ЎЎЎ Іван Ласкоў. Кружное лета. Вершы. Койданава. "Кальвіна". 2016.

                                               * * *

                             Даўно не еду я нікуды,

                             Але бадзяжы сьверб не згас:

                             Адзін і той жа сон прыблудны

                             Блюзьніцца мне за разам раз.

                             Дакучны сон, назола брыдкі,

                             Малю, каб ён адстаў і зьнік:

                             Штоночы бачу ўвачавідкі,

                             Што я пазьнюся на цягнік.

                             Бягу аднекуль з набярэжжа,

                             Бягу праз мост, трасецца мост -

                             А ўжо даўно паветра рэжа

                             Сталёвым целам цеплавоз.

                             Спрашчаю шлях з жалезным звонам,

                             Бягу па рэйках напрасткі, -

                             Але між мною і пэронам

                             Стаяць чужыя цягнікі.

                             А ці ж не я ў сваім блуканьні

                             Заўжды такім сьцярожкім быў -

                             Не спаў пры дні, не піў ураньні,

                             Ні разу грошы не згубіў.

                             Мае сябры, добразычліўцы,

                             Хай гэта гора вас міне:

                             Не проста сон атрутны сьніцца —

                             Душа сівая помсьціць мне

                             За тое, што ў дарожным гуле,

                             Калі сарвацца мучыў страх,

                             Заўжды яе, як рысь зязюлю,

                             Трымаў у вострых кіпцюрах.

                              УСХОД

                                                           * * *

                             Дажджы, дажджы, на поўначы дажджы,

                             Скалмачаныя вымпелы абвісьлі,

                             Аэрадромы бедныя раскісьлі,

                             Мэтэазводкі -

                                                        ў горла, як нажы.

                             А нам ляцець у горад Саляхард,

                             Адно ляцець - няма другога шляху.

                             Пытаюся - і чую, быццам жарт:

                             - Ды кінь ты, хлопец, не марней са страху!

                             Глядзі на сьвет і неба весялей!

                             У нас тут не якія білі-бомы,

                             На Поўначы – ого аэрадромы,

                             Каб ні вады баяцца, ні завей,

                             А ў Саляхардзе - нават і жалезны.

                             Ну што ж, пабачу сам, чаго ён варт,

                             З такой характарыстыкай пампезнай -

                             Аэрадром ў пункце Саляхард.

                             На тым жаргоне, што ужо ў загоне,

                              “Жалезна” - значыла на тым жаргоне

                              “На яць”,

                              “На пяць”

                             І нават “на пяцьсот”.

                             І вось АН-2, лятучая скарбонка,

                             Дрыжачы у паветры, як сасонка.

                             Рэліквія,

                                             амаль не самалёт,

                             Працерабіўшы тысячу з давескам,

                             Спазнаўшы ўсе вышыні і нізы,

                             Там дзе не трэба сеўшы тры разы,

                             Ледзь не зблудзіўшы ў хмурыні нябескай,

                             І не зблудзіў -

                                                       сплыла аблокаў воўна,

                             І пад пчаліным пад яго крылом

                             Бліснуў у вочы нашыя раптоўна

                             Жалезны сапраўды аэрадром.

                             І я ступіў на гулкія палосы,

                             Ды так, што рэха ў неба паняслося.

                             І я рукой пакратаў іх, дзівак,

                             І я сказаў аэрадрому так:

                             - Як добра, брат, калі аэрадромы

                             Ахоўваюць надзеі ад завей.

                             Жыві ж трывала,

                                                              новы мой знаёмы,

                             Ні летам, ні зімой не іржавей!

                                             * * *

                             Скажу вам шчыра,

                             Даспадобы мне

                             Калматыя палярныя сабакі.

                             Іх можа лашчыць і цягаць усякі:

                             Зьвяругі - аніводзін не раўне.

                             А можа б і раўнуў, ды помніць ён,

                             Што без людзкой спагады і падмогі

                             За дзьвесьце пяцьдзесят зімовых дзён

                             Сто пяцьдзесят разоў адкінеш ногі.

                             Худзенькае дзяўчо -

                                                                  адна каса -

                             Прынёсшы бульбін цёплых у прыполе,

                             Бярэ ў абдымкі гэтакага пса,

                             Што ўздрыгваюць вантробы мімаволі.

                             Яшчэ адна карцінка - рагачу:

                             Рабы хлапчук, разбойнік ад калыскі,

                             Жывой гразёй шчанятам мажа пыскі

                             У страхалюднай маці на ваччу.

                             О, каб сюды хоць на адзін сэзон

                             Барбосаў нашых,

                                                              шавак,

                                                                            ваўкалакаў,

                             На той сэзон, калі зямля, як звон -

                             І больш ад іх ніхто б, глядзіш, не плакаў,

                             Бо і да іх, не бог якіх, мазгоў

                             За тыя дні, як сьнег з хвастоў страсалі,

                             Дайшло б, нарэшце, неяк,

                                                                              на каго

                             Раней брахалі і каго кусалі.

                                          * * *

                             За Об’ю, у далі далёкай,

                             Найлепшай з пагодных прыкмет

                             З густых вынырае аблокаў

                             Бязважкі Уральскі хрыбет.

                             Прыкмета - у чым жа прыкмета?

                             А ў тым, што з’яўляецца ён

                             За ўсё запалярнае лета

                             На нейкую тузіну дзён.

                             Нічым ён у вочы не лезе,

                             Ды цягне ўвесь час паглядзець

                             На лёгкія схілы у сьнезе,

                             На контураў цьмяную медзь.

                             Працуеш кайлом ці дамкратам,

                             Ці рыбу ад рэчкі нясеш,

                             Ці проста сумуеш -

                                                                і раптам

                             На захад з трывогай зірнеш;

                             А там, у заобскай прасторы,

                             Уносячы ў сэрца спакой,

                             Сьвіцяцца ранейшыя горы

                             З ранейшай бязважкасьцю той.

                             Як мала усё ж такі трэба,

                             Каб жыць чалавеку усмак:

                             Кус хлеба, ды чыстае неба,

                             Ды нечага добрага знак...

                                           * * *

                             І мы з табой хадзілі

                             Да камароў у госьці.

                             Па купінах кашлатых,

                             Па травах і вадзе

                             У тундру векавую,

                             Дзе мамантавы косьці

                             Сурова ледзянеюць

                             У вечнай мерзлаце.

                             Палярныя бярозкі

                             Усім самлелым целам

                             Нам слаліся пад ногі

                             Па ўспаранай зямлі.

                             Быў ліпеня пачатак,

                             І ў тундры адпацелай

                             Шыпшыны і марошка

                             Захліпіста цьвілі.

                             Нявінная ахвяра

                             Злачыннага падману,

                             Да гэтай белай ночы -

                             І хто табе наплёў? -

                             Ты так саманадзейна

                             Была пераканана,

                             Што камары калеюць

                             Ад паху гвазьдзікоў.

                             Я за табой па тундры

                             Ішоў амаль без мовы,

                             І казыталі ноздры

                             Да болю у вачах

                             Шыпшынавы - салодкі,

                             Разбойны - багуновы,

                             І пах духоў любімых,

                             Твой гвазьдзіковы пах.

                             А камары дурману,

                             Як быццам і не чулі,

                             На нас ішлі, як хмары,

                             Ахутвалі, як змрок,

                             І джгалі без падману,

                             І абляплялі твары,

                             І біліся, як кулі,

                             Аб твой дажджавічок...

                                                  * * *

                             Па пустэчы, па гліне, па сьмецьці

                             Кожны дзень я прыходжу туды,

                             Дзе эфіру забытыя дзеці

                             Касьцянеюць ад ёлкай нуды.

                             О плянёры, фанэрныя птушкі,

                             Сіні колер, стракаты ад плям!

                             Колькі тыдняў вас вецер не гушкаў

                             На ухабах паветраных ям.

                             Лёс плянёра, да скону нямілы -

                             За чужымі хвастамі ўзьлятаць,

                             Без чужое спагадлівай сілы

                             На абрыдлай зямлі векаваць.

                             Ім бы толькі са жвіру - штуршкамі,

                             Ім бы толькі -

                                                       а там,

                                                                    нацянькі,

                             Над марамі і мацерыкамі,

                             Дыхаць небам, сачыць маякі.

                             Ды даўно іх ніхто не трывожа,

                             Іх вартуюць з зары да зары

                             Ад дарослых - у рост агароджа,

                             Ад дзяцей - з дубальтоўкай стары.

                             Ні матора, ні гнуткага троса,

                             На хрыбтах не варушыцца пыл,

                             І сінеюць насьмешкаю лёсу

                             Абцякальныя лініі крыл.

                                               * * *

                             Сьвяткуйце, палярныя СМУ!

                             Дастаўлена з поўдзеня піва.

                             Хто вымавіць кпліва, што піва не дзіва -

                             Сахáру у глотку яму!

                             Хай сам бы ён годзік ці два

                             Без гэтага, скажам, пітва

                             Пажыў у ружовых палярных умовах -

                             Што сьпеў бы тады, галава?

                             Буфэтчыца Мар’я ў бядзе -

                             Пітво абручамі гудзе:

                             Два тыдні ад Омска з падмогаю боскай

                             Гуляла па обскай вадзе.

                             Адчайна буфэтнае SOS

                             Імчыцца на вэст і на ост:

                             Як сёньня, ды з ракам, шчэ можна са смакам,

                             А заўтра - сабакам пад хвост!

                             На чорныя бочкі ляцім,

                             Як радасны вырай грачыны:

                             Ці ж мы не мужчыны? Паможам жанчыне,

                             Прапасьці дабру не дадзім!

                             У чайнікі, вёдры, збанкі

                             Якія там гэткія куфлі!

                             Дзьмі пену на туфлі, каб ногі не пухлі,

                             А рэшту - у рот, мужыкі!

                             Кароткая белая ноч

                             Калыша на травах лісточкі.

                             Гэй, трэцяя бочка дасьпела, браточкі,

                             Да сьвежае подбегам кроч!

                             Зара запалярных крывей

                             Лімоніць ілбы і сарочкі.

                             Гэй, пятая бочка дасьпела, браточкі,

                             Да сьвежае кроч весялей!

                             А Мар’я нібыта пяе

                             І зьзяе ад носа да лытак.

                             Пампуе напітак ды піша у сшытак,

                             Каму на пазыку дае.

                             Прахожы са сьмехам глядзіць,

                             Накручвае вус зухаваты.

                             А што яму, лётчыку, нашыя сьвяты?

                             Ён заўтра у Омск паляціць...

                                                    * * *

                             Сярод бяскрайняй тундравай слаты

                             Драўляны горад на гары, як варта.

                             Плывуць па Обі доўгія плыты,

                             Ніводзін не мінае Саляхарда.

                             Драўляны горад востраю касой,

                             Нібы багром, цаляе ў стрыжань пенны.

                             Паўзе у порт магутнай каўбасой

                             Па дзьвесьце ў пачку - склізкае бярвеньне.

                             Вішчыць тартак,

                                                             стукочуць кругляшы.

                             Інакшай стравы Саляхард не мае -

                             Самшэлы густ драўнінае душы

                             Ні каменя, ні цэглы не прымае.

                             Зьмяіцца па зямлі водаправод,

                             Уцеплены сасновым пілавіньнем.

                             Драўляны рыбкансэрвавы завод

                             З драўляных труб плюецца духам вінным.

                             Пузатыя драўляныя дамы,

                             Што ўздоўж дарог паселі, як мядзьведзі,

                             На забясьпек ад лютае зімы

                             Абшаляваны у чатыры рэдзі.

                             Драўляны цэнтар — бы танцавальны зал:

                             Што могуць даць фантазія і пошук!

                             Раве за самазвалам самазвал

                             Па маставой з адгабляваных дошак.

                             І ўсюды - дровы, белых дроў стагі

                             Наўсьцяж скубуцца і зімой, і летам.

                             Наўсьцяж чакаюць сьмертнае чаргі

                             Няспраўджаныя яхты і клярнэты.

