ЎЎЎ 1. Іван Ласкоў. На падводных крылах. Аповесьці. Ч. 1. Тэлебаявік. Сэрыя 1-2. "Кальвіна". 2015.

                                                         НА  ПАДВОДНЫХ  КРЫЛАХ

                                       (Тэлевізійны шматсэрыйны непрафэсійны баявік)

                                                                                        Сябрам маім, капітанам —

                                                          з пажаданьнем ляцець на надводных крылах,

                                                                         не сустракаючы падводных камянёў

                                                                                                                           Качкін

                                         [Аўтар цалкам і поўнасьцю далучаецца да гэтага пажаданьня]

                                                                Для таго, каб ісьці па падводных крылах,

                                                                                                патрэбна магутнасьць

                                                                           не меней за дзевяцьсот конскіх сіл.

                                                                           З крылатых выразаў рубк-кампаніі

                                          [Рубк-кампаніяй завецца кампанія (да дзесяці асоб), што за

                                            адсутнасьцю кают-кампаніі зьбіраецца патравіць у рубцы

                                                                                         (з тлумачэньняў рубк-кампаніі)]

      *

                                                                   СЭРЫЯ ПЕРШАЯ

    Вецер чатыры балы. Мароз пяцьдзесят градусаў. Птушкі замярзаюць на лёце! З рачнога вакзала выходзіць чалавек у шапцы з крабам. Гэта я, капітан Качкін.

    Я іду і сплю. Я ўзімку сплю і ля пірса, і ў дрэйфе. Лета не спаў. Восень не спаў. Іду і сплю.

    Я прачынаюся толькі тут, на пачатку шасьцікэмэвага [Кэмэ — кілямэтар (км). Начытаўся Качкін тэхнічнай літаратуры. (Аўтар.)] апэндыкса, што завецца ў нас каналам. Затон гэты штучны: з былой пратокі. Вунь яна, дамба! Хрыбет дагістарычнага кіта. У сакавіку караеды на ёй лыжы ламаюць.

    Вецер чатыры балы. Мароз шэсьцьдзесят градусаў. Плявок на лёце замярзае! З пірса спускаецца чалавек у шапцы з крабам. Гэта я, капітал Качкін.

    Тут, на трох баржах, злучаных трапамі, увесь кукуйскі ракетны флёт. Толькі дзьвюх “Ракет” няма: маёй і яго. Мая сюды не дайшла праз лёд. На СП-848 яна! Крыху за портам. Яго — на выйсьці з канала. Стаіць па пяску, надзейна. Няма аўтакрана такога, каб “Ракету” зубамі, паноску нібы, падняў і панёс. А краны партальныя бегаць яшчэ не прывучаны.

    Толькі ракетнаму флёту гонар такі — на баржах. як на канапах. Усё астатняе ў порце кілямі дно арэ: зімой у канале вады — на глыток мінозе.

    Мне тры гэтыя баржы здаюцца адзінай ракетаматкай. Ці нават ракетай-носьбітам, што на арбіту выводзіць дзесяць за раз спадарожнікаў. Вось сагрэецца сьвет, шугане ў канал каламутная Лена, “Пуск!” — прахрыпіць Шулей, цыгарэту прыдушыць, як націскаюць кнопку. І паляцім у розныя бакі: хто ў Хандыгу, хто ў Алёкму, тройка ў Соцінцы, “Мэтэор” на Сангар. А некаму выпадзе і Вілюй. Ляці і ляці да ледаставу.

    Ах ты чорт! Не націсьне болей Шулей ракетную кнопку.

    Вецер чатыры балы. Мароз семдзесят градусаў. Плявок замярзае ў роце! На СП-848 узыходзіць чалавек у шапцы з крабам. Гэта я, капітан Качкін.

    Трап, бы на касмадроме, у неба ідзе — да рубкі маёй двухсоткі. Вышыня “Ракеты” без рубкі — чатыры мэ пяцьдзесят два [Мэ —відаць, мэтар (м). А пяцьдзесят два? Сантымэтры, ці што? (Аўтар.)]. Не, у рубку я не налезу. Што я не бачыў там? Ды і зачахлёная яна.

    Зьнізу “Ракета” мне цікавейшая. Гэта — не кожны дзень: спадыспаду судна мацаць.

    Крылы. Вось яны, крылы. Тая самая прыдумка, што выправіла нас у палёт. Нас — капітанаў. Хто мы былі да “Ракет”? Поўзалі мы без крылаў.

    Эх ты, старэнькая ты мая, дваццаць шэсьць мэ цэлых, сотых — восемдзесят дзевяць! [Вось табе маеш! Выходзіць, і “пяцьдзесят два” — не сантымэтры, а сотыя мэтра? (Аўтар.)] Ты ўшыркі пяць і адна сотая. Вінт шасьцілопасны — бронзавы твой. Усю я цябе без “Рэгістра” [“Рэгістар” — гэта такая кніга, накшталт бугальтарскай, у якой усё сказана пра тую “Ракету”, на якой канкрэтны “Рэгістар” трымаюць. Яшчэ “рэгістрам” ракетчыкі завуць чалавека, які штогод правярае “Ракеты” і вынікі праверкі запісвае ў тую кнігу. (З назіраньняў аўтара.)], на памяць ведаю. Дзюралевая ты мая, з трохмілімэтроўкі! Ляснуць цябе як сьлед — бляшанкай скамечысься. Вунь на носе дзюрка! Кожную вясну лаплю, і кожнае лета хто-небудзь зноў праткне. То свой брат ракетчык, то катэр паганы.

    Дзюрка на носе тваім, затое вясёлка заўжды за кармой. Во ляціш ты на крылах, каханачка. Во сама ты з дзюралю, а крылы ў цябе — сталёвыя.

    Марка сталі тваёй — ІХІ8Н9Т. Хрому адзін, васемнаццаць нікелю, дзевяць тытану працэнтаў [Добра, расшыфраваў хаця. Прачытаць немагчыма, не тое што зразумець. (Аўтар.)]. Во якая сталь! Легіраваная, паліраваная. Нож нажом! Два гады назад пад крыло тапляк у два бярэма трапіў. Перасекла! Бы халадзец.

    Кармавое крыло — як дошка. А на што насавое падобна? Штосьці такое знаёмае... такое знаёмае... Маці родная! Гэта ж шаўрон. Я ж іх у мораходцы тры штукі па рукаве насіў.

    На “Мэтэоры” таксама шаўрон, толькі такі даўжэзны, што ўжо не шаўрон, а клін жураўліны. Не дзіва! Два вінты ў яго, у “Мэтэора”.

    На “Усходзе” яшчэ навіна. Там нібыта крылы разам са сьпінкай высеклі з чайкі ды распасьцерлі. Разумна скумекалі! Корпус — “Ракеты”, матор — “Ракеты”, а на дзесятак больш пасажыраў.

    А на “Марусьцы” як мы “Беларусь” завём? З памяці вон, а паглядзець нельга: абламалі сёлета крылы “Марусьцы”. На дрывах стаіць.

    Зазубіны гэтыя адшліфуем, нулёвачкай навядзём бляск. Бо шчарбіна кожная мэтраў сотню ў гадзіну здымае. Як за нядбайнасьць падатак.

    Пералашчым, родная, не турбуйся. Усю пералашчым, не толькі крылы.

    Досыць. Вецер чатыры балы... Спаць.

    Я ўзыду па другі паверх вакзала, у гасьцінічны калідор. Побач з пакоем маім — тэлевізарны. Сяду я на крэсла, выцягну ногі і — пасплю. Спатыкнецца аб ногі мае сусед Стучаеў — мэханік з дзьвесьце трэцяй і, як заўжды, кіне што-небудзь іранічнае: “Капітан! На якіх хвалях вас так загайдала? У моры белым ці, можа, чырвоным? Як сказаў бы сапёр Вадзічка, лепей кіно паглядзець!”

    Дзівак. Што мне тое кіно, хай сабе шматсэрыйнае.

    Хто паказвае тое кіно, якое хачу ўбачыць?

    Дзе яно — пра скарасныя судны? Пра іх гераічныя экіпажы? Дзе кіно пра Качкіна, капітана?

    Толькі ў маёй галаве!

    Я яго не складаю. Я ўспамінаю. Бо калі прайсьціся па ўсёй навігацыі, рэйс за рэйсам... Ракетны вэстэрн! Я хачу кіно пра капітана Качкіна. Ешце сабе тэлевізар. Я ўключаю свой рубільнік. Буду глядзець і абмацваць сябе, каб радавацца: жывы!

                                                                    РЭЙС ПЕРШЫ

                                                                          Да рэйса

    Кукуйскі час — чатыры гадзіны роўна. Вады — пад самы вакзал. “Ракета” гушкаецца, бы ў гамаку. З машыны выскоквае заклапочаны чалавек. Рукі — у масьле да локцяў. Гэта я, капітан Качкін.

    Ён дае нырца ў домік з вадой. Драіць далоні. Адзначае, што тут чыста і ўтульна. Потым ён зазірае ў домік з вадой для пасажыраў. Тут таксама чыста і ўтульна. Задаволена ўсьміхаецца капітан. Усё падабаецца сёньня яму. З яўнай радасьцю азірае ён белакалённы вакзал, аўтобусны прыпынак (яшчэ пусты), фантан (сухі ад нараджэньня). Выцірае памалу працоўны нот голай да локця рукой. На салярнага колеру скуры ледзь сінее плён юнацкіх роздумаў: “Нет в жызни полнава щастя”.

    Кукуйскі час — чатыры гадзіны трыццаць. З рубкі па ўнутраным трапе грыміць чалавек у кіцелі, цалкам гатовы да навігацыі.

    Ён уваходзіць чаканным крокам у пасажырскі салён. Капітана вітае ўвесь экіпаж:

    Капітан-дублёр, мэханік судна Петухоў А-Бэ.

    Капітан-дублёр, другі памочнік мэханіка Гусец А-Мэ.

    Рулявы-матарыст Корабаў Вэ.

    Рулявы-матарыст Фінікаў Э.

    Касір-праваднік Галя.

    Касір-праваднік Гуля.

    Капітан таксама вітае сваіх падначаленых. Яны прыйшлі на гадзіну пазьней за яго. Але сёньня лічыцца, што гэта ён прыйшоў на гадзіну раней за іх. Першы дзень навігацыі, першы рэйс! Сёньня няма падначаленых. Усе мы — адна сям’я, згодна з лёзунгам ФІДЭ.

    Я іду на нос, каб каманда сядзела да мяне тварам. Як шкада, што пасажырскія крэслы глядзяць ад буфэтнай стойкі, з-за якой капітан не супроць пакіраваць суднам.

    Вось яны ўсе перада мной — уся мая чалавечая наяўнасьць. Два матарысты — патрэбны тры. Дзьве правадніцы — і тут недабор. Кожная будзе старацца за паўтары. Каб атрымліваць паўтары зарплаты.

    Добра, хоць камсастаў укамплектаваны. Вось Андрэй Петухоў, безадмоўны мэханік. Дзесяць гадоў з ім ходзім.

    Вось Адам Гусец — наш мінулагодні стажор. Не п’е, не курыць.

    Адно слабое месца ў камандзе — матарыст Фінікаў.

    — Ну, паважныя таварышы і дарагія, віншую вас з першым рэйсам. Перад намі доўгая навігацыя...

    — А што там доўгага? Чатыры месяцы. Шэсьцьдзесят двухдзённых рэйсаў.

    Вось ізноў ён улез, перабіў капітана.

    — Фінікаў! Калі мы выканаем шэсьцьдзесят двухдзённых рэйсаў, нам Установа наша групавы помнік узьвядзе. Піжон!

    Сеў, настаўлены на месца. Захіхікаў, замоўк.

    — Новая навігацыя — новае жыцьцё. Увойдзем у новае жыцьцё з новымі думкамі. У каго ёсьць думкі?

    — У мяне.

    — Давай, Фінікаў.

    — Я наконт масла.

    — Масла? Давай.

    — Трэба ў плыўмагазын па масла зганяць.

    — Сядай! Сядаіі! Я думаў, душа твая нарэшце да матора павярнулася, а ты толькі пра свой трыбух... Думкі, думкі ў каго ёсьць?

    — У мяне.

    — Давай, Корабаў.

    — Прапаную з сёньняшняга дня зваць Эдзіка Фэдзікам.

    — Чаму?!

    — Азірніцеся. капітан.

    Я азіраюся і паміж вокнамі на сьвежай, толькі што намазанай, дэфіцытнай фарбе бачу форменнае хуліганства: “Ф. Эдзік. 30. V.”

    — Віцька! Язык адарву! — Гэта Фінікаў, зразумела.

    — Ціха! Прапанова прымаецца. Фэдзіку аўтограф зафарбаваць і не паўтараць.

    Бачу — Андрэй пасьмейваецца. Не атрымліваецца ўрачыстасьці! Што я, экіпаж сабраў, каб з рулявым-матарыстам лаяцца? Рулявы. Які з яго рулявы? Рулюем жа мы, капітаны! І матор не яго.

    — Есьць задума, арлы і галубкі. Адпрацаваць навігацыю так, каб ні сучка пі задзірынкі. Што, аднаму Лемзякову ва ўдарніках хадзіць? Чым я горшы за яго? Чым мэханік наш ад Масквіна адстаў? Ростам? У нашай машыне, як у касьмічным караблі, лепш ніжэйшым быць. А матарысты нашы? (Калі пра Фінікава забыць.) А правадніцы? Залатыя дзяўчаты!

    Закругляю пэрыяд, а сам: чаму гэта я Гусца прапусьціў? Чаму не збрахаў, што ён сто ачкоў наперад Благадацкаму дасьць? Ён жа так і лічыць. Не п’е, не курыць. Вунь надзьмуўся: бровы пад чуб папаўзьлі, а губы сьціснуў і уперад — як дзюбу гусак.

    — Тройку нам, канечне, не дагнаць — Літвінцаў сёлета, бач, пяцігодку скончыць. А дзьвесьце шэсьцьдзесят дзевятку паспрабуем. Абставім кудлатага! Ну, хто супроць? Маўчаньне — знак падпарадкаваньня.

    Капітан аглядае экіпаж зоркімі вачамі.

    — Загадваю: падцягнуцца. Фінікаву лапці-пантофлі свае замяніць на нармальныя тапачкі. Будзеш тапіць, як летась! Гулі, касіру-правадніку, сьпілаваць абцасы. “Ракета” не палі! (Елісейскія.) Кнігу скаргаў трымаць пад рукой, але не на паверхні. Хто павесіў голую над буфэтнай стойкай?

    — Яна ж у бікіні, — чырванее Гуля.

    — Голую перабазіраваць у спальны адсек. Сёньня ў рэйс на Хандыгу ідуць Качкін, Гусец, Фінікаў, Гуля. Пярэчаньні ёсьць? Галя — да пабачэньня. Гуля — да выкананьня перадстартавых абавязкаў. Я хацеў сказаць, перадрэйсавых. Мужчын папрашу застацца.

