ЎЎЎ Чукачаньня Забойца. Паважны Зьміцер Паўлуцкі ў Якуцкім краі. Койданава. "Кальвіна". 2016.

    “Дмитрій Ивановичъ Павлуцкой, о которомъ нѣсколько разъ упоминалось въ этомъ періодѣ, былъ Тобольскій уроженецъ изъ рода Павлуцкихъ, которыхъ предокъ шляхтичъ Янъ, изъ Польши вышедшій, посланъ съ прочими съ 1622 г. на службу въ Сибирь. Потомки его служили въ дѣтяхъ боярскихъ, и не всегда были свободны отъ подушнаго оклада, какъ видно изъ фамильныхъ бумагъ дома Павлуцкихъ, уже погасшаго въ мужескомъ полѣ”. /Историческое обозрѣніе Сибири П. А. Словцова. С.-Петербургъ. 1886. С. 253./ “Dymitr Pawłucki, potomek polskiego szlachcica, przysłanego również z pod Smoleńska” /Historya literatury polskiej na tle dzejów narodu skreślona przez Maryana Dubieckiego. T. II. Warszawa. 1888. S. 151./

    Вядома, што “третья дозорная кн. Тобольскаго у., 131 г., составленная «иноземцемъ» Яномъ Павлуцкимъ и подьячимъ Гавриломъ Ерофѣевымъ, описываетъ деревни «вверхъ по р. Тоболу»” /Обозрѣніе столбцовъ книгъ Сибирскаго Приказа (1592-1768 гг.). Ч. 1. Документы воеводскаго управленія. Составилъ Н. Н. Оглоблинъ. Москва. 1895. С. 58./, а “по тому же поводу составлена въ томъ же 133 г. дозорная кн. Софійскихъ вотчинъ по р. Тавдѣ Тобольскаго у., боярскимъ сыномъ Карпомъ Павлуцкимъ”. /Обозрѣніе столбцовъ книгъ Сибирскаго Приказа (1592-1768 гг.). Ч. 1. Документы воеводскаго управленія. Составилъ Н. Н. Оглоблинъ. Москва. 1895. С. 83./

    “Книги 1696 года” сьведчаць, што па Табольску ў дзецях баярскіх значыўся “Иванъ Ивановъ с. Павлоцкой” / Тобольскъ. Матеріалы для исторіи города XVII-XVIII столѣтій. Москва. 1885. С. 45./, а таксама “Григорей Ивановъ с. Павлоцкой”, ды “Степанъ Ивановъ с. Павлоцкой въ 201 г. посланъ на службу въ Якуцкой” [Тобольскъ. Матеріалы для исторіи города XVII-XVIII столѣтій. Москва. 1885. C. 46.]. “Переписная книга 1699 года” сьведчыць, што табольскі сын баярскі “Степан Ивановъ с. Павлуцкой; окладъ ему ден. 7 руб., хлѣба 3 чети съ осм. и пол- 2 чет-ка и пол-полу-чет-ка и пол-малаго чет-ка ржи 3 чети съ чет-комъ и малой чет-къ овса, 2 пуда соли; въ пр. въ 203 г. при преж. воев. стольникахъ при М. и А. Арсеньевыхъ посланъ къ вел. госуд. къ Москвѣ за соболиною казною въ провожатыхъ и въ Якуцкой не бывалъ” / Сибирскiе города. Матерiалы для ихъ исторiи XVII и XVIII столѣтiй. Нерчинскъ. Селенгинскъ. Якутскъ. Москва. 1886. С. 107./ Адзначым, што “Сын боярский – следующий за десятником, пятидесятником, атаманом и сотником чин командного состава казаков Якутии. Существовал до конца XVIII в. Чин присваивался Сибирским приказом по представлениям воевод и дьяков. Начиная с 1710 г., когда был упразднен Сибирский приказ, в чины детей боярских производили воеводы. С 1746 г. это стало компетенцией Сената». /Энциклопедия Якутия. Т. 1. Москва. 2000. С. 137./