                             Дыміцца горад,

                                                          пыжыцца,

                                                                              расьце,

                             Вішчыць тартак,

                                                             на дол стукочуць дошкі.

                             А навакол на вечнай мерзлаце

                             Адны імхі ды бедны ліст марошкі.

                             На летняй сьцюжы вечнай мерзлаты

                             На сотні вёрст ні вольхі, ні сасонкі...

                             Шуміць на поўдні цьмяны лес высокі.

                             Плывуць на поўнач доўгія плыты...

                                                     * * *

                             Кожным раньнем дакладна а пятай гадзіне

                             Чую стук абуха за сьцяной па сьцяне.

                             Недабачаны сон мой спалохана гіне

                             І ужо не вяртаецца больш да мяне.

                             Гэта двое шабашнікаў новага тыпу

                             Абшалёўваюць наш запалярны атэль.

                             І сусед мой абуджаны лае да хрыпу

                             I шалёна нагамі ўзьбівае пасьцель.

                            Толькі я на руплівых студэнтаў з Палтавы

                             Не крыўдую за сон недабачаны мой,

                             Хоць і ведаю добра, што не дзеля славы

                             З гэткай рані грукочуць яны за сьцяной.

                             Я ім дзякую нават, вясёлым прыблудам,

                             Па прыступках рыпучых сыходзячы зноў.

                             Колькі чыстых гадзін, што сплылі б у нікуды,

                             Мне ад сну ўратавалі сякеры хлапцоў!

                             Я іду па агні надбярэжнай шыпшыны,

                             І гудзе нада мною, бы зык авадня,

                             Пачуцьцё беззваротнасьці сплыўшай хвіліны,

                             Пачуцьцё непаўторнасьці кожнага дня.

                             І стаіўшы дыханьне над схілішчам стромкім,

                             Я абвострана бачу, нібы ўпершыню,

                             Хваль задумлівы бег, і на хвалях абломкі,

                             І пад хвалямі рыбнай дзятвы мітусьню.

                             Мне б урэзаць у памяць свае адчуваньні,

                             Каб усе іх як сьлед перамацаць пасьля...

                             Будзе ж час у мяне, бо сябры-палтаўчане

                             Аж да поўначы бёрнам даюць кухталя.

                                                 * * *

                             Яшчэ вядуцца спрэчкі па праекце,

                             І каштарыс яшчэ у стане мар,

                             А Саляхард ужо на белым сьвеце,

                             Як у народзе кажуць, не жыхар.

                             Паўстане ГЭС,

                                                        унізе ГЭС паўстане,

                             І разальецца Об,

                                                            ды так, што аж

                             На поўдні, у сасьмяглым Казахстане,

                             Зазелянее ярасна пэйзаж.

                             А тут -

                                          зьнянацку вал ударыць брудны

                             Па шэрай нітцы кінутых дамоў,

                             І зьнікне горад,

                                                        доўгі і няўклюдны,

                             Зусім не лепшы з нашых гарадоў.

                             Здаўна ён мае старажылаў мала,

                             І пакрысе, здабыўшы лепшы кут,

                             Забудзецца на Саляхард трывала

                             Часовы люд, што сёньня церпіць тут.

                             Ды будзе так:

                                                      перад патопам самым

                             У нейкім доме з’явіцца хлапчук

                             І заадно з апошнім крыкам мамы

                             Учуе ён паводкі першы гук.

                             Яго ўратуюць з зоны затапленьня,

                             Ды не зьвязуць ад іншае бяды,

                             Бо занясецца месца нараджэньня

                             У дакумэнты хлопца назаўжды.

                             I будзе ён нудзіцца па радзіме,

                             Па той зямлі, якой даўно няма,

                             Па гарадку, што па сабе адзіна

                             Пакінуў сыну срэбнае імя.

                             І прыйдзе ён да мора маладога,

                             І сядзе ён на камені ў журбе,

                             І слабым зрокам з-пад вады нічога

                             За цэлы дзень не вывудзіць сабе.

                             І ён мяне успомніць з крыўдай злою,

                             І прыме для душы сваёй за зьдзек -

                             Чаму ніяк яму не ўгледзець тое,

                             Што бачыў я -

                                                        староньні чалавек...

                                                 * * *

                             Ад тундравых шэрых зямель,

                             Сьцяжком памахаўшы Ямалу,

                             Няўклюдны даўгі карабель

                             Шыбуе на поўдзень памалу.

                             Тры ночы на поўдзень плыву,

                             Штоночы цямней у затонах,

                             І ўсё ж падсьвядома жыву

                             Яшчэ па палярных законах.

                             Да рэзі ў стамлёных вачах

                             Гляджу на вячэрнія хвалі,

                             Сумую па белых начах,

                             Што гэтулькі спаць не давалі.

                             Пасьпешна ўстае над вадой

                             І сьвеціць настойліва з поўдня

                             Даўно ўжо забытая мной

                             Вялізная бледная поўня.

                             Ды у супрацьлеглым баку,

                             Дзе сонца пайшло на спачынак,

                             Ахутвае неба раку

                             Мільярдам агністых пылінак,

                             І ў тым беспраменным агні

                             Губляюцца цьмяныя промні

                             Завіслае у вышыні

                             Нязвыкла вялізнае поўні.

                             Гляджу я да рэзі ўваччу

                             На белае ночы палову

                             І ціха на вецер шапчу

                             Журбу разьвітальнага слова...

                                                 * * *

                             Правы бераг ракі быліннай...

                             Я не стаў у яго пытаць,

                             Як ён здолеў сярод нізіны

                             Высачэзным хрыбтом устаць.

                             І не стаў я прыгадваць шэрых,

                             Сьцёртых ісьцін накшталт такой,

                             Што не можа быць іншым бераг

                             Над агромністаю ракой...

                             Вокам зважыўшы тую масу,

                             Думаў я у ціхай журбе,

                             Колькі ж трэба вады і часу,

                             Каб такое намыць сабе...

                                                   * * *

                             Я разьдзьмухну успамінаў прысак,

                             І устане зноў перада мной

                             Горад, што тайгі сваёй не высек,

                             Горад, што пабратаўся з тайгой.

                             І тайга ступіла без апаскі

                             Да людзей - на плошчы, у двары.

                             Пахне горад таямнічай краскай,

                             Пахне духам кедравай кары.

                             Тут паўсюдна - баль зялёных фэсак,

                             Зухавата ссунутых набок.

                             Тут і парк - не парк,

                             А так - узьлесак,

                             Плотам абгароджаны барок.

                             Я за плотам высачыў суніцы -

                             Там ужо не ўзьлесак быў, а лес -

                             І жардзё

                                                умоўнае граніцы,

                             Абадраўшы рукі, пералез.

                             Ды зблудзіўшы на зьдзіўленьне шпарка

                             У спляценьні незнаёмых дрэў,

                             Я значэньне той граніцы парка

                             З лёгкаю трывогай зразумеў.

                             Пеў раўчук у неглыбокім рове.

                             Я спусьціўся і пайшоў па ім.

                             Павуціньне ліпнула на бровы,

                             Біў у вочы камарыны дым.

                             Я ішоў уніз сьцяжынкай ходкай,

                             Камароў галінкаю лупіў,

                             І было мне страшна і салодка,

                             Што пад самым горадам зблудзіў.

                                               * * *

                             Я бачыў горад арабін -

                             Ці ёсьць яшчэ такі у сьвеце?

                             Там не відаць вясной галін

                             Ад райскай беласьці суквецьцяў.

                             Я бачыў горад арабін -

                             Ці ёсьць яшчэ падобны горад?

                             Там не відаць зусім галін

                             Ад чырвані асеньніх гронак...

                             Шкада, што горад арабін

                             Я бачыў той парой нясьпелай,

                             Калі у зелені галін

                             Не бачна ягады нясьмелай...

                                                      * * *

                             Вязём з сабою час маскоўскі свой

                             Насустрач сонцу па блішчастых рэйках.

                             А сонца і ўзыходзіць раніцой,

                             І спаць кладзецца не па нашых стрэлках.

                             Усё раней сьвяціла будзіць нас -

                             Падушку не пасьпееш ашчаперыць.

                             Усё цяжэй нам з-за яго у час

                             І мыцца, і галіцца, і вячэраць.

                             Б’е па галовах блытаніны град.

                             Што ж, пасажыр! Ці варта упірацца?

                             Каб з спрэчкі з сонцам высьлізнуць без страт,

                             Адзіны спосаб - падпарадкавацца.

                             І вось здаёмся! Годзе калатні.

                             Лісьліва перад сонцам карагодзім:

                             То раз у дзень, то два разы на дні

                             Гадзіньнікі уперад пераводзім.

                             Кручу і я, а сэрца - хоць крычы:

                             Так мне шкада з-за нейкай блытаніны

                             Гадзіны аддаваць, не жывучы,

                             Кудысьці ў прорву адсякаць гадзіны.

                             А ўсе, каму пра гэта збалбатну,

                             Вясёла сьмехам бухаюць грымотным

                             І кажуць, што гадзіны я вярну -

                             Усе да бубкі! - на шляху зваротным.

                             Але не веру ў шлях зваротны я

                             І ўсё ў акно ўпіваюся бясконца,

                             Каб не згубіць ні кропелькі быцьця

                             З тых, што яшчэ не адабрала сонца...

                                                     * * *

                             Бясконцай гары ўзьдзірванелы язык,

                             Што дымна над возерам вісне,

                             Хваёвую голку - зялёны цягнік -

                             Да самага берага цісьне.

                             Таропкі цягнік набірае хаду.

                             Глядзіш - і ад шчасьця не цяміш:

                             Нагніся з вакна - і з Байкала ваду,

                             Здаецца, рукою дастанеш.

                             Байкал прада мною, а ў горле брыда,

                             І рукі трасе ліхаманка:

                             Мне шэрай, як зьдзек, падаецца вада

                             У шэрым паўзмроку сьвітанка.

                             Гляджу нерухома у пыльнае шкло,

                             Адчаем і прагай прыкуты.

                             Калі ж ты, нарэшце, асьвеціш, сьвятло,

                             Байкалавы колер славуты?

                             Я тысячы вёрст пра Байкал летуцеў,

                             Да поўначы вогненна марыў,

                             Шукаў прыгажосьць яго ў шоламе дрэў

                             І рысах прыяцельскіх твараў.

                             Устань жа, устань над абсягам зямлі,

                             О сонца, наш сябар высокі,

                             Абрыдлую шэрасьць агнём спапялі,

                             Блакіту ліні у затокі.

                             Якога яшчэ ты чакаеш дабра -

                             На небе ж ніводнай хмурынкі!

                             Сьпяшаюцца колы. Марудзіць зара.

                             Мільгаюць, мільгаюць прыпынкі.

                             Лапоча цягнік.

                                                          Чырванее усход.

                             Ды сонца ніяк не ўзыходзіць,

                             І тое, што столькі ўяўлялася год,

                             Ізноў на гады адыходзіць.

                             Бліснула лускою палоска вады.

                             Цягнік павярнуў ад Байкала,

                             І сосны цягнік абступілі.

                                                                         Тады

                             Заспанае сонца устала.

                             Прывыкла па графіку ленае ззяць.

                             І твар мой пячэ праз ваконца...

                             Ды што там казаць і навошта казаць.

                             Ці мала ты позьнісься, сонца...

                                                  * * *

                             Хацеў бы я на схіле дзён,

                             Калі кругом жыцьцё папаліць,

                             Ізноў прыехаць на Анон,

                             Паром анонскі узначаліць.

                             Ды зрэшты, хто на той вадзе

                             Уладкавацца не захоча?

                             Не ты паром, а ён цябе

                             Вязе ды радасна булькоча.

                             Хаця, вядома, і не сьлед

                             Даваць у вершах тлумачэньні,

                             Ды ўсё ж скажу, што тут сакрэт

                             У дзікай хуткасьці цячэньня.

                             Стырно наўкоса заламай,

                             Штурхні нагой у край прычалу,

                             На дошкі цёплыя сядай

                             Ды і плыві сабе памалу.