    Набіраю ў грудзі паветра:

    — Вось што, сябры. Абвяшчаю бязьлітасную барацьбу за чысьціню мовы. Мат-перамат канчаем.

    Аслупянелі. Вочы вылупілі. Нарэшце Андрэй:

    — Вось што доўгая зіма з чалавекам робіць. Гусец дзюбу расчыніў:

    — Як жа гэта выглядаць будзе?

    От жа гад. Не п’е, не курыць.

    Матарысты яшчэ маўчаць. Уяўляю, што скажуць. Выперадзіць! Не даць ачомацца!

    — Разумею, родныя. Цяжка! Амаль немагчыма. Сам сабе спачуваю! Ды трэба. Людзей возім! Пісьменных. Іншы раз дактароў навук. Ясна?

    Загулі, заварушыліся, адразу згадалі. Бо не так даўно і было, пад канец навігацыі леташняй. Сядзім гэта мы з Андрэем, рулюем, а ўжо адвячорак, і чорны такі, верасьнёвы. Я на рулі, а Андрэй біноклем буі шукае. Сорак пяты кэмэ. Паласатага чакаем. Няма. Паварот ёсьць, буя няма. Не ў тую пратоку пайшлі? Аж у пот абодвух. Урэшце Андрэй: “Вунь ён, наперадзе. Плыве!” Ну і выказаўся я, што гэта не буй, а... гм, і той, хто ставіў яго, таксама... гм, і той, хто з месца яго зьбіў, таксама гм. А сувязь суднавая чамусьці ўключаная была, і пайшлі мае “гм” у салён, а праз тыдзень які чытаем пра гэта ўсё ў “Кукуйскім водніку”. Ну і ну: пасажыраў дзесяць везьлі, і з тых дзесяці — два філялягічныя дактары.

    — Гэта што ж: ніводнага слоўка?

    — Такога — ніводнага!

    — Не... Гэта вы, капітан...

    — Гэта вы, Філімон Філімонавіч...

    — Гэта ж рота не разявай!

    — Камсастаў як хоча, а я, рабочы кляс...

    — Ціха, рабочы кляс! Хто загадвае рота не разяваць? Бяром на ўзбраеньне эўфэмізмы.

    — Што за гародніна?

    — Тлумачу. Возьмем той самы выпадак. Каб сказаў я пра буй не “гм”, а, дапусьцім, графін, хто б мне што? Так і будзем. Хочацца ўрэзаць табе, што нехта “гм”, кажы: графін.

    — А чаму графін?

    — Не хочаш графін — прыдумай сваё. Толькі “гм” не кажы. У гэтым і заключаецца эўфэмізм. Ясна? Грубыя словы вырвем з коранем. Узяць гальюн. Заменім на домік з вадой. Як у “Тысячы і адной ночы”. Адпавядае. І нават прыгожа.

    Дайшло.

    — А як жа з выразамі, капітан? Трохпавярховымі. Га? Эўфэмізм да кожнага слова шукаць ці толькі да галоўнага?

    — Ні ў якім разе! Да трохпавярховых увогуле падыход іншы. Іх абрэвіятурай даём.

    Застагналі аж:

    — Гэта што за садавіна?

    Ну, растлумачыў.

    — I адкуль ты гэта выкапаў? — зьдзіўляецца верны мэханік.

    — Дактары філялёгіі падказалі!

    Кукуйскі час — пяць гадзін трыццаць. Прычал нумар два. Пасажыры “Ракеты-200” актыўна рыхтуюцца да пасадкі. Іх прыблізна дзевяноста, а “Ракета” бярэ пяцьдзесят восем. Так бывае, калі аэрапорт у Хандызе не прымае. Тыя, у каго няма білетаў, вераць, што паедуць, тыя, у каго білеты ёсьць, вераць не цалкам. Клапатлівыя мужы спрабуюць загадзя падсадзіць жанок на пасадачную пляцоўку. Яны вераць, што калі палавіна апынецца на судне, то ўдасца ўлезьці і самому. Група турыстаў на мускулістых руках нясе праз натоўп “Казанку”. Яны вераць, што ўгавораць капітана ўзяць іх разам з лодкай. Нехта прылізаны і прыгладжаны, трымаючы ў зубах ручку чамадана, ліхаманкава шнырыць у кішэнях.

    Ён згубіў білет, а можа, і не згубіў — пачакаем канца пошукаў.

    Усе яны воклічамі сустракаюць кожны рух на “Ракеце-200”, што стаіць насупраць, прышвартаваная да баржы-ракетаматкі.

    Маўчаць адны прычальныя кнэхты, бо ведаюць: як ні прывязвай “Ракету” да сябе, усё роўна ўзьнімецца і паляціць.

    Пяць гадзін трыццаць адна. І вось капітан, а за ім капітан-дублёр кіруюцца да рубкі.

    — Несур’ёзна гэта, Філімонавіч, — папікае раптам Гусец.

    — Што несур’ёзна?

    — Ну, маскіроўка слоўная ваша. Не дасьць эфэкту.

    — Чаму?

    — Матарыста графінам хіба дапячэш? Ды і наогул. Па-дзіцячаму неяк. Далібог, па-дзіцячаму.

    — Ведаеш, Гусец, як малпа чалавекам стала?

    — ?

    — Узяла ды засьмяялася. А тая, што мымрай была, так малпай і засталася.

    А ў рубцы наш камсастаў чакае сюрпрыз.

    — Тэ-тэ-мэ [Кэмэ — кілямэтар, мэ—мэтар, а тэ-тэ-мэ? Трыццаць тры мэтры? (Аўтар.)]. Ды тут не рубка, а рубк-кампанія! — усклікаю я.

    — Вазьмі, капітан. Не пашкадуеш! — робіць выгляд, што просіцца, Карамыслаў.

    Паспрабуй не ўзяць! Ведаем, ведаем — танкер яго на Алдане сеў, ніяк не зьнімецца з мелі. За прадуктам, відаць, у горад катаўся. І Пятровіч — з гравійнага ўчастка майстар:

    — Вазьмі!

    Курдутаўскі матарыст былы — на плыўкран перавёўся. Ные цяпер:

    — Вазьмі! — А дзе той кран, сам не ведае. Шкіпэр яшчэ з Дыгдала:

    — Вазьмі!

    Адзін маўчыць.

    — А вы?

    — Парыбачыць, з дазволу вашага.

    Валосікі дыбарам, акуляры, як фары... [Ну, Качкін, пачакай! (Аўтар.)] Аўтар!

                                                       Сёе-тое пра аўтара

                                           (З усякай усячыны рубк-кампаніі)

    — Першы на востраве яго забыў Юрка Молакаў. Ох і навыдумляў жа пасьля! У сваё апраўданьне. Быццам начальства вёз, рулі заклінавала і ўвогуле “Ракета” танула. Другім не забраў Кілько. Таксама прыдумаў нешта такое. Ну, а пасьля наш рыбалоў прывык і больш не пытаецца, што і чаму.

    — Калі міма майго акна а палове пятай ідзе мужычок з рукзаком па плячах, вядром у правай руцэ і палаткай у левай. я адразу думаю: хто на Хандыгу сёньня?

    — Трэці год возім — хоць бы радок пра ракетчыкаў! Мо і не аўтар зусім, а браканьер?

    — А ўсё ж прыемна. Свой чалавек у літаратуры.

    — Калі трэба, я і білет магу ўзяць.— не без робленай наіўнасьці абвяшчае аўтар.

    — Хочаце, каб мы давялі да касьмічнага сабекошт вашай рыбы? На такое злачынства ракетчыкі не пойдуць. Ды і няма білетаў на востраў ваш!

    “Вецер не дзьме і рубка бітком, — думае капітан. — Што яшчэ ад жыцьця возьмеш? Гэтага ні за якія білеты не купіш!”

    Кукуйскі час шэсьць гадзін роўна. Ад прычала нумар два з бадзёрай машыннай песьняй аддзяляецца “Ракета-200”. За штурвалам беласьнежнай прыгажуні кваліфікаваны. спрактыкаваны і карэктны капітан Качкін. Яго ракетны стаж дванаццаць навігацый. Пасажыры крылатага судна могуць быць у поўнай упэўненасьці, што прыбудуць на месца прызначэньня.

    Краны “Ганц” грузавога раёна салютуюць “Ракеце-200” узьнятымі стрэламі.

                                                                          Туды

    Тэмпэратура вады на ўваходзе пяцьдзесят пяць, масла — сорак. Вінт: абароты ў мінуту — восемсот пяцьдзесят. Жалезнай рукой у поўнай згодзе з “Рэгістрам” узьнімае “Ракету” на крылы капітан.

    Бум! Бум! Тут, ля порта, як на ўхабінах - на хвалях, паднятых іншымі суднамі.

    І вось ужо стракаты буй за транцавай кармой, а перад клінападобным носам — неверагодная прастора майска-чэрвенскай вады.

    А насустрач, на чорнай, як катафалк, баржы вязуць белакрылую, як анёл, “Ракету”. На рубцы ў блакітным коле яшчэ ў Кукуйску не бачаны нумар — “300”.

    — Што за такая? Адкуль? — з-пад рукі ў капітана хапае бінокль Карамыслаў. — Першы дзень навігацыі — і ўжо не сваім ходам?

    — “Ракета” ў парадку, — паблажліва дакладвае рубк-кампаніі Гусец. — Дастаўлена на Лену Паўночным марскім шляхам у кастрычніку мінулага года. На адстоі знаходзілася ў Сангары.

    — Новая ці падлатаная?

    — Амаль што новая. Дзьве навігацыі за кармой, — аднекуль ведае ўсё Гусец. І сьлізгае па вуснах яго нематываваная быццам бы ўсьмешка.

    — Кладзіся спаць. Сківіцу выкруціш, — аддае сяброўскае распараджэньне капітан. За яго сьпінай дублёр Гусец здымае кіцель з чатырма нашыўкамі на кожным рукаве. Кіцель яго волас у волас капітанскі. Адна розьніца: дублёрскаму кіцелю другі год, а капітанскаму — пяты. Гусец акуратна вешае кіцель у жалезную шафку. Жоўтая форменная кашуля яго волас у волас капітанская. Адна розьніца: капітан закасвае рукавы да локцяў, дублёр гэтага ніколі не робіць. Яго рукавы як з атэлье: адпрасаваны па ўсёй даўжыні. Гусец акуратна вешае кашулю ў шафку. Здымае форменныя штаны. Штаны яго волас у волас капітанскія. Адна розьніца: капітан...

    — Глядзі, глядзі! — не дае дапараўнаць Карамыслаў. — Якое багацьце хавалася пад казённай тканінай! Дзе ты плаўкі свае адарваў, Адам?

    — Як яшчэ і багацьце, што яны прыкрываюць, вартае іх, дык ты ж не мужчына, а скарб!

    — Сьмейцеся, безбілетнікі! — Гусец стрымгалоў нацягвае трыко і кідаецца пад шкляны каўпак, па спальнае месца. — Рэвізораў па вас няма!

    — Ты скажы: дзе даюць? Пехатой пабягу!

    — Калі ў дублёра такое хараство, то што павінна быць у капітана?

    — Хто на ракетным флёце не ведае. У Філімонавіча, як у Хоміча, — устаўляе свае тры грошы былы курдутаўскі матарыст.

    — Тэ-тэ-мэ! — неадкладна рэагуе капітан. — Міма крана пасаджу. Што табе вядома пра Хоміча? Бачыў ты, якія мячы ён у сваіх трусах лавіў? А я адзін раз бачыў.

    Вурчыць матор, як належыць, і мільгаюць кэмэ за кэмэ.

    Васемнаццаты. Зьлева — геамэтрыя каменных, трыганамэтрыя драўляных. Белыя каструлькі нафтасховішча, суднарамонтна-суднабудаўнічы — Жатай. Гэты пас [Гэты пас — не футбольны. Здаецца, пасёлак. (Аўтар.)] для нас заўсёды левы, у які бок ні бяжым. Бо на левым беразе ён.

                                                                     Права і лева

                                                         (З парадоксаў рубк-кампаніі)

    Вось, знач, прыехаў я ў Астрахань на стажыроўку. Выходзім у рэйс па Волзе. Адвалілі — мне капітан: “Сядай!” Я сядаю за руль, дрыжу, бо не руляваньне гэта, а слалам! Там СП, там СТ, там РТ, там РТТ [СП, СТ, РТ, РТТ — судны. Якія — Качкін ведае. Спадзяюся, вытлумачыць дзе-небудзь. (Аўтар.)]. Знач, рулюю, а капітан як раўне: ты куды, такую тваю, за буй вернеш? На бераг захацеў? І яшчэ некалькі слоў, паўтараць не будзем. Я, знач: чырвоны! Ён жа чырвоны! Правільна. капітан гудзе, чырвоны, і трымайся між ім і белым. Я зір-зір, а белы — мама родная, справа!

    Выправіў курс: “Так, знач, у вас! А ў нас на Лене лсвы белы, правы — чырвоны”. Ён на мяне, як на палена: “І ў нас так”. — “Як так, калі вунь ён, белы, справа, а зьлева — чырвоны!” “Ты што — у школе не вучыўся? Не ведаеш, куды Волга цячэ? Ану, паўтары: “Волга ўпадае ў Касьпійскае мора”. Тут у маіх мазгах заслонка раз! — і адвалілася. Хоць і на поўнач ідзём, а супроць цячэньня!

    Розумам зразумеў, а прывыкнуць усё роўна не мог: прычальваў па-дзікаму.

    У Жатаі для нас прыпынку няма, хоць гэта і найвялікшы пас на ўсім маршруце. Большы за самую Хандыгу!

    — Капітан, ты сьнедаў? — закідае вуду Карамыслаў. На ўвесь экіпаж харчы вязе, багаты сёньня.

    — А ты калі-небудзь сьнедаў да шостай?

    — Дык, можа, пасьнедаем?

    — Тэ-тэ-мэ! Не руш традыцыю. Толькі пасьля Маяка!

    — Нешта я на іншых “Ракетах” пра такую традыцыю не чуў.

    — У кожнага судна свае традыцыі!

    Трыццаць сёмы кэмэ. Справа — поўны поплаў вады. Чырвоны Маяк: ні сэ [Ці не сяло? Трэба спытаць Качкіна. (Аўгар.)], ні пас. Проста прыстань. Не наша. Сірата ДМ-12 [Д — дэбаркадэр, а М? Трэба спытаць. (Аўтар.)] матляецца пасярод хваль, прывязаны за лазовы віхор. Ніхто на яго не ўзыдзе ні сёньня, ні заўтра.

    — Філімонавіч, чаму ў тваёй рубцы століка няма? У Галубцова ёсьць, у Савіна ёсьць, у Карніенкі ёсьць...

    — Люка ў іх затое няма. У машыну верхам, даўгой дарогаю ходзяць.

    — А чаму на тваёй люк? І на дзьвесьце другой, і на дзьвесьце тройцы...

    — Нашы “Ракеты” найлепшыя. Экспартны варыянт.

    — Экспартны?! А чаму ж ты на ёй сядзіш?

