ЎЎЎ 1. Мухамэдзія Чальма. Юзаф Юліян Сянкоўскі ды фантастычная выправа на Мядзьведжую выспу ў Якутыі. Ч. 1. Койданава. "Кальвіна". 2020.

    Юзаф Юліян Сянкоўскі (Józef Julian Sękowskі; Осип Иванович Сенковский) - нар. 19 (31) сакавіка 1800 г у маёнтку Антакаль (цяпер раён Antakalnis у Вільнюсе, сталіцы Летувы), Віленскага павету Літоўскай губэрні Расійскай імпэрыі, ў старадаўняй шляхецкай сям’і, каталіцкага веравызнаньня.

    Прозьвішча Сянкоўскі, Sękowskі, па зьвесткам польскіх радаводаў, належыць да самага даўняга шляхецкага прозьвішча Вялікай Польшчы, якое складае малодшую лінію роду Сарбеўскіх, якую ўславіў у Эўропе ў пачатку ХVII ст. Мацей Казімер Сарбеўскі (1595-1640), які нарадзіўся ў Сарбева ля Плоцку, вучыўся ў школе езуітаў у Пултуску, ад 1612 г. ён езуіцкі манах у Вільні, у 1617-1619 гг. выкладаў паэтыку ў езуіцкай калегіі ў Крожах (Кражэй) у Жмудзі. У 1620-1622 гг. Мацей навучаўся на тэалягічным аддзяленьні ў Віленскай езуіцкай акадэміі (Almae Academia et Universitas Vilnensis Societatis Jesu). (Мусіць па гэтаму ён лічыўся “по происхожденію литвинъ” /Ир. П.  Сарбевскій или Сарбіевскій Maciej-Kazimierz Sarbiewski, латинская форма Sarbiewius. // Энциклопедическій Словарь. Издатели: Ф. А. Брокгаузъ (Лейпцигъ). И. А. Ефронъ (С.-Петербургъ). Т. XXVIII^a. С.-Петербургъ. 1900. С. 421./; “Некаторыя даследчыкі сцвярджаюць, што Сарбеўскі – «літвін паводле паходжання» (г. зн. жыхар Вялікага княства Літоўскага)”. /Конан  У. М.  Сарбеўскі Мацей Казімір. // Мысліцелі і асветнікі Беларусі X-XIX стагоддзя. Энцыклапедычны даведнік. Скл. Г. А. Маслыка. Мінск. 1995. С. 290./. Дзеля працягу навучаньня Сарбеўскі быў пасланы ў Рым, дзе атрымаў ад папы Урбана VIII ганаровае найменьне “Сармацкі Гарацый”, як найлепшы лацінамоўны лірык. Па вяртаньні выкладаў у Віленскай езуіцкай акадэміі філязофію і тэалёгію (1627-1635). У 1635 г. па запрашэньні караля Ўладзіслава IV Вазы пераехаў у Варшаву і зрабіўся ягоным прыдворным прапаведнікам (1635-1640).

    Першая вядомая асоба з роду Сенкоўскіх, Ян Сянкоўскі, пасланьнік Жыгімонта І ў Вене, Парыжы і Нэапалі, пісаўся “з Сарбева Сянкоўскі”. Ягоныя сыны, па назьве маёнтка, які надаў іхняму бацьку кароль, пачалі пісацца “з Вялікага Сенкава Сянкоўскія”. Шмат якія Сянкоўскія былі вядомыя як пісьменьнікі ў асноўным па багаслоўскай палеміцы на польскай або лацінскай мовах.

    Дзед Юзафа Юліяна “волковійскій” староста, знаходзіўся ў дружалюбных адносінах з каралём Станіславам Панятоўскім, і ў валадараньне Кацярыны ІІ суправаджаў яго ў Пецярбург. “Бацька быў выгадаваны ў звычках раскошы і мантацтва - звычках, якія зьявіліся як бы спадчыннымі ў яго сына”. Ян Сянкоўскі прамантачыў за некалькі гадоў сваю немаленькую маёмасьць, сваё здароўе і нават рэпутацыю. Пасьля нешматлікіх гадоў гульлівага жыцьця, у бацькі Сянкоўскага застаўся толькі родавы маёнтак ягонай жонкі Антакаль (Антокалён), у вёрстах пяцідзесяці ад Вільні. Вось тут 19 сакавіка 1800 г., у дзень сьвятога Юзафа, і нарадзіўся Юзаф Юліян, апошні прадстаўнік (не лічачы сястры) іхняга роду.