                             Скрыгоча трос, цурчыць вада,

                             Сама сабой ідзе работа,

                             Ажно на сэрцы любата

                             І засьпяваць бярэ ахвота.

                             Хацеў бы я на схіле дзён,

                             Калі не стане сіл бадзяцца,

                             Ізноў прыехаць на Анон

                             І на паром уладкавацца.

                             Я б са стырном пасябраваў,

                             Я б кожны дзень падшыпнік змазваў

                             І ўсё, што зьведаў і спазнаў,

                             Анону б весела расказваў.

                             Адно кладзе нядобры цень

                             На прадчуваньне той удачы:

                             Хаджу да рэчкі з дня у дзень,

                             А перавозчыка не бачу...

                                                      * * *

                             Чым далей на усход і паўночны усход,

                             Тым часьцейшае мілае слова “таварыш”,

                             Тое слова, што ў месцы інакшым, як сход,

                             Гэтак рэдка “на захадзе” ў нас сустракаеш.

                             Чым далей на усход і паўночны усход,

                             Тым цьвярдзейшая глеба, цяжэйшае неба.

                             Мо таму на паўночным усходзе ў людзей

                             На сяброўскае слова такая патрэба.

                             Чую ўсюды яго, ледзь ступлю за парог.

                             Кожны раз перад тым, як на вокліч азвацца,

                             Углядаюся пільна:

                                                                каму б гэта мог

                             Я таварышам з першага погляду здацца?

                             І хаця, прызнаюся па шчырасьці, мне,

                             Хто таварышам кліча, зусім не ўсё роўна,

                             Толькі хто б ні паклікаў - а ў сэрца кальне,

                             Быццам дзятліка ўбачыў у гольлі раптоўна...

                                                       * * *

                             Калі ўзмахнуў Манчары* батыёй**

                             І у сасну ўляпіў крывое джала,

                             Пярун пякельны грымнуў над сасной

                             І ўся тайга ад болю задрыжала.

                             Прайшло сто год, вакол зрадзеў гушчар,

                             Сплылі ў нябыт асілкі і пачвары,

                             А на сасьне ўсё той жа сьвеціць шнар,

                             Не заплывае памятка Манчары.

                             Да той каржакаватае сасны

                             Нясе народ, як сымбаль пакланеньня,

                             То медны грош, то пасік скураны,

                             То нейкае таемнае каменьне.

                             Там быў і я, стаяў пад дрэвам я,

                             Шурпатую кару далоняй лашчыў,

                             А у вушах сьвішчэла батыя,

                             І біў пярун з рудой нябеснай пашчы.

                             Ды што за дзіва бачу угары?

                             Хто здагадаўся сам сябе зьнявечыць,

                             Каму прыйшло да беднай галавы

                             На той кары сябе увекавечыць?

                             Ты хто такі, мой дарагі К. Б. -

                             Хлапец зялёны ці мужчына сталы?

                             Адкуль узьнікла думка у цябе

                             Надрапаць тут свае ініцыялы?

                             І дзе бясстрашша гэткага набыў,

                             Каб свой складанчык выцягнуць з кішэні

                             Там, дзе зямны пярун у дрэва біў, -

                             Аж захлынаўся лес ад галашэньня?

                             -------------------

                             * Манчары - легендарны якуцкі змагар за справядлівасьць.

                             ** Батыя - кшталт кап’я.

                                               * * *

                             У дзівосныя твары мэтысаў

                             Бессаромна, як воран, гляджу:

                             Так дарослыя сынавы рысы

                             Уявіць хоць на момант хачу.

                             Як вам, гожыя людзі, жывецца?

                             Хто за блізкіх у вас, за сяброў?

                            Як сябе пачувае у сэрцы

                            Розных рас аб’яднаная кроў?

                             Не хавайце, прашу вас, нічога,

                             Адкажыце, як крэўнаму, мне:

                             Быць залогам яднаньня людзкога —

                             Гэта лёгкая доля ці не?

                             Што, скажыце, рабіць мне для сына,

                             Ад чаго, ад каго ратаваць,

                             Да якое суровай часіны

                             Чысты розум яго гартаваць?

                             Сын мой супіць трохкутныя бровы,

                             Нездаволена ў коўдру сапе,

                             Быццам знае, як цяжка тры мовы,

                             Тры культуры ўбіраць у сябе.

                             Ды хаця не гаворыць ні “тата”,

                             Ні ласкавага слова “ійе”* -

                             Нада мною сьмяецца заўзята,

                             Гучна чхае на страхі мае.

                             Чхае хлопец на тыя прысуды,

                             Што гучалі над бедным не раз:

                             Рускі хлопец - бурчэлі якуты,

                             Чыста ў матку - бурчэлі у нас.

                             Чхае хлопец на прымхі і плёткі,

                             А бабуля ад страху дрыжыць

                             І з рухавасьцю спуджанай плоткі

                             З новай коўдрай да ўнука бяжыць.

                             ------------------

                             * “Ійе” — маці (якуцкае).

                                                       * * *

                             Паліць неба, парыць глеба, луг буяе,

                             Б’юць у скроні промні, быццам малаты,

                             Толькі сэрца непадкупна адзначае

                             Неадольнае дыханьне мерзлаты.

                             Гэты холад днём пасопвае рахмана,

                             Ноччу - кіпці выпускае з-пад зямлі.

                             Мо таму у намагільніку шамана

                             Дзьве зараначкі гняздо сваё зьвілі.

                             І ў прыцемку лістоўнічнага зруба,

                             Не прыйшоўшага яшчэ у заняпад! -

                             Недаступныя амаль усякай згубе,

                             Гучна пырскаюць ціўціўкі птушанят.

                             Сьпіць нябожчык, злубянелы, як палена,

                             І не ведае, што ён труной сваёй

                             Засланяе ад марознага павеву

                             Круглы домік з мітусьліваю сям’ёй.

                             І за што яму такое пакараньне?

                             Чым нябожчык перад небам вінават?

                             Мерзьне ў горы і не ведае нізваньня,

                             Што магілай засланяе птушанят...

                                                 * * *

                             Ружовы дым цьвіце увысь,

                             Дым над малочным камбінатам.

                             Успамінаю, як калісь

                             Мы малако насілі з братам.

                             Як толькі маці раніцой

                             Рупліва вылашчыць кароўку,

                             Нясём ліпнёвы сырадой,

                             Нясём яго на нарыхтоўку.

                             Два кілямэтры па жытах,

                             Два кілямэтры да малошні.

                             Цьвіркоча конік, сьвішча птах,

                             Сінеюць вогненна валошкі.

                             Сьцяжынкай тонкай, як канат,

                             Сапу за братаваю сьпінай.

                             Мне наказаў сурова брат

                             Не аступацца на сьцябліны.

                             Адзіны клопат у мазгах, -

                             Не патаптаць выпадкам збожжа.

                             Вядро сьлізгоча на сучках,

                             Вядро гайдаецца, як можа.

                             Вядро шалее на цапку,

                             А мы брыдзём сьцяжынкай злою,

                             І пухірацца у пяску

                             Жывыя плямы сырадою.

                             Мы прыйдзем з цэтлікам дамоў,

                             І маці вымавіць няміла:

                             Што літру цэлую ізноў

                             Свацьця малошніца скруціла.

                             Не разагнуць сухіх плячэй,

                             Прыціснутых цяжарам дужым.

                             О, каб ісьці крыху вальней,

                             О, каб ісьці хаця не гужам!

                             І што давалі у калгас

                             Абочын каласы пустыя?

                             І хто у жыце бачыў нас,

                             Ніжэйшых за сьцябліны тыя?

                             Галодны сорак шосты год.

                             З салёным камяком у глотцы

                             Сьцяжынкай вузкаю, бы дрот,

                             Ідзём праз жыта і асот -

                             Вясковыя канатаходцы...

                                                              * * *

                             Я слоў мудрагелістых сам выдумляць не імкнуся,

                             Не еду за словамі тымі ў глухое сяло.

                             Хачу, каб мяне зразумелі па ўсёй Беларусі,

                             Каб цьмянага ў вершах радка аднаго не было.

                                      ЗАХАД

                                                  * * *

                             А я ужо на тым баку мяжы...

                             Ніяк ён гэтым для мяне не стане.

                             Што ні кажы - няўтульна на душы.

                             Сагрэць душу - адзінае жаданьне.

                             На чай і каву трачу злацякі,

                             3 суседзямі наладжваю размовы.

                             Сьмяюцца элеганцка дзецюкі

                             З маёй пальшчызны, надта адмысловай.

                             І калі б нават вопратка мая

                             Была такой жа сонечна-ўтрапёнай,

                             Наўрад ці змог бы, адчуваю я,

                             Не быць між іх залётнаю варонай.

                             А што ж мяжа, якая уначы

                             Чырвоны пашпарт мой перагарнула

                             І цьвёрдаю рукой аддаючы,

                             З абцасным стукам строга казырнула?

                             Глядзіць усьлед, як родныя глядзяць,

                             Ды ведаю — нічым не дапаможа.

                             Яна умее толькі падзяляць.

                             Яднаць людзей яна спрадвек не можа.

                                                   * * *

                                                                   Васілю Зуёнку

                             З Варшавы да Мінска ідзе электрычка...

                             Даруйце, даруйце абмоўку маю!

                             Ну што за прафэсія, што за прывычка:

                             І праўду кажу, а нібыта маню.

                             Канечне, не ў Мінск, а у Мінск-Мазавецкі...

                             Ды толькі ці ўгледзіш прыметнік, калі

                             Так раптам у сэрцы тваім абзавецца

                             Любімае слова любімай зямлі?

                             Радзіма, радзіма,

                                                             хаціна і рэчка, -

                             То крыкам гусей, то пушком на вярбе,

                             То роднаю назвай чужога мястэчка

                             З любой пуцявіны завеш да сябе.

                             Я слухаю прагна то грозны, то дрогкі

                             Твой голас далёкі, твой рэйкавы гуд —

                             Жаданы пачатак вялікай палёгкі,

                             Нялёгкі пачатак вялікіх пакут.

                                                    * * *

                             Хлопец латку у выглядзе сэрца

                             На кашчавым калене нясе.

                             Што ж! Варшава -

                                                              ніхто не сьмяецца,

                             Азіраюцца нават не ўсе.

                             Ды і сам ён набраўся адвагі,

                             Мне здаецца, зусім не затым,

                             Каб хвасты неадчэпнай увагі

                             Валачыліся сьледам за ім.

                             Не! Ён мае вышэйшую мэту -

                             Сэрца носіць хлапец для таго,

                             Каб другое праз тую прыкмету

                             У натоўпе пазнала яго.

                             І калі нечакана наступіць

                             Момант той, што ламае жыцьцё,

                             Ён на сэрца каленам наступіць,

                             На чырвонае сэрца сваё.

                             Ну, а покуль герой не сустрэне

                             Тую мрою, што сэрца пячэ,

                             Знак каханьня на вострым калене

                             Дасца ў знакі, напэўна, яшчэ.

                             То на шпацырах неасьцярожных

                             Бедны сымбаль абсядуць дзяды,

                             То з-пад шын флібусьц’ераў дарожных

                             Грымнуць залпы нязмыўнай брыды.

                             І прасуючы мокрае сэрца

                             З калашыньнем пабляклым зараз,

                             Летуценьнік не раз здрыганецца,

                             І замрэ недаціснуты прас.

                             Не здавайся, дзівосны пакутнік!

                             Можа, праўда якраз і твая,

                             Можа, будзеш праз гэты трохкутнік

                             Шчасьлівейшым за ўсіх утрая!

                                                     * * *

                             Даруй, Шапэн, што музыку не слухаў,

                             Далоні да грудзей не прытуляў

                             І задуменных воч тваіх і рухаў

                             За цэглаю сьцяны не уяўляў.

                             Навошта цешыць мне падманам сэрца,

                             Навошта думаць мне, што ты жывы,

                             Калі ён выйдзе з дома па канцэрце

                             З нахілам лысаватай галавы.