    — Не спадабалася нечым капіталістам. У іх жа ведаеш як: драпінку дзе-небудзь у галь... у доміку з вадой знойдуць і бракуюць.

    — Выходзіць, твая бракаваная?

    — Жонка ў цябе бракаваная! Бачыш — з машынай сувязь прамая.

    — Ну, то давай за “Ракету-200”!

    Перад носам “Ракеты” з рачной сінявы вынырвае русалка ў белым халаце са злавеснай прабіркай у руках. Вынырвае — і тут жа тоне: з ёй капітан сустрэнецца толькі заўтра вечарам, калі вернецца з Хандыгі.

    — Не руш традыцыю! Тэ-тэ-мэ. Пад Кангаласкім каменем!

    Сорак пяты кэмэ. Злева — шэра-бура-малінавае відовішча вышынёй сто мэ шэсьцьдзесят (паводле неправеранага тропа рулявога-матарыста Фінікава). Шэра — там, дзе проста гара. Бура — там, дзе выходзіць вугаль. Малінавае — там, дзе цьвіце шыпшына.

    І над макаўкай касіра-правадніка, што паціху дрэмле сабе за буфэтнай стойкай, па ўнутранай сувязі гучыць:

    — Гурок капітану!

    Вінт: абароты ў мінуту — тысяча пяцьсот. Глыбіня пагружэньня: насавое крыло — сем, кармавое — дванаццаць сэмэ.

    Капітан, дублёра штурхнуць? Долю сваю прасьпіць.

    — Бескарысна! Не курыць. Тэ-тэ-мэ!

    — Што ты сёньня лаесься нейк не па-руску?

    — А я не рускі і ёсьць.

    — З якіх часоў?

    — Ад нараджэньня. Хочаш, пашпарт пакажу?

    — Ды кінь ты, Качкін! Імя сваё ўспомні. Сам Ахламон, бацька Ахламон, і кажаш — француз?

    — А што, сярод беларусаў ахламонаў не бывае? Тэ-тэ-мэ!

    — Іх там Халімонамі завуць, — прыходзіць на дапамогу аўтар. Вось не чакаў!

    Шэсьцьдзесят сёмы кэмэ. Паварот на ракетны Кландайк — Соцінцы. Карніенка аднойчы за дзень тут дзьве тысячы рэ назьбіраў. Колькі ж ён білетабральнікаў перавёз, калі ад Соцінцаў да Кукуйска тры рэ шэсьцьдзесят (дарослы)?

    Нам на Кландайк не дарога. Прама ідзём.

    А паэт-браканьср з прыяцельскай ухмылкай (шэсьць на дзевяць) ладкуецца побач на адкідной прыступцы. Балоневым локцем цішком прачыняе дзьверцы — парыцца ў плашчы. Можа б, і зьняў, ды забыць баіцца. Сонца смаліць аўтару ў вочы. Круглыя зайцы ад акуляраў сюд-туд па рубцы.

    — Дык гэта вы з Гомеля? — пачынае допыт.

    — Гарбачоў з Гомеля. Ды Біцура з тых жа мясьцін. Шчэ Кілько быў — паехаў.

                                                             Хто мы і адкуль?

                                              (З анкетных дадзеных рубк-кампаніі)

    Адкуль мы тут усе ўзяліся — прозьвішчы не падкажуць. Карніенку і Каваленку ўзяць. Думаеш, з Кіева? Дзе там! Адзін з Растова, другі з Ташкента. Стучаеў гаркаўчанін, а сюды з Малдавіі прыехаў.

    — Я з Асятрова. Сыбірскага вырабу, — не без ганарыстасьці ставіць кропкі пад “і” капітан.

    — Дзіўны пункт на карце, — не адстае. — Прыстань — Асятрова, чыгуначная станцыя — Лена, аэрапорт — Усьць-Кут.

    — Горад таксама Усьць-Кут.

    — З перасяленцаў, значыць?

    — Бацька ў трыццаць дзевятым завербаваўся. Таксама быў рачніком.

    — А я думаю: што мне такое знаёмае ў вашым прозьвішчы чуецца!

    — Яшчэ б, — шчэрыцца Качкін. — Такога марскога [“Качка” па-руску — гойданка] прозьвішча, як у мяне, ва ўсім параходзтве няма.

    — Марскога? Ці ж качка па моры бывае? Хутчэй балотная ці азёрная.

    — Сухапутны вы чалавек, таварыш паэт. Каб па балоце качка? Возера — тут пагадзіцца можна, але як возера — ну хаця б Байкал. Качка — гэта марское зьявішча.

    — Руская, капітан! А беларуская качка махае крыламі, селіцца на балотах і там жа выводзіць дзяцей.

    — Дзяцей? Качка выводзіць дзяцей?!

    — Як усякая птушка.

    — Птушка! А як выглядае?

    — Шыя доўгая, дзюба пляскатая, і па-француску картавіць: “Кра! Кра!”

    — Тэ-тэ-мэ!

    Капітан кідае штурвал і, як сапраўдная качка, паварочвае галаву на ўсе сто восемдзесят. На шчасьце, рубк-кампанія ўжо каля дваццаці мінут задаволена цмокае ў сьне.

    — Што ж гэта робіцца? Мэханік певень, дублёр — гусак, а капітан... Птушыны двор, а не “Ракета”! Ну, браток, за такія зьвесткі не здыму цябе заўтра з вострава!

    Несупынны пчаліны гул, нібыта над рубкай ляціць на мёд статысячны рой. Раптам гуд узрываецца — гэта ўрываецца зьнізу работа машыны. Калі падымаюць люк.

    — Ну і добра,— угаворвае сам сябе капітан. — Птушка дык птушка. Вадаплаўная ўсё ж!

    Бягуць насустрач плюшкінскія скупыя каралі буёў (па адным на мілю). На берагах і косах развальваюцца крыгі, як вязкі ледзяшоў. Як пачкі празрыстых лічыльных палачак.

    Невядомы [Па волі аўтара. (Каб на востраў лішнія не лезьлі.)] кэмэ. Ні права, ні лева: востраў. Мунхасыт [Невадар (якуцк.).] (па-ракетнаму — Аўтарсыт). Аўтар углядаецца з тугой у нованароджанае лазовае лісьце над каламуцьцю наводкі.

    — Даражэнькі ты наш,— зларадасна спачувае капітан, — дзе ж ты палатку паставіш? Дзе сухое палена знойдзеш?

    — Пераб’ёмся, — цэдзіць скрозь зубы аўтар.

    — А мо на Алдан паплывеш? Ведаю там адзін астравок. Наш Гусец з яго ры-ыбы возіць... Бочкамі!

    — Што ж я, два дні адно катацца буду? Сыдзеш пад вечар, а раніцай назад?

    Сто дзесяты кэмэ. Перавалка зьлева направа. Супраць сонца — чорны авал, як руіны Калізэя. Даўжыня — чатыры кэмэ шэсьцьсот (па карце). Толькі плямы падземнага лёду зьзяюць. І абвальваюцца, абвальваюцца, з гулам-плёскатам, з сасоньнікам, з неасьцярожным канём. Эх, шкада жывёліну!

    Гэта гара Пясчаная.

    Сто дваццаты кэмэ...

    — Фінікаў! Што твой былы калега крычаў, як адвалілі? Дзякаваў?

    — Не на той край высадзілі, крычаў.

    Дзьвесьце другі кэмэ. Алдан! Гравійны ўчастак. Далёка на поўначы, як алюмініевая нажоўка — сьнегавыя зубцы Верхаяньня.

    — Ну што, Фінікаў? Не крычаў Пятровіч, як адвалілі?

    — Крычаў. Рукзак не скінулі яму!

    — І як ён крычаў?

    — Поўным голасам і адкрытым тэкстам. Без усякай абрэвіятуры.

    — І гэта ўся падзяка? Эх! Рукзак... Рукзак на зваротным шляху скінем. Вось паслухай, Фінікаў. як людзі дзякаваць умеюць. Пазалетась, цябе яшчэ не было, сеў адзін да Алёкмы. З білетам, заўваж! У рубку папрасіўся: паглядзець. Ну, пасядзеў. Просіць кнігу скаргаў. У мяне вочы на лоб. Аднак даём. І што, ты думаеш, папісаў? Вершы! “Ляці, “Ракета”, як ракета...” Шкада, кніга скончылася якраз, новую прыйшлося завесьці.

                                                    Ляці. «Ракета», як ракета...

                                                  (з генэалёгіі рубк-кампаніі)

    — А чым мы не касманаўты? На ракетах лётаем. У нас і дублёры ёсьць. Сам Хруноў сказаў: “Хлопцы, вы такія ж ракетчыкі, як і мы”. Як гасьцяваў у нас, Галубцоў яго ў рыбу вёз. Ведаеце? Руляваў. Галубцоў той вахтавы журнал хавае. Спачатку: “Вахту здаў. Галубцоў”. — “Вахту прыняў. Хруноў”. Праз пяць мінут: “Вахту здаў. Хруноў”. — “Вахту прыняў. Галубцоў”.

    — Наша “Ракета” і спапяліцца ўмомант можа. Дзюралька — яна гарыць. Займаецца ад машыны. На хаду полымя ўперад ідзе. За сем сэкунд — ні вугольчыка. Анігіляцыя!

    — Ты куды, Фінікаў? Стой! Яшчэ адна гісторыя.

    — Пардон, капітан. У домік з вадой. Поўны графін вады!

    — Лапці не пагубляй!

    “А ўсё-такі, — думае [“Ці не занадта мала, — думаю я, — думае ў маім кіно капітан?” І сам адказваю: не занадта. Бо капітан улетку ўвогуле не думае. Няма калі. (Заўвага Качкіна.)] капітан.— у гэтага Фінікава ў галаве нешта ёсьць. Ужо засвоіў два эўфэмізмы. Глядзіш, і да абрэвіятур дарасьце”.

    Дзьвесьце трыццаць дзевяты кэмэ. Зьлева за вадой — ельнік, справа — ельнік за вадой. Між права і лева — ДМ-14: пасярод ракі. Такі на Алдане парадак: каля берага мелка, не падысьці. Дыгдал! Першы законны прыпынак.

    — Гэй. шкіпэр, прыбыў! Тэ-тэ-мэ. Злазь, чалку вазьмі!

    — Прыбягай. Філімонавіч, на выхадны. Рыбанём!

    — Калі ён будзе. выхадны... Гэта ў цябе нядзеля кожны дзень!

    Дзьвесьце восемдзесят дзевяты кэмэ. Зьлева за вадой — гара, справа — гара за вадой. Ні справа, ні зьлева — ДМ-15. Чэрыкцей! Другі законны прыпынак.

    — Адам! Слаўны ты хлопец, пакуль сьпіш, але капітан не тытанавы. Пяць гадзін носам штурвал клюе.

    Дублёр Гусец дысцыплінавана і выхавана. без пазяханьняў і буркатні ўстае са спальнага месца. Ён надзвычай дысцыплінаваны! Ніколі не сунецца пад руку: дай, маўляў, паруляваць. Як у гасьцях да стала! Толькі пасьля запрашэньня.

    Ён здымае трыко і надзявае штаны. Затым кашулю і форменны гальштук. Пасьля гэтага кіцель. За штурвал не апранутым па форме ён ніколі не сядзе.

    Капітан са зьвярыным рыкам кідаецца на пасьцель і засынае. Пасажыры гурмой падымаюцца на “Ракету”. Колькі б іх ні было, заўжды гурмой. Касір-праваднік Гуля ўважліва запамінае ўсіх, бо абілечваць будзе сама, у салёне. Як усё спакойна і мірна! Рулявы-матарыст Фінікаў босы, каб не згубіць пантофлі, ідзе па прывальным брусе да насавога канца. Плынь аберуч падхоплівае “Ракету” і нясе назад, у бок Кукуйска. Капітан-дублёр Гусец А-Мэ распраўляе плечы і бярэцца за рычаг абаротаў. Цеплаход на надводных крылах, як шалёны бык, вылятае з вады і на момант павісае ў паветры. Капітан Качкін, падпарадкоўваючыся сіле інэрцыі. узьлятае таксама. Звон недапітага [Менавіта “недапітага”. Ці ж бывае шкло “недабітым”? Або яно цэлае, або пабітае. (Заўвага Качкіна.)] шкла. якое цяпер можа лічыць дапітым. Адзін Карамыслаў ніякай сіле не падуладны і дрыхне, як дрыхнуў.

    — Такую тваю ммм... Тэ-тэ-мэ! Ты што робіш?

    — Як што? — не хавае крыўды Гусец. — Уводжу судна ў графік. На трыццаць дзьве мінуты позьнімся.

    — Уводзіш? Ты — уводзіш? — падымаецца па дыбкі капітан. — Значыць, я ад графіка адстаў, а ты ўводзіш? Ля дэбаркадэра на крылы падымаеш! На “Рэгістар” графін палажыў? Забыў, што “Ракета” кэмэ павінна ісьці на корпусе? Га? Гусак з сярэдняй адукацыяй...

    — Па-першае, — зноў не хавае крыўды Гусец, — хаця ў мяне адукацыя і сярэдняя, затое двайная: я скончыў два тэхнікумы. Па-другое, кожнае настаўленьне трэба ўспрымаць творча. Па-трэцяе, качкі не так ужо і далёка плаваюць ад гусакоў.

    Гэтак, значыць, спаў.

    — Ах ты! Ах! — не знаходзіць слоў капітан у сваёй не дзіравай кішэні. Ён энэргічна плюе пад ногі (у думках) і адпраўляецца далей ад Гусца — у спальны адсек.

    Тэлефонная будка. пакладзеная па бок — спальны адсек. Ні кэмэ, ні вады, ні ельнікаў. Капітан набіраецца сілы над голай прыгажуняй, перабазіраванай сюды з-за буфэтнай стойкі.

    Чатырыста дваццаты кэмэ. Бункербаза-15 [Бункербаза — гэта такое судна, якое стаіць на месцы і запраўляе іншыя налівам і маслам. (Назіраньне аўтара.)]. “Ракета”, як немаўля, прысмоктваецца да двух дойных саскоў тлустай пасудзіны. Ручаём струменіць саляр, сыта бурболіць масла. Капітан задаволена ўсьміхаецца: чуе і ў сьне!

                                                                   Што заліваць?

                                                 (3 сяброўскіх парад рубк-кампаніі)

    Залівай на ноч не жывот, а бакі. Бо іначай будзе, як з Кілько: заглух матор пасярод дарогі! Ён сюды, туды, з канца ў канец панэлі — усё на месцы! Паветра — сто, акумулятар — дванаццаць, рацыя, асьвятленьне, нават гадзіньнік — і той цікае! Заглух матор без адзінага званка... Аблаяў Кілько сыстэму сыгналізацыі, потым зірк у бак — мама родная, я ж не бункераваўся!

    Зноў у рубцы прымерваецца да рычага абаротаў Гусец. “Р-р-р!” — захліпаюцца абурэньнем дванаццаць цыліндраў дызэлю. Усё ў “Ракеце” катастрафічна сунецца да кармы: сьпіны пасажыраў (са сьпінкамі крэслаў), шклянкі на стойцы, шкарпэткі капітана (разам з нагамі). На шчасьце, на шляху шкарпэтак аказваецца пераборка.