    У 1727 г. у Табольск з Санкт-Пецярбургу прыбыў якуцкі казацкі галава Апанас Шастакоў, які падаў Сыбірскаму губэрнатару імянны загад імпэратрыцы Кацярыны І ад 23 сакавіка 1727 г., які загадваў яму “О призыве в подданство российского владения немирных иноземцов, которые прилегли к Сибирской стороне, тако ж изменников, бывших в подданстве, и о посылке для того призыву и сыску новых землиц якуцкого казачья голову Афонасья Шестакова», ды з ім паслаць каго-небудзь з обэр-афіцэраў умелага чалавека па разгляду губэрнатарскаму. Губэрнатар прызначыў на гэтую справу “крепкой воли” ды “искусного человека” капітана Сыбірскага драгунскага палка Дзьмітрыя Іванавіча Паўлуцкага, каб ён узначаліў “обще” поход з Шастаковым.

    Неўзабаве гэтыя амбітныя начальнікі перасварыліся паміж сабою так, што пачалі пісаць адзін на аднаго паклёп як у Табольск, так і ў Сэнат, ды таксама вырабляць адзін аднаму розныя шкоды. 29 чэрвеня 1728 г. экспэдыцыя прыбыла ў Якуцк і там падзялілася – Шастакоў з Ахоцкай партыяй рушыў ў Ахоцк, а Паўлуцкі – з Анадырскай партыяй у Анадырскі астрог.

    4 сьнежня 1729 г. Паўлуцкі вырушыў з Якуцка і 17 красавіка 1730 г. дабраўся да Ніжня-Калымскага астрога, дзе 25 красавіка 1730 г. атрымаў вестку аб сьмерці Шастакова ад чукоцкай стралы ў землях каракаў. Так Паўлуцкі зрабіўся камандуючым усёй экспэдыцыяй.

    3 верасьня 1730 г. Паўлуцкі прыбыў у Анадырскі астрог ды ўзяў яго пад сваю каманду Там ён даведаўся ад служывага Апанаса Мельнікава, што калі той зімаваў на узьбярэжжы Чукоткі ў “сидячих чукчей”, то з марской выспы да чукчаў прыйшлі два чалавекі, што мелі ў “себя в зубах моржевое зубье и те зубные люди сказывали” што “до жилищ де их... от чукоцкого носу день ходу, а от того де острову вперед до другова, которая называется Большая земля, день же ходу”, ды падаравалі яму 14 “рудожелтых” каменьчыкаў

    Паўлуцкі неадкладна адпісаў сыбірскаму губэрнатару А. Плешчэеву пра гэтае здарэньне і што флёт, які застаўся, ён выправіць праведаць новую зямліцу, а сам па сушы учыніць паход “для прызыву и примерения... немирных неясашных чюкочь»”

    9 кастрычніка 1731 г Паўлуцкі паслаў ордэр на Камчатку Івану Шастакову, каб мараходы, па прыбыцьці ў Анадырск, пачалі пошукі марскіх выспаў.

 

 

    12 сакавіка 1731 г. атрад Паўлуцкага вырушыў у глыб Чукоцкай паўвыспы супраць “немирных чукоч”, дзеля, нібыта, абароны каракаў, якія, нібыта, прынялі расійскае паддадзенства. Разьбіўшы ў некалькіх сутычках чукчаў, ён скарыць іх не змог, ня гледзячы на тое, што сотні людзей была пабіта ды тысячы аленяў былі забраныя і ўвесь ягоны цяжкі паход даказаў толькі магчымасьць прайсьці сушай ад Шаласкага мысу да Чукоцкай паўвыспы.

    Пасьля Чукоцкай выправы Паўлуцкі “утихомиривал” каракаў, што захацелі сысьці з расійскага паддадзенства, а  ў сакавіку 1732 г. узначаліў экспэдыцыю на Гіжыгу да Парэнскага астрогу. Не дачакаўшыся бота “Святой Гавриил»” на Анадырскім вусьці Павлуцкі ізноў 11 лютага 1732 г. загадвае мараходам на Камчатцы, каб яны пачалі пошукі марскіх выспаў.