                             О, гэта ўсё - ілюзія з ілюзій:

                             Іграць Шапэна ў месцы, дзе яго

                             Не толькі сьцены - нат фіялкі ў лузе

                             І туі ў парку помняць як свайго.

                             Ды выйдзе ён пад воплескі густыя,

                             Як быццам сам стварыў і падарыў,

                             А прада мною у імгненьні тыя

                             Успыхне сьмерці вогненны абрыў.

                             Даруй, Шапэн, што на тваім канцэрце

                             Я не хацеў нічога уяўляць...

                             Ты ж так усё жыцьцё баяўся сьмерці.

                             Я не хацеў ізноў цябе хаваць.

                                                ОЙЦАЎ

                             Цёплае вецьце над горнай вадой.

                             Падаюць яблыкі ў плынь ручаіны.

                             То засьцілаюцца лёгкай смугой,

                             То набліжаюцца зноў далячыні,

                             Белыя яблыкі ў сіняй вадзе...

                             Вы нам даруйце, Варшава і Кракаў:

                             Лепшых за гэтыя ў Польшчы прысмакаў

                             Не каштавалі яшчэ мы нідзе.

                             Дзякуй, гуралі, за тое, што вы

                             Яблыню над ручаём пасадзілі,

                             Плотам клыкастым не абгарадзілі,

                             Не пракапалі навокал равы.

                             Верце — запомніцца нам назаўжды,

                             Як ля плаціны фарэлі дурэлі,

                             Як надвячоркам мы яблыкі елі,

                             Прагна схапіўшы з пякучай вады.

                                       СОЛЬ ВЯЛІЧКІ

                             І калі сышлі мы ў капальню

                             Па прыступках шахтнага ствала -

                             Солі не убачылі крыштальнай:

                             Соль, як вугаль, чорнаю была.

                             Гэта пыл і бруд паверхні люднай,

                             Прасачыўшыся у глыб зямлі,

                             Чарапашай замецьцю маруднай

                             Чысьціню зямную замялі.

                                                  * * *

                             Што было? Ды быццам і нічога.

                             Проста, як шукалі мы капроў,

                             Нашую вясёлую дарогу

                             Чорны ксёндз раптоўна перайшоў.

                             Чорны ксёндз, сутулы прывід ночы,

                             Тупаў гулка,

                                                     а прад ім на крок

                             Служка з ліхтаром вялізным крочыў,

                             Трасучы без радасьці званок.

                             А навокал сонца балявала,

                             Бельлю залівала тратуар

                             І па ёй злавесна малявала

                             І ксяндза, і служку, і ліхтар.

                             І была так страшна недарэчы

                             Тая тройца пад прамым сьвятлом,

                             Што ужо праз міг пасьля сустрэчы

                             Мне б яна здалася толькі сном.

                             Толькі побач нехта барадаты,

                             Прыглушыўшы словы ў барадзе,

                             Раптам растлумачыў грубавата:

                             Ксёндз да паміраючага йдзе.

                             Што ж спыніўся, друг шаноўны Янка?

                             Што зьбялеў,

                                                    ці, можа, ў першы раз

                             Ты адчуў, што нават гэткім ранкам

                             Чорныя ксяндзы знаходзяць нас?

                             Дык нясі у памяці, нябога,

                             І ліхтар, і служку, і ксяндза,

                             І бяду, што раньне анікога

                             Шчэ не ратавала ад канца.

                                                  * * *

                                                         Пані Мар’і

                             Па вузкіх вулках Закапанэ

                             Паважна едуць пан і пані.

                             Пан, як ні дзіўна - гэта я.

                             Затое пані - без падману,

                             Да пары не такому пану.

                             Яна - настаўніца мая.

                             У нас вясёлая машына:

                             Замест бэнзіну - канюшына,

                             Сіл конскіх - усяго адна,

                             Затое едзем мы угору,

                             Дзе больш магутнаму матору

                             Блюзьніцца стромкая сьцяна.

                             Рамізьнік нокае старанна.

                             А пані сьвеціцца, як панна,

                             Усьмешка вусны лашчыць ёй,

                             Нібыта зноўку уваскрэсла

                             Усё да кроплі, што растрэсла

                             Другой зьвярынаю вайной.

                             А трыццаць год чужога неба?

                             А праца нудная для хлеба?

                             Іх не было, іх не было!

                             Было ўвесь час адно расстаньне

                             З гуральскім мястам Закапанэ,

                             Здалёк падобным на сяло.

                             Наверх, наверх грабуцца колы,

                             Рамізьнік цмокае вясёлы -

                             Знайшоў, нарэшце, седакоў.

                             Усё чысьцейшае паветра,

                             Усё сьвяжэйшы подых ветру,

                             Гушчэюць іскры з-пад падкоў.

                             І ўсё наперадзе у пані -

                             Неверагодныя спатканьні

                             І разьвітаньні назаўжды.

                             Каго адсюль сьцяжынкай простай

                             Да местачковага пагосту

                             Зьвялі прабеглыя гады?

                             Усё наперадзе у пані,

                             А за плячыма - Закапанэ

                             Неверагоднай той пары,

                             Калі без усялякай брычкі

                             Такі даступны быў і блізкі

                             Дамок зялёны на гары

                                               * * *

                             Ты на адным, я на другім

                             Канцы мацерыка.

                             Давай разгутаем яго,

                             Як некалі - арэлі,

                             Каб выплюхнулася вада

                             З любога азярка,

                             Каб зоры сьмешныя вакол,

                             Як школьніцы, зьвінелі.

                             Равуць мядзьведзі у тайзе:

                             Тайгу трасун трасе,

                             Куляе бурых пехцяроў

                             З канца ў канец каляны.

                             Раве ўскалмачаны мядзьведзь,

                             Не можа зразумець:

                             Ці то зямля скакаць пайшла,

                             Ці мёд папаўся п’яны?

                             Затое рыбінам лафа,

                             Пяюць і соль, і фа:

                             Есьць шанс нарэшце пабываць

                             У новых вадаёмах!

                             Сьвяткуюць плоткі і язі,

                             Шыкуюць карасі,

                             Самы абнюхваюць куты

                             Завулкаў незнаёмых.

                            Адны краты - і ні туды,

                             І нават ні сюды.

                             Нішто не ўразіць іх ніяк -

                             Зашыліся у норы!

                             Давай націсьнем - я і ты,

                             Яшчэ раз - я і ты,

                             Няхай вылазяць на прастор,

                             Хоць раз зірнуць угору!

                             Ажно міліцыя бяжыць:

                             Даволі! Супыніць!

                             Прашу: таварыш старшына!

                             Не падымайце шуму.

                             Канечне, разумеем мы

                             Усё... Ды што ж рабіць?

                             Нас падзяляе мацярык -

                             Як нам пазбыцца суму?

                                            * * *

                             Рабое сонца, раўнадушны бог,

                             Зямной несправядлівасьці апора!

                             Як я яшчэ учора кленчыць мог,

                             Як пакланяцца мог яшчэ учора.

                             Калі б сапраўдным сонцам ты было,

                             Дык ты б само вакол зямлі хадзіла

                             І блаславёнае сваё цяпло

                             На ўсіх людзей па роўнасьці дзяліла.

                             Тады б у нас - ні вогненных Сахар,

                             Ні полюсаў з адвечнаю зімою,

                             Ні барацьбы за месца пад табою,

                             Ні крывасмокаў прагных, ні ахвяр.

                             Глядзі, як шмат забітых і калек

                             Ад тых часоў, як палявым каменьнем

                             Сваю руку узброіў чалавек!

                             А ты яшчэ чакаеш пакланеньня...

                                                           * * *

                             Ты узьляцела на няўмольным самалёце,

                             На разьвітаньне ледзь ускінуўшы руку,

                             А для мяне адна уцеха ў адзіноце,

                             Што мы з табою на адным мацерыку.

                             Калі б, марозна страсянуўшы валасамі,

                             Ты зьбегла ў даль, дзе заўжды ходзяць басанож, -

                             Я б суцяшаў сябе, напэўна, гэтаксама:

                             Што мы з табою на адной зямлі ўсё ж.

                             І калі б нават на зусім чужой плянэце

                             Табе прысуджана было свой лёс знайсьці,

                             Я б грэўся думкаю, што мы ў адным сусьвеце,

                             Што нам сустрэцца не адрэзана ў жыцьці.

                             О, як я ведаю, што суцяшэньне гэта -

                             Цень суцяшэньня, летуценьня горкі дым.

                             Вось паміж намі мацярык - дзьве часткі сьвету

                             Якая радасьць мне з таго, што ты на ім...

                                             * * *

                             Ты так зацягнулася, лета,

                             Ды ўрэшце канчаесься ўсё ж!

                             Па гуме плашча і бэрэта

                             Малоціць кастрычніцкі дождж.

                             Вярбіна скалелая гнецца,

                             Ручай па пэроне цячэ.

                             Зайсьці б у вакзал і пагрэцца,

                             Ды я не даехаў яшчэ.

                             Ужо за сьпіною маёю,

                             Скрыгочучы у тумане,

                             Гарластай шалёнай трубою

                             Цягнік падганяе мяне.

                             Я сяду ў купэ на канапу,

                             І хуткі Варшава - Масква

                             Як пойдзе уперад нахрапам,

                             Аж кінецца ўроссып жарства.

                             Я заўтра даеду, даеду,

                             Дамоў дабяруся без страт

                             І доўгаму тлумнаму лету

                             Наладжу цьвярозы агляд.

                             Нататкі усе прагартаю,

                             Знаходкі усе раскладу,

                             Ды толькі з радзімага краю

                             Драбніцы і той не знайду.

                             Ты так мяне, лета, кружыла,

                             Само вызначаючы шлях,

                             Ты гэтулькі, лета, насіла

                             Мяне у сваіх цягніках.

                             Я бачыў такія мясьціны,

                             Дзе болей не буду павек -

                             І толькі абсягі Радзімы

                             Я ноччу адно перасек...

                             Стаю на пэроне у Оршы.

                             А ўласна...

                             На тыдзень хаця...

                             Вось грошы патрача...

                             Што ж грошы.

                             Здабуду. Даўно не дзіця...

                             Ды позна. Закончана лета.

                             Не вольны ў кастрычніку я.

                             Накладвае жорсткае “вета”

                             Штодзённая праца мая.

                             А зрэшты, каб нават і вольны -

                             Закончана лета. Закон...

                             Цягнік адыходзіць павольна

                             Ад цёплых вакзальных акон.

                                       ТРЫЦЦАЦЬ

                                                  (рэквіем)

                              І

                             Мне ўжо аднойчы шэсьцьдзесят было

                             Мне ўжо аднойчы шэсьцьдзесят было,

                             Хаця папраўдзе, пэўна, і не будзе;

                             Было, было -

                                                    аж дых пераняло,

                             Было, было -

                                                        агнём працяла грудзі.

                             Не ведаю, ці сон то быў, ці не -

                             Не памятаю вобразаў ніякіх,

                             Нібы бяздушны нехта да мяне

                             Падкраўся ў мораку на лапках мяккіх,

                             Касматым вокам сам сабе міргнуў,

                             Дыхнуў у твар наркознаю зімою

                             І мне на вуха жудасна шапнуў,

                             Каб паглядзець, што здарыцца са мною.

                             І я ўсхапіўся,

                                                      быццам з-пад зямлі,

                             Да голай шыі коўдру прыкамечыў,

                             І доўга-доўга ў вочы не ішлі

                             Далёкія абрысы блізкіх рэчаў,

                             I доўга-доўга ў мой застылы слых

                             З-за лесу цягнікі трубілі зычна,

                             Пакуль я дваццаць пяць гадоў сваіх

                             Зноў успрымаць не стаў,

                                                                         сьпярша - фізычна...

                             Чаго чакаў ты ад маёй душы,

                             Начны дасьледчык са ступнямі з плюшу?

                             Якую твань з глыбінь яе, скажы,

                             Было цікава выцягнуць на сушу?

                             Жах перад сьмерцю?