    — Такую... Тэ-тэ-мэ! Рукі вырву, каб штаны расшпіліць не мог! — з такімі суровымі словамі капітан улятае ў рубку, дзе, як на троне, на рулявым крэсьле ўзвышаецца Гусец (мэ восемдзесят тры).

    — Злазь! Трэці раз я табе фокусьнічаць не дам!

    — Ка-алі ласка! Я ўжо сваё адседзеў. Рапартую: судна ў графіку! — дысцыплінавана ўстае і заціскае дзюбу Гусец.

    Першы рэйс заўжды так падрабязна запамінаеш! Нібыта Фэдзік цьвіком па сьвежай фарбе рэжа. Аднаго не ўспомню: дзе Карамыслава скінулі?

    І вось кэмэ шэсьцьсот сорак дзевяты. Хандыга!

                                                                          Там

    Пасажыры, поўныя шчасьця, бягуць праз ДМ-22 у родны раённы пас. Яны шчасьлівыя, што прыбылі “Ракетай”, бо ад аэрапорта да Хандыгі семдзесят кілямэтраў і не заўсёды ясна, як іх пераадолець.

    Капітан выходзіць з рубкі і навальваецца на парэнчу, па-бацькоўску гладзячы адмашку [Адмашка ні ад кога не адмахваецца. Гэта проста лямпачка, якую запальваюць, калі на шляху трапляецца іншае судна. (Назіраньне аўтара.)]:

    — Хандыга! Хандыга! Хандыга! — трыўмфуе ён.

    А тут Гусец.

    — Ну што? Мірыцца будзем ці біцца? — задзірыста пытае капітан (мэ шэсьцьдзесят сем).

    — А што, ёсьць неабходнасьць біцца? — з падхалімскай гатоўнасьцю мірыцца адказвае Гусец.

    У Хандызе — дзевятнаццаць роўна. Як у Кукуйску. За буфэтнай стойкай касір-праваднік Гуля. Перад стойкай — капітан Качкін, капітан-дублёр Гусец і рулявы-матарыст Фінікаў. На стойцы —чатыры талеркі з супам. Экіпаж “Ракеты” не без апэтыту адначасова абедае і вячэрае.

    — Ты з чаго баланду гатавала? — наступальна цікавіцца Фінікаў.

    — Тушонка... Шасьцяронкі... Мы ў сталовай дакладна так гатавалі. — трохі губляецца Гуля (першы ў жыцьці рэйс!).

    — А я думаў, шарыкападшыпнікі. З машынным маслам. Казаў жа я раніцай: у плыўмагазын...

    — Суп як суп, — абразае нягрэблівы капітан. — Сапраўдны флёцкі.

    — Я яшчэ бліны ўмею, — расьцьвітае ад ухвалы капітана Гуля.

    — Бліноў не трэба.

    — Чаму?

    — Калі ад “Ракеты” пахне блінамі, то гэта ўжо не “Ракета”, а камбуз на падводных крылах.

    — А я іх так люблю...

    — І я, — лісьліва цягне Фінікаў. Падлізваецца. Хоча, каб рэпліка яго наконт супу забылася найхутчэй.

    — А я дык качак паважаю. Хоць свойскіх, хоць дзікіх, — ляпае Гусец і з выклікам глядзіць на капітана.

    У Хандызе дваццаць адна роўна. У заспакоеную прыцемкамі ваду плюхаецца вядро: Гуля мые “Ракету”. Яна можа падтыкаць падол на любой вышыні: паглядваць няма каму. З машыны чутно падобнае да тэ-тэ-мэ дзелавітае бразгатаньне ключоў.

    — Бачыш, што робіцца? — грозна, як з бочкі, павучае капітан. — А ты машыну рвеш! Уся навігацыя паперадзе! Кожны дзень у салярцы купацца хочаш?

    — Кожны дзень у салярцы мэханік плавае ды капітан. А Міхайлавіч — згодна з графікам: адседзеў сваё за рулём — і дадому, — нагадвае леташняе Фінікаў.

    “Малайчына!” — зьдзіўляецца капітан.

    — Цыц, валасацік! Разам з пантофлямі выстаўлю! — гыркае выхаваны Гусец.

    Дваццаць тры гадзіны роўна. Неба без хмар, калі не лічыць камарыных. Можна не лічыць: аб’екты, якія патыхаюць саляркай, яны не атакуюць. Сонца зайшло-такі, але хутка ўзыдзе.

    Сьпіць Фінікаў у салёне на трох крэслах адразу, падпяўшы падлакотнікі. У спальнік залез, бо ноччу на вадзе горача не бывае. Пантофлі яго астываюць паволі па абодва бакі праходу.

    Дрэмле Гуля ў спальным адсеку, дрэмле чуйна (першы ў жыцьці рэйс!), бо яна адна на трох. Дурнічка! Ракетчыкі — не налётчыкі, дзяўчат не крыўдзяць.

    Капітан і дублёр разам, на тапчане ў рубцы. Так ахвота спаць, бы хтосьці вейкі суровай ніткай зашывае. А Гусец:

    — Несур’ёзны вы ўсё ж капітан, таварыш!

    “Ах ты! — думаю я.— Гусь сьвіньні не таварыш! — хачу абрэзаць, ды ў час асякаюся: гусак жа ён, выйдзе, што я... Тэ-тэ-мэ! Цікава: праўда лічыць ён, што сплю, ці прыкідваецца?”

    А ён сваё:

    — Не капітан, а падлетак!

    І быццам уздыхае.

— Гэта што ж: эўфэмізмы мае табе з раніцы спаць не даюць? — з капітанскай вытрымкай даю малы наперад. Нават баржу з тэ-тэ-мэ не чапляю.

    — Ды не,— дае ён малы назад.— Пра гэта я ўжо выказваўся.

    — А што яшчэ?

    — Ды я ўвогуле не пра вас,— дае ён поўны назад.

    — Не пра мяне? Хто ж тут яшчэ капітан? Стоп-машына. Маўчыць, бы сумеўся.

    — Дык чаму я падлетак? Што пахабшчыну выкараняю?

    — Лаянка дробязь. Ёсьць яна, няма — Амэрыка не загалосіць.

    — Як меней лаяцца будзем, ікне.

    — Давайце спаць, капітан.

    — Не, ты мне далажы: чаму падлетак?

    — Колькі мы сёньня безьбілетнікаў везьлі?

    — Якіх безьбілетнікаў?

    — У рубцы.

    — Фу ты, самадзейны рэвізор. Якія ж гэта безьбілетнікі? Гэта сябры. Свае. Рачнікі. За іх, не трымці, Шулей ганяць не стапе.

    — Ну, а каб не свае?

    — Чужыя? Ды чаго ж я іх у рубку пушчу?

    — Давайце спаць, Філімон Філімонавіч.

    Цьфу ты, зараза! Пуза дагары і хр-р-р, хр-р-р, як кныр, а капітан ляжы, думу думай. Што за намёкі? Не пускай у рубку нікога ці, наадварот, чужых пускай? Не пускаць — такога дурня на ракетным флёце не знойдзеш, бо сёньня ты не пусьціш, а заўтра цябе. Намякае з іх за білеты браць? Глупства! Паспрабуй Карамыславу заікніся: у пысу наплюе і ўсё роўна паедзе. А вось чужы... Як сто ахвотнікаў на пяцьдзесят восем месцаў... І заплоціць удвая, і білета не папросіць. Гэта што ж: каб я — рубкай калыміў? Ах ты, поскудзь!

    І сказаў жа, гад, і бы не сказаў. Зразумеў, што прапанова не праходзіць, і — шчоўк! Адключыўся. Дай-ка я цябе з іншага боку памацаю.

    — Адам!

    Хр-р-р...

    — Ты чаму з Установы на “Ракету” пайшоў?

    — Я ж казаў летась.

    — Забыўся я!

    — Ы-ых... Сумна ва Установе.

    — Не сумуюць жа там пяцьсот чалавек!

    — Суднавадзіцелю — сум.

    — А плоцяць?

    — Так сабе. Прыварку няма. Аклад адзін. Ды і той рахункаводзкі.

    Ага! Памалу, капітан, памалу...

    — Затое работы, кажуць, хоць загарай!

    — Што ж я, загараць на поўнач ехаў?

    — А што, за прываркам?

    Хр-р-р... Зноў завёў, паразыт.

    — Адам! Ты рыжых любіш?

    — Не вельмі. Рабыя звычайна. Праўда. гарачыя.

    — Я пра тых, што ў кішэні! Ёсьць у цябе да іх любоў?

    — Не.

    — Не? Сам жа сказаў, што дзеля прыварку на “Ракету” пайшоў!

    — Любові няма. Мара ёсьць. Ого! Цікава.

    — Мара?

    — Дамок узьвесьці мару, капітан. Такі... ведаеш, цацач-ны! Каб як цацка. Два паверхі, тэраска, мансардка... Садочак, само сабой. “Сама садзік я садзіла...”

    — На мерзлаце садок наўрад ці падымеш.

    На мерзлаце? У нас — мерзлата?

    — Га, ты, значыць, там жадаеш, на Гусьцоўшчыне сваёй. Так, так... І колькі ён каштаваць будзе, твой дамок?

    — Тут і загваздка ўся. Сьпяшацца трэба. Сёньня і дваццаці хопіць, а заўтра, глядзіш, з саракоўкай у бюджэт не ўвойдзеш.

    — Дзівосны ты, браце, рачнік! Жыцьцё марскімі мілямі мерыш? Ну, а навошта табе такія харомы?

    — Прыдадуцца. Дзецям, унукам, праўнукам... Гусьцоў багата і ёсьць, і будзе.

    — Ты ж яшчэ не жанаты.

    — Чаму? Трое дзяцей на дадзены момант.

    — Тэ-тэ-мэ! Аблавушыў... Тэ-тэ-мэ! Дзе ж яны ўсе? Раскіданы па гарадах?

    — Дома. Самой сабой!

    — На Гусьцоўшчыне?

    — На ёй.

    — А чаму не выпішаш?

    — Выдаткі занадтыя. Дзе сала дзешавейшае?

    — Ну... Ну... Аблавушыў... Калі ж ты жонку, эўфэмізмам кажучы, бункеруеш?

    — Узімку, само сабой. Я гэта таксама на ўвазе меў, як з Установы пераходзіў. У суднавадзіцеляў, лічы, двайны адпачынак: адгулы за навігацыю плюсуюцца.

    — А чаму ў тваім нашпарце чыста? Калі расьпісвацца будзеш?

    — Як малодшаму васемнаццаць стукне.

    — А чаму не раней?

    — Дарагі капітан, жанчына, якой не сьвецяць “паўднёвыя” [Так на Поўначы называюць алімэнты, у адрозьненьне ад “паўночных” — надбавак да асноўнай зарплаты. (Заўвага аўтара.)], у кусты ніколі не пойдзе.

    Вось гэта розум. Дзяржаўны! Мне б такую кемнасьць семнаццаць год назад.

                                                      Ордэр на новую кватэру

                                          (З статыстычных зводак рубк-кампаніі)

    Статыстыка не на нашу карысьць, таварышы суднавадзіцелі. З дзесяці “Ракет” усяго на адной алімэнтшчыкаў няма. А мы яшчэ праз дзень дома начуем. Ведаеце, што ў Асятрове робіцца? З дзьвюх з паловай тысяч плаўсастава тысяча восемсот паўднёвыя плоціць. За мінулую навігацыю яшчэ пятнаццаць капітанаў асірацела. З двухтыднёвага рэйса прыходзіш, адчыняеш дзьверы, а там — пуста: ні стала, ні зэдліка. Нібыта ордэр на новую кватэру атрымаў.

    — Адам!

    Хр-р-р...

    — Калі на крэйсэр замахнуўся. чаму на маторкі разьменьваесься? Дом у Кукуйску купіў, “Запарожац”...

    — Недзе ж трэба жыць, на нечым езьдзіць. Халупу — прыйдзе час — заганю. А машынёшка дзе хочаш лішняю не будзе.

    Ай жа гусак! Дзе ж ён дваццаць — сорак тысяч возьме? “Ракету” даіць сабраўся? Карову знайшоў.

    — Адам!

    Хр-р-р...

    — Што ты будзе рабіць. як капітанам станеш? У мяне тры талёны адкусяць, Андрэя на “Мэтэор” перакінуць... Га?

    — Навяду на судне парадак і без адзінай аварыі скончу навігацыю. Апошнім стану на адстой. Апошнім!

    Ох, капітан, не трусі талёнамі. Ох, мэханік, не давайся перакінуць! Узьвядзём заслон на шляху Гусьца на капітанскі мосьцік! (Не супакоімся тым, што на “Ракеце” мосьціка няма.) Не дапусьцім у рубку шчодрых безьбілетнікаў! Пазбавім будучыя накаленьні Гусьцоў дамка з садком! (Мо і меней іх стане.)

    Тэ-тэ-мэ, мулкаватая ў нас ляжанка. Круцісься, круцісься, то вінтом, то турбінай, а сон — як квартальная прэмія: ужо і блізка, вось яна! Бац — і ты на мелізьне без яе і талёна.

    А як засьнеш на хвілінку — Гусьцы, Гусьцы, Гусьцы, трыццаць тысяч Гусьцоў, і кожны новы жудасьнейшы.

    Эх, уласны б ложак двухспальны замест гэтага тапчана, ды ўласную гуску замест гэтага гусака... І нікуды не дзенесься ад насатага! Ну і кіно.

                                                                        Назад

    Кукуйскі час — пяць гадзін трыццаць. Хандыгскі — таксама. Капітан бярэцца за рэвэрс. На яго выдатным твары ніводнага сьледу начных кашмараў. Ён спакойны і засяроджаны, як заўсёды (амаль заўсёды). Пасажыры без страху ідуць па трапе. Яны ведаюць, што ўручаюць свае адзіныя жыцьці ў падзейныя рукі.

    Назад прыглядваесься да таго, што праспаў туды.

    Шасьцідзесяты ад Хандыгі [Нешта мала ў маім кіно прыроды. Падпусьцім трошкі, пакуль Гусец сьпіць. (Качкін.)]. Справа — заклятая сяброўка суднавадзіцеляў: Тампо. Як набярэцца вады праз край — вар’яцее, быццам вогненная тая вада. Гоніць гаці з вярхоўяў кожную паводку. Дзе, спытаесься, столькі драўніны бярэ? І дзелавой, і негатунковай? Беражы крылы, Качкін!

    Дзевяносты ад Хандыгі. Востраў! Улахан-Харыялах (вялікі яловы). Сапраўды, такі ўлахан, што нават па карце Якуціі ўбачыш — не толькі на нашай, карце рачной. Гэты яловы ў Алдане — як баран з рагамі ў бруху пітона. Не зразумець: праглынуў ці падавіўся.

    Левая пратока — несуднаходная. Памятай, Качкін!

