ЎЎЎ Васіль Якавенка. Баба Шура і прэзыдэнт ды якутка Натальля. Койданава. "Кальвіна". 2016.

                                                        ЛЁСАВЫЗНАЧАЛЬНАЯ ТЭМА

                                                        Баба Шура сказала сваё слова.

                                                     А ці скажа сваё слова прэзыдэнт?

    Нагадаю: у чэрвені 2009 года вялікая група вучоных, дзеячаў мастацтва, пісьменьнікаў і іншых катэгорый грамадзян зьвярнулася з лістом да А. Лукашэнкі, кіраўнікоў заканадаўчай і выканаўчай галін улады Б. Батуры, У. Андрэйчанкі, С. Сідорскага, міністраў і ўсіх грамадзян Беларусі. У звароце была адна просьба да высокіх чыноўнікаў: прыняць неадкладныя меры на дзяржаўным узроўні па адраджэньні і далейшым разьвіцьці беларускай мовы. Галоўнае, што патрабуецца, — запаліць “зялёнае сьвятло” роднаму слову ў дзіцячых садках, школах, гімназіях, ліцэях, каледжах, адкрыць беларускамоўны унівэрсытэт, інстытуты, у якіх дзеці беларусаў маглі б вучыцца на сваёй мове.

    Размова вядзецца не аб прымусовым навучаньні ў беларускіх ВНУ, а аб прадастаўленьні магчымасьці новым пакаленьням беларусаў вучыцца на роднай мове, што было б для іх радасьцю.

    Што і казаць, моўная сытуацыя ў Беларусі набыла, можна сказаць, катастрафічны характар. Кіраўніцтва краіны вельмі неашчадна ставіцца да скарбу нацыі. Ёсьць Закон “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь”, але і ён, на жаль, не выконваецца.

    Пісьменьнікі ўжо не аднойчы атрымлівалі адказы ад Міністэрства адукацыі, у якіх высокія чыноўнікі сьцьвярджаюць, што немэтазгодна адкрываць беларускамоўны унівэрсытэт, яны лічаць, што беларуская мова не запатрабавана грамадзтвам і аб ёй, маўляў, няхай клапоціцца сама інтэлігенцыя. Колькі цынізму, зьдзеку ў падобных сьцьвярджэньнях! Скажыце, калі ласка, ці будуць бацькі аддаваць дзяцей у беларускамоўныя клясы, калі яны ведаюць, што літаральна ўсе вышэйшыя навучальныя ўстановы, як, дарэчы, і сярэднія спэцыяльныя, лічацца ў нас рускамоўнымі? Дзяржаўная палітыка ў краіне антыбеларуская, і аб гэтым трэба гаварыць адкрыта і ў поўны голас.

    “Народная Воля” ўжо расказвала, які шырокі рэзананс набыў калектыўны ліст вядомых людзей кіраўніцтву Беларусі. Не трэба афіцыйнай прапагандзе каламуціць ваду: у асноўным людзі з разуменьнем ставяцца да падтрымкі роднай мовы на дзяржаўным узроўні. Як заявіла пэнсіянэрка баба Шура са Слуцка, няхай хоць праўнук будзе мець магчымасьць у беларускай дзяржаве пачуваць сябе беларусам.

    Так актывісты грамадзянскай кампаніі “Наш дом” у Слуцку за кароткі час сабралі 300 подпісаў пад зваротам вучоных і пісьменьнікаў у абарону беларускай мовы. Суправаджальнае пісьмо на імя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнкі падпісала актывістка “Нашага дома” Зінаіда Цімошак.

    Дарэчы, у гэтым горадзе многія лічаць, што праблема з мовай існуе толькі таму, што прэзыдэнт краіны не жадае гаварыць на беларускай мове. Калі адзін падпісант пачуў, што, па словах прэзыдэнта, беларуская мова не запатрабаваная людзьмі, ён вельмі зьдзівіўся і сказаў літаральна наступнае: “Мае суседзі жывуць у доме з аблупленымі сьценамі і нікому не скардзяцца. Дык ці значыць гэта, што яны не хочуць жыць у прыгожым доме? Хочуць, канешне. Проста наш народ выхаваны расійскім царызмам і таталітарнымі рэжымамі і не ўмее патрабаваць...”