                                                                 Што ж, ты бачыў жах,

                             І можа, нават -

                                                            шчыра -

                                                                              жах той самы,

                             Калі ўздрыг фіранкі -

                                                                        лёсу ўзмах,

                             Павеў ліпнёвай ночы -

                                                                         холад ямы.

                             Але маліў я нема ратаваць

                             Не ад таго - паверце мне, паверце -

                             Што шэсьцьдзесят на цэлых трыццаць пяць

                             Бліжэйшыя за дваццаць пяць да сьмерці.

                             Таму жахнуўся, што пад скон жыцьця

                             Замест яго вялікшае паловы

                             Адно убачыў -

                                                          пустку небыцьця

                             Ды невялічкі вопыт хлапчуковы.

                             II

                             Прыслухайся да гулу вадаспаду!

                             Мне трыццаць год.

                             Ляцяць, ляцяць гады,

                             Нічым іх не задобрыш, не супыніш.

                             Яшчэ як быццам я і малады,

                             А чую ўжо - не за гарамі фініш.

                             Няма дарогі ўбок, няма назад.

                             Імгненьне, стой! -

                                                             гукаю з-пад далоні;

                             Грыміць, грыміць імгненьняў вадаспад,

                             Тане слабы мой голас у прадоньні.

                             Сэкунда - кропля,

                                                                 сто сэкунд - ручай,

                             Гадзіна - Сьвіслач,

                                                                 суткі — Ніягара...

                             Трывай, душа самлелая, трывай, -

                             Перад табою вечнасьці пачвара,

                             Што дадаюць, о вечнасьць, дні мае

                             Да невычэрпнага твайго запасу?

                             Няўжо табе для шчасьця не стае

                             Адно маёй жабрацкай долі часу?

                             Я хлеб скубу, п’ю піва ля ларка,

                             Жыцьцё то лашчыць, то за чуб цягае,

                             А год маіх няўмольная рака

                             Тым часам на уступе не сьціхае,

                             І чым хутчэй па узросьце стукачу,

                             Тым галасьней, пакінуўшы браваду,

                             У тлуме побыту сабе шапчу:

                             Прыслухайся да гулу вадаспаду.

                             III

                             Свой час у кожнага, асобны час.

                             Ці прачарціла ў вашай галаве

                             Аднойчы думка -

                              быццам куля -

                                                            трасу,

                             Што ўсё жывое на зямлі жыве

                             У нейкіх розных вымярэньнях часу?

                             Свой час у кожнага, асобны час,

                             Гадзіньнік свой пад сэрцам носім кожны -

                             Цялём цяля, што выйшла на папас,

                             І генэралісімус непераможны.

                             Калі не так - няўжо марудны слон

                             І верабей - без руху ні хвілінкі! -

                             Няўжо для ўліку перажытых дзён

                             Яны адзіныя бяруць адзінкі?

                             Ну, а пітон, што, зжэршы птушаня,

                             Гатовы дзьвесьце год праспаць на сонцы -

                             Няўжо яго істненьня даўжыня

                             Яму здаецца, як і нам, бясконцай?

                             Адна адлегласьць у жывых істот

                             Да крыку роспачы ад нараджэньня

                             І вымяраецца не лікам год,

                             А тым, ці выканана прызначэньне.

                             І я не думаю, што матыльку,

                             Які, пражыўшы дзень адзін, канае,

                             Чагосьці не хапае на вяку -

                             Для ўсіх зьдзяйсьненьняў дня яму хапае.

                             Усім хапае часу на зямлі

                             На ўсе бясхітрасныя іх патрэбы -

                             І чарвяку, што млее ў ральлі,

                             І птушцы злой, што гаспадарыць у небе.

                             Адзіны ты нібыта не жывеш -

                             О, чалавек, як адыходзіш рана!

                             Ці не таму,

                                                 што на сябе бярэш

                             Больш, чым прыродаю наканавана?

                             Табе прызначана падняць дзяцей

                             Ды больш ці менш падгадаваць унукаў,

                             А ты марнуеш час, як багацей,

                             На вынаходзтва колераў і гукаў;

                             Табе б на лыжах лёгкіх ці з вяслом

                             Піць па глытку каштоўныя хвіліны,

                             Ты ж за раялем,

                                                         з пэндзалем,

                                                                                сьцілом

                             Не заўважаеш, як ляцяць гадзіны.

                             Як хутка ты прыходзіш, немата! -

                             Крычыш наўзрыд і па жыцьці журбуеш,

                             Сам дваццаць пяць на “Зьявішча Хрыста”

                             І сорак год на “Фаўста” выдаткуеш...

                             Ды як бы наш не скарачалі век

                             Імкненьні нашы і учынкі нашы,

                             Не памяняю іх я, чалавек,

                             На сон двухсотгадовы чарапашы.

                             IV

                              Я без мінулага. Яго няма:

                             Прапала памяць...

                             Я без мінулага. Яго няма.

                             Прапала памяць. Хвіля наплывае

                             І папярэднюю сабой змывае,

                             І не спрабуй лавіць яе. Дарма.

                             Няма той вёсачкі, дзе рос калісь,

                             Бо да яе не дасягаю вокам;

                             Няма і ўчорашніх пацешных ліс,

                             Што ў сьнезе барукаліся глыбокім;

                             Няма й цябе, раскосы мой анёл,

                             Бо ты на кухню адышлася ціха...

                             Есць толькі я ды мой пісьмовы стол -

                             Я на яго якраз аблакаціўся.

                             Гудзе тваё пытаньне: жу-жу-жу...

                             Схапіў канец - а ўжо няма пачатку.

                             Бог з ім, пытаньнем. Як я адкажу?

                             Я ж слоў не памятаю - немаўлятка...

                             Пайду, пайду -

                                                           не помнячы куды,

                             Усе сустрэчы трацячы адразу,

                             З адною прагай хлеба і вады,

                             Пакуль навек дзе-небудзь не загразну...

                             V

                             Будзь сябрам, памяць,

                             будзь заўжды са мной!

                             О памяць ясная, калі б не ты,

                             Я быў бы усяго рухомай глінай.

                             Горш у мільён разоў ад сьлепаты,

                             Ад глухаты,

                                                  ад немай нематы

                             Адной цяперашняю жыць хвілінай.

                             Не пакідай мой ненадзейны мозг!

                             Ты мне не толькі разнастаіш будзень,

                             Ты мой адзіны непадменьны мост

                             Паміж мінуўшчынай і тым, што будзе.

                             Будзь сябрам, памяць,

                                                                    будзь са мной заўжды

                             На ўхабінах жыцьцёвай каляіны!

                             Не растрасай пражытыя гады,

                             Не занядбай ніводнае хвіліны.

                             Хай пад адхон сьвяжак у чараты

                             Мае сэкунды гоніць, быццам смецьце.

                             Яны мае, пакуль са мною ты,

                             Хаця даўно іх і няма на сьвеце.

                             І я не толькі той, якім усе

                             Сягоньня бачаць — трыццацігадовы

                             Чыноўнік у якуцкім кажусе

                             З кватэрай - на траіх - двухпакаёвай:

                             Нібы мільён матрошак, ува мне

                             Усе мае былыя варыянты -

                             Старанны вучань, сьціплы піянэр,

                             Свае героі, геніі, вар’яты...

                             Я не магу ўявіць, што іх няма:

                             Яны нібыта там, дзе пагубляў іх -

                             З раменнаю папружкай ля гумна,

                             З пабітым чамаданам на вакзалах...

                             Вунь той, з калматым чубам маладым

                             Ды галавой пусценькаю, бы клунак,

                             Ідзе па лузе, восенна-рудым,

                             Перажывае першы пацалунак.

                             Другі - ці то “ура”, ці то “буга”.

                             Лье у сябе - адкуль бярэцца сіла?

                             Ў вачах па маці жоўтая туга,

                             А у руцэ - чарнічнае “чарніла”.

                             Яшчэ адзін - найболей мілы мне:

                             Скірован позірк на прабірку бруду;

                             То зьнікне, то ізноў душу кальне

                             Слуп залаты за гэтую атруту...

                             Вазьму білет на першы самалёт,

                             Ды пааб’еду ўсіх сваіх малодшых:

                             З тым - памалоць, усеўшыся на плот,

                             Таго - дубцом,

                                                           таму - пазычыць грошы...

                              VI

                            Свой час у кожнага, асобны час.

                             Калі аглядваюся,

                                                              дні свае

                             Ператрасаючы, нібы анучы,

                             Як мне тады дыханьня не стае,

                             Як мне тады агідна і балюча!

                             Мне шмат чаго прырода не дала

                             З таго, што іншым дастаецца проста:

                             Слановай моцы, зоркасьці арла,

                             Бясстрашша льва, жырафавага росту.

                             У дваццаць год без пуху на губе,

                             Падлетак у пабітых акулярах,

                             Да гневу ненавідзячы сябе,

                             Я быў такім жа, як і ўсе, у марах!

                             Як не хацеў я адставаць ад тых,

                             Хто меў і сілы, і прывабства досыць!

                             Як я не ўмеў магчымасьцей сваіх

                             З жаданьнямі сваімі суадносіць!

                             Мне “хлопчык, гэй!” заўжды крычалі ўсьлед.

                             Як загырчу ў адказ наўмысным басам!

                             Мне не давалі ў крамах цыгарэт,

                             А я ўжо смагу запіваў не квасам.

                             Ад усяночных карт і тытуню

                             Як галава пакутвала, бывала,

                             Нібы яе начыньне ў парахню

                             Мая бязьлітаснасьць ператварала.

                             Не ў тым бяда, што грошы прапіваў,

                             Што час губіў на глупства, ілюзорнасьць,

                             А ў тым,

                                            што у самім сабе таптаў

                             Так і не зьдзейсьненую непаўторнасьць.

                             Не мог уцяміць розум прасьцяка,

                             Што ўсе мае цялесныя заганы

                             Не як для хлопца - як для мастака

                             Былі маёй удачай нечуванай.

                             ... Там, дзе ў душы калісьці сьпеў нарыў,

                             Сягоньня - ні нарыву, ні парыву.

                             Старэў, цішэў, лагоднеў калектыў,

                             А я не выдаваўся з калектыву.

                             Як іншы люд - набыў таго-сяго;

                             Сям’я, кватэра, чыстая анкета.

                             Як ува ўсіх...

                                                     І што цяпер свайго,

                             Пра што цяпер я раскажу сусьвету?

                             VII

                             Як цяжка са старымі сябраваць...

                             Як цяжка са старымі сябраваць,

                             Любіць іх і ўвесь час за іх баяцца,

                             Штодзённую трывогу прыкрываць

                             Расхрыстанай усьмешкаю паяца!

                             Гляджу ў палонкі, родныя да сьлёз,

                             А ў сэрцы грозна прадчуваньне сьпее,

                             Што недалёкі той сівы мароз.

                             Які навекі іх блакіт завее.

                             Яшчэ цяжэй пісаць лісты здалёк

                             І заміраць, не дапісаўшы сказу,

                             Ад страху, што ўсяго адзін радок

                             Назаўтра прыімчыць замест адказу.

                             З дзяцінства я цягнуўся да старых,

                             Не разумеў з-за глупства маладога,

                             Што прыкіпеўшы -

                                                                   мне праводзіць іх

                             У найцямнейшую за ўсе дарогі.

                             Я не шкадую ні аб чым, о не!

                             Дабром парад і чуласьцю душэўнай

                             Яны авансам заплацілі мне

                             За пахавальны боль і галашэньне.

                             Я нат шчасьлівы ад таго, што я

                             Сваёй няўважліваю маладосьцю

                             Дадаў мо некалькі хвілін жыцьця

                             Тым, хто сягоньня дрэмле на пагосьце.

                             І ўсё ж, калі мне ўдасца дацягнуць

                             Да сівізны, і прыйдзе поўны маю -

                             Перш чым яго да сэрца прыгарнуць,

                             Я гэты верш спачатку прачытаю...

                              VIII

                             Усё часьцей сьмерць бачу я вакол

                             Усё часьцей сьмерць бачу я вакол.