    Сто дваццаты ад Хандыгі. Яшчэ адна славутасьць: Мамантавая гара. Стрыечная сястра Пясчанай (роднай лічыць нельга, бо бацькі розныя: у Пясчанай Лена, у Мамантавай Алдан). Даўжыня восем кэмэ пяцьсот (па карце), вышыня восемдзесят восем мэ восемдзесят (неправераны троп Фінікава).

    Схіл да вады — ніякага схілу: ідэальны пэрпэндыкуляр.

    Ну, трамплін! Каб на лыжах з яго, на той бераг бы пераляцеў.

    Бух, бух! Гэта Мамантавую паводка абрынае. Ювэлірна рулюй, Качкін!

    Сто дзевяносты ад Хандыгі (сьпіць Гусец!). Зьлева пас — хаты ў ялінах. Усьць-Тата.

    Носам у бераг, вінт не глушыць: падперці “Ракету”, каб не сасьлізнула. Фінікаў з грукатам звальвае трап, потым падымае канатам задні яго канец па борт. Дзяўчатам руку, гад, падае — старыя, маўляў, самі ўзьлезуць.

    — Фінікаў! Забясьпечыць пасадку шкіпэра Стручкова! — разносіцца над рэкамі Алданам і Татай грымотны радыёголас Качкіна.

    Шкіпэр Стручкоў спаць не любіць. Угнязьдзіўся побач на прыступцы, бінокль хоп! — глядзіць. Цешыцца.

    — Працуеш, Багылаеч?

    — Які там працуеш! Без дэбаркадэра. Прасіць еду! Чамуне гоняць!

    Глядзіць, цешыцца.

    — Жывеш, Багылаеч?

    — Які там жывеш! Без бабка. Шукаць еду!

    Сьмяецца.

    — А нашто табе?

    — Пажыві без бабка, сам зразумей.

    — Няма ў пасёлку?

    — Мне рускі бабка нада.

    Сьмяецца.

    — Свая не дагодзіць?

    — Рускі бабка бульба саджай, сьвіньня кармі. Якуцкі не ўмей.

    — Колькі год табе, Багылаеч?

    — Які там год! Нада бабка.

    — А ўсё-такі?

    — Адымі ад нынешні год той, каторы я раджайся.

    Люблю Стручкова! А тут Гусец:

    — Ба, дзед! Здароў, дзед! Ну і вочкі ў цябе. Далібог, коскі. Ты хоць ведаеш, што такое коска?

    — Гэта ў цябе вочкі! Як шчыліна ў скарбонцы,— дае Гусьцу капітан слоўную аплявуху.— А ў Стручкова вочы паляўнічага: прыжмураныя!

    І завальваецца адпачыць.

    Так мяняемся мы з Гусьцом некалькі разоў.

    І вось “Ракета” па дугападобнай траекторыі са стрыечнага Алдана вылятае ў родную Лену! Капітан не бачыць гэтага, але адчувае. І сон яго аж на пятнаццаць мінут робіцца з пункцірнага суцэльным.

    Не дае Гусец наспаць.

    — Ты чаму на корпус падаў?

    — Ды вунь, катэр махнуў чалавека ўзяць. Я і забраў.

    — Тэ-тэ-мэ!!! Гэта ж “Раптоўны”. Ты ведаеш, каго ўзяў?

    — Узяў маладога мужчыну. Спартыўны, падцягнуты. Можна сказаць, атлет.

    — Рыбнагляд гэта! Атлета знайшоў!  Ну, узяў дык узяў!

    — Вы ж таксама бераце.

    — Я — людзей бяру! Ты забыўся, што мы рыбака павінны зьняць?

    — Чаму забыўся? Гэта якраз і на ўвазе меў. Пападзецца — болей не будзе назаляць.

    — Тэ-тэ-мэ... Марш з рубкі!

    — Ка-алі ласка! — паціскае плячамі Гусец і падымае люк.

    Невядомы [Па волі капітана (няёмка).] кэмэ. Капітан праз бінокль пільна ўглядаецца ўдалеч, шукаючы між небам і вадой. Вада за апошнія суткі стала яшчэ бліжэйшай да неба, і між імі месца для вострава не засталося. Чырванее над хваляй адзін непагасны квадрат піраміды.

    — Фінікаў! Мічманку падай.

    — Навошта?

    — Каб было што зьняць.

    “Ракета-200” з уяўна прыспушчаным сьцягам і неракетнай хуткасьцю ідзе ўздоўж таго месца, дзе ўчора яшчэ быў крыху відзён аўтар.

    Невядомы кэмэ мінус пяць. Перавалка. У паўкрузе лазовых галін з вады выпінаецца курганок.

    — Хто гэта там, як заяц, скача? — не без неразуменьня пытаецца капітан.

    — Аўтар,— рапартуе Фінікаў, кладучы бінокль.

    — Жартачкі табе, тэ-тэ-мэ! Аўтар ужо басанож па патэльні бегае. А гэты ў ботах.

    — Глядзіце самі, — крыўдзіцца Фінікаў. Капітан хапае інструмэнт, што набліжае хутчэй за “Ракету”.

    — Тэ-тэ-мэ... Жывы! Але як ён сюды перабраўся?

    — Мо падручны плыўсродак скарыстаў? Дошку ці бервяно.

    — Ох, бервяно! Ты калі-небудзь бачыў, каб яно супроць цячэньня плыло?

    — А калі на адной дошцы сядзець, другой папіхацца...

    — Годзе балакаць. Рыхтуемся да апэрацыі “Аўтар”! Гулю сюды — бегма! Гуля! Твая задача адцягнуць увагу рыбнагляду. Ну, таго малайца, што з катэра сеў. Білет не браў яшчэ? Добра. Мыль карак, зубы загаворвай, круці мазгі... Цяпер твая задача, Фінікаў. Дзьверы з паўбака... Паўбака не ведаеш?! З носа ў салён — па ключ. Трапа не трэба — руку надасі. Рыбу хай на носе пакіне, а сам у рубку верхам. Ну!

    Капітан скідае абароты. Рашучы сыход з курсу. “Ввуў, ввуў», — вые раскручаны ўлева штурвал. Нос цеплахода тыкаецца ў бераг за два крокі да аўтара. Кароткая кансультацыя Фінікава. Бледнаваты аўтар караскаецца на палубу і хістаючыся ідзе да рубкі. Яму не падабаецца, што палуба без агараджэньня (фальшборта або парэнчаў).

    — Дзень добры ў хату! — ірве ён да сябе дзьверцы парэпанай ад вады і пяску рукой.

    Рэвэрс назад! Семсот пяцьдзесят абаротаў. Стоп! Рэвэрс уперад! Семсот пяцьдзесят. “Вуу, вуу”, — штурвал управа — як вэлясыпэднае кола: ручкі зьліваюцца з міжруччам. Восемсот... Тысяча... Тысяча пяцьсот. І курганок у вянку лазьняку далёка ззаду. Ніхто нічога не бачыў, а бачыў — нічога не зразумеў.

    — Як спачывалі? Клапы не кусалі? — інтэлігентна цікавіцца капітан.

    — Жуда! — шчасьліва рагоча аўтар. Ён шчасьлівы не таму, што без асалоды спаў, а што ўратаваўся. Але як ён фарсіраваў водную перашкоду? Што б прыдумаць такое, каб сам, без роспыту падзяліўся?

    — Што ж ты так дрэнна мех завязаў?

    — Які мех?

    — З асятрамі. Матарыст, распаўзьліся, кажа. Адзін у салён уваліўся. А там рыбнагляд.

    — Ага! — зразумеў нарэшце, што жарт. — Было б што завязваць!

    — Рэкордны ўлоў?

    — Паўпуда мірных, пуд драпежных. Карацей, ад таго самага вушы.

    — Ад графіна?

    — Чаму ад графіна? — зьдзіўляецца аўтар, не ўведзены яшчэ ў эўфэмізмы. — Ад асла. І ведаеце чаму? Я сышоў не на той востраў!

    — Не на той?

    — Абсалютна!

    — Чуеш. Фінікаў? Недапрацоўка ў нас. Аднаго не на той кран пасадзілі, другому — пераблыталі астравы. А як ты вызначыў, што востраў не той?

    — Ды як жа! Я, як толькі вы адышлі. паварочваюся — дзе знак? Няма знака! Быў жа летась, добра памятаю. Няма!

    — Якога знака?

    — Ды ўсюды іх па берагах і астравах! Зьнізу трохкутнік, зьверху квадрат.

    — Піраміда?

    — Магчыма.

    — Фінікаў, карту!

    “Цьфу ты, зараза! — думае капітан, разглядаючы сьвежую папраўку. — Сапраўды, з Мунхасыта зьнялі, на Пясчаны паставілі”.

    А ўжо кэмэ васьмідзесяты. Дома, лічы. Час пабалакаць з Кукуйскам.

    — Гаворыць “Ракета-200”! Выклікаю порт! Капітан рулюе адной рукой, бо другая запятая трубкай. Да таго ж і шнур, што злучае трубку з “Ліндай” [“Лінда” не дзяўчына, а рацыя, па якой “Ракета” зьвязваецца з портам. Не блытаць з “Камай” — тая служыць для сувязі з суднамі. (З блякнота аўтара.)], такі, што. балакаючы з Кукуйскам, глядзець даводзіцца не на поўдзень, куды вядзеш “Ракету”, а па паўночны-паўноўны ўсход.

    — Гаворыць “Ракета-200”. Выклікаем порт... Гаворыць “Ракета-200”. Выклікаем порт...

    — Халімонавіч, чаму провад кароткі?

    — Каб капітан не павесіўся, не даклікаўшыся Кукуйска. Гаворыць “Ракета-200”...

    — Слухаю вас, “Ракота-200”.

    — Дакладваю: ідзём з Хандыгі. Ідзём з Хандыгі. Сямідзесяты... Вінаваты, шасьцідзесяты ўжо! На борце сорак восем пасажыраў.

    — Шасьцідзесяты! Раней трэба зьвязвацца, Качкін! Не даходзячы Соцінцаў!

    — Пакуль з вамі зьвяжасься, пуп разьвяжацца.

    — Буду скардзіцца на вас. За грубасьць і позьнюю сувязь!

    — Толькі зьвяжыся з вамі...

    Дэбаркадэр на Маяку распусьціўся лісьцем: гэта макаўкі кустоў, да якіх ён прычалены. Пасажыраў няма і быць не можа. А шкада! Дзесяць — дванаццаць адзінак былі б не лішнімі.

    — Гуля! Шмат зарабілі рэ?

    — Восемсот, Філімон Філімонавіч! Ды ўчора дзьвесьце.

    — Яшчэ каса даведку на тысячу дасьць. Што ж! Неблагі пачатак.

    — Які доўгі рэйс! — нездаволена мармыча Фінікаў.

    — Што ты разумееш у рэйсах! — выхоўвае капітан. — Гэта ж не рэйс, а лафа! Ніводнага званка на тысячу дзьвесьце восемдзесят кэмэ.

    — А ведаеце, Філімон Філімонавіч, — неафіцыйна нахіляецца Гуля да вуха капітана, — мы яшчэ чырвонец упусьцілі.

    — Якім чынам? — строга пытае капітан, нібы пад яго кіраўніцтвам судна ніколі но ўпускала чырвонцаў.

    Адам Міхайлавіч таго не даў абілеціць.

    — Каго “таго”? З пісталетам?

    — Угу. Вы, сказаў, наш госьць...

    — Значыць. пакуль гэта я за штурвалам сяджу, ён плян пад корань сячэ? Ну, гусак! Добра. Як прэмію не дадуць. мы яму нагадаем. Ён прэміі паважае!

    І ўжо за кармой Жатай. Капітан з усьмешкай сыходзіць наніз, палюбавацца вясёлкай. Яна заўжды ў нас за кармой, на пырсках, што вінт уздымае. Раптам судна, ледзь не лёгшы на бок, рэзка мяняе курс. Капітан бялее, як корпус “Ракеты”, і кідаецца наверх. З імпульсіўна ўзьнікшай д’ябальскай сілай ён выхоплівае з рулявога крэсла Гусьца (дзевяноста пяць кэгэ пяцьсот) і шпурляе... Не, не шпурляе. Дзякуй, Гусец, канструктару, што размахнуцца няма дзе!

    — Ты куды судна гнеш?

    “Вуў, вуў”, — вые штурвал у руках капітана, вяртаючы “Ракету” на курс.

    — А чаго вы, уласна кажучы? Я вёў судна ў адпаведнасьці з абсталёвачнымі буямі.— нахабна не саромеецца Гусец, абцягваючы форменку.

    — Вочы табе засьляпіла? Не бачыш, што буй не на месцы?

    — Мне якая справа, на месцы ці не! — з усьведамленьнем сваёй непагрэшнасьці ўпарціцца Гусец. — Мая справа судна весьці. За месцазнаходжаньне абсталёвачных знакаў хай адказвае адпаведнае  падразьдзяленьне службы дыстанцыі.

    — Ты ж на банку гнуў! З вады тырчыць! Астыгматык убачыць!

    — Калі я пасаджу “Ракету” па-за буямі, адказваць буду я. А паміж буямі — абсталёвачная служба. Дык лепш хай яна адказвае, чым я.

    — А людзі, пасажыры! Сорак восем чалавек!

    — Якая розьніца, сорак іх ці два. Галоўнае — абсталёвачная служба адкажа.

    І такой кашалётавай злосьцю мяне абліло! Далібог, шкарпэткі потым выкручваў.

    — Ну, Гусак, — сказаў я,— шчэ капітанам зьбіраесься стаць! Не будзе з цябе капітана. Непатрэбны ты чалавек у ракетным флёце! Так і скажу, калі спытаюць. А ты ведай: мяне спытаюць, калі на павышэньне цябе заплянуюць!

                                                              Канец першай сэрыі

     *

                                                           УВАГА! УВАГА!

                           ПЕРАДАВЫ (АМАЛЬ ПЕРАДАВЫ) КАПІТАН КАЧКІН

                      У ШМАТСЭРЫЙНЫМ ШМАТКАЛЯРОВЫМ ТЭЛЕБАЕВІКУ

                                             “НА ПАДВОДНЫХ КРЫЛАХ”!

                                                             СЭРЫЯ ДРУГАЯ

                                                                Пасьля рэйса

    Узрушаная каўбаска пасажыраў, як паста з цюбіка, выціскаецца з салёна на карму. Адсюль яна загінаецца наверх, да рубкі, але, не дасягнуўшы, паварочвае ва трап. Паўзе марудна, як незвычайны станогі вусень: Гуля стопарыць. Яна сурова хмурыць празрыстыя маляўкіны плаўнікі, што лічыць брывамі, і бязьлітасна рве білеты, што гадзіны са дзьве назад выдавала за немалыя грошы. Пасажыраў ніхто не чакае, бо доблесны Качкін прывёў судна на гадзіну раней (бывае! Калі чакае рубк-кампанія, усё бывае!). А нас — калі ласка: сустракаюць, хаця і ў няпоўным складзе. Мэханік Петухоў на борт яе сьпяшаецца: прапускае пасажыраў. Ён увогуле чалавек далікатны.