    Нельга пагадзіцца з тымі лістамі-адпіскамі, якія атрымліваюць грамадзкія актывісты на свой зварот. Чытаем: “Вашы лісты разгледжаны ў Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь, прапановы будуць па магчымасьці ўлічаны зацікаўленымі дзяржаўнымі органамі ў рабоце па пашырэньні выкарыстаньня беларускай мовы ў грамадзтве”.

    Што значыць — “па магчымасьці”? Гэта лоўкая для чыноўнага люду фармулёўка, яна нікога і ні да чога не абавязвае, затое дае магчымасьць кожнаму ўвільнуць ад вырашэньня пытаньняў, якія пастаўлены ў звароце грамадзян, заклапочаных катастрафічным станам дзяржаўнай беларускай мовы і нацыянальнай культуры; а на гэтым жа трымаецца нацыя!

    Па-другое, “прапановы будуць... улічаны зацікаўленымі дзяржаўнымі органамі...”. Але дзе ж гэта ў наш залыганы вэртыкальлю час вы бачылі дзяржаўныя органы, зацікаўленыя ў разьвіцьці роднай мовы? Іх няма. Яны перавяліся недзе з сярэдзіны 90-х гадоў. З тых часоў мова пад прэсінгам, тыя хто сёньня ўладарыць, і не думаюць аслабляць гэты ціск. Такое, скажу адкрыта, нялюдскае стаўленьне да беларускай мовы, дадзенай Богам раз і назаўсёды, не можа не абураць сумленных грамадзян. Пра гэта, дарэчы, сьведчаць і новыя лісты на адрас грамадзянскай ініцыятывы “Інстытут нацыянальнай памяці” і ў Адміністрацыю прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. Сярод падпісантаў — паважаныя людзі: Уладзімір Лайкоў з Барысаўшчыны, выдатнік адукацыі, Станіслаў Суднік з Ліды, рэдактар газэты “Наша слова”, Анатоль Вярцінскі і Леанід Левановіч з Мінска, пісьменьнік і грамадзкі дзеяч з Масквы Аляксей Каўка, папулярызатар гісторыі з Мінска Анатоль Тарас, кампазытар, сьпявак Андрэй Плясанаў. Сярод падпісантаў і сям’я рабочага Валянціна Духовіча з Віцебска, мэдык Ларыса Куліцкая, цырульнік Галіна Пармон, повар Галіна Галіеўская, зваршчык Генадзь Галіеўскі, настаўнік Уладзімір Дарагуж, юрыст Зоя Сушкевіч...

    Пра клопат аб роднай мове сьведчаць і нашы шматлікія сустрэчы, гутаркі з людзьмі ў розных раёнах. Таму яшчэ раз скажу: не трэба тым, хто сёньня ва ўладзе, талдычыць, што народ сам адмаўляецца ад беларускай мовы. Не трэба займацца спэкуляцыяй, шаноўныя! Галоўная прычына выключна ў вашай хваробе, якая характарызуецца такімі словамі, як “нігілізм” і “бяспамяцтва”. Такая хвароба можа зьвесьці наш народ у магілу.

    Усе, хто паставіў подпіс пад зваротам, хто адгукнуўся на яго (а гэта сотні, тысячы паважаных людзей — пісьменьнікаў, вучоных, артыстаў, урачоў, сьвятароў, студэнтаў, рабочых, працаўнікоў вёскі), чакаюць адказу ад кіраўніка дзяржавы, бо да яго ж у першую чаргу зьвярталіся яны, бо ад яго, у рэшце рэшт, у многім залежыць, ці зоймуцца дзяржаўныя органы выратаваньнем мовы тытульнай нацыі альбо будуць працягваць палітыку замоўчваньня гэтай надзвычай вострай праблемы, палітыку здрадніцтва беларускаму народу.

    Нядаўна нашы літаратары, удзельнікі Форуму перакладчыкаў і выдаўцоў СНД і краін Балтыі, які прайшоў у Ерэване, мелі сустрэчу з якуцкімі пісьменьнікамі, дэлегацыю якіх узначальвала народны паэт Якуціі Натальля Харламп’ева. Даведаўшыся пра стан беларускай мовы, яны былі вельмі зьдзіўленыя. Чым? Парадоксам. Атрымлівалася, што ў іх, якутаў, адносіны да роднай мовы лепшыя, чым у нас, беларусаў. А калі яшчэ даведаліся, што прэзыдэнт слыннай Рэспублікі Беларусь пагарджае роднай мовай, можаце ўявіць іх стан душы — анямелі!