 

 

    Міхайла Гвозьдзеў са стырнавым Кандратам Машковым выйшлі з вусьця ракі Камчаткі на боце “Святой Гавриил” і упершыню, як зазначаюць расійскія навукоўцы, адзначылі месцазнаходжаньне часткі заходняга берагу Вялікай зямлі (Амэрыкі).

    У 1732 г. Сэнат пачынае рыхтаваць экспэдыцыю пад камандаю Берыга і таму ў лістападзе 1732 г. Паўлуцкі пакідае Анадырскі астрог і сыходзіць у Якуцк.

     У сьнежні 1732 г. Сэнат прызначыў Паўлуцкага памочнікам да маёра В. Мерліна, які быў выпраўлены на Камчатку расьсьледаваць акалічнасьці паўстаньня камчадалаў пад кіраўніцтвам Хведара Харчына. Сэнацкім загадам ад 23 лютага 1733 г. за “чукотскую” і “за долговремянное в таком дальном крае бытие” Паўлуцкаму было нададзенае званьне маёра. Пасьля таго як 4 рускія камісары на Камчатцы, якія выклікалі бунт тубыльцаў, былі пакараны сьмерцю на шыбеніцы у 1735 г., Паўлуцкі у 1737 г. ізноў вярнуўся у Якуцк.

 

 

                                                                      Стар. 114-115. 

    Ад чэрвеня 1740 г. па чэрвень 1742 г. маёр Паўлуцкі ў Якуцку быў прызначаны “за воеводу”. Як адзначаў дасьледчык Камчаткі Сьцяпан Крашаніньнікаў “Я, будучи в Якутске, женился, взяв за себя родную племянницу жены майора и Якутского воеводы господина Павлуцкого, а дочь Тобольского дворянина Ивана Цибульского, именем Степаниду”.

    У чэрвені 1742 г. Сэнат прадпісаў іркуцкім ды селенгінскім уладам і Берынгу сабраць войска ды ісьці на чукчаў і “военною рукою” у “подданство ея императорского величества привесть”.

    Паўлуцкі адразу ж, хаця і пад прымусам, надзьмуўся вайсковым духам і ў чэрвені 1742 г., па загаду Сэнату, здаўшы абавязкі ваяводы капітану Івану Асьцякову, які ўжо 19 верасьня 1743 г. быў адхілены ад пасады за хабар ды казнакрадзтва, ізноў адправіўся вайною на чукчаў.

    У лютым – верасьні 1744 г. Паўлуцкі зьдзейсьніў паход супраць чукчаў. 15 сакавіка 1744 г. ля ўрочышча Сэрца-Камень ён узяў сабе ў паслугі чукоцкага хлопчыка Тангітана, маці якога была забітая ў бойцы. Неўзабаве хлопчык атрымаў імя Мікалай Іванавіч Даўркін, ад хроснага бацькі, падзячага якуцкага ваяводы Івана Даўркіна і зрабіўся “первым ученым чукотского народа”. Сваяк Дзьмітрыя Паўлуцкага, ад’ютант Сыбірскага губэрнатара Іван Паўлуцкі, да якога Даўркін перайшоў у паслугі, з цягам часу даў загад каб таго прызначылі ў якуцкія казакі.

    У ліпені – верасьні 1745 г., а таксама ў сакавіку – траўні 1746 г. Паўлуцкі ізноў біўся з чукчамі.

    У сакавіку 1747 г., атрымаўшы зьвесткі пра напад чукчаў на каракаў, з невялікімі сіламі рушыў туды, але быў разьбіты і загінуў у бойцы з чукчамі 14 (21) сакавіка 1747 г. ля вусьця ракі Арловая, ля Анадырскага астрогу.