                             Я не аб тым, што сьмерці стала болей:

                             Пасля вайны на наш галодны стол

                             Гаротных трун стаўлялася даволі.

                             Я не пра тое -

                                                         сьмерць заўжды была,

                             Ды я не заўважаў яе малечай.

                             У сорак шостым бабка адышла

                             Звычайнаю дарогай чалавечай.

                             Не ўспомню бабкай труны ніяк,

                             Нібыта вочы нават не глядзелі,

                             Адно запала ў памяць:

                                                                          кіслы смак

                             Крупені той, што на памінках елі.

                             Калі было мне васемнаццаць год,

                             На шахце аднаклясьнік мой загінуў.

                             Але шнара і гэты эпізод

                             На памяці юнацкай не пакінуў.

                             Цяпер на сьмерць, нібыта іншы зрок,

                             Цяпер яна мяне не абмінае.

                             То так, то сяк, то зблізку, то здалёк

                             Тактоўна аб сабе напамінае.

                             То спадцішка у думкі прашмыгне,

                             То аблавушыць весткай не найлепшай.

                             То у якуцкім гразкім тумане

                             Штурхне пад рэбры фараю асьлепшай,

                             То ясным днём перад тваім таксі

                             Картэж жалобны незнарок урэжа.

                             Галосяць там - і сам хоць галасі,

                             Бо забаронены абгон картэжа.

                             Яшчэ нібыта я і малады,

                             Ды кроў у жылах ад намёкаў стыне.

                             Няўжо да кожнага ў мае гады

                             Яна прыходзіць з жартачкамі з тымі?

                             Ці, можа, то сыгнал:

                                                                   сьпяшайся, брат!

                             Час не марнуй на дробязнае, хлопец!

                             Яго ў цябе не так ужо і шмат,

                             Глядзіш - на велічнае і не хопіць...

                             IX

                             Што мною зроблена за трыццаць год?..

                             Што мною зроблена за трыццаць год?

                             Ідзе да схілу лета,

                                                            блізка восень,

                             А на маім загоне - недарод,

                             Больш пустазельля ў полі, чым калосься.

                             Калі судзіць мяне за неўраджай,

                             Я, верагодна, змог бы апраўдацца:

                             На неспрыяльны звышдажджлівы май,

                             На звышзасушлівы Пятрок спаслацца.

                             Я мог бы ўспомніць, кажучы прасцей,

                             Як з трыццаці пятнаццаць год, не меней

                             Не меў прытулку для сваіх касьцей,

                             Па інтэрнатах лепшы час разьменьваў.

                             Але навошта памяць варушыць?

                             Не мае сэнсу, брат Янук, не мае.

                             Сьмерць не пытае, што хацеў зрабіць,

                             І што зрабіў - таксама не пытае,

                             Як не дапытваецца студзень-кат,

                             Што недароблена, у селяніна,

                             А зацярушыць стыньню далягляд -

                             І у нядбалага скаціна гіне.

                             Чакай, пакуль вясна твой змые грэх,

                             Жыві на тое, чым памогуць людзі!..

                             Мне на падмогу спадзявацца - сьмех.

                             Ды і другой вясны ў мяне не будзе.

                             Дай часу, сьмерць! Спыні сваю касу.

                             Я не прашу ў цябе яго занадта.

                             Каб зноў сваю засеяць паласу -

                             Хачу убраць да кожнага зярнятка.

                             Дай часу, сьмерць, хаця б зарыфмаваць -

                             Не трэба лепшага мне аздабленьня -

                             Усё, што за трыццаць год я змог прыдбаць -

                             Да кожнай кроплі кожнага сумненьня.

                             Дай абысьці загон з кутка ў куток,

                             Каб незаўважаным на голай пожні

                             Ніводзін не застаўся каласок,

                             Хаця, я знаю, з зернем і не кожны.

                             Дай часу, сьмерць, раз не дае жыцьцё,

                             На самую апошнюю работу -

                             Змалоць на жорнах горкае асьцё

                             І горкі хлеб сьпячы з свайго ўмалоту.

                               Х

                             Ёсць край, якому вінен ты без меры

                             Час не спыняецца на перадых

                             Ні яснай ноччу, ні у поўдзень шэры.

                             Пакуль пісаў пра трыццаць год сваіх -

                             Трыццаць другі пастукаўся у дзьверы.

                             Усё хутчэй чыесьці абцугі

                             Грызуць мой час з бязьлітаснасьцю звычнай.

                             Імкліва тлее мой трыццаць другі

                             Сухенькай цыгарэткай загранічнай.

                             Дык будзь жа спадарожнікам маім,

                             Былы мой вораг - катаржная праца,

                             Адзіны спосаб лёсу не паддацца,

                             Адзіны спосаб да змаганьня з імі!

                             Хай той адрэзак, што мне жыць яшчэ,

                             Ідзе не ў роспачным чаканьні ўдару.

                             Хай разам з потам кроў з мяне цячэ:

                             За бесклапотнасьць колішнюю кара.

                             Няма ратунку ад канца.

                                                                        Але

                             Ёсьць край, якому вінен ты без меры,

                             Ёсьць стол у краі тым

                                                                     і на стале

                             Пяро тваё ды белы стог паперы.

                             Хай хвошча дождж і рвуць лісткі вятры,

                             Хай б’е маланка -

                                                                   не крычы “даволі!”

                             Жыві сталом і на стале памры,

                             Як маці некалі - на жытнім полі...

                                                        XI

                             Будзь на зямлі маёй душы працягам...

                             Мой любы сын, майго жыцьця працяг,

                             Далёкі час, калі цябе апаліць,

                             Што ўсе мы на сваёй зямлі ў гасьцях,

                             І ты пачнеш гартаць таропка памяць.

                             Шчэ доўга быць, маленькі мой, малым.

                             Дзявочым пацалункам агнявым

                             Яшчэ няскора вусны пасалодзіш...

                             Ты з сёньняшнім трыццаць адным маім

                             У дваццаць першае стагодзьдзе ўвойдзеш.

                             Чужы сусьвету у жывым шаблён,

                             І ты - не я, павек не будзеш мною,

                             Не паўтарэньне ты маё сьляпое,

                             Твой час інакшы,

                                                             а стварае - ён.

                             Жыві, як трэба, лепш, чым я, жыві,

                             Хай нат не сьніцца у тваім стагодзьдзі,

                             Як захлыналася маё ў крыві,

                             Як шкодзілі сабе мы і прыродзе.

                             Усё маё, што я з сабой нашу,

                             Мне браць з сабой - каштоўнае, благое.

                             Ах, я б аддаў табе сваю душу,

                             Калі б ты мог ёй даць жыцьцё другое.

                             Не пасаромеўся б я, хлопчык мой,

                             Яе ніводнай хібы і заганы,

                             Ні тых учынкаў, што у беднай ёй

                             Як найглыбей шмат год таму загнаны.

                             Калі б дазволіў бог ці сатана,

                             Аддаў бы, сын, сваю душу табе я,

                             Каб маладымі вуснамі яна

                             Дагаварыла ўсё, што не пасьпею,

                             Каб ты ў стагодзьдзя новага прасьцяг

                             Ішоў пад бацькавым суровым сьцягам.

                             Мой любы сын, жыцьця майго працяг,

                             Будзь на зямлі душы маёй працягам!

                                                                        ДАВЕДКА

    Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч, украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941 году пайшоў на фронт і прапаў без зьвестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая нарадзілася ў былой Мінскай губэрні і да вайны працавала тэлеграфісткай у Гомелі, неўзабаве з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі Краснапольскага раёну Магілёўскай вобласьці, дзе працавала у калгасе, памерла ў 1963 годзе. З Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы ў піянэрскія газэты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў выхоўваўся ў Магілёўскім спэцыяльным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня з залатым мэдалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта, а ў 1966 годзе на аддзяленьне перакладу ў Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з чырвоным дыплёмам. Ад 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым загадчыкам аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии”, старшым рэдактарам аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва (1972-1977). Ад 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная звезда”; у 1993 г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Па патрабаваньні “гнілой” якуцкай інтэлігенцыі быў звольнены з гэтай пасады. Ад 1993 г. супрацоўнік дзіцячага часопіса “Чуораанчык” – “Колокольчик”, адначасова працуючы выкладчыкам ЯДУ (па-за штатам) ды заг. аддзела сувязей з грамадзкасьцю аэрагеадэзічнага прадпрыемства. Узнагароджаны Ганаровай Граматай Прэзыдыюму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР ад 1973 г. Памёр пры загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.

    Койданава

     Юстына Ленская

                                                              ДАДАТАК

    Аляксей Пысін

                                                                  У ПОШУКАХ СЯБЕ

                                                    Іван Ласкоў. Кружное лета. Вершы.

                                                            “Мастацкая літаратура”, 1973.

    Была залатая капальня. Людзі выбралі самародкі, усе, як ім здавалася, крупінкі высакароднага мэталю і пайшлі далей. А птушкі цяпер выдзёўбваюць з пяску пакінутай капальні драбнюткія залацінкі. Паэт у нечым нагадвае крылатых здабытчыкаў: ён заўважае тое, што абмінулі ўвагай іншыя, бо такі ў яго асаблівы зрок, бачаньне і ўспрыманьне сьвету і праяў жыцьця.

    Першую палавіну кнігі вершаў Івана Ласкова “Кружное лета” складае паэтычнае падарожжа на ўсход краіны ў абсягах Урала і Сыбіры. Мясьціны гэтыя, хоць яны даўно ўжо не зьяўляюцца літаратурным нерушам, тояць шмат цікавага і захапляючага. Чытаючы верш за вершам, мы ўсё глыбей уваходзім у абуджаную людзьмі тайгу, знаёмімся з індустрыяльнымі краявідамі, сустракаемся з будаўнікамі новых гарадоў і электрастанцый.

    На адной з сібірскіх рэк узводзіцца магутная ГЭС. Рака разальецца так, што аж на поўдні, у Казахстане, “зазелянее ярасна пэйзаж”. А тут, на месцы будаўніцтва, зьнікне драўляны горад. Здавалася б, ніхто не пашкадуе, бо ўсе пераселяцца ў новы, сучасны. Але ў адным з дамоў старога горада народзіцца хлапчук. “Яго ўратуюць з зоны затапленьня, ды не зьвязуць ад іншае бяды. Бо занясецца месца нараджэньня у дакумэнты хлопца назаўжды”. I будзе чалавек смуткаваць па сваёй “малой радзіме”, па той зямлі, што сышла пад ваду і якой ён ніколі не ўбачыць. Гэтае пачуцьцё абгрунтавана, і яно, учутае і прыкмечанае, высьвечвае верш знутры, узмацняе лірычную плынь.

    Студэнты з Палтавы абшалёўваюць запалярны атэль. Раней звычайнага пачынае грукаць абух за сьцяной. Хтосьці з часовых пастаяльцаў абураецца на працавітых юнакоў: маўляў, спаць не даюць, спуджваюць няўгледжаны сон.

    А можна не толькі парадавацца такому выпадку, але і ўзбагаціць свой жыцьцёвы вопыт:

                                        Я іду на агні надбярэжнай

                                                                                       шыпшыны,

                                        І гудзе нада мною, бы зык авадня,

                                        Пачуцьцё незваротнасьці кожнай

                                                                                            хвіліны,

                                        Пачуцьцё незваротнасьці кожнай

                                                                                              дня.

    Добры ўвогуле верш псуецца далейшым пералікам убачаных дэталяў, дыдактычным пажаданьнем “урэзаць у памяць усе адчуваньні”, наіўным суцяшэньнем: “Будзе ж час у мяне, бо сябры-палтаўчане аж да поўначы бёрнам даюць кухталя».