    Не ўва сьне, а ў рэальнасьці хочацца бачыць такую сытуацыю. Вось Аляксандр Рыгоравіч сустракаецца з рабочымі і гутарыць з імі на беларускай мове... Вось ён на пасяджэньні ў НАН Беларусі і перад навуковай элітай зачытвае з нагоды нейкага юбілею прывітальнае слова па-беларуску, акадэмікі ўдзячна і дружна яму апладзіруюць... Будучы ў Гродне А. Лукашэнка не абмінае філфак унівэрсытэта імя Янкі Купалы і дзякуе выкладчыкам за іх зварот да яго з заклікам падтрымаць беларускую мову ў цяжкі час. Прафэсура філфака ў сваю чаргу расказвае кіраўніку сувэрэннай дзяржавы пра плён сваёй працы і дасягненьні беларускіх мовазнаўцаў, беларускіх літаратараў...

    Пасьля гэтакіх сустрэч і гутарак Аляксандра Рыгоравіча ні ў кога не ўзьнікне думкі, што ў беларускай мовы няма будучыні. Адраджэньне яе, побытавае выкарыстаньне пойдуць шпаркімі тэмпамі ў кожным куточку Беларусі. Адродзіцца прэстыж мовы — адродзіцца ва ўсім сьвеце слова пра яе носьбітаў, беларусаў.

    Прыемна адзначыць, што дзе-нідзе паварот да роднай мовы ўжо акрэсьліўся, пра што сьведчаць лісты не толькі шараговых грамадзян, але і некаторых адказных асоб, аб чым гаварылася ў папярэдніх публікацыях. Як не радавацца таму, што з верасьня-кастрычніка пашырыліся беларускамоўныя перадачы на нацыянальным радыё і тэлебачаньні, толькі хочацца чакаць ад Белтэлерадыёкампаніі наступных крокаў.

    Нельга не падтрымаць ініцыятыву грамадзкіх аб’яднаньняў “Згуртаваньне беларусаў сьвету “Бацькаўшчына” і “Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны”, якія выступілі з заклікам зрабіць 2009 год Годам Беларускай Мовы. Гэтаму ж закліку вельмі пасуюць і намеры заканадаўчых органаў — Савета Рэспублікі і Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу дзяржавы — у наступным годзе адкарэкціраваць палажэньні Закона “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь” і некаторых іншых законаў з мэтай дасягненьня фактычнай роўнасьці дзяржаўных моў на практыцы, як таго патрабаваў і патрабуе Канстытуцыйны суд у сваім Рашэньні №П-91/2003. Пра гэты намер паведамілі яшчэ ў чэрвені-ліпені старшыні Камісіі па адукацыі, навуцы, культуры і сацыяльным разьвіцьці Савета Рэспублікі А. П. Морава і Камісіі па адукацыі, навуцы, культуры і навукова-тэхнічным прагрэсе Палаты прадстаўнікоў У. М. Здановіч. Будзем спадзявацца, што адказныя асобы спраўдзяць свае словы.

    Шчыра хочацца пажадаць посьпеху і актывістам маладзёжнага крыла Партыі БНФ, якія пачалі рупіцца, каб сабраць у абарону дзяржаўнай беларускай мовы 50.000 подпісаў. Пазыцыя грамадзкасьці праяўляецца ўсё больш выразна.

    Выратаваньне мовы нашых продкаў, мовы Купалы і Коласа, Мележа і Караткевіча, Танка і Быкава, Барадуліна і Гілевіча, мовы ўсіх беларусаў, якіх хвалюе лёс Бацькаўшчыны, — сьвяты абавязак кожнага з нас. І прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка павінен паказаць прыклад у гэтай лёсавызначальнай справе. Вось чаму шырокая дэмакратычная грамадзкасьць, якая паставіла свае подпісы і падтрымала вышэйназваны зварот, чакае яго слова, яго дзеяньняў.

    Васіль Якавенка, пісьменнік,

    каардынатар грамадзянскай ініцыятывы

    “Інстытут нацыянальнай памяці”.