 

    Ягоныя парэшткі 24 сакавіка 1747 г. былі дастаўленыя ў Анадырскі астрог, дзе цела было “обверчено бумагою и залито воском, а потом положено в сделанную из лиственного леса гробницу и поставлено было в построенной при доме казенном под анбаром в холодильне - погреб, где лежало ноября до 8 числа 747 года, коего числа и увезено в Якутск в сопровождении есаула Сабурова”.  24 сакавіка 1748 г. Паўлуцкі быў пахаваны “в монастыре в святых воротах под церковью” (ЦГАДА, ф. 199, № 528, т. II, тетр. 3, л. 20). /Вдовин И. С.  Очерки истории и этнографии чукчей. Москва – Ленинград. 1965. С. 123./ Якуцкага Спаскага манастыра. Але яшчэ доўга існавалі легенды, што нібыта чукчы Паўлуцкага ўзялі ў палон, адсеклі яму галаву і доўгі час яе вазілі з сабою. Сопку ля месца бойкі, дзе загінуў Паўлуцкі назвалі Маёрскай. Чукча Амврачын падараваў Г. Майдэлю кольчаты панцыр, які нібыта належаў Паўлуцкаму, але той згарэў пад час пажару у 1879 г. у Іркуцкім музэі.

                                                             ЗЬНІШЧАНЫ ЧУКЧАМІ

    На далёкай поўначы заваёўнікі сутыкнуліся з чукчамі. Тыя некалі жылі на поўдні, але больш моцныя народы адсунулі іх на поўнач, у экстрэмальныя ўмовы тундры. Чукчы, аднак, не толькі не вымерлі, а наадварот — сталі неймаверна жыцьцяздольнымі і агрэсіўнымі. Цяпер ужо яны з поўначы прыходзілі да больш паўднёвых народаў, каб рабаваць майно ды зводзіць жанчын.

    Выйграць вайну з чукчамі рускім было праблематычна. На самым ускрайку айкумены быў заснаваны Анадырскі астрог — умацаваны пункт для збору ясаку. Як астрогі тады засноўваліся ўсе сыбірскія гарады: Тара, Мангазея, Іркуцк, Табольск... У 1747-м туды быў выпраўлены атрад на чале з маёрам Дзьмітрыем Паўлуцкім — сынам літвіна, які меў скарыць чукчаў. Ніхто не ведае, як выглядала тая бітва, але атрад не вярнуўся. Паводле сьведчаньняў саміх чукчаў Паўлуцкі біўся годна нават пасьля раненьня стралой у вока, таму пасьля сьмерці ягонае цела парэзалі на кавалкі, якія... засушылі на памяць.

    Добра разважыўшы, імпэратрыца Кацярына вырашыла: “Навошта нам той астрог? Выдаткі большыя...” I чукчаў проста пакінулі сам-насам з сабой, тундрай і палярнай ноччу — гэта была тэрыторыя Расіі, але ніякай рускай улады там не было ў прынцыпе. Сапраўдны ўскраек імпэрыі, акрайчык перад Берынгавым пралівам. Пасьля з чукчамі наладжвалі сувязі праз гарэлку. Сёньня іх засталося ўсяго каля 15 тысяч, але і цяпер у параўнаньні з іншымі паўночнымі народамі іх пэрспэктывы не безнадзейныя.

    [С. 21.]

    Беларускі дасьледчык Валянцін Грыцкевіч высунуў гіпотэзу, што Зьміцер Паўлўцкі быў нашчадкам “Яна Павлоцкога, уроженца Великого княжества Литовского. В 1622 г. Ян Павлоцкий был записан в Тобольске сыном боярским. В 1625 г. он встречал тобольских служилых людей из посольства к калмыкам, а спустя 26 лет был там же «архиепискупским приказным». Фамилия «Павлоцкий» постепенно превратилась в «Павлуцкий”. [Грицкевич В. П.  От Немана к берегам Тихого Океана. Минск. 1986. С. 66.]

    Гэтага зрабілася дастатковы, каб Дзьмітрыя Паўлуцкага, які пры жыцьці нават не здагадваўся што ён беларус, зрабіць ледзь не нацыянальным героем Беларусі і прыпісаць „беларусу Павлуцкому” адкрыцьцё Аляскі, на якой ён ніколі ня быў. Асабліва, мякка кажучы, у адносінах да сухапутнага капітана, найбольш гучна выглядае наступнае:
 

                              АЛЯСКУ НА КОРАБЛЕ ОТКРЫЛ БЕЛОРУС ПАВЛУЦКИЙ

                                             Сейчас туда на вездеходах пойдут его земляки

    Состоялись официальные проводы членов экспедиции «Полярное кольцо». Вице-премьер Владимир Дражин, участвовавший в проводах, назвал эту экспедицию не только спортивной, но и политической акцией. Ведь цели экспедиции очень широки. Она проходит под девизом «Мир познает Беларусь - Беларусь познает мир».