    Хоць да пачатку XIX ст. род Сянкоўскіх і зьбяднеў, але Юзаф Юліян атрымаў выдатную хатнюю адукацыю, пад пільным кіраўніцтвам сваёй адукаванай маці (з “беларускага” роду Буйкоў). Раньнім вывучэньнем клясычных моў ён быў абавязаны свайму дзядзьку па матчынай лініі, прафэсару грэцкай ды лацінскай славеснасьці ў Віленскім унівэрсытэце, “немцу” Готфрыду Гродэку (Гроддеку).

    У 14 гадоў Сянкоўскі паступіў у Менскі калегіюм (Rhetorum Collegium Minscensis), дзе ў дасканаласьці вывучыў клясычныя мовы старажытнасьці.

                                                        Калегіюм езуітаў у Менску.

                    Рэканструкцыя па матэрыялам У. М. Дзянісава, архітэктар Д. Бубноўскі

                                                         Высокая плошча ў Менску.

                                            Камнядрук па малюнку Б. Лявэрня. 1840 г.

    У Менскім калегіюме Сянкоўскі правучыўся нядоўга, бо ў хуткім часе пачаў вучыцца ў Віленскім унівэрсытэце, дзе Гродэк “чытаў грэцкую да лацінскую славеснасьць”. Тут жа ён блізка сышоўся з прафэсарам фізіялёгіі Сьнядэцкім, які стаяў ў цэнтры вясёлага таварыства маладых літаратараў і навукоўцаў - Towarzystwo szubrawców, якое з 1816 г. выдавала гумарыстычны лісток: “Wiadomości Brukowe”, на старонках якога Сянкоўскі выступіў з першымі сваімі гумарыстычнымі артыкуламі. Ва ўнівэрсытэце пад уплывам прафэсара Яўхіма Лялевеля Сянкоўскі таксама прасякнуўся цікавасьцю да Ўсходу.

    Па заканчэньні унівэрсытэту ў 1819 г. Юзаф пабраўся шлюбам, насуперак маці, з “віленскай красуняй” Марыяй Радзевіч і, пакінуўшы яе ў матухны, адправіўся ў вандраваньне па Сырыі ды Эгіпту (1819-1821). У 1820 г. у Канстантынопалі Сянкоўскі сустрэў расейскага пасланьніка пры Атаманскай Порце барона Строганава і той запрасіў яго на службу ў Канстантынопальскую місію, на што Юзаф згадзіўся. Частка ягоных падарожных нарысаў была выдадзена на рускай мове “Отрывки из путешествия по Египту, Нубии и верхней Эфиопии” (1821), пазьней на польскай — “Wyiątek z opisu podrózy do Nubii i wyższej Etiopii” (1822).

    Ад 1821 г. Сянкоўскі, як прадстаўнік Канстантынопальскай місіі, служыць перакладчыкам у Калегіі замежных спраў ў Санкт-Пецярбургу пад апекай графа Румянцава.

    У 1822-1847 гг. ён ардынарны прафэсар Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту па катэдры арабскай і турэцкай славеснасьці.

    Па прыезду ў Пецярбург Сянкоўскі блізка сышоўся са сваім земляком Янам Тадевушам Булгарынам, праз якога пазнаёміўся з Мікалаем Грэчам ды Аляксандарам Бястужавым (Марлінскім) [які за ўдзел у змове дзекабрыстаў 1825 г. быў сасланы ў Якуцк (увёў якуцкую тэму ў расейскую літаратуру), а адтуль у 1829 г. пераведзены на Каўказ салдатам дзе і загінуў у сутычцы з горцамі], супрацоўнічаў у пэрыядычных выданьнях “Северный Архив”, “Сын Отечества”, “Северная Пчела”; актыўна ўдзельнічаў у альманаху А. Бястужава і К. Рылеева “Полярная Звезда”. Бястужаў вучыўся ў Сянкоўскага польская мове і ўвёў яго ў Вольнае Таварыства Расейскай Славеснасьці, а ў адной са сваіх аповесьцей у вусны аднаго са сваіх герояў увёў словы: “я ж не Сянкоўскі, каб ведаць усе ў сьвеце мовы!”