    /Народная Воля. Мінск. № 201-202. 24-28 снежня 2009. С. 2./

 

    Васіль Цімафеевіч Якавенка – нар. 5 траўня 1936 г. у в. Пажыхар Васілевіцкага р-на Гомельскай акругі БССР, у сялянскай сям’і. У 1956 г. скончыў Беларускі індустрыяльны тэхнікум па спэцыяльнасьці геоляг. У 1956-1958 гг. служыў у Савецкай Арміі. Працаваў майстрам, тэхнікам, інжынэрам у розных геалягічных партыях і праектных інстытутах рэспублікі, рэдактарам на Беларускім радыё. У 1966 годзе завочна скончыў БДУ. У 1972-1977 гг. — рэдактар аддзелу навукі і мастацтва, аддзелу нарыса і публіцыстыкі часопісу “Полымя”. У 1977-1978 гг. — сакратар праўленьня Саюзу кінэматаграфістаў БССР. Ад 1990 году — прэзыдэнт Беларускага сацыяльна-экалягічнага саюзу “Чарнобыль”. Сябра СП СССР ад 1977 г. 10 сьнежня 2011 г. дэлегатамі ХVІ зьезда Саюза беларускіх пісьменьнікаў Васіль Якавенка за паклёп і абразы быў выключаны з грамадзкага аб’яднаньня Саюз беларускіх пісьменьнікаў. Але Міністэрства юстыцыі прызнала, што выключэньне Васіля Якавенкі з шэрагу сяброў Саюзу беларускіх пісьменьнікаў супярэчыць статуту арганізацыі, бо ён, Васіль Якавенка ўсяго толькі абвінавачвае кіраўніцтва СБП у фальсыфікацыях, у тым ліку фінансавых.

    Натальля Іванаўна Харламп’ева - нар. 1 верасьня 1952 г. у с. Маган ЯАССР, што ў 24 км да паўночны захад ад г. Якуцка. Скончыла Якуцкі дзяржунівэрсытэт. Ад 1988 г. зьяўляецца чальцом Саюза пісьменьнікаў СССР. Працавала літаратурным супрацоўнікам газэты “Северная трасса”, інструктарам сэктара друку абкама КПСС, сакратаром Кабяйскага райкама партыі, загадчыкам аддзелу культуры газэты “Кыым”, галоўным рэдактарам Якуцкага кніжнага выдавецтва, галоўным рэдактарам часопіса “Далбар Хотун”, галоўным рэдактарам газэты “Саха сирэ”, дарадчыкам прэзыдэнта РС(Я) па культуры. Яна народны паэт Рэспублікі Саха (Якуція), старшыня рэгіянальнага праўленьня Саюза пісьменьнікаў Якуціі, які падначальваецца Саюзу пісьменьнікаў Расіі, у адрозьненьне ад Саюзу якуцкіх пісьменьнікаў, які не падпарадкуецца Саюзу пісьменьнікаў Расіі, ляўрэат прэміі камсамола Якуціі, ляўрэат літаратурнай прэміі “Алаш” Рэспублікі Казахстан, “Вялікай літаратурнай прэміі” Расіі. У сьнежні 2015 г. за заслугі ў разьвіцьці айчыннай культуры і мастацтва ды шматгадовую плённую дзейнасьць была ўзнагароджаная мэдалём Пушкіна. У 2015 г. стала пераможцам у намінацыі “Лепшая жаночая праца” ў конкурсе “Оpen Eurasia and Central Asia Book Forum & Literature Festival - 2015” (OECABF-2015, Лёндан) і атрымала Прэмію імя Марзіі Закір’янавай.

    Юдзіта Трэмбічанка,

    Койданава.

 

 

                                                  Литературный привет из Якутии

                                                                     28.01.2024 17:52

     Якутка Наталья ХАРЛАМПЬЕВА — одна из самых ярких поэтесс в безграничном пространстве многообразия национальных литератур России. Двадцать лет она возглавляла Союз писателей Республики Саха (Якутии). Народный поэт Якутии. Благодаря стараниям Натальи Ивановны в Якутии вот уже семь раз проходил международный фестиваль поэзии «Благодать большого снега». Учредитель проекта — Союз писателей Якутии при соучредительстве Северо-Восточного федерального университета, Министерства культуры и духовного развития, а с 2023 года — и Министерства внешних связей республики. Наш разговор с известной писательнице — о традициях и современном развитии богатой на таланты якутской литературы, о сопричастности белорусской и якутской национальных литературы.