    Іншы раз здараецца, што, выказаўшы тое галоўнае, дзеля чаго пішацца верш, паэт бянтэжыцца: а ці зразумее чытач? І пачынае нагрувашчваць дэталі, удакладняць, расшыфроўваць. Вядома, што па дарозе на ўсход з перасячэньнем кліматычнага поясу стрэлкі гадзіньніка пераводзяць уперад. Лірычны герой прызнаецца: “Кручу і я, а сэрца — хоць крычы: так мне шкада з-за нейкай блытаніны гадзіны аддаваць не жывучы, кудысьці ў прорву адсякаць гадзіны”. У даверлівай інтанацыі адчуваецца і пэўнае засмучэньне, і стрыманая ўсьмешка. Паэту здалося, што гэтага замала, ён прымае трагічную паставу: “Б’е па галовах блытаніны град”; “А ўсе, каму пра гэта збалбатну, вясёла сьмехам бухаюць грымотным”.

    Многія вершы з цыкла “Усход” уяўляюць сабой лірычны рэпартаж, дарожныя нататкі. Сустрэча з Байкалам. Палярны аэрапорт. У тундру прывезьлі піва... Радкі гэтых вершаў часам нагадваюць звычайную прозу: “Плывуць па Обі доўгія плыты, ніводзін не мінае Саляхарда”; “Колькі ж трэба часу і вады, каб такое намыць...”. Але сустракаюцца вобразы і словазлучэньні, якімі хочацца любавацца: “Ружовы дым цьвіце ўвысь”; “Паліць неба, парыць глеба, луг буяе”. Сьцяжынка ў жыце, дзе нельга збочыць, параўноўваецца з канатам: “Ідзём праз жыта і асот — вясковыя канатаходцы”.

                                        Радзіма, радзіма,

                                                                     хаціна і рэчка, —

                                        То крыкам гусей, то пушком на

                                                                                               вярбе.

                                        То роднаю назвай чужога мястэчка

                                        З любой пуцявіны завеш да сябе.

    Радкі гэтыя наструньваюць душу лірычнага героя, вызначаюць яго настрой і паводзіны.

    Іван Ласкоў знаёміць чытача з жыцьцём людзей братняй Польшчы. У яго вершах прысутнічаюць і досьціп, і добры жарт, і гарэзьлівая ўсьмешка, так уласьцівая палякам. Эмацыянальнымі фарбамі, што перадаліся ад сяброў-палякаў, паэт узбагаціў свае выяўленчыя сродкі. Вось адзін з малюнкаў: “Па цесных вулках Закапанэ паважна едуць пан і пані. Пан, як ні дзіўна, — гэта я. Затое пані без падману, да пары не такому пану, яна — настаўніца мая. У нас вясёлая машына: замест бэнзіну — канюшына, сіл конскіх — усяго адна”.

    Да лепшых твораў з цыкла “Захад” трэба аднесьці верш “Ойцаў”, у якім з цеплынёй і сардэчнасьцю выказаны сяброўскія пачуцьці да гураляў.

    Асобныя вершы паэта не маюць акрэсьленай думкі, не сагрэты пачуццём, шэрыя: “Ты ўзьляцела на няўмольным самалёце”, “Ты так зацягнулася, лета”, “Даруй, Шапэн, што музыку не слухаў”.

    Штосьці знаёмае адчулася ў чатырохрадкоўі:

                                        Як мала ўсё ж такі трэба,

                                        Каб жыць чалавеку ўсмак:

                                        Кус хлеба ды чыстае неба,

                                        Ды нечага добрага знак.

    І тут выплылі з памяці радкі з верша Анатоля Астрэйкі “Радзіме”:

                                        Многага сэрцу не трэба.

                                        Глянеш—яно запяе,

                                        Чэсны навалачак хлеба,

                                        Трошачкі ласкі твае.

    Паэма “Трыццаць” — першая спроба І. Ласкова з вышыні пражытых год у эпічна разгорнутым творы азірнуцца на шлях пакаленьня, засяродзіцца на ўнутраным сьвеце свайго равесьніка. Паэт зноў і зноў зьвяртаецца да філязофскага асэнсаваньня часу, спрабуе знайсьці адказ на пытаньне:

                                        Што дадаюць, о вечнасьць, дні мае

                                        Да невычэрпнага твайго запасу?

    У творы адчуваецца пульс сучасьніка, роздум пра час і пра сябе, прага маральнага абнаўленьня. наказ нашчадку.

    Аднак паэма ці не занадта расьцягнута. Сустракаюцца сырыя, недапрацаваныя мясьціны, якія, нічога не дадаючы ў фактычным і эмацыянальным напаўненьні, запавольваюць пульсацыю думкі, абцяжарваюць тканіну твора.

    Іван Ласкоў шукае сваю тэму, стыль і інтанацыйны лад, якія вызначылі б яго творчую індывідуальнасьць. I ў гэтым пошуку мае пэўныя набыткі, аб чым сьведчаць лепшыя вершы яго кнігі.

    /Полымя. № 8. Мінск. 1974. С. 242-244./

    Алесь Разанаў

                                                    АСЭНСОЎВАЮЧЫ  ЎБАЧАНАЕ

                                                                         Іван Ласкоў.

                                                                  КРУЖНОЕ  ЛЕТА

                                                    Выдавецтва “Мастацкая літаратура”.

                                                                       Мінск, 1973 г.

    “Кружное лета” Івана Ласкова — зборнік падарожжаў і сьведчаньняў. Амаль ва ўсіх вершах ягоных прысутнічае вандроўная першая асоба: “Даўно не еду я нікуды...”, “А нам ляцець у горад Саляхард...”, “Скажу вам шчыра, даспадобы мне калматыя палярныя сабакі...”, “І мы хадзілі да камароў у госьці...” Вершы такога пляну, вершы-сьведчаньні, прывабліваюць сваімі дакладна выпісанымі рэаліямі і сілай непасрэднага выяўленьня: бачыш, што захапіла аўтара і наколькі захапіла — таксама. Асновай верша і штуршком да яго робіцца ўбачанае і сустрэтае: усход і захад з усімі сваімі адметнасьцямі і непаўторнасьцю. Не наадварот — душэўны стан ці канцэпцыя цягнуць асацыяцыі і вобразы, а якраз так, як дзіця і падарожнік успрымаюць навакольле: і зрокам, і слыхам, і сэрцам, і яшчэ прадчуваньнем нейкага спакою і дабрыні. Вершы Івана Ляскова не дыктуюць сваё меркаваньне, яны проста вядуць, як вядзе дарога, як той Уральскі хрыбет:

                                        Нічым ён у вочы не лезе,

                                        Ды цягне ўвесь час паглядзець

                                        На лёгкія схілы у сьнезе,

                                        На контураў цьмяную медзь.

    Сказаць, што вершы ў “Кружным леце” адно толькі сьведчаць, хоць сьведчаць і эмацыянальна, было б не зусім правільна — адчуваецца яшчэ добрае веданьне зьявы, пра якую вядзецца размова: да прыкладу, “пагодная прыкмета”, паводле якой Уральскі хрыбет за ўсё запалярнае лета толькі на нейкі тузін дзён вызваляецца ад аблокаў. Адчуваецца і схільнасьць аўтара да філязафічнасьці і абагульненьняў, без чаго, урэшце, вершы-сьведчаньні былі б толькі фрагмэнтамі ці замалёўкамі.

    Іван Ласкоў пасьлядоўны і дэталёвы ў разгортваньні сюжэту — нібы цесьля пры пабудове хаты. Яго вершы завершаныя, ён падступае да аб’екту здалёк, з дробнага пляну, набліжаючыся ўсё бліжэй і бліжэй.

                                        Яшчэ вядуцца спрэчкі па праекце

                                        І каштарыс яшчэ у стане мар,

                                        А Саляхард ужо на белым сьвеце,

                                        Як у народзе кажуць, не жыхар.

                                        Паўстане ГЭС,

                                                                   унізе ГЭС паўстане —

                                        I разальецца Об,

                                                                    ды так, што аж

                                        На поўдні, у сасьмяглым Казахстане,

                                        Зазелянее ярасна пэйзаж.

                                        А тут —

                                                        зьнянацку вал ударыць

                                                                                              брудны

                                        Па шэрай нітцы кінутых дамоў,

                                        І зьнікне горад,

                                                                  доўгі і няўклюдны,

                                        Зусім не лепшы з нашых гарадоў.

    Прычыны, фактары і вынік, як гаворыцца, перад вачыма. Праўда, верш на гэтым не канчаецца, бо, па сутнасьці, верша яшчэ няма — ёсьць уводзіны, а верш там, дзе ўзьнікае нейкая праблема, няпростасьць, зачэпка: так жывое дрэва адрозьніваецца ад выгабляванай дошкі. У прыведзеным вышэй вершы зачэпка простая: “перад патопам самым у нейкім доме з’явіцца хлапчук...”

                                        І будзе ён нудзіцца па радзіме,

                                        Па той зямлі, якой даўно няма,

                                        Па гарадку. што па сабе адзіна

                                        Пакінуў сыну срэбнае імя.

    Наогул, Іван Ласкоў умее спалучаць простае і няпростае, канкрэтнае і адцягненае, умее і ў “падарожна-вандроўных” вершах ставіць самыя сур’ёзныя праблемы — культуры, радзімы, спадчыны... Так, у вершы “У дзівосныя твары мэтысаў...” Ласкоў стараецца пранікнуць у сьвет людзей, якія стаяць на лініі судакрананьня нацый і народаў: свае яны ці чужыя ў краі бацькі і ў краі маці?.. Прадбачыць, з якімі цяжкасьцямі сутыкнецца сын — дзіця трох моў, трох культур... Адказу верш не дае, адказ застанецца за часам, за немаўлём.

    Але тады-сяды Ласкоў за вушы і гвалтам прыцягвае тую ці іншую праблему або выснову да назіраньня, а абагульненьні падмяняе прапіснымі ісьцінамі.

                                        Яна умее толькі падзяляць,

                                        Яднаць людзей яна спрадвек

                                                                                          не можа, —

    піша ён пра мяжу ў вершы “А я ужо на тым баку мяжы...” Гэта ўсё правільна, але правільна настолькі, што, бадай робіцца спрэчным.

    Унутрана супярэчлівы і цьмяны верш “Даруй, Шапэн, што музыку не слухаў...” Аўтар адмаўляецца слухаць музыку Шапэна таму, што тут, на яго радзіме, усё помніць Шапэна жывым — будынкі, дрэвы, кветкі. а, маўляў, скончыцца музыка — скончыцца і ілюзія, што ён жывы. І выснова:

                                        Ты ж так усё жыцьцё баяўся сьмерці,

                                        Я не хацеў ізноў цябе хаваць.

    Дзе лёгіка? Каб не паддацца ілюзіі прысутнасьці Шапэна, Ласкоў якраз дапускае такую прысутнасьць.

    Штучныя жахі запаланілі верш “Што было? Ды быццам і нічога...” I сапраўды, нічога не адбылося, каб жахацца і палохацца: недзе ў польскім горадзе дарогу двум сябрам перайшоў ксёндз са служкам — яны ішлі да паміраючага. Але аўтар прыдае гэтай сустрэчы нейкі звышысны сэнс:

                                        Што спыніўся, друг шаноўны Янка?

                                        Што зьбялеў,

                                                             ці, можа, ў першы раз

                                        Ты адчуў. што нават гэткім ранкам

                                        Чорныя ксяндзы знаходзяць нас?

    Цалкам надуманы верш “Рабое сонца, раўнадушны бог...” Ласкоў абвінавачвае сонца, што яно не ўсюды аднолькава грэе, што не круціцца вакол зямлі і што наогул яно не сапраўднае, бо калі б было інакш, то

                                        Тады б у нас — ні вогненных Сахар,

                                        Ні палюсоў з адвечнаю зімою,

                                        Ні барацьбы за месца пад табою,

                                        Ні крывасмокаў прагных, ні ахвяр.

    Навошта блытаць паняцьці? Хіба ва ўсіх сацыяльных антаганізмах і канфліктах вінавата нераўнамерна разьмеркаванае сонечнае цяпло?..

    Заўважаецца, што Ласкоў не зусім патрабавальны да сябе, калі побач з цікавымі вершамі (“Даўно не еду я нікуды...”, “За Об’ю, у далі далёкай...”, “Яшчэ вядуцца спрэчкі па праекце...”, “Хацеў бы я на схіле дзён...”, “Ружовы дым цьвіце увысь...”, “Па цесных вулках Закапанэ...”) стаяць і не дадуманыя, і не даробленыя, а то і слабыя. Акрамя адзначаных вышэй недахопаў — там-сям штучнасці высноў, часам эклектычнасьці эмпірычнага і адцягненага — вершам-сьведчаньнем з “Кружнога лета” пагражае і пэўная абмежаванасьць — яны пра тое, і куды даходзяць ногі і сягае зрок, таму нездарма ў зборніку шмат паўтораў: “Бягу аднекуль з набярэжжа”, “Тры ночы на поўдзень плыву”, “Таропкі цягнік набірае хады”, “З Варшавы да Мінска ідзе электрычка”, “Я сяду ў купэ на канапу”.

    Варта адзначыць як станоўчую такую рысу паэзіі Івана Ласкова, як усьмешлівасьць, іранічнасьць — рысу цёплую і сьветлую.

                                        Па цесных вулках Закапанэ

                                        Паважна едуць пан і пані.

                                        Пан, як ні дзіўна — гэта я.

                                        Затое пані — без падману,

                                        Да пары не такому пану.

                                        Яна — настаўніца мая.

                                        У нас вясёлая машына:

                                        Замест бэнзіну — канюшына,

                                        Сіл конскіх — усяго адна...

    Праўда, здараецца, Ласкоў перабірае меру, гаворыць ад нейкага ўяўнага вобраза, выдае сябе за кагосьці выдуманага. І тады: “хто вымавіць кпліва, што піва не дзіва — Сахару у глотку яму!”, “за дзьвесьце пяцьдзесят зімовых дзён сто пяцьдзесят разоў адкінеш ногі”, “уздрыгваюць вантробы мімаволі...” — тут ужо іронія перарастае ў гульню.

    Зьмястоўны і важкі трэці разьдзел зборніка — паэма “Трыццаць”: своеасаблівы аналіз трыццаці гадоў жыцьця, многія з якіх патрачаны не так, як хацелася б: “Як я не ўмеў магчымасьцяў сваіх з жаданьнямі сваімі суадносіць”. Па-філязофску асэнсоўваючы паняцьце часу — “свой час у кожнага, асобны час”, — Ласкоў вымярае яго не колькасьцю пражытых гадоў, “а тым, ці выканана прызначэньне”— чалавечая праграма. І пра сябе гаворыць, не апраўдваючыся “на неспрыяльны звышдажджлівы май, на звышзасушлівы Пятрок...”, а так, як паэт — бязьлітасна і праўдзіва.

    Гэтая кніга ў Івана Ласкова — трэцяя па ліку і першая на беларускай мове. Мяркуючы па зборніку, беларуская мова для яго родная і блізкая: думка ў яго паэзіі лёгка і натуральна выяўляецца праз беларускае слова. У “Кружным леце” усе без вынятку вершы пазначаны прыкметай асаблівасьці, нават горшыя. Верыцца, што ў наступным зборніку Іван Ласкоў рэалізуе і сьцьвердзіць тыя задумы і запаветы, якія наважыў у “Кружным леце” — зборніку шчырым і цэласным.

    /Маладосць. № 8. Мінск. 1974. С. 181-183./

              В. Ярац,

      асьпірант Гомельскага

    дзяржаўнага унівэрсытэта.

                                                          НА ДАВЕРЛІВАЙ НОЦЕ

    З цікавасьцю сачу за творчасьцю маладога паэта Івана Ласкова. Першыя яго кнігі. якія выходзілі на рускай мове — “Стихия”, і “Белое небо” засьведчылі, што ў аўтара ёсьць як паэтычны густ, так і неблагая літаратурная школа. Аднак. пры ўсіх удачах і знаходках. першым кнігам паэта яшчэ не хапала часам арыгінальнасьці ў падыходзе да вырашэньня тэм, кідаліся ў вочы пэўная тэзіснасьць і дэклярацыйнасьць.

    І вось — зборнік “Кружное лета”, што летась выйшаў у выдавецтве “Мастацкая літаратура” на беларускай мове. Аблічча яго вызначае паэма “Трыццаць”, якая названа ў дужках “рэквіем”, хоць у часопісным варыянце  (“Маладосць”; № 10, 1973) правільна вызначаўся жанр. Кампазыцыйна яна ўспрымаецца, як цэласны, шчыры маналёг маладога чалавека, раніца жыцьця якога была аглушана сьвістам куль і гулам варожых самалётаў, азмрочана сьмерцю блізкіх не толькі ў вайну, але і ў нялёгкія пасьляваенныя гады, калі “на наш галодны стол гаротных трун стаўлялася даволі”.

    Філязофскае асэнсаваньне хуткаплыннасьці жыцьця, асабістага ўдзелу ў яго вялікіх і малых справах — адна з галоўных думак твора. І яшчэ адна, не менш важная, — вызначэньне сваёй грамадзянскай пазыцыі, сваіх адносін да ўсяго жывога ў сусьвеце, адчуваньне сыноўняга абавязку перад краем, “якому вінен ты без меры”.

    У паэме, вузлавыя моманты якой закранаюць важныя маральна-этычныя праблемы, ставяць пытаньні аб сутнасьці мастацтва, месцы мастака ў жыцьці — усё падпарадкавана адзінай мэце: высьветліць сэнс пражытага героем, падрахункаваць зробленае за трыццаць гадоў, каб адпушчаныя лёсам наступныя гады былі не загублены марна. Гэтым самакрытычным падыходам, у першую чаргу да сябе, аўтар і дасягае ўвагі чытача, робячы лягічную выснову, што праца — “адзіны спосаб лёсу не паддацца, адзіны спосаб да змаганьня з імі”.

    Нібы азарэньне, мільгае перад зрокам і розумам ўсьведамленьне сваёй фізычнай нявечнасьці, няспыннасьці часу, калі герой заклікае:

                                        Імгненьне, стой! —

                                                                    гукаю з-пад далоні;

                                        Грыміць, грыміць імгненьняў вадаспад,

                                        Тане слабы мой голас

                                                                              у прадоньні,

                                        Сэкунда — кропля,

                                                                          сто сэкунд — ручай,

                                        Гадзіна — Сьвіслач, суткі — Ніягара...

    Але якім бы кароткім ні было жыцьцё, як бы ні ляцелі гадзіны,

                                        Ды як бы наш ні скарачалі

                                                                                       век

                                        Імкненьні нашы і ўчынкі нашы,

                                        Не памяняю іх я, чалавек,

                                        На сон двухсотгадовы

                                                                               чарапашы.

    Гэтая думка — своеасаблівы ляйтматыў паэмы, у якой сьцьвярджаецца вечнасьць чалавека, бо нават і тады, калі ён адыходзіць з жыцьця, застаюцца “пароходы, строчки и другие добрые дела”, застаецца “Жыцьця працяг” — дзеці. Не выпадкова ў фінале паэмы герой твора вядзе размову са сваім сынам, наказваючы яму:

                                        Каб ты ў стагодзьдзя новага

                                                                                     прасьцяг

                                        Ішоў пад бацькавым суровым

                                                                                           сьцягам,

                                        Мой любы сын, жыцьця майго працяг,

                                        Будзь на зямлі душы маёй

                                                                                      працягам!

    Твор гэты, несумненна, дасягненьне паэта. Тым больш прыкра, калі ў паэме сустракаюцца дзе-нідзе занадта не паэтычныя натуралізмы, тыпу: “Я хлеб скубу” альбо “дні свае ператрасаючы, нібы анучы”...

    Вершы ў кнізе пададзены ў двух цыклах “Усход” і “Захад”. Трэба заўважыць, што яны, не сымбалізуючы назвы геаграфічных напрамкаў сьвету, падказаны паэту самой рэальнасьцю, яго знаходжаньнем далёка ад Беларусі, дзе можна хадзіць “да камароў у госьці па купінах кашлатых, па травах і вадзе ў тундру векавую, дзе мамантавы косьці сурова ледзянеюць у вечнай мерзлаце”.

    Не экзотыка поўначы вызначае асаблівасьці вершаў паэта, а ўдумлівыя адносіны да прозы жыцьця, калі ў палярных умовах людзі рады вестцы з родных мясьцін, калі без какецтва сьвяткуюць палярныя СМУ такую падзею, як дастаўка з поўдня піва (“Сьвяткуйце, палярныя СМУ!”) Амаль за кожным вершам адчуваецца пэўны імпульс, які садзейнічаў узьнікненьню твора. Вершам I. Ласкова ўласьцівы структурная цэласнасьць і трапнасьць дэталей, якія, па-мойму, выклікаюцца багатым запасам назіраньняў і ўяўленьняў. Чалавечы вопыт адыгрывае рашаючую ролю, ў мастацкім асэнсаваньні рэчаіснасьці, але пры ўмове, калі за ім стаіць тонкі і шчыры мастак, які не парушае жыцьцёвых прапорцый, не зводзіць да фарсу матэрыял сапраўднасьці.

    Арганізаванасьцю жыцьцёвага матэрыялу, вобразнай гарманічнасьцю адлюстраваньня сьвету вызначаюцца лепшыя вершы I. Ласкова. Цікавая дэталь — усе вершы, за выключэньнем двух, не маюць назваў. Вершы “пад зорачкамі” ў сёньняшняй паэзіі — не навіна. Гэта даўняя зьява, якая стала ў лірыцы традыцыйнай, прымушае думаць аб тым; што не заўсёды варта навешваць на лірычны твор шыльду, рэглямэнтуючы яго пэўнай назвай. Усьведамляючы дыскусійнасьць гэтага погляду і не абсалютызуючы яго, хочацца сказаць, што ў рэцэнзуемым зборніку “безназоўны” прынцып зьяўляецца арганічным і таму апраўданым. Аўтар не імкнецца называць нават такія вершы, дзе, здаецца, назвы просяцца самі (напрыклад, вершы “Дажджы, дажджы, на поўначы дажджы...”, “Скажу вам шчыра...”, “Ружовы дым цвіце увысь...”, “Хацеў бы я на схіле дзён...” і г. д.). Такі падыход я апраўдваю тым меркаваньнем, што зьмест лірычнага верша, часам значна шырэй самой назвы, якая можа іншы раз звужаць, кананізаваць аўтарскую задуму.

    Услаўленьне надзённага, незвычайнага ў звычайным, разуменьне дыялектыкі душы, падыход да чалавека не з касьмічных, завоблачных вышынь, калі ўсё здаецца мікраскапічным, а з пазыцыі; зямных вышынь, зьяўляецца характэрнай рысай паэта.

                                        Як мала ўсё ж такі трэба,

                                        Каб жыць чалавеку ўсмак:

                                        Кус хлеба, ды чыстае неба,

                                        Ды нечага добрага знак...

    Менавіта такім добрым знакам адзначаны лепшыя вершы кнігі.

    Але ці ўсё ў I. Ласкова выклікае задавальненьне? Не. Некаторыя з вершаў мне здаюцца крыху літаратурнымі, безаблічнымі (“Рабое сонца, раўнадушны бог...”, “Ты узьляцела на няўмольным самалёце...”. “Калі ўзмахнуў Манчары батыёй...”), некаторыя — расьцягнутымі (“Ты на адным, я на другім...”, “Кожным раньнем дакладна а пятай гадзіне...”). некаторыя — манернымі (“Я слоў мудрагелістых сам выдумляць не імкнуся...”, “Даруй, Шапэн што музыку не слухаў...”, “Хлопец латку ў выглядзе сэрца..”).

    Верыцца, што паэт, які пільна ўглядаецца ў сёньняшні дзень, кажучы яго словамі “не згубіць ні кропелькі быцьця” на шляхах, якія “яшчэ не адабрала сонца”.

--------------------------------

    І. Ласкоў. “Кружное лета”. - Вершы. Мінск. “Мастацкая літаратура”. 1970.

    /Літаратура і мастацтва. Мінск. 16 жніўня 1974. С. 5./