-е. Москва. 2016.

*    Агрызка Язафат (Огрызко Иосафат). // Матвейчык Д.  Удзельнікі паўстання 1863-1864 гадоў. Біяграфічны слоўнік. (Паводле матэрыялаў Нацыянальнага Гістарычнага Архіва Беларусі). Мінск. 2016. С. 20.

    Миронов Н. С.  Вилюйский краеведческий музей имени П. Х. Староватова за 100 лет. Якутск. 2017.

*    Огрызко Иосафат Петрович - 22/24: 93, 100, 224, 252, 257; 25/26: 563, 564; 35/36: 226; 41/42: 602, 603; 53/54: 362, 371, 374, 376, 379, 386, 387, 404, 432; 62: 618; 63: 310, 698; 67: 58, 174; 103/1: 431, 432. // «Литературное наследство» за 80 лет. Указатели к томам 1-103 за 1931-2011 годы. Кн. 4. Сводный именной указатель. М-Я. A-Z. Москва. 2018. С. 194.

*    Петрова И.  Память о предках. Городские власти обустроили место захоронения первых иркутян.// Восточно-Сибирская правда. Иркутск. № 41. 22-28 октября 2019. С. 15.

*    Яскина Ю. А.  Сохранение мемориального комплекса «Место захоронения жертв массовых политических репрессий 1937-1940 гг.». // Иркутский мемориал. Исследования и реконструкции. Материалы международной научно-практической конференции, Иркутск, 17 мая 2019 г. Иркутск. 2019. С. 145.

*    Матвейчик Д. Ч.  «Муравьёвцы» в историографии: исследования в Российской империи истории восстания 1863-1864 гг. на территории Беларуси (1863-1869 гг.). // Вестник Омского Университета. Серия «Исторические науки». Т. 7. № 4 (28) Омск. 2020. С. 81, 87.

*    Бакшта Г.  Паўстанец 1863 году Апалюсь Сьвятарэцкі ды Якуцкая вобласьць. Ч. 1. Койданава. 2020. 32 с.

*    Бакшта Г.  Паўстанец 1863 году Апалюсь Сьвятарэцкі ды Якуцкая вобласьць. Ч. 1. Койданава. 2020. 63 с.

*    Іясафат Агрызка. // Марціновіч А.  Гісторыя праз лёсы. Т. 11. Кн. 3. З любоўю да Айчыны. [Выпуск выдання ажыццёўлены па заказе і фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь.] Мінск. 2021. С. 245-254.

*    Афанасьев Н. В.  К читателю. // Первооткрыватель синтетического каучука Иван Лаврентьевич Кандаков (1857-1931). Документы, фотографии. Якутск. 2021. С. 7.

*    Новое о цензурной истории славянофильских изданий – газет «Молва», и «Парус» и журнала «Русская беседа» (из неопубликованной переписки И. С. Аксакова, и графини А. Д. Блудовой 1858-1859 гг.). Вступительная статья, подготовка текста и комментарий А. П. Дмитриева. // Цензура в России. История и современность. Сборник научных трудов. Вып. 10. Ч. 2. Публикации, обзоры, рецензии. С.-Петербург. 2021. С. 174.

*    Великодворская О. В.  Издания, запрещенные цензурой, в фонде отдела редких книг научной библиотеки Северо-Западного института управления Российской академии народного хозяйства и государственной службы (обзор коллекции). // Цензура в России. История и современность. Сборник научных трудов. Вып. 10. Ч. 2. Публикации, обзоры, рецензии. С.-Петербург. 2021. С. 407, 411.

    Федосов П. А.  Жизнь М. Н. Муравьева (1796-1866). Факты, гипотезы, мифы. Москва - Санкт-Петербург. 2021.

*    Нам И. В.  Сибирско-польская история на страницах журналов «Sybirak» и «Каторга и ссылка». // Русин. Международный исторический журнал. Кишинев (Молдова) – Томск (Россия). №. 69. Кишинев. 2022. С. 201, 202, 205, 206, 207, 208, 209, 211.

    Исторический Вилюйск. Фотографии, памятники культурного наследия и архивные документы. Якутск. 2022.

*    Горюшкина Н. Е.  «Под виц-мундиром русской службы»: о влиянии революционной деятельности И. П. Огрызко на ход винной реформы 1863 года. // Известия Юго-Западного государственного университета. Серия: История и право. Т. 13. № 1. Курск. 2023. С. 138-148.

*    Мельникова С.  О печальных страницах истории. У мемориала с. Пивовариха почтили память жертв политических репрессий. // Ангарские огни. Иркутск. № 42. 03 ноября 2023. С. 3.

    Историческая школа Иркутского государственного университета. Традиции и современность. К 105-летию исторического факультета Иркутского государственного университета. Вып. 1. Иркутск. 2023.

    Научные школы Иркутского государственного университета 1918-2018. К 100-летию Иркутского государственного университета. Вып. 5. Иркутск. 2023.

*    Dalecki D.  Szlachta czerska w służbie wojskowej w dobie panowania Wazów (1587-1668). // Miscellanea Historico-Archivistica. T. XXX. Warszawa. 2023. S. 30, 48, 282.

*    Саввина Е. В.  Новые источники о вилюйской ссылке Н. Г. Чернышевского. // Якутский архив. № 1. Якутск. 2024. С. 47.

    Гілярыя Рагатка,

    Койданава