    А гэта што за яўленьне?.. Капітан зелянее ад шчасьця, убачыўшы, што да парэнчаў прычала прычальвае яго капітанская палавіна — эўфэмізмам кажучы, акула. Ён пасьпешліва дае нырца ў рубку, бо апранутым не па форме гатовы хутчэй паказацца Шулею, чым жонцы. У зацішку здымае рэйсавае адзеньне (лыжныя штаны ў мазутную крапінку, кашулю ў салярны гарошак) і нацягвае казённае. Цяпер ён несумненна годны такой шыкоўнай акулы, як ягоная.

    Галоўная рыса капітанскай акулы — рэўнасьць да касіра-правадніка Галі. Капітан задаволены, што Галі не ўзяў у рэйс і яе не відно на прычале. Шчыра кажучы, капітану прыемна, што яго раўнуюць, хай без падстаў. Падстаў ніякіх, бо касір-праваднік Галя на паўгалавы даўжэйшая за капітана (ды яшчэ абцасы!).

    Аўтар узвальвае на плечы рукзак і доўга трасе руку капітану. Гусец у той жа момант доўга трасе руку атлету з пісталетам. Шкіпэр Стручкоў трасе руку спачатку капітану, потым Гусцу. Напасьледак ён крыху думае і трасе руку аўтару. Усё! “Ракета-200” пустая. Застаецца адзін экіпаж (дакладней, пяць сёмых экіпажа).

    Капітан пасылае левай рукой пацалунак акуле, а другую ў кішэні сьціскае ў кулак. Акула паставіла перад сабой задачу не дапусьціць яго ў традыцыйную рубк-кампанію (з пагоды першага рэйса) — гэта значыць, зганьбаваць капітана. Яна стаіць і маўчыць, як стрэльба, і капітан прыдумляе словы, з якімі зьвернецца да яе:

    “Ракета” не мецена, машына не мазана. Гэта табе не халадзільнік — раз на месяц чысьціць!”

    А між тым у тупік між баржай-прычалам і баржай-ракетніцай адна за адной зарульваюць дзьве “Ракеты”: дзьвесьце другая (капітан Курдутаў Я-Цэ) і дзьвесьце дваццаць першая (капітан Савін Вэ-Вэ). І Рубк-кампанія недзе недалёка, і час Фінікава турыць у капцёрку (эўфэмізм), бо злавесныя дзевятнаццаць роўна не за гарамі, а яна стаіць на мёртвым якары, як намагнічаная, прыстала да жалеза і маўчыць не проста так, а бы заначку ў валёнку знайшоўшы.

   Дзьвесьце другая швартуецца да нашай, дзьвесьце дваццаць першая да дзьвесьце другой. Вось-вось пасажыры пойдуць. Убачыўшы гэта, падступны капітан робіць акуле запрашальны знак рукой — сюды, маўляў, каханая! Палавіна і праўда ступае крок да трапа. Позна! Пасажыры з “Ракет”-сясьцёр кінуліся ўжо на прычал праз двухсотку. Капітан разводзіць рукі — што ж ты, маўляў, каханая! — і паварочваецца да мэханіка, што спрактыкавана пасьпеў на “Ракету”:

    — Ну, куды нас заўтра?

    — На Вілюй.

    — А чаму фарштэвень [Эўфэмізм. На ўвазе маецца нос мэханіка. (Заўвага Качкіна.)] уніз?

    — На Вілюй жа. Пятнаццаць гадзін у адзін канец.

    — Ты не вілюй. Здарылася што — прызнавайся. Перажуём.

    — Гулі і Фінікаву трэба сказаць, што заўтра зноў ідуць. Скажы.

    — Ідуць? Заўтра ў іх лынды. У Гулі, Фінікава і Гусца.

    — У Гусца, канечне. А ў Гулі і Фінікава — не.

    — Што з Корабавым і Галяй?

    — З Корабавым нічога. Перавёўся.

    — І ты кажаш нічога? Нішто сабе! Тэ-тэ-мэ. У першы дзень навігацыі! Во матарысты найшлі. Шчэ ўзорным здаваўся! Колькі я яго Шулею хваліў?

    — Дахваліўся. У Асятрова Віцю паслалі, на БАМ.

    — Тэ-тэ-мэ! Лепш бы Фінікава хваліў. А наўзамен каго даюць?

    — Пакуль нікога. Тыдні праз два абяцаюць. Шулей практыкантаў рачных вучылішчаў чакае.

    — Добра. Не сагнецца Фінікаў. За трайны заробак пацерпіць. А з Галяй што? Як Корабава на БАМ, то, можа, яе па КаМАЗ?

    — Галя, братка, дэ-бэ-дз-бэ, да-ба-да-ба...

    Гэта мэханік так капітану на вуха дудзе. Пры гэтым час ад часу ён не без трывогі азіраецца на прычал.

    — Якое яшчэ захаваньне? — гучным ускрыкам парушае кансьпірацыю капітан.

    — Ціха ты! — хапае Андрэй Качкіна за вуха. — Стой ды слухай. Ду-бу-ду-бу, ды-бы-ды-бы...

    — Цьфу, зараза! Гэта ж на ўсю навігацыю.

    — А я не аспрэчваю.

    — А наўзамен калі?

    — З гэтымі кадрамі затор. Курсы павінны канчаць, увогуле — пашукаюць, сказалі.

    — Ну і кіно! Глядзіш, капітану прыйдзецца білетамі гандляваць, а мэханіку судна драіць. Не, Гуля і дэкады не вытрымае. Ты на яе ногі зірні. Запалкі! На такіх нагах без адпачынку...

    — Лімон! — разраджае нарэшце стрэльбу маўчаньня капітанская палавіна.— Ці не занадта ты пра дзявочыя ногі? Побач жонка чакае.

    — Любая, погі правадніцы — момант вытворчы! Тое ж самае, што каленчаты вал!

    — Думаю, Гуліны калені табе здаюцца цяплейшымі, чым калені гэтага каленчатага.

    — Даражэнькая, каленвал у рабоце — гэта, па Цэльсію, як мінімум, сто восемдзесят градусаў!

    — А Гуліны?

    — Што Гуліны?

    — Калені ў рабоце.

    «Тэ-тэ-мэ, — зьдзіўляецца капітан, — хутка ўсе правадніцы ракетнага флёту будуць маімі! Добра, Гуля нечуе”.

    — Дык ты, Лімон, дадому ідзеш ці яшчэ загадаеш чакаць?

    І тут капітана абцугамі сьціскае злосьць, падымае над палубай і трасе. Што за мітынг на трапе?! Ужо Даржэевіч, курдутаўскі бурат, хітрым вокам сваім азіяцкім страляе з суседняй “Ракеты”, Савін ужо чуйнае вуха сваё настаўляе з па-за суседняй! Усё разумее. Разьвёўся летась.

    — Чакаць,— з цёплай крывой усьмешкай не настойвае капітан. — Мне яшчэ да Шулея і ў касу. Потым праверка машыны і бункероўка. Потым...

    — Ах, так? — вар’яцее акула. — Ну, Лімон! Пашкадуеш. Я пайшла тапіцца!

    Капітан разгублена зырыць ёй усьлед. Ніякавата яму, хаця і ведае:

                                                         Жанчыну не ўтопіш!

                                                  (З адкрыцьцяў рубк-кампаніі)

    — Правадніца брала ваду з-за борта, перагнулася звыш належнага і — туды. Я ўжо за ёй хацеў, ды гляджу: не тоне! У капронавай куртцы, як на гумавай лодцы. Нахіліўся я, за каўнер... Уратаваў на сваю галаву: ажаніцца прымусіла.

    — А мы глядзім раз: “Об” перакуленая плыве. Падрулілі, перакулілі назад, а там — русалка. Сталі з лодкі выцягваць, а яна басам: “Мужыкі, пахмяліцца не знойдзецца?” За лаўку трымалася і плыла.

    Капітан ведае, што калі акула яго і будзе тапіцца, то не ў рацэ, не ў моры, не ў возеры і ўвогуле не ў вадзе.

    А да яго Гусец — увесь у сінім з макаўкі да пят, толькі чаравікі чорныя і ў галаве. І кажа (не прымае традыцыі. Сам з рубк-кампаніі бяжыць. Ух!):

    — Спадзяюся, магу быць вольным?..

    І тут капітан робіць найвялікшую памылку за апошнія семнаццаць год жыцьця:

    — Адам! Ты дадому на машынёшцы?

    — Само сабой.

    — Дык падкінь маю Маю! Не ў службу, а ў дружбу.

    Падумаў Гусец.

    — Добра,— з усьмешкай, — не ў службу, а ў дружбу — згодзен.

    Кукуйскі час — дваццаць дзьве гадзіны сорак. Капітан чаканным крокам на брывах вяртаецца дадому.

    Каты пад нагамі сноўдаюць, як уночы. Вераб’і чывікаюць, як днём. Пыл пад ногі хатнім сьцелецца дываном. А ў капітана па душы суднаходная інспэкцыя скрабе. Добра дзень прайшоў, і спаць не запозна ідзеш, ды вось адчыніш дзьверы, а там!.. Там на выбар можа быць: 1) талеркі пабітыя, падушкі выпушчаныя, акула сьпіць на падлозе: 2) талеркі ў парадку, падушкі цэлыя, на падлозе замест акулы запіска: “Мы з Танькай у мамы, паўзі на каленях”.

    Сюрпрыз! Нічога падобнага. Абкладзеная падушкамі жонка ў крэсьле, а талеркі на стале, а на талерках... божухна, чаго толькі там няма! Мяса варанае, мяса смажанае, заліўное! Каўбаса цялячая, парасячая, жарабячая! Сардэлькі — што бэлькі! Пірог — як стог! І галоўнае, пасярод усяго — яна. І можа сказаць, не пустая. Можна сказаць, некранутая!

    — Ну, закусвай, — ласкава так. — У вас жа ў рубцы там закусачны дэфіцыт.

    — Ну, Мая! — чырванее ад шматлікіх пачуцьцяў капітан. — Зайздросная жонка з цябе па цяперашніх часах! Загадчык мяснога аддзела... Гэта куды званчэйшае, чым дыктар рачнога вакзала!

    — Дыктар вакзала, — крывіцца акула. — Цяпер да твае жонкі і дыктаршы тэлебачаньня не дастаць. А ты не цэніш.

    — Не цаню? Я цябе стаўлю вышэй за турбіну сваёй пасудзіны!

    — А чаму ў кусты глядзіш?

    — У кусты?

    “Дзе я чуў гэты тэрмін? Ад каго? — моршчыць лоб капітан. — І зусім нядаўна!”

    — Кажуць, на вашай “Ракеце” папаўненьне?

    — Скажаш яшчэ. Упяцёх засталіся, вось папаўненьне якое.

    — Не бядуй. Хутка будзе вас зноў сямёра. Галя ж, відаць, не адна вернецца.

    Ды як загалосіць:

    — Праўду кажуць: кармі не кармі мужчыну — усё роўна ў кусты глядзіць! А як старалася, колькі нэрваў убіла! На вакзале дыктарам працавала — згодна: прысмакаў не было. А цяпер? Колькі гэта мне каштавала! Ну што табе трэба яшчэ? Што ты ў гэтай доўгай знайшоў?

    Тут акула хапае падушку і замест таго, каб ёю біць капітана па галаве, заціскае рот і кідаецца ў спальню.

    “Тэ-тэ-мэ, — разважае капітан, выцягваючы ногі на Таньчыным крэсьле-ложку (пра тое, каб сунуцца зараз да жонкі, не можа быць і гутаркі). — Адкуль уведала? Андрэй так ціха мармытаў, што і сам я ледзь чуў. Хто ляпнуў? Хто? Ды Гусец, графін яму ў глотку! І кусты яго. Што ж гэта робіцца, грамадзяне рачнікі? Ужо акула родная Гусцом загаварыла! Тэ-тэ-мэ”.

    “Нічога,— супакойвае інстынкты капітан. — Схаджу на Вілюй, а там у мяне два дні адпачынку. Будзе час”.

    Раптам на самым дне душы яго прачынаецца надзея:

    — Мая! А чаму ты столькі мяса панаставіла, калі сярдуеш?

    — Каб ведаў, што прамяняў на гэтую чаплю!

    “Эх, і Таньку да цешчы сплавіла, — з нечаканай тугой скемлівае капітан. — Каб Танька тут, то брыз не брыз, а тайфуну б не было”.

                                                                    РЭЙС ДРУГІ

    Кукуйскі час — восем гадзін трыццаць. Сто васьмідзесяты кэмэ. “Ракета-200” у строгай адпаведнасьці з графікам ідзе па курсе Кукуйск — Вілюйск. За штурвалам — кваліфікаваны і вопытны капітан Качкін. Безадмоўную работу машыны забясьпечвае не меней кваліфікаваны і вопытны мэханік Петухоў. Набіраюцца кваліфікацыі і вопыту рулявы-матарыст Фінікаў і касір-праваднік Гуля. Ва ўсіх пералічаных членаў экіпажа ясныя твары і сьветлыя думкі, накіраваныя на найлепшае абслугоўваньне пяцідзесяці васьмі пасажыраў. На ўсім працягу воднага шляху згодна з мэтэазводкай бездакорны штыль. Сустрэчныя і спадарожныя судны салютуюць “Ракеце-200” усімі агнямі.

    Толькі першы рэйс памятаеш, як “Рэгістар”. З астатніх застаецца самае-самае.

    — Гэта што за сухагруз справа на борце? — пытае Андрэй. Ён крыху недабачыць, таму і хапаецца, як Кузьняцоў, за бінокль штохвіліны. — Дзіўны такі, быццам з дзьвюма надбудовамі.

    — Правільна. На носе і на карме. “Качугскі суднабудаўнік”. Экспэрымэнтальная пасудзіна. Пісалі ў “Кукуйскім водніку”.

    — А чаго ён нам сыгналіць?

    — Праверым.

    Капітан мабілізуе ўсе сатырычныя фібры сваёй душы і ўключае “Каму”. І чуе даволі-такі забыты, але ўсё роўна прыемны бас (авечы):

    — Загадваю спыніцца і прышвартавацца! У адваротным выпадку загароджваю фарватэр і адкрываю агонь з усіх гармат!

    — Ах ты, карабель пустыні! Крэйсэр двухгорбы! — адгукаецца капітан. — Тарпэда хлебабулачная! Каго палохаеш? Бяру на абардаж!

    І кіруе ўпэўнена “Ракету” проста ў борт сухагруза. Флібусцьер-пачатковец Фінікаў умела прывязвае купца (грузападымальнасьць дзьве тысячы тэ) да “Ракеты” (хуткасьць шэсьцьдзесят кэмэ). Піраты са стажам (Качкін і Пастухоў) кідаюцца на судна-трафей у пошуках гаспадара. У аднаго пісталет (уяўны), у другога кінжал (кішэнны). Зрэшты, гаспадара шукаць не трэба: сам здавацца ідзе:

    — Брыду па вугаль у Джабарыкі-Хая. Магу падкінуць да вусьця Алдана. Дваццаць кэмэ на маім карку будзеце ехаць.