    Владимир Нестерович первым делом ознакомился с вездеходами, на которых отправятся в путь наши полярники Он назвал их уникальными машинами. «А есть ли возможность рекламировать их в России, заняться на Севере маркетингом? - поинтересовался вице-премьер у руководителя экспедиции Владимира Драбо. Владимир Никандрович ответил. что уже сейчас машинами интересуются в соседней стране. Стоят они около 25 тысяч американских долларов Также этими машинами заинтересовались в нашем Министерстве по чрезвычайным ситуациям, которое, кстати, является генеральным партнером экспедиции.

    Участники нынешней экспедиции должны будут преодолеть около 10 тысяч километров по Якутии. Чукотке и Аляске. Как отметил Владимир Дражин, эти земли примечательны для Беларуси. Ведь в их освоение золотыми буквами вписали свои имена наши земляки. А Владимиру Драбо профессор, доктор географических наук Валерий Ярмоленко вручил металлическую табличку, которую планируется установить на берегу Аляски. В ней сказано, что впервые эти земли открыл белорусский исследователь Дмитрий Павлуцкий... Как было замечено на проводах, переименовать географические названия уже нельзя, однако восстановить в истории имена первопроходцев, которых по разным причинам забыли, - наша святая обязанность.

    Участники экспедиции отметили, что у них немало помощников. Неоценимо содействие правительства, и белорусских, и российских предприятий, организаций. Добрым словом вспомнили и нашу газету, которая стала информационным партнером «Полярного кольца». Вчера вездеходы отправились в Якутию. А сами полярники уедут через полторы недели. С собой они возьмут флаг Беларуси, который им вручил Владимир Дражин.

    Владимир Абрамович,

    фото Александра Кушнера, «Р». /Рэспубліка. Мінск. 10 лютага 2004./

    Як слушна заўважае Алесь Сімакоў, “выканаўчы сакратар Беларуска-індзейскага таварыства”: “У “Краязнаўчай газеце” нам сустрэлася сьцьвярджэньне, што Аляску адкрыў беларус Дзмітрый Паўлуцкі. Раней гэта ідэя ў іншым выданьні была вынесеная нават у загаловак. Праз продкаў Паўлуцкі сапраўды зьвязаны з Беларусьсю, але тое, што ён першым ступіў на зямлю Аляскі, было б нечаканым для спэцыялістаў па гісторыі геаграфічных адкрыцьцяў і Рускай Амэрыкі. (Ад сябе ў чарговы раз падкрэсьлім, што насамарэч Аляску адкрылі індзейцы. Эўрацэнтрычнай навукай упарта не прызнаецца і тое, што да так званых рускіх і беларускіх адкрывальнікаў былі яшчэ алеуцкія і эскімоскія...) Што да гераізацыі Паўлуцкага, то ёй можа (і павінен!) перашкаджаць факт, які нельга замоўчваць: капітан, а потым маёр у жорсткай манеры ваяваў з чукчамі, у выніку чаго і загінуў. “Не хапала нам яшчэ свайго беларускага заваёўніка на Алясцы!”, сказаў бы “в сердцах” беларускі сябар індзейцаў”. /Сімакоў А.  Беларусы ў Рускай Амэрыцы. // Краязнаўчая газета. № 2. Студзень. Мінск. 2005. С. 7./

    “У жорсткасьці, канечне, Паўлуцкаму не адмовіш. Але ж, дзякуючы Паўлуцкаму, расіяне ўпершыню ступілі на зямлю Амэрыкі. Упершыню так падрабязна былі апісаны геаграфічныя асаблівасьці Чукоткі, створана яе карта, на якой пазначаны праліў, а ў ім два астравы – якраз гэтага і не маглі дакумэнтальна пацьведзіць папярэднікі Дзьмітрыя Іванавіча. У нас жа, у беларусаў, да яго павінна быць асаблівая пашана: Паўлуцкі з тых патомкаў беларускіх пасяленцаў, хто яскрава даказваў сваімі дзеяньнямі, на што здатны беларусы, калі ім даручаюць важныя дзяржаўныя справы”. /За пралівам – Аляска. Дзмітрый Паўлуцкі. // Марціновіч А.  Зерне да зерня. Гісторыя ў асобах. Эсэ, нарысы. Мінск. 1996. С. 64./

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Літаратура:

    Описаниiе земли Камчатки сочиненное Степаномъ Крашенинниковымъ, Академïи Наукъ Профессормъ. Т. 1. Въ Санктпетербургѣ. 1755. С. 15, 61, 153, 425.

    Описаниiе земли Камчатки сочиненное Степаномъ Крашенинниковымъ, Академïи Наукъ Профессормъ. Т. 2. Въ Санктпетербургѣ. 1755. С. 114, 222, 311, 313.

    Сгибневъ А.  Матеріалы для исторіи Камчатки. Экспедиція Шестакова. Извлечено из дѣлъ сибирскихъ архивовъ. // Морской сборникъ. Т. С. № 2. Санктпетербургъ. 1869. С. 1-34.

    Korespondencya [Irkuck] // Bluszcz. T. IX. 11 (23) lipca Warszawa. 1873. S. 239-240.

    Тобольскъ. Матеріалы для исторіи города XVII-XVIII столѣтій. Москва. 1885. С. 45-46.

    Историческое обозрѣніе Сибири П. А. Словцова. С.-Петербургъ. 1886. С. 253.

    Сибирскiе города. Матерiалы для ихъ исторiи XVII и XVIII столѣтiй. Нерчинскъ. Селенгинскъ. Якутскъ. Москва. 1886. С. 107.

    Historya literatury polskiej na tle dzejów narodu skreślona przez Maryana Dubieckiego. T. II. Warszawa. 1888. S. 151, XVI.

    Путешествіе Козачьяго Головы Афанасія Шестакова и походъ Маіора Павлутскаго въ 1729 и 1730 годахъ. (Отрывокъ изъ I части Исторіи Российскіхъ Географическіхъ открытій сочиняемой В. Н. Берхомъ). // Сынъ Отечества. Ч. 54. № ХХ. Санктпетербургъ. 1819. С. 12-17.

    Щукин Н.  Походъ капитана Павлуцкаго въ Чукотскую землю. // Современникъ. Т. 34. №. 7. Санктпетербургъ. 1852. С. 422-426.

    Походъ капитана Павлуцкаго въ Чукотскую землю. // Журналъ для чтенія воспитанникамъ военно-учебныхъ заведеній. Т. CVII. № 428. Санктпетербургъ. 1854. С. 422-426.

    Polacy w Syberji przez Zygmunta Librowicza. Kraków. 1884. S. 29-30.

    Пыпинъ А. Н.  Исторія русской этнографіи. Т. IV. Бѣлоруссія и Сибирь. С.-Петербургъ. 1892. С. 316.

    Обозрѣніе столбцовъ книгъ Сибирскаго Приказа (1592-1768 гг.). Ч. 1. Документы воеводскаго управленія. Составилъ Н. Н. Оглоблинъ. Москва. 1895. С. 58, 83.

    Janik M.  Dzieje Polaków na Syberji. Kraków. 1928. S. 37, 462.

    Башарин Г. П.  История аграрных отношений в Якутии (60-е годы XVII - середина XIX в.). Москва. 1956. С. 58.

    Орлова Е. П. Чертежи Чукотки Якова Линденау и Ткмофея Перевалова. // Вопросы географии Дальнего Востока. В. 3. Хабаровск. 1957.

    Греков В. И.  Очерки из истории русских географических исследований в 1725-1765 гг. Москва. 1960, С. 34.

    Вдовин И. С.  Очерки истории и этнографии чукчей. Москва – Ленинград. 1965. С. 116-123.

    Kuczyński A.  Syberyjskie szlaki. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. 1972. S. 200, 446.

    Экспедиция Шестакова – Павлуцкого. // Гольденберг Л. А.  Между двумя экспедициями Беринга. Магадан. 1984. С. 39-113.

    По Чукотке. // Грицкевич В. П.  От Немана к берегам Тихого Океана. Минск. 1986. С. 66-70.

    Сафронов Ф. Г.  Тихоокеанские окна России. Хабаровск. 1988. С. 39-43.

    Попов С.  Чукотские походы драгуна. // Социалистическая Якутия. Якутск. 31 августа 1990. С. 4.

    Бушнев Н.  Конкистадор Чукотки. // Русская Америка. Вып. VI. Вологда. 1995. С. 16-19.

    За пралівам – Аляска. Дзмітрый Паўлуцкі. // Марціновіч А.  Зерне да зерня. Гісторыя ў асобах. Эсэ, нарысы. Мінск. 1996. С. 45-64.

    Ермоленко В. А.  Павлуцкий Дмитрий Иванович [?-1747]. // Вестник Белорусского государственного университета. Сер. 2. Химия. Биология. География. № 3. Минск. 1997. С. 74.

    Ермоленко В. А.  Павлуцкий Дмитрий Иванович [?-1747]. // Гісторыя: праблемы выкладання. Вып. 9. Мінск. 1997. С. 121-129.

    Ярмоленка В. Зьміцер Паўлоцкі – першаадкрывальнік Аляскі. // Голас Радзімы. Мінск. 30 кастрычніка 1997. С. 5.

    Ярмоленка В.  Доўгі час імя Паўлуцкага было забыта. Аб ім успомнілі толькі зараз. // Навіны АН Беларусі. Мінск. 31 кастрычніка 1997.

    Ярмоленка В. А.  Хто адкрыў Аляску? // Родная прырода. № 2. Мінск. 1998. С. 25.

    Ярмоленка В.  Ліцвін родам. // Літаратура і Мастацтва. Мінск. 24 ліпеня 1998 . С. 16.

    Зуев А. С. Анадырская партия: причины и обстоятельства ее организации. // Вопросы социально-политической истории Сибири (XVII-XX века). Новосибирск. 1999.

    Паўлуцкі Зміцер. // Географы і падарожнікі Беларусі. Альбом – атлас пад рэдакцыяй доктара геаграфічных навук В. А. Ярмоленкі. Мінск. 1999.

    Павлуцкий Дмитрий Иванович. // Энциклопедия Якутия. Т. 1. Москва. 2000. С. 370.

    Якутия. Хроника. Факты. События. 1632-1917 гг. Сост. А. А. Калашников. Якутск. 2000. С. 88.

    Марціновіч А.  Элегіі забытых дарог. Гістарычныя нарысы, эсэ. Мінск. 2001.

    Зуев А. С.  Поход Д. И. Павлуцкого на Чукотку в 1731 г. // Актуальные проблемы социально-политической истории Сибири (XVII-XX вв.). // Бахрушинские чтения 1998 г. Межвузовский сборник научных трудов. Новосибирский государственный университет. Новосибирск. 2001. C. 3–38.

    Абрамович В.  Аляску на корабле открыл белорус Павлуцкий. Сейчас туда на вездеходах пойдут его земляки. // Рэспубліка. Мінск. 10 лютага 2004.

    Сімакоў А.  Беларусы ў Рускай Амэрыцы. // Краязнаўчая газета. № 2. Студзень. Мінск. 2005. С. 7.

    Копылов Е.  Чукотские короли и их дипломатия. // Неделя Якутии. Якутск. 2 ноября 2007. С. 32. 
    Кто открыл Аляску? // В. Ермоленко. Белорусы и Русский Север. Минск. 2009. С. 46-53. 
    Кто открыл Аляску? // Ермоленко В.  Белорусы – открыватели Севера. Минск. 2016. С. 3-19. 
    Дзмітрый Паўлуцкі. // Марціновіч А.  Гісторыя праз лёсы. Т. 2. [Выпуск выдання ажыццёўлены па заказе і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь] Мінск. 2016. С. 131-141. 
    Вашкевіч А.  Як літвіны заваёўвалі царам Сібір. // Наша гісторыя. № 11. Мінск. 2019. С. 21. 
    Чукачаньня  Забойца,

    Койданава