                                            Юзаф Сянкоўскі ў выглядзе гада спакусьніка

    У чэрвені 1826 г., у адказ на пісульку генэрал-губэрнатара Беларускіх губэрняў князя Хаванскага аб “выкараненьні палянізацыі” да “насаджэньні русыфікацыі” ў беларускіх вучэльнях, візытарам, нягледзячы на данос Навасільцава Аракчэеву, быў прызначаны Сянкоўскі, які выехаў ў Беларусь у сярэдзіне ліпеня 1926 г. Вучэльні, якія падлягалі рэвізіі Сянкоўскага, годам раней, да сьледзтва Навасільцава, належалі да ўпраўленьня Віленскага унівэрсытэту. Былі выяўленыя “пасквільныя вершы ў Полацкім піярскім вучылішчы”, якія меліся “за Дзьвіной” амаль “ва ўсіх шляхецкіх маёнтках” ды іншыя “небясьпечныя штучкі” манахаў. Тры чвэрці вялізарнай справаздачы (2 тамы па паўтары тысячы старонак у кожным) Сянкоўскага закранулі ў асноўным вучэльні каталіцкіх ордэнаў, якія ён прапанаваў зачыніць, а замест іх заарганізаваць вучэльні па ўзору Віленскай навучальнай акругі.

    У 1828-1833 гг. Сянкоўскі выконваў абавязкі цэнзара ў пецярбурскім Цэнзурным Камітэце і гэта падштурхнула яго самога да літаратурных заняткаў.

    У 1830-1836 гг. Сянкоўскі выдаваў у Санкт-Пецярбургу сатырычную газэту “«Bałamut Petersburgski” па ўзоры віленскага часопіса “Wiadomości Brukowe”.

    У 1834-1847 гг. Сянкоўскі рэдактар штомесячнага “журнала словесности, наук, художеств, промышленности, новостей и мод «Библиотека для чтения»”, у якім публікаваў свае шматлікія артыкулы на разнастайныя тэмы, пераважна гісторыі і літаратуры, таксама павучальныя забаўляльныя аповесьці і апавяданьні, якія публікаваліся пад псэўданімам Барон Брамбевус, што зрабілі яго асабліва папулярным.

    1828 г. Сянкоўскі скасаваў шлюб з “віленскай красуняй”, а ўжо ў студзені 1829 г. пабраўся другім шлюбам з “мілай і адукаванай” дачкой прыдворнага банкіра, які разарыўся, барона фон Раля (1756-1833) баранэсе Адэлаідзе Аляксандраўне Раль, 1806 г. н., ад шлюбу з Лізаветай Аляксандраўнай Мальва (1768-1843). Такім чынам Юзаф парадніўся з мужам яе сястры Соф’і - генэралам Ф. Шубэртам, а таксама з мужам іншай сястры, Аляксандры, мастаком А. Бруловым.

    Па сьведчаньні Лізаветы Ахматавай, супрацоўніцы Ю. Сенковского: Адэлаіда Аляксандраўна не ведала, што муж жаніўся на ёй з каханьня да яе старэйшай сястры Соф’і, якая, ведаючы каханьне Адэлі да яго і сама не кахаючы яго, пажадала гэтага шлюбу, каб скласьці шчасьце Адэлі. Але калі ў 1833 году Соф’я памерла, Ю. Сянкоўскі сам небясьпечна занямог і ледзь не памёр. Гэтыя падзеі знайшлі адлюстраваньне ў аўтабіяграфічнай аповесьці Сянкоўскага “Каханьне і сьмерць”.

    У 1844 г. Сянкоўскі, пасьля 22-гадовага кабінэтнага жыцьця, першы раз выехаў з Пецярбургу за мяжу, каб палепшыць сваё здароўе. У 1847 г. выяжджаў на лета ў Маскву, а ў жніўні 1847 г. звольніўся з унівэрсытэту па стане здароўя са званьнем заслужанага прафэсара.

    Ад лета 1848 г., пасьля перанесенай халеры, Сянкоўскаму была забароненая актыўная літаратурная праца і ён зьвярнуўся да фатаграфіі, гальванаплястыкі, астраноміі, мэханікі, акустыкі і г. д. Ён сканструяваў скрыпку а пяці струнах ды аркестрыён – аграмадны музыкальны апарат, які сумяшчаў гукі ўсіх вядомых музычных інструмэнтаў.

    Але у 1856 г. у выданьні “Сын Отечества” сталі зноў зьяўляцца ягоныя фэльетоны пад подпісам “Брамбеусъ-Redivivus” – Ажыўшы Брамбевус. Свой апошні фэльетон Сянкоўскі прадыктаваў, калі ў яго ўжо пачалася перадсьмяротная агонія.

                                           Дом у якім пражываў Юзаф Юліян Сянкоўскі (Англійская наб., 72)

    Памёр Юзаф Юліян Сянкоўскі 4 (16) сакавіка 1858 г. у Санкт-Пецярбурзе і быў пахаваны на Воўкаўскіх могілках.

                                                               Под сими,

                                                               сими и оными

                                                               покоится прах нежного друга

                                                               барона Брамбеуса,

                                                               падшего

                                                                в войне за независимость Русского

                                                                языка

                                                                против коварных книжников,

                                                                которым безутешная вдова его

                                                                будет мстить

                                                                 вечно.

    Паэта Ўладзімер Бэнэдыктаў напісаў верш “Над могилой О. И. Сенковского», дзе ёсьць такія радкі:

                                               К числу потерь еще одну причисли,

                                               Убогий свет! Ликуй, земная тьма!

                                                Еще ушел один служитель мысли,

                                                Друг знания со светильником ума.

                                                                            [С. 57.]

    Сянкоўскі займаўся скандынаўскімі сагамі і рускай гісторыяй, напісаў мноства артыкулаў па этнаграфіі, фізыцы, матэматыцы, геалёгіі, мэдыцыне, будаваў вынайдзеныя ім печы, склаў сваю сыстэму сьвету, паклаўшы ў яе аснову гармонію гукаў

    Апроч польскай рускай ды клясычных старажытных, ведаў арабскую, турэцкую, францускую, нямецкую, ангельскую, італьянскую, ісьляндзкую, басконскую, пэрсыдзкую, навагрэчаскую, вывучаў мангольскую, маньчжурскую, тыбэцкую ды кітайскую (магчыма і беларускую) мовы.

    Таксама Сянкоўскі сьвядома запускаў у грамадзтва свае “ерасі”. Так ён пісаў: што палякі і ляхі рознага паходжаньня, бо ляхі, падобна лезгінам, паходзяць ад авараў (обраў); што летапіс Нестара напісаны на польскай мове, а “Іліяда” ды “Адысэя” на беларускай гаворцы, а кітайская мова адрозьніваецца ад габрэйскай толькі вымаўленьнем, што вайсковая кампанія пэрсыдзкага цара Кіра адбываліся ў Беларусі, а галоўная бітва ля Воршы, з-за чаго Напалеон у 1812 г. вызначаў Воршу галоўным стратэгічным пунктам і г. д.

    Літаратурная спадчына, пакінутае Сянкоўскім, велізарная (больш за 440 назваў) па колькасьці, тым больш, што некаторыя свае сачыненьні ён сам спаліў незадоўга перад сьмерцю. Галоўныя творы Сянкоўскага, былі выдадзеныя ягонай жонкай Адэлаідай Аляксандраўнай, якая таксама напісала падрабязную біяграфію мужа, склалі дзевяць тамоў (С.-Петербургъ, 1858-1859.).

   Пісаў Сянкоўскі пад разнымі псэўданімамі: Cel, Б. Б., Байбаков, Биттервасер, Брамбеус-Ага-Багадур, Женихсберг, Карло Карлини, Осип Морозов, О. О. О., Публик-султан-багатур, С. С. С., П. Снегин, Т.-О., Тютюнджу-оглы, Хохотенко-Хлопотунов-Пустяковский ды іншымі

    Юзаф Юліян Сянкоўскі быў чальцом Вольнага Таварыства Аматараў Славеснасьці ў Пецярбургу (1821); сапраўдны чалец Таварыства Аматараў Навук ў Варшаве (1823), сапраўдны чалец Навуковага Таварыства пры Кракаўскім унівэрсытэце (1826); доктар філязофіі Кракаўскага унівэрсытэта (1826); сапраўдны чалец Азіяцкага Таварыства ў Лёндане (1827), чалец-карэспандэнт Санкт-Пецярбурскай Акадэміі Навук (1828); чалец Таварыства Паўночных антыквараў у Капэнгагене.

    Літаратура:

*    Скромненко С. [Строев С. М.]  Критическій взглядъ на статью подъ заглавіем: Скандинавскіе Саги, помѣщенную въ первомъ томѣ библиотеки для чтения. Москва. 1834. 74 с.

*    Редакція Сѣверной Пчелы. [Греч Н. И.]  О четырнадцатомъ томѣ энциклопедическаго Лексикона, созданномъ подъ главною редакціею О. И. Сенковскаго. (Прибавленіе къ Сѣверной Пчелѣ.) Санктпетербургъ. 1838. 75 с.

    Осипъ Ивановичъ Сенковскій. (Баронъ Брамбеусъ). Біографическіе записки его жены. Санктпетербургъ. 1858. 276 с.

*    Савельевъ П.  О жизни и трудахъ О. И. Сенковскаго. // Собраніе Сочиненій Сенковскаго (Барона Брамбеуса). Т. І. Санктпетербургъ. 1858. С. XI-CXII.

*    Библіографическій списокъ Сочиненій Сенковскаго. // Собраніе Сочиненій Сенковскаго (Барона Брамбеуса). Т. І. Санктпетербургъ. 1858. С. CXIV-CXXXVIII.

*    Ред. [Дружинин А. В.]  Осипъ Ивановичъ Сенковскій. // Библіотека для чтенія, журналъ словесности, наукъ, художествъ, критики, известiй и модъ, издаваемый поъд редакціею А. В. Дружинина. Т. 148. Апрѣль. Санктпетербургъ. 1858. С. 79-100.

    Дудышкин С.  Сенковский – дилетант русской словесности. // Отечественные записки. Т. CXXII. Кн. 2. Санктпетербург. 1859. С. 451-484.

*    Новоселовъ А. Ревизія профессоромъ Сенковскимъ Бѣлорусскихъ училищъ въ 1826 году. Матеріалы для исторіи народнаго просвѣщенія въ сѣверо-западномъ краѣ. // Журналъ Министерства Народнаго Просвѣщенія. Ч. CLX. Апрѣль. 1872. 159-207.

*    Новоселовъ А. Ревизія профессоромъ Сенковскимъ Бѣлорусскихъ училищъ въ 1826 году. Матеріалы для исторіи народнаго просвѣщенія въ сѣверо-западномъ краѣ. // Журналъ Министерства Народнаго Просвѣщенія. Ч. CLXI. Май. 1872. 74-122.

    Бурнашев В. П.  Клуб русских анекдотистов и каламбуристов. Коренная причина знаменитого некогда псевдонима Барон Брамбеус // Биржевые ведомости. Сентябрь. 1873.

*    Милюковъ А.  Знакомство съ Сенковскимъ. Отрывокъ изъ воспоминаній. // Историческій Вѣстникъ. Т. І. Историко-литературный журналъ. Январь. 1880. С. 151-158.

    Старчевский А. В.  Последние десять лет жизни барона Брамбеуса. // Наблюдатель. № 11. 1884.

*    Ахматова Е. Н.  Осипъ Ивановичъ Сенковскій (барон Брамбеусъ). Воспоминанія Е. Н. Ахматовой. // Русская Старина. Ежѣмесячное историческое изданіе. Т. 62. Май. 1889. С. 273-312.

*    Ахматова Е. Н.  Осипъ Ивановичъ Сенковскій (Барон Брамбеусъ) въ воспоминаніяхъ Е. Н. Ахматовой. // Русская Старина. Ежѣмесячное историческое изданіе. Т. 67. Августъ. С.-Петербургъ. 1890. С. 317-360.

*    Соловьевъ Е. А.  О. И. Сенковскій его жизнь и литературная дѣятельность въ связи съ исторіей современной ему журналистики. Біографическій очеркъ. С.-Петербургъ. 1892. 80 с.

*    Шляпкинъ И.  Грѣхопаденіе перваго человѣка въ литературѣ. (Каррикатура 1837-38 гг.). // Русская Старина. Ежѣмесячное историческое изданіе. Т. 93. Февраль. С.-Петербургъ. 1898. С. 327-332.

*    Сенковская (Аделаида Александровна, урож. баронесса Раль.). // Энциклопедическій Словарь. Издатели: Ф. А. Брокгаузъ (Лейпцигъ). И. А. Ефронъ (С.-Петербургъ). Т. XXIX^a. С.-Петербургъ. 1900. С. 531.

*    Боцяновскій В.  Сенковскій (Осипъ-Юліанъ Ивановичъ). // Энциклопедическій Словарь. Издатели: Ф. А. Брокгаузъ (Лейпцигъ). И. А. Ефронъ (С.-Петербургъ). Т. XXIX^a. С.-Петербургъ. 1900. С. 531-532.

    Зильбер В. А.  Сенковский (Барон Брамбеус). // Русская проза. Ленинград. 1926.

*    Каверин В.  Барон Брамбеус. История Осипа Сенковского журналиста, редактора «Библиотеки для чтения». Ленинград. 1929. 252 с.

    Творогов О. В.  О воскрешении некоторых неоправданных предположений О. Сенковского // Известия Академии наук СССР. Отделение литературы и языка. Т. 22. Вып. 5. 1963. С. 432-434.

    Рerdotti L.  Józef-Julian Sękowski. The Genesis of a Literary Alien. Berkeley. Los Angeles. 1965. P. 25-27.

    Каверин В. Барон Брамбеус. История Осипа Сенковского, журналиста, редактора «Библиотеки для чтения». Москва, 1966. 237 с.

*    О. И. Сенковский (Барон Брамбеус). Жизнь и деятельность. // Каверин В.  Собрание сочинений в 6 тамах. Т. 6. Москва. 1966. С. 285-477.

    Jurginis J.  Barono Brambeuso Alma mater. // Kultūrų kryžkelėje. Vilnius. 1970. Р. 215-220.

    Каверин В. А.  Сенковский, Осип (Юлиан) Иванович. // Краткая литературная энциклопедия. Т. 6. Москва. 1971. С. 759-760.

    Сиротова А.  Книжные загадки. // Нева. Ленинград. № 6. 1975. С. 218-219.

    Алиева Л. Г.  О. И. Сенковский – путешественник и востоковед. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Москва. 1977. 21с.

    Попова И. Л.  Литературная мистификация и поэтика имени. // Филологические науки. № 1. 1992.

*    Маслыка Г. А.  Сянкоўскі Восіп Іванавіч. // Мысліцелі і асветнікі Беларусі X-XIX стагоддзя. Энцыклапедычны даведнік. Скл. Г. А. Маслыка. Мінск. 1995. С. 570-571. 
*    Ryszard W. Wołoszyński R. W.  Sękowski Józef Julian. // Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVI/3. Z. 150. Warszawa – Kraków. 1995. S. 422-425. 
    Новиков А. Е.  Творчество О. И. Сенковского в контексте развития русской литературы конца XVIII – первой половины XIX в. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Санкт-Петербург. 1995. 30 с.

    Соловьев Е.  Осип Сенковский. // Ломоносов, Грибоедов, Сенковский Герцен, Писемский. Биографические повествования. Екатеринбург. 1997. С. 199-288.

*    Панфилова Е.  У всякого барона своя фантазия. Осип Сенковский как создатель первого отечественного таблоида. // Культура. Еженедельная газета интеллигенции. Москва. № 12. 30 марта - 5 апреля 2000. С. 4.

*    Sękowski Józef. // Kijas A.  Polacy w Rosji od 1917 roku. Słownik biograficzny. Warszawa, Poznań. 2000. S. 314-315.

    Шаронова А. В.  Литературная критика О. И. Сенковского, редактора «Библиотеки для чтения» (1834-1848). Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Санкт-Петербург. 2000. 25 с.

*    Ільïн О.  Дзе шукати витоки білоруськоï ідеï або хто написав поеми “Енеïда навиворіт” і “Тарас на Парнасі”? // Гістарычная Брама. Гісторыка-краязнаўчы часопіс. № 1 (18). Бяроза. 2001. С. 34.

*    Белы А.  Сагі. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах Т. 6. Кн. І. Мінск. 2001. С. 202.

*    Караў Д.  Сянкоўскі Восіп Юльян Іванавіч. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 6. Кн. І. Мінск. 2001. С. 478.

*    Ярмоленка В. А.  Сянкоўскі Восіп (Юльян) Іванавіч. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 15. Мінск. 2002. С. 351.

    Прашкевич Г.  Осип Иванович Сенковский (Барон Брамбеус). // Реальность фантастики. № 2. Киев. 2004. С.192-199.

*    Ермоленко В.  Белорусы – основоположники мировой египтологии. // Гісторыя: праблемы выкладання. Мінск. № 7. 2006. С. 55-57.

*    Табакарь Ю. И.  Журнал «Библиотека для чтения» О. И. Сенковского в контексте русской журналистики 1-й половины XIX века. Специальность 10.01.10 – Журналистика. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Москва, 2007. 26 с.

*    Тозыякова Е. А.  О. И. Сенковский - барон Брамбеус: принципы художественного миромоделирования. Специальность 10 01 01 - русская литература. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Томск. 2007. 18 с.

    Осип Иванович Сенковский (Барон Брамбеус). // Прашкевич Г.  Красный сфинкс. История русской фантастики: от В. Ф. Одоевского до Бориса Штерна. Новосибирск. 2007. С. 19-28.

*    Ермоленко В.  От Немана до истоков Нила. // Новая Немига литературная. Литературно-художественный журнал. № 1. Минск. 2008. С. 185-197.

*    Саламевіч Я.  Як з’явіўся псеўданім Барон Брамбеус. // Роднае слова. Штомесячны навуковы і метадычны часопіс. № 3. Мінск. 2008. С. 31-32.

    Осип Иванович Сенковский (Барон Брамбеус). // Прашкевич Г.  Красный сфинкс. История русской фантастики: от В. Ф. Одоевского до Бориса Штерна. 2-е изд., испр. и доп. Новосибирск. 2009. С. 27-38.

*    Сянкоўскі В. 74, 67, 85–87, 103–105, 110, 111, 136, 145, 177, 189, 190–193. // Нікалаеў М. Беларускі Пецярбург. Санкт-Пецярбург. 2009. С. 524, 528.

    Назарова Н. В.  Литературная позиция О. И. Сенковского в 1830-х гг. на материале повестей, подписанных псевдонимом А. Белкин. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Москва. 2010. 26 с. 
*    Serikoff N.  Thinking in a digerent language: the Orientalist Senkovskii and ‘Orientalism’ // //  Acta Orientalia Vilnensia. [Vilniaus Universitetas. Orientalistikos centras.] 2009. T. 10. Nr. 1-2. Leidžiamas nuo 2000 metų. Vilnius. 2011. S. 111-124. 
*    Гиляжева Г. З.  Осип Иванович Сенковский в оценке критиков и литературоведов. // Проблемы истории, филологии, культуры. Вып. 2 (32). Апрель-Май-Июнь. 2011. Москва – Магнитогорск – Новосибирск. 2011. С. 323-334.

*    Тараканова У. В.  Лингвистические взгляды О. И. Сенковского и их творческая реализация. Специальность: 10.02.01 - русский язык. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Москва. 2014. 24 с.

    Мухамэдзія Чальма,

    Койданава