    — Усяго чатыры гадзіны? Сардэчна дзякуем.

    — А салярка? Пяцьдзесят два кэгэ эканомія! З пункту гледжаньня энэргетычнага кры...

    — Хіба што кры... А з закусонам у цябс не кры?

    — Зьневажаеце!

    — Фінікаў! Глушы матор.

    Каюта ў Юркі — з перадпакоем. Столік тут, столік там. Халадзільнік! Цішыня. Тэлевізар. Ну, яго Молакаў і на “Ракеце” вазіў. Машыну, лічы, не чуеш — вуркоча, як кот у падвале.

    — Парыбачыць зачэшацца — у маторку і наперад па курсе. Кэмэ за сорак забяжыш і сядзіш, покуль судна дагоніць. Так і жывём, — выхваляецца гаспадар. — А на “Ракеце” што? Шум — раз, вібрацыя — два, гарантаваны хранічны гастрыт — тры. А ці ведаеце вы, што ўвогуле на “Ракеце” нельга знаходзіцца больш за чатыры гадзіны? Акадэмікі высьветлілі гонар і слава ім. Едзе, стаіць — усе адно шкодзіць. Нельга больш за чатыры.

    — Гэта ты, браце, загнуў, — не верыць Качкін (перапынімся на нядоўгі час называць яго капітанам, каб не блытаць. Бо і Молакаў капітан: на “Ракеце” мэханік быў. а тут — капітан. Во як высока ракетчыкі ставяцца!). — Чым жа можа пашкодзіць “Ракета”, калі стаіць?

    — Не ведаю чым, а ўсё ж, — працягвае загінаць Молакаў. — Дарма, ці што, на Волзе-Доне “Ракеты” адно на кароткіх плячах? Там хлопцы нормы ведаюць, не абдурыш. За семсот кэмэ ніхто не пойдзе. Факт кажу?

    — Факт, — згаджаецца Качкін.

                                                                Жывуць жа людзі!

                                                      (З зайздросьцін рубк-кампаніі)

    На Волзе-Доне як? Быў я там, бачыў. На Волзе-Доне так: болей за сто кэмэ сюд-туд не ходзіш. Зганяў рэйс — кру-угом арш! Ідзе на зьмену табе другі экіпаж. Праўда, і ходзіш: расклад —закон жалезны. Ці нават сталёвы. Мінута ў мінуту. Матарыст кармавую чалку бярэ, правадніца — насавую. Устала, руку ўверх — ты за рэвэрс.

    Буфэт каманда сама ніколі не грузіць, а буфэт жа, буфэт! З каньяком!

   Во жывуць: начуюць дома, сьнедаюць дома, ну, а абед — у прыстанскай сталовай.

    — Так што, хлопцы, — Молакаў агітуе, — кідайце сваю тарахцелку і на сухагрузы! Будзеце жыць, як я.

    — А тыя дзьвесьце пакрышак на сто сорак рэ кожная, што табэльшчыца ў нашым порце не запісала табе, колькі месяцаў летась шукаў? — абрываюць Качкін і Петухоў.

    Куды дзенесься?

    — Зімой знайшоў, — прызнаецца.

    Трыста першы кэмэ. За штурвалам — мэханік. Далёка ззаду заліў Васільева (цікава, у чый гонар?). Яшчэ далей адзаду пас Сангар (у перакладзе Гаваркі). І яшчэ далей вусьце Алдана, па які пайшоў “Качугскі суднабудаўнік” з яго капітанам — ракетным рэнэгатам.

    Справа суцэльным фронтам пражэктараў асьляпляюць гальцы Верхаяньня. Зьлева цешыць ракетнае вока бяскрайняе мора тайгі, за якім — трапам падаць — вусьце Вілюя. Яшчэ перавалка — і “Ракета-200” там.

    А графіна не хочаш?..

    — Гэта што такое? — усклікае капітан, бы маманта ўбачыў. — Разьвітальны паклон зімы?

    Вусьце Вілюя забіта чыстым, ясным, ну толькі што вырабленым лёдам — сьмела стаў пяцікутнік пачэсны па кожнай крызе.

    — Лафа пешаходу! Мост як мост. З запасам трываласьці, — іранізуе мэханік. — З левых прытокаў надзьмула?

    — Тэ-тэ-мэ... Глушы машыну!

    Пад высокім правым берагам Лены, пагойдваючыся, чатыры гадзіны нуды загарае “Ракета-200”. На верхняй палубе, пятамі да рубкі, пад пякучым сонцам прыпалярным, што летам амаль не сьпіць, сьпіць рулявы-матарыст Фінікаў. Ён таксама загарае. Капітан і мэханік выспаліся ўжо, таму не загараюць. Разважаюць сядзяць.

    — Не ўдасца нам сёньня рэйс, — прадракае мэханік.

    — З Гусьцом удаўся, а з табой не ўдасца? — прама скажам, злуе капітан. — Зірні, ужо лёд у Лену гоніць.

    — А ты ўпэўнены, што той, хто гоніць, нам таварыш?

    Паўднёва-заходпі сьвяжак сьвішча ў чатыры пальцы. Хваля дае аплявуху то зьлева, то, адбіўшыся ад берага, справа.

    — Дадому, пакуль не позна! — пачынае нараду мэханік.

    — А можа, наадварот? У Вілюі ж цішэй, — гатовы рызыкаваць капітан.

    — Перакуліць у вусьці! Там цяпер вока тайфуну. Назад і як мага хутчэй!

    Капітан крэкча і, запускаючы, дае ў дызэль паветра.

    Час няма калі глядзець. Кілямэтраж таксама. Рубка ў пырсках. Як па гаці, па хвалях грымім. Хваля не бакавая і не сустрэчная. Свалачная! Расьце і расьце. Не на тых папала!

    Капітан кіруе судна ўпоперак валоў і праз хвіліну спыняе.

    — Дзе гэта мы? — з недаверам пытае мэханік. — Гэтай бухты на карце няма!

    — Назавём яе залівам Качкіна, — прапануе сьціплы капітан.

    — Так... так... — углядаючыся ў берагі, успамінае мэханік. — Балота ў межань. Неяк тут чараду крыжанак бачыў.

    — Крыжанак? — закіпае капітан, не адразу зразумеўшы, што мэханік тайны капітанскай яшчэ не ведае і качкі вылецелі ў яго выпадкова.

    — Крыжанак. Ты што зьбялеў?

    Праз пятнаццаць не самых горшых мінут.

    — На фарватэр — тэ-тэ-мэ! — зірнуў жудасна. А ў заліве Качкіна — як у бога пад пахай, — рэклямуе сярод экіпажа водны ўчастак свайго імя капітан.

    — Заліў на пяць, — падтрымлівае мэханік.— Пры жаданьні ці неабачлівасьці можна і да будучай вясны ў ім пракукаваць. Вунь на ўваходзе ўжо кусьцікі паказаліся.

    — Гэта як разумець? Вада сыходзіць?

    — Перш чым ператварыцца ў балота, заліў жадае стаць возерам.

    — Тэ-тэ-мэ! Ну і кіно.

    Зноў бясстрашнае судна шукае прытулку. Правільна! Правы бераг завесіла ўжо вадзяным пылам. Звар’яцела акваторыя! З пашчы ракі ўзьлятае жоўтая пена. Хваля за хваляй на рубцы. Добра мые! Гуля дзякуй скажа.

    Брэшаш, бура! Не на таго напала. Вось ён, затон! Як за бэтонным молам — цішыня. А шырыня! А глыбіня!

    — Назавём залівам Петухова!

    А праз пятнаццаць не самых найгоршых мінут:

    — Не, ты бачыў такое кіно? Тэ-тэ-мэ! Усе аплядысмэнты лёсу ў адзін дзень.

    І “Ракста-200”, трапечучы, абмінае даўжэзны плыт, што (падлюга!) вось-вось перакрые ўваход у заліў Петухова.

    — Нічога, — суцяшае скрозь зубы сам сябе капітан Качкін.— Ёсьць жа недзе яшчэ заліў Гусьца!

    — Там, відаць, і чакаюць нас асноўныя непрыемнасьці, — цьвёрда гаворыць Андрэй. — Дадому, Філімон, дадому!

    Хто сказаў, што для капітана слова мэханіка — не закон?

    Сто васьмідзесяты кэмэ. Бездакорны штыль. І нясецца “Ракета-200”, як з Джамалунгмы, намазанай салам. А капітан з мэханікам усё яшчэ не змаўкаюць, абмяркоўваючы няўдачу.

    — Каб не наша праклятая ненаселенасьць! — гарачыцца капітан. — Былі б на маршруце порты. Скажам, хоць у Сапгары! Адсопліся б, перачакалі — і зноў у дарогу.

    — Каб былі гасьцініцы ды сталовыя для пасажыраў — вось што галоўнае. Самі перачакаць і за кустамі можам. А людзі з дзецьмі едуць.

    — Маеш рацыю! Пасажыры — наш баляст. Эх, зайздрошчу Юрку! Вось у каго галава не баліць. Вугаль. пакрышкі... Лепей вугальным пылам два тыдні смаркацца. лепей хлеб хай гумай патыхае, чым за людзей кожны рэйс калаціцца, — заканчвае філязафэму капітан.

    — Пасажыр — багацьце наша. Ён аплочвае нашу зарплату і прэміяльныя,— не згаджаецца чалавекалюбца мэханік.

                                                                   Пасьля рэйса

    Кукуйскі порт. Пад зьедлівымі поглядамі “Кулібіна” і “Аржакова” да прычала нумар два сунецца “Ракета-200”. Ну, “Кулібін” для Лены супэрлайнэр. А чаго насьміхаецца “Аржакоў”? Бясьцяхскі рамізьнік. Трапіў бы на наша мссьца, дык і зьбегчы б не пасьпеў.

    Пасажыраў нашых зноў ніхто не сустракае. Каму яны тут патрэбны? Іх у Вілюйску чакаюць. Болей дзіўна, што і экіпаж не патрэбны нікому. Дзе Гусец? — пытаецца капітан. І акулы няма (вось добра!). Ну, акула думае, заўтра прыйдзем. А Гусец абавязаны ведаць.

    “Цяпер — самае прыемнае”, — уздыхае капітан.

    — Таварышы пасажыры, з-за неспрыяльных мэтэаўмоў наша судна вярнулася па пачатковы пункт. У сувязі з тым, што заўтра. магчыма, на рэйс у Вілюйск будзе прызначана іншая “Ракета”, просьба не забываць у салёне асабістыя рэчы.

    — Філімон Філімонавіч! — упырхвае ў рубку Гуля. — Не хочуць выходзіць! Не ўстае нават ніхто!

    — Мо баяцца, што білеты стануць несапраўднымі? — выказвае мудрую (для сваіх магчымасьцей) здагадку Фінікаў.

    — Таварышы пасажыры! Вашых білетаў ірваць не будзем і нават правяраць. Калі сярод вас зачасаліся безьбілетнікі, яны могуць нічога не баяцца. За сёньняшнюю дарогу спаганяць не будзем.

    — Но ў гэтым справа, — як заўсёды, у корань глядзіць механік. — Вядома, баяцца, але не таго! Маўляў, дадуць на Вілюйск адну “Раксту”, і да іх далучацца заўтрашнія пасажыры. Тады ў штурханіну не сядзеш і з цэлым білетам.

    — Таварышы пасажыры, усіх вас запамятаем у твар і пасодзім першымі! Кожны білет на пасадцы будзе вывучаць камісія з трох чалавек!

    — Давядзецца. відаць, саступіць.— здаецца мяккацелы мэханік. — Не ДНД ж клікаць! Ды і ў нейкай ступені вінаваты мы перад імі!

    — Буру надзьмулі? — ускідваецца рулявы-матарыст.

    — Як жа я “Ракету” прыбяру? — хвалюецца Гуля.

    — Бедныя людзі, — не супыняецца мяккацелы механік. — Напакутаваліся за дзень. А з другога боку — хто ведае з іх, што ўночы на гэтай лайбе зусім не тое, што днём?

    — О! Гэта ідэя, — хапаецца за саломінку капітан. — Гуля! Ідзі і скажы фанатам, што ў салёне “Ракеты” ўночы можна заснуць толькі ў мяшку. Што асоб са слабымі лёгкімі пасьля адной ночы на “Ракеце” вязуць прама ў бальніцу, а з слабымі ныркамі — у крэматорый. У каго ёсьць спальны мяшок — дазваляю застацца на борце. Рэштку прашу разысьціся па цёплых хатніх пасьцелях. Усё запамятала? І абаяльнасьць сваю — над печ, каб геройстваваць перад табой нікому ў галаву не прыйшло. Вядзьмаркай глядзіся!

    — Не ўстаюць, Філімон Філімонавіч! — аж задыхаецца Гуля, вяртаючыся, ад гневу.

    — Прыйдзецца капітуляваць, — здаецца і капітан.

    — А паветра пампаваць? Акумулятары зараджаць? — гэта Фінікаў.

    — А туалет? — гэта Гуля.

    — О! Правільна ўспомніла. Што я, матор не выключу ім, каб домік з вадой забясьпечыць? Заўтра ў ім не будзе чыста і ўтульна. Што ж! Ужывём санітарна-гігіенічныя санкцыі. Таварышы пасажыры! У сувязі з тэхнічнымі ўмовамі санвузел будзе замкнуты да выхаду ў рэйс...

    І вось цуд! Не пасьпеў капітан скончыць, як заварушыліся, усталі. I пайшлі! Не баючыся канкурэнцыі з заўтрашнімі!

    Капітан не зусім спакойным крокам сыходзіць з судна і ўжо зусім неспакойным рухаецца да дыспэтчарскай. Яму сорамна, як і яго “Ракеце”, што стыхія аказалася мацнейшая за тэхніку эпохі НТР. І трэба ж: на парозе першым яго спатыкае Шулей — адзіны начальнік усіх ракетчыкаў, як любіць крывіць душой начальства, што вышэй.

    — Выказваю вам сваё незадавальненьне, капітан, — адштурхвае позіркам Шулей працягнутую руку капітана. — Чаму вярнуліся з паўдарогі? Недаатрымана тысяча рублёў. Патрачаны дарэмна адсек паліва. Сапсаваны графік перавозак. Сапсаваны настрой пасажыраў. З якой прычыны?

    — Я ж радзіраваў! Крыгаход на Вілюі. Шторм сем балаў.

    — Крыгаход? Шторм? Пакіньце гэтыя байкі для рубк-камнаніі. Штыль! Бездакорны. На ўсёй акваторыі Лены! Дакумэнтальна зафіксавана мэтэаралёгіяй. А ў вас балёны для запуску дызэля не ў парадку. Вось дзе прычына.

    — Балены? — вылупляе вочы Качкін. — З чаго ты ўзяў? Левым пяць разоў запускалі сёньня, і ўсё роўна, як барабан. А правы — сам ведаеш: ён у нас запасны, мы яго і не чапаем ніколі!

