Добры дзень, альбо вечар,
шаноўны Іван Антонавіч! Ня
стаў я чакаць Вашага допісу, бо не магу сьцярпець, каб не падзяліцца з Вамі
сваімі знаходкамі.
У апошнім Вашым допісе /а ён прыйшоў разам з
кнігамі/ Вы пісалі, што знайшлі супадзеньні пермска-лацінскія,
пермска-нямецкія, пермска-румынскія... З гэтага вынікае, што пермякі колісь
былі суседзямі рымлянаў...
Неўзабаве, пасьля прачытаньня
Вашага допісу, - я, ці то выпадкова, ці то чаўмысна - узяў разгарнуў турысцкую
мапу Эстонскай Рэспублікі, дзе пазначаны турысцкія аб’екты /замкі, палацы,
бажніцы.../ і раённыя цэнтры ды буйныя вёскі.
Тое, што я там убачыў - мяне
вельмі шакіравала! Мяркуйце самі: на паўночным захадзе Эстоніі ёсьць рэчка
Ягала /калі “яг” - сасновы бор, то Ягала мусіць, атрымала гэтую назву таму. што
цячэ праз сасоньнік. Як і ў беларусаў - рака Бярозаўка, Бярэзіна..., паходзяць
ад слова бяроза/, якая вельмі нагадвае ймя Ягайла. Знайшоў горад Вільяньдзі
- той самы корань, што й у назьве Вільня. знайшоў вёску Сянна. Напэўна
нашае Сянно гэта ня ёсьць “сена”, хаця на гербе места намаляваны дзьве
перакрыжаваныя касы. Блізу нашага Сянна ёсьць возера Сара /на мапе па-расейску
звычайна пішуць Сарро/, а блізу эстонскага Сянна ёсьць вёска Сару, а таксама
вельмі падобнае - Саарэ.
Знайшоў тут і вельмі
“экзатычныя” назовы вёсак: Рая і Ніна /тут я згадаў і нашу Ліду, хаця, праўда,
тапанімісты тлумачаць што Ліда — лясная вырубка/. Ёсьць вёскі Локхва /цяжка
сказаць як эстонцы ставяць націск у словах, бо на мапе напісана па расійску,
калі націск прыпадае на літару “а” ў апошнім складзе, то вельмі верагодна,што
вымаўляецца як Лакхва – тое самае што й у Беларусі – Лахва/, знайшоў Валма /пад
Менскам - Волма/. Наогул, вёсак і рэчак з “-ва” - безьліч, і я іх згадваць ня
буду. Але шакіравала больш усяго ня гэта... На беразе Чудскога возера знайшоў
вёску Праага!!!
Тут я зноў пераканаўся, што
Вы маеце рацыю. Сапраўды выглядае, што пермякі колісь былі суседзямі рымлянаў,
румынаў і грэкаў. Яны рухаліся з поўдня на поўнач і пакінулі пасьля сябе шмат
сваіх тапонімаў і гідронімаў. Можа і ня ўсе яны ёсьць у сапраўднасьці
фіна-вугоркімі, бо цяжка на адлегласьці стагодзьдзяў прасачыць эвалюцыю гэтых
назоваў, бо яны, шмат якія “германізаваліся”, “славянізаваліся”, але ўсё ж,
вялікая верагоднасьць таго, што ў большасьці яны ёсьць фіна-вугорскія. мяркуйце
самі: сталіца Чэхаславакіі Прага стаіць на рацэ Влтава, ёсьць рака Морава
/у чэскай мове націск прыпадае на першы склад, ведаю дакладна, бо сам служыў у
войску ў Чэхаславакіі/ ёсьць рэкі Опава, Орава /а ў Эстоніі ёсьць
вёска Орава/ Праглядзеўшы мапу Чэхаславакіі, я знайшоў там даволі шмат
назоваў і ў якіх ёсьць канчатак “-ва”; прыкладам у назовах гарадоў Трнава,
Острава, Іршава. Магчыма, яны да фіна-угоршчыны ня маюць ніякіх
дачыненьняў, я проста канстатую факт. Есьць у назове Іршава нешта знаёмае -
І+рша+ва - наша Ворша /Орша/ у старадаўнасьці /у летапісах/ звалася Рша альбо Аршава.
Кажуць часам Аршаву блыталі з Варшавай.
Сам я служыў у войску, у ЦГВ, на тэрыторыі
Чэхаславакіі, у горадзе Крнов /гэта - Маравія/, які стаяў ля польскай мяжы на
рацэ Опава. Праз колькі кілямэтраў стаяў горад Опава /на той
самай рацэ/ - даволі значнае паселішча, нават курсіравалі тралейбусы. Не адзін
раз праяжджалі раку Морава /ёсьць яшчэ і Моравіца/ едучы на палігон. Цяпер у
мяне ўзьнікла думка: а што, калі Морава, гэта ёсьць тое што й глыбоцкая рэчка
Маргва. Патлумачу. Калі назоў Маргва быў /згодна Вашага першага допісу/
Морга-ава, то гэта амаль тое што й Морава. Відаць славяне /чэхі/ згубілі на
адлегласьці гісторыі літару “г”, бо зь ёй назоў Морга-ава вымаўляецца зь
цяжкасьцю, так і просіцца - Морава. Згодна Вашага допісу Маргва – “сук”,
доплыў; чэская Морава - доплыў Дуная.
Наогул, мне падаецца, што
канчатак “-іца”, - таксама старажытны. Есьць ён у славян - Моравіца /у
Чэхаславакіі/, Аржаніца. Беразьвіца /рэчкі Глыбоччыны/, а таксама
ў балтаў /латышоў/ - кафэйніца /кафэ/.
Мой “Атлас мира” з маштабам 1 см. — 75 км.
не дазваляе ймець сапраўднае ўяўленьне аб наяўнасьці ў Эўропе фіна-угорскіх
назоваў, але тым ня менш, знаходжу: у Аўстрыі - Драва, у Францыі - Саар/?/, у
Югаславіі — Сава, Нерэтва, і,... зноў - Заходняя Марава, Паўднёвая Марава —
доплывы Дунаю. Відаць і сталіца Босьніі й Герцагавіны - Сараева
ёсьць таксама фіна-угорскі назоў.
Хоць я й ні на хвіліну не
сумняваўся што Вы маеце рацыю адносна таго што калісь суседзямі пермякоў былі
рымляне, грэкі й румыны, і жылі пермякі ў басэйне Дунаю, бо аб гэтым цьвердзяць
пермска-румынскія, пермска-лацінскія супадзеньні ў словах, але гэта ўжо
пацьцьвярджаецца геаграфічна. Югаславія й ёсьць тое месца, дзе шмат
фіна-угорскіх назваў і яна геаграфічна стаіць там, каб быць у мінулым суседзямі
вышэй названых народаў. Напэўна вугорцы /вэнгры/ ня зрушыліся зь месца свайго
аўтахтоннага пражываньня і засталіся на тым самым месцы, а пермякі пад націскам
ваяўнічых народаў /хутчэй усяго славян: чэхаў, славакаў, сэрбаў, харватаў/
рушылі на поўнач. Славяне пастаянна наступалі на пяткі. Далей іх адсунулі на поўнач
продкі палякаў і беларусаў і, здаецца, балтаў. Пры гэтым засталіся невялікія
астраўкі фіна-уграў /літва/, якія ў далейшым славінізаваліся і балтызаваліся.
Яшчэ ў 1989 годзе, калі быў
надрукаваны ў “ЛіМе” Ваш артыкул “Племя пяці родаў”, я тут спрачаўся з аднэй
асобай /якая пры колішняй незалежнай Латвіі, скончыла гімназію і ведае 8
эўрапейскіх моваў/, якая даводзіла мне, што на тэрыторыі Беларусі яшчэ 30 тыс.
гадоў таму жылі балты, наогул ва ўсёй Эўропе жылі балты. Пра што, згодна яе
перакананьня, цьвердзяць назвы Лаба /Эльба/ - па-латыску “лабе” - добра, а
таксама тое, што на тэрыторыі Вугоршчыны /Вэнгрыі/ яна знайшла назоў вёскі -
Летува. Таму, як яна казала, ніякіх фіна-уграў тут быць не магло. Яна
катэгарычна адмовіла, што “літва” - гэта фіна-вуторскае слова, Відаць такую
гісторыю выкладалі пры тагачасным прэзыдэнце Ульманісе. Я кажу, што 10-І5 тыс.
гадоў таму назад на Беларусі і Прыбалтыцы ляжаў ледавік да двух кілямэтраў
таўшчыні, дык як тут маглі жыць балты!?
Аднак, ўсё ж цікава, можа й
сапраўды ёсьць населены пункт з такім назовам, але не з балцкім, а з
фіна-угорскім паходжаньнем. У мяне, нажаль, няма падрабязнай мапы Вугоршчыны,
каб гэта спраўдзіць.
Цяпер хачу паведаміць
некаторыя акалічнасьці, аб якіх Вы, магчыма й ня ведаеце. Адзін мой сябра, -
чэчэнец па нацыянальнасьці, - паведаміў мне цікавую рэч. Справа ў тым, што ён
раней служыў у Вэнгрыі і заўважыў, што ёсьць шмат слоў, якія падобныя па
гучаньню і па сэнсу - чэчэнскія і вугорскія. Напрыклад: эзар - тысяча, цыцак - кошка,
керт – плот /агароджа/... Есьць некаторыя чэчэнскія словы, падобныя й на
латыскія, напрыклад бэрны - дзеці. Дарэчы, вярнуўшыся з войска, ён, ужо дома
прачытаў у чэчэнскай газэце, што супадзеньняў чэчэнска-вугорскіх - больш за
400...
У газэце “ЛіМ” за 4 верасьня
г.г. № 36 /3654/ ёсьць артыкул Сьвятланы Клімковіч “Сотвар, Вялес і іншыя”. Тут
аўтарка сьцьвярджае, што ў беларускім пантэоне Вялес - ад фіна-угорскага Вöлöс
- бог конскі. Як на Вашу думку — глыбоцкая вёска Вялец не магла б паходзіць ад
гэтага слова?
І яшчэ адно пытаньне да Вас.
у “Племя пяці родаў” Вы згадваеце рэчку Восава. На Глыбоччыне ёсьць такая вёска
- Осава /Восава/. Ці сапраўды гэтае слова фіна-угорскае, і які мае сэнс?
Дарэчы, у Верхнядзьвінскім раёне ёсьцьь мястэчка — Бігосава. Нешта тут пераклікаецца
— рака Сава ў Югаславіі, Во-сава ў Глыбоччыне, Бі-го-сава ў
Верхнядзьвіньшчыне... Здаецца “бі” - гэта агонь?
Выбачайце за надакучлівасьць
са сваймі пытаньнямі да Вас! Але мяне цікавіць мінулае маёй роднай Глыбоччыны.
Жадаю Вам усяго найлепшага й
памыснасьці ў жыцьці!
Жыве Беларусь!
З
пашанаю,
Уладзімер
Скрабатун.
23. 11.
92.
ДАВЕДКА
Уладзімір Іванавіч Скрабатун
нарадзіўся 23 студзеня 1955 года ў вёсцы Кавалеўшчына Глыбоцкага раёна
Маладзечанскай (цяпер Віцебскай) вобласьці Беларускай ССР. У 1972 годзе скончыў
Глыбоцкую сярэднюю школу № 2 і паступіў у Мінскі архітэктурна-будаўнічы
тэхнікум. Ад 1973 г. па 1975 г. служыў ў СА ЦГВ (Чэхаславаччына). Пасьля
заканьчэньня ў 1978 г. МАБТ па усесаюзным разьмеркаваньні патрапіў у г. Вэнтспілс
(Латвія). Працаваў майстрам, прарабам і начальнікам будаўнічага ўчастка.
Вучыўся на вячэрнім аддзяленьні Рыскага політэхнічнага інстытута. Сябра і чалец
Рады Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак”. У 1990-м дэлегат
ад беларусаў Латвіі на Устаноўчы зьезд беларусаў сьвету “Бацькаўшчына”. У
1993-м годзе вярнуўся на сталае пражываньне ў г. Глыбокае, у Віцебскую
вобласьць Рэспублікі Беларусь. У студзені 1994 года выдаў першы нумар
недзяржаўнай газэты “Вольнае Глыбокае”, якая выдаецца цягам 22 гадоў. Аўтар
шматлікіх краязнаўчых публікацый у газэтах “Шлях перамогі” (“Веснік
Глыбоччыны”), “Вентас Балсс” (Вэнтспілс, Латвія), “Наша Ніва”, “Вольнае
Глыбокае”. Аўтар кнігі “Глыбокае на старых паштоўках” (Менск-Глыбокае, 1998 г.),
шэрагу артыкулаў у кнізе “Памяць. Глыбоцкі раён” (Мінск, Беларуская
энцыклапедыя, 1995 г.). Дырэктар прыватнага інфармацыйна-рэклямнага ўнітарнага
прадпрыемства “Дарога на Вільню плюс”.
Вэнта Мелкая,
Койданава
Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе
Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч,
украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад
галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941
году пайшоў на фронт і прапаў без зьвестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая
нарадзілася ў былой Мінскай губэрні і да вайны працавала тэлеграфісткай у
Гомелі, неўзабаве з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі
Краснапольскага раёну Магілёўскай вобласьці, дзе працавала у калгасе, памерла ў
1963 годзе. З Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы
ў піянэрскія газэты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў
выхоўваўся ў Магілёўскім спэцыяльным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня з
залатым мэдалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт
Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта, а ў 1966 годзе на аддзяленьне перакладу ў
Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з
чырвоным дыплёмам. Ад 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым
загадчыкам аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии”, старшым
рэдактарам аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва
(1972-1977). З 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная
звезда”; у 1993 г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Узнагароджаны Ганаровай
Граматай Прэзыдыюму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР з 1973 г. Памёр пры
загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.
Юстына Ленская,
Койданава