                                                         ХХХХХХХХХХХХХХХХХХХХХ

    *

    — Как сегодня развивается якутская национальная литература? Насколько она отвечает требованиям времени? Появляются ли яркие произведения, вызывающие читательский интерес?

    — Якутская литература считается младописьменной литературой, поскольку мы свою письменность обрели только в начале ХХ века. Первое произведение было написано Алексеем Кулаковским в 1900 году. И называлось оно «Заклинание Байаная». Байанай — дух тайги и без его доброжелательного пригляда народу было не выжить. Фольклор и наш героический эпос олонхо стали тем источником, который питал и питает тогда и сегодня якутских писателей. В 2025 году мы будем отмечать 125-летие якутской письменной литературы. Это, на мой взгляд, достаточно условная дата, поскольку и до появления письменной литературы якутский народ творил. Есть даже пословица: «Когда якут садится на коня, он становится певцом!» А олонхосуты, которые несколько вечеров подряд пели свои сказы! Это такой удивительное повествование о борьбе зла и добра, чести и низости, любви и ненависти... Песенная душа народа существовала всегда, она вечна.

    *

    — Кто тогда сегодня в лидерах — якутская проза или якутская поэзия? Хватает ли современных произведений драматургии для развития якутского национального театра?

    — Якутская литература начиналась с поэзии и сегодня в ней поэтов больше, чем прозаиков. Я склонна считать, что поэзия была первым литературным жанром, который изобрел человек. Посмотрите на литературные памятники разных народов — они в большинстве своем написаны в жанре поэзии... Но, к сожалению, не всегда количество определяет качество. Поэтов много, но народ выбирает для себя немногих. Якутская проза сегодня представлена больше историческими романами — о древности якутов, об их переселении с южных краев на Север, поисках той утраченной тюркской родины, об освоении края русскими казаками... Первым эту тему начал народный писатель Василий Яковлев-Далан, написавший роман «Тыгын Дархан» — о жизни якутов до прихода русских. Тыгын Дархан был предводителем всех якутских племен в те времена... Затем писатель Николай Лугинов написал роман «По велению Чингисхана», копнув еще глубже. Словом, это всегда так и бывает, что талантливые вещи ведут за собой подражателей. Так что, мы сегодня переживаем бум исторических романов.

    Наряду с этим появились исследования на документальной основе о репрессированных представителях якутской интеллигенции. Этим занимался наш народный писатель Василий Харысхал. Он сделал много открытий, к примеру — рассказал о побеге двух якутов из Соловецкого лагеря. Они по болотам добрались до Финляндии, там состоялись как личности, стали уважаемыми людьми, учеными, женились на финках... Харысхал проследил путь эмигранта Михаила Винокурова через Китай, Японию на Аляску и узнал, что этот человек работал в библиотеке конгресса США и завещал свой архив Якутии... Документальная публицистика Харысхала сразу привлекла внимание читателей, но когда герои ожили на сцене Сахатеатра — это было нечто!

    Как известно, в современном театре правит бал режиссер. Это не театр драматурга, а театр режиссера. Потому, не так много желающих работать в жанре драматургии. К слову, документальные исследования Харысхала, поставленные на сцене Сахатеатра, имели очень большой успех. Это как ничто другое помогло росту самосознания народа.

    Наш драматический театр сегодня озабочен притоком молодых драматургов, у них работает недавно открытая студия молодых драматургов. Уже вышло два спектакля по пьесам молодых авторов. Это верное решение — драматург должен сегодня вплотную работать с режиссером.

    *

    — К каким национальным литературам России ближе всего якутская литература?

    — Однозначно ответить трудно. Но поскольку якутский язык относится к тюркской группе, мы тянемся к татарам, башкирам, тувинцам, алтайцам. Хотя тюркский мир России сильно разобщен — мы ведь все принадлежим к разным религиям. Здесь и ислам, и буддизм, и православие. Якуты также не могут отрицать свои шаманские истоки, обычаи и традиции, основанные на язычестве. А литература произрастает из духовности народа, потому различия в мировосприятии среди братьев-тюрков мы все же ощущаем. Да и у нас в республике литература развивается на пяти языках — якутском, русском, эвенском, эвенкийском и юкагирском. Последние три народа относятся к коренным малочисленным народам Севера, их немного, но литература развивается. А если брать в целом, литературный процесс в Якутии переживает то же, что и русская, российская литература. Снижение читательского интереса, проблемы книгораспространения, переводческие проблемы и нашествие масслита, торжество в сфере печатного слова, печатной книги некоего чтива, своеобразного эрзаца...

    *

    — Как складываются отношения с русской литературой? Продолжаются ли традиции художественного перевода: русской прозы, русской поэзии — на якутский; якутской литературы — на русский..?

    — Основоположники якутской литературы были поклонниками русской литературы. Так, Алексей Кулаковский еще во время обучения в Якутском реальном училище написал реферат на тему «Достоинства поэзии Александра Пушкина»... В советское время очень много произведений русской литературы переводились на русский язык. Мое поколение читало Александра Фадеева, Максима Горького и Николая Островского на якутском языке. И я даже в детстве, признаюсь, некоторое время считала, что это якутские писатели... Многие якутские писатели занимались переводом — для некоторых это была литературная поденщина, а некоторые делали переводы по зову сердца. Я до сих пор в восторге от перевода Гаврила Макарова — Дьуона Дьанылы «Евгения Онегина» Александра Сергеевича Пушкина! Это воистину был титанический труд и подвиг.

    Сегодня же перевод с русского на якутский, пожалуй, очень редкое явление. Это еще мое поколение переводит произведения своих друзей, по дружбе, бескорыстно. Государству это, к великому сожалению, не нужно. А перевод якутской литературы — это сегодня сугубо личное дело каждого писателя. Найдешь переводчика — договаривайся, плати из своего кармана и издавай, конечно же, тоже за свой счет. Хотя взаимопонимание народов большой страны начинается как раз с художественной литературы. Если мы принимаем этот тезис, то должны понимать, что художественный перевод есть составляющая безопасности страны... Да и любой национальный писатель не желает замыкаться в своем этническом пространстве, это ведет к обеднению его собственного таланта, а может быть и в целом народ теряет в своей духовности...

    Мы, конечно же, не сидим сложив руки. У нас раз в два года проводится международный фестиваль поэзии «Благодать большого снега». Я являюсь инициатором и организатором этого фестиваля, который в прошлом году прошел уже в седьмой раз. У нас было много гостей — Турция, Вьетнам, Монголия, Болгария, Сербия, Англия, Польша, Азербайджан, Кыргызстан, Казахстан и поэты республик России из Дагестана, Бурятии, Тывы, Татарстана, Башкортостана... Приглашали и белорусов... И мы в дни фестиваля не только общаемся, читаем стихи, встречаемся с читателями, но и договариваемся о переводческих проектах. За эти годы мы обменялись антологиями поэзии с польскими, татарскими, казахстанскими друзьями. Это по сути народная литературная дипломатия, каждая сторона находит у себя спонсоров для издания антологий.

    *

    — Насколько большие сегодня тиражи книг на якутском языке — поэзии, прозы?

    — Тиражи буквально катастрофически падают. Его величество цифра наступает. У нас это еще связано и с книгораспространением. Республика огромная, расстояния большие, только авиация. От Якутска до Черского, что на берегу Ледовитого океана, почти пять тысяч километров... Издатели делают тиражи с учетом продаваемости книг. Проза еще держится на уровне, а поэзия... Я в начале 90-ых прошлого века была на Аляске, в городе Фэрбенкс, по обменной программе, жила у поэтессы, преподавателя университета. В один из вечеров она пригласила друзей, они подарили мне свои книги. Тиражи книг были не больше 300 экземпляров. Когда я сказала, что последняя моя поэтическая книга в Якутске вышла тиражом в 8 тысяч, они все были удивлены. Тогда мне сказали: «Поэзия у нас элитарный жанр, поэтому читателей немного. Не все могут понять стихи»... Похоже, что мы сегодня идем к этому.

    *

    — Можно ли якутскому писателю выжить, занимаясь исключительно литературой, творческим трудом?

    — Только занимаясь творчеством выжить, разумеется, невозможно ни якутскому, ни русскому, в целом российскому писателю... Мы все работаем — в журналистике, в издательствах, рекламных агентствах. А кто-то и вовсе занимается делами, совсем далекими от литературы, привычного писательского дела... Правительство нашей республики поддерживает нас грантами и опосредованно через национальное книжное издательство — бюджет берет на себя издание книг членов союза писателей. Но этого мало. Я заметила, что в наших совещаниях молодых участвует все меньше парней. Писательство дело не прибыльное и может быть уже не престижное. Образ голодного и бедного писателя мало кого прельщает... И, конечно же, мужчина, думающий о семье, о том, что надо быть хозяином, добытчиком, судьбу свою не спешит связывать с делом неприбыльным, не приносящим достойное денежное содержание, вознаграждение...

    *

    — Выходят ли литературные журналы? Насколько большими тиражами..?

    — Да, у нас два литературных журнала с богатой историей, со своими традициями. На якутском языке выходит журнал «Чолбон», что в русском переводе означает «Утренняя звезда». На русском выходит журнал «Полярная звезда». Тиражи небольшие — полторы, две тысячи.

    *

    — В Беларуси еще меньше...

    — Что касается тиражей наших якутских журналов, то это цифры по подписке, также журналы уходят в розницу. Но это все равно очень мало. «Чолбон» в советское время имел тираж 35 тысяч экземпляров, он приходил в каждую якутскую семью.

    *

    — Существует ли институт литературных премий для якутских писателей?

    — Литературные премии, конечно же, существуют. Государственная премия Республики Саха (Якутия) имени Платона Алексеевича Ойунского. Премия Главы республики для детских писателей имени Н. Е. Мординова — Амма Аччыгыйа. Есть также премия для молодых писателей имени Николая Неустроева. Существуют литературные премии журналов, отдельных спонсоров. В свое время у нас была совместная премия с Союзом писателей России, называлась она Большая литературная премия России и финансировалась алмазодобывающей компанией АЛРОСА. Приказала долго жить. Руководство компании сочло премию лишней...

    *

    — В 1960-1980-е гг. в советской литературе много внимания уделялось художественному переводу. Наверное, в якутской литературе были и переводчики белорусской поэзии, прозы... А сегодня переводят ли белорусскую и не только белорусскую, но и казахскую, узбекскую, другие национальные литературы постсоветского пространства..?

    *

    — Те времена канули в Лету. Хотя именно в 70-ые годы народный поэт Якутии, тогдашний председатель союза Семен Петрович Данилов собрал якутскую группу переводчиков в Литературный институт. И они, не все, конечно, и сегодня работают над художественными переводами. И нынче, в 2024 году, заканчивает учебу небольшая группа якутских переводчиков Литинституте.

    К сожалению, мы сегодня можем похвастаться переводами только советского времени — Владимир Державин перевел наш эпос — олонхо «Нюргун Боотур Стремительный».

    *

    — Кстати, Державин — один из самых ярких переводчиков поэзии на русский в советские времена... У меня сейчас на рабочем столе книга его переводов «Завет», вышедшая в московском издательстве «Советская Россия» в серии «Мастера художественного перевода». Под одной обложкой — его переводы и якутской поэзии, и тувинской, и татарской, и лакской, и кумыкской, и балкарской, и аварской... Есть и переводы стихотворений белорусского классика — Максима Богдановича...

    — Переводы произведений наших классиков, ранее запрещенных как произведения «буржуазных националистов», делал в свое время Владимир Солоухин...

    И белорусская литература переводилась на якутский язык. У нас жил и работал белорусский писатель Иван Антонович Ласков. Он был своеобразным полномочным представителем белорусской литературы в Якутии...

    *

    — Мне посчастливилось быть знакомым с ним, какое-то время даже переписываться. Однажды, в самом начале 1990-х гг., в Минске я и встречался с ним... Знаю и якутские книги Ивана Антоновича — «Пищальники не пищат», историческая повесть о событиях в Якутии в XVII веке, «Хромец», поэма об эпохе и личности Тамерлана... В Минске тоже вышел ряд книг Ласкова...

    — Он был женат на якутской писательнице Валентине Гаврильевой. Иван Антонович много делал для укрепления наших литературных связей. К сожалению, он рано ушел из жизни...

    Белорусская литература была известна и читаема у нас в советское время. Василя Быкова и его «Знак беды» в те годы читали многие. Известно было имя Андрея Макаёнка, его драмы тогда шли во многих театрах страны. На якутский язык в разные годы переводились стихи Якуба Коласа, Янки Купалы...

    Наверное, сегодня настала пора протянуть нам руку дружбы друг к другу. Дружба литератур — дружба народов, говаривали в советское время. И, по-моему, не ошибались...

    *

    Беседовал Алесь Карлюкевич

    Якутск — Минск