    — Дарэмна не чапаеш. Не правяраеш. А можа, ён у цябе ўжо даўно для мэблі.

    — Што ты, Сідар! Сам перад першым рэйсам пампаваў. Сто пяцьдзесят кэгэ [Паветра — і кіляграмы? Ну і Качкін. Трэба ж — атмасфэры. (Заўвага аўтара.); Эх ты! Нахапаўся ведаў. Атмасфэра — і ёсьць кэгэ па сэмэ квадрат. (Заўвага Качкіна.)] як лёду!

    — Пайшлі,— нечакана кажа Шулей. — Паглядзім, колькі там кэгэ.

    І да “Ракеты”! Калашыньне ветразем. Качкін подбегам за начальствам. Выперадзіў Шулей. Ключ на вэнтыль: кр-рак! Не шуміць балён, не шыпіць, стрэлка мёртвая на маномэтры не варушыцца.

    — Эх, капітан! — кажа Шулей. — З пустымі балёнамі стаў хадзіць? Каб дзе-небудзь не завесьціся ды ў порт не сваім ходам?

    І начальства вялікасна сыходзіць з судна, не зірнуўшы на капітана нават зьверху ўніз.

    — Фінікаў, — шыпіць, як прабіты балён, капітан, — дзе паветра?

    — Не ведаю! Не ведаю! — адскоквае ў кут матарыст. — Вы ж мне самі казалі яго не чапаць, толькі левы напампаваць!

    — Правільна, казаў. Бо на Хандыгу правым не карысталіся. Левага хапіла.

    — Гэта вы не карысталіся! А Адам Міхайлавіч. калі вы спалі, я сам бачыў: правым запускаў. Мо закрыў няшчыльна, і выветрылася за ноч!

    — Што ж ты мне не сказаў?

    Маўчыць матарыст.

    “Гусец... Гусак... — у роспачы думае Качкін. — Сто пяцьдзесят кэгэ на вецер пусьціць ды яшчэ Шулею навякаць, што з няспраўнымі ходзім! ІІІчасьце. што Петухоў прымусіў дадому ісьці. Кукавалі б цяпер без паветра дзе-небудзь на Вілюі”.

    — Тэ-тэ-мэ! Тэ-фэ-мэ! Тэ-мэ-мэ! — вырываецца з гарачых грудзей капітана.

    Цёплы кукуйскі вечар, як вэльвэтавы. Капітан на дзяжурным фургоне жабінай формы і колеру пад кодавай назваю “Фантамас” кіруецца дадому. “Фантамас” не лічыцца з прыгнечаным станам капітана і на ўхабах перакочвае яго ад аднаго бляшанага борта да другога.

    Капітан прыціскаецца вокам да вузкага акенца пад стольлю. Для гэтага яму прыходзіцца ўстаць на дыбачкі.

    “Куды ён мяне вязе? Ніводнага дома не відно. Тэ-тэ-мэ, я ж у неба гляджу!”

    У апошні раз узбрыкнуўшы, аж Качкін набівае гуза на макаўцы, “Фантамас” асаджвае назад. Грыміць жалезная засаўка:

    — Дастаўлены, сэр!

    Капітан суне нагу міма падножкі і ледзь яе не выкручвае. На двары яго чатырохпавярховага дома чыста і ўтульна. Гэта супакойвае, але ненадоўга, бо па вочы трапляе прылізаны “Запарожац”.

    “На якія грошы іх купляюць? — абуджае ў сабе грамадзянскую злосьць капітан.— Сам усё жыцьцё кайлаеш — лісапета не маеш. Гусьцы праклятыя”.

    Капітан усьміхаецца: дзе толькі не прыблюзьніцца Гусец! Усьміхаецца, але тут жа спыняецца і больш уважліва прыглядаецца да машынёшкі.

    “ГГГ, — чытае ўступныя літары нумара. — Яго, гангстэра гусінага! У Кукуйску ўсе машыны з “Я” пачынаюцца, а ён сваю з Гусьцоўшчыны разам з нумарам прыгнаў. Тэ-тэ-мэ! Не варта ў такую гарачую хвіліну з ім сутыкацца. Да рукапрыкладзтва, глядзіш, дакачуся — Шулею паскардзіцца”.

    А між тым машынёшка Гусьца загароджвае ўваход акурат у пад’езд капітана.

    “Ніякай выгоды на чацьвёртым паверсе жыць, — уздыхае капітан. — Каб на першым, зараз бы раз! — і там. А пакуль да чацьвёртага датэпаеш, глядзіш — і лоб у лоб. Не начаваць жа ён у нашым пад’ездзе сабраўся”.

    Капітан, як корак, узьлятае на свой паверх. Вокамгненна суне ключ у замок, паварочвае... і — дзьверы не адчыняюцца. Ці то няспраўны замок, ці то на сабачцы.

    “Калупайся тут, як у першую шлюбную ноч”, — не без панікі думае капітан, чуючы дзесьці паблізу голас Гусьца, і з усяе сілы цісьне на кнопку званка. Унутры шчоўкае, і высоўваецца з дзьвярэй ускудлачаная прычоска акулы:

    — Што там? Пажар?

    — Ды не. Гэта я з рэйса прыйшоў, — адказвае капітан, са зьдзіўленьнем пазіраючы, як акула млее і падае. Падхапіўшы не без намаганьня не меншую сваю палавіну (восемдзесят чатыры кэгэ), капітан нясе яе ў спальню да тахты, на якой з яшчэ большым зьдзіўленьнем агледжвае Гусьца без кіцеля і бацінак.

    — Пасунься! Расьсеўся тут, — як у рубцы, загадвае Качкін і без асаблівай перасьцярогі звальвае высокакаштоўную ношу. Ён усьведамляе, што тахта не цьвярдзейшая за палавіну і сутыкненьне не прынясе ні той, ні другой ніякай шкоды.

    — А ты чаго тут? — паварочваецца ён да Гусьца.

    — Ды зайшоў даведацца, хто заўтра ў рэйс ідзе: вы ці я, — упэўнена лжэ Гусец, завязваючы бацінкі.

    — Ну, я. Задаволены?

    Нібы капітан няскончаны рэйс па дублёра перакладзе!

    — Цалкам,— не лжэ Гусец, апранаючы кіцель. — Ну, бывайце. Спадзяюся, што заўтра ў вас нічога благога не здарыцца.

    І спакойна крочыць у залю!

    — Стой! — крычыць капітан.

    Спыняецца Гусец, азіраецца. Ды з неўразуменьнем такім!

    — Гм...— шукае слоў капітан. — Ты... чаму “Ракету” не сустрэў?

    — Не ўдалося, — паціскае плячыма Гусец. — Таму і да вас прыйшоў. Якая розьніца?

    — Сапраўды, — абяззбройваецца капітан.

    — Ну, бывайце яшчэ раз, — кажа Гусец і спакойна крочыць у перадпакой!

    — Стой! — не вытрымлівае капітан. — Ты... ты чаму правы балён спусьціў?

    — Правы? — не разумее Гусец. — Я калі ўжо гэта раблю, дык абодва адразу!

    І канчаткова выходзіць з кватэры, нават не бразгаючы дзьвярыма. Ну, нс бегчы ж за ім. Але ж хадзіць з такім поўную навігацыю! Вось дзе зарэз!

    Капітан па залі носіцца, як більярдны шар, што шукае люзу. І вось яно: акно! Капітан вывальваецца на карніз, а пад карнізам, на дзесяцімэвай глыбіні Гусец садзіцца ў сваю машынёшку.

    — Стой! — раве капітан.

    — Што такое? — даносіцца з дна ўраўнаважаны голас Гусьца.

    — Каб на “Ракету” не прыходзіў болей! Ні пасьлязаўтра, ні потым! Чуеш?

    — Як начальства загадае, — разводзіць рукі Гусец і заводзіць матор. І едзе!

    А тут акула вяртаецца да жыцьця без усякай капітанскай дапамогі. Выходзіць са снальні і замест таго, каб зьлёгку падштурхнуць, сьцягвае з падвоканьня Качкіна.

    — Злачынца ты, Качкін, — як пракурор, кажа яна. — Жонку давёў да злачынства. Так табе і трэба. Няма аб чым шкадаваць.

    — Хто не хоча, каб яго вялі, таго не давядзеш, — знаходзіць стрыманую рэпліку капітан.

    — Эх ты, Качкін! І гэта гаворыш ты! А сам што вырабляеш? Кожнае лета! Дзяцей правадніцам робіш...

    — Што ж яна, з мінулага лета носіць? — знаходзіць дасьціпную абарону Качкін.

    — Вастрасловіш? Ну, ну. Што табе застаецца. Павініўся б напасьледак. Жыць я з табой, вядома, больш не зьбіраюся, затое ўспаміны былі б цяплейшыя.

    — Ці не з Гусьцом зьбіраесься жыць?

    — А што? Чалавек уважлівы, гаспадарны. Непітушчы. І мужчына, сказаць па шчырасьці, не табе раўня.

    — Вось і добра. Сіратой не застанесься, прыемна чуць, — капітан устае і папраўляе мічманку. — Слаўная гусь ды гагарачка. Толькі як жонка яго з трыма караедамі прыедзе табе валасы драць, да мяне не бяжы: супроць Гусьцоў любога полу і ўзросту Качкін пас. І хацеў бы дапамагчы, а не здолею.

    — Лімон, — слупянее акула, — якая жонка? Якія дзеці? Я сама ў яго пашпарт заглядала. Страшыш? Лімон!

    — Ну, я пайшоў. Пераварвай інфармацыю.

    — Куды пайшоў?

    — Да правадніц.

    — Па... пачакай! Ноч па дварэ. Не еўшы?

    — Мая, ты ж мяне ведаеш. З зямлі кавалак хлеба падбяру, а з не даедзенай кімсьці талеркі есьці не прымусіш.

    — Ты ж мяне некалі ўзяў з дачкой. Нават Таньку ўдачарыў. Га?

    — Тут зусім іншая справа. Я б табе і забыўся, можа, каб не Гусец. Макавенку б нават забыў. А гэтага не.

    — Ды чым ён горшы? Хто міма жанчыны пройдзе, калі яна мужу адпомсьціць рашыла?

   — Эх ты, мая — у сэнсе былая мая — Мая. Вядома, і Макавенка не пройдзе, калі яму мезенчыкам паківаеш. Ды галаву даю па адрэз — не сунецца ён да жанчыны, ведаючы, што муж з хвіліны на хвіліну зьявіцца.

    — Як! — яшчэ больш слупянее акула. — Ведаў Адам, што вы назад плывяце?

    — Яшчэ як ведаў. Ну, пераварвай.

    І да дзьвярэй. І так яму невясёла! Праўда ж: і ноч на дварэ, і не еўшы, і не спаўшы, і зноў у рэйс, а гэты гусак зьеў яго вячэру, узбрыкнуў з яго жонкай (былой), дадому пашыбаваў на прыватнай машыне і цяпер храпе (без прытворства), бо яшчэ два дні будзе лынды біць.

    А акула, як Кангаласкі камень (ці нават Пясчаная гара) упоперак дарогі становіцца і такую прамову трымае:

    — Памятай, Качкін: калі ты кінеш мяне, то, па-першае, кватэры не атрымаеш, бо ў мяне дзіця, па-другое, за Таньку плаціць будзеш, бо ўдачарыў, а па-трэцяе, ператворысься ў біча і памрэш пад плотам.

    “Як цябе абмінуць? — засяроджана мазгуе капітан. — Закалодзіла фарватэр”.

    — На камбузе гарыць! — раптам учуўшы, радасна паведамляе ён.

    — Божухна! Гэта ж пірог! — пляскае ў ладкі акула і браняносцам сьвішча міма Качкіна.

    Шлях свабодны! “Хоць пірог не дастаўся Гусьцу”, — не без задавальненьня думае капітан, уцякаючы з уласнай кватэры.

    Глыбокая (у сэнсе часу, а не цемры) кукуйская белая ноч. На роднае судна (“Ракету-200”) узыходзіць чалавек. Гэта я, капітан Качкін.

    На стомленых ватовых нагах ён усплывае па ўнутраным трапе ў рубку, падымае люк і рэгіструе стаптаныя пантофлі пад лежаком:

    — Адрулюй выхлап, Фінікаў!

                                                                  Рэйс другі-біс

                                                                          Рэйс

    І пры далёка няпоўнай адсутнасьці хвалі, пад воплескі пяцідзесяці шасьці пасажыраў (двое ўсё ж адсталі) “Ракета-200”, вядомая вядомым капітанам Качкіным, уваходзіць у вусьце Вілюя!..

                                                                   Пасьля рэйса

    Вось яна, “Ракета-200”: у строгай адпаведнасьці з раскладам падплывае гордым лебедзем да прычала. А на прычале нумар два — ні жонкі, ні друга (Гусьца, значыць). Наўзамен — мядзьведжая постаць адзінага ракетнага начальства.

    Цікава, што лепей: у рубцы яго чакаць ці на прычал да яго спусьціцца? Так гэта рэдка здараецца, каб кіраўніцтва тваё з рэйса цябе сустракала.

    Сам узлазіць, міма трапа (пасажыры ж ідуць!), як на дрэва — лапамі за парэнчы. Праціснуўся ў дзьверцы, крэкча. Глянуў — Качкін адзін (мэханік ужо машыну лашчыць).

    — Ну, як схадзілі? — клапоціцца.

    — У рамках парамэтраў, — суха адказвае капітан, пазаўчарашняй размовы не забываючы.

    — Ці здаецца мне, ці праўда ты пяцідзёнку без адпачынку адмахаў? — клапоціцца.

    — Ну, а калі б адмахаў?

    — Дык вось, прыйшоў усьцешыць цябе. Будзеш заўтра ў рэйсе адпачываць.

    — Тэ-тэ-мэ! Гэта ж за што Гусьцу лафа такая?

    — Ціха-ціха! Ніякай лафы. З заўтрашняга дня, браце, твайго Гусьца мы ў такі хамут запрагаем, што шыя затрашчыць. Бачыш вунь тую штуку?

    — “Ракета-300”, а што?

    — А тое, што з дублёраў розных “Ракет” экіпаж новы сфармаваны. Камсамольска-маладзёжны! І Гусец яго ўзначаліць.

    — Узнача... Узна... Гэта што ж: Гусец капітанам прызначаны?

    — А што? Павінен жа спэцыяліст расьці. Ва Установе яго добра ведаюць. Ды і школу прайшоў славутую: у самога Качкіна!

    — А чаму Качкіна не спыталі, ці можа быць Гусец капітанам? Чаму?

    — Як жа ў цябе пытацца, калі загадзя вядома, што ты скажаш?

    — Чаму вядома?

    — Не прыкідвайся, Філімон. Ну, правароніў жонку — з кім не бывае. Не бядуй, новую знойдзеш, не такую акулу, як гаварыць любіш. У нашай дыспэтчарскай ёсьць яшчэ халасьцячкі, ха-ха!

    “Значыць, вунь яно што, — без усьмешкі думае Качкін. — Значыць, набрудзіў, каб мне не верылі. Набрудзіў і раззваніў, што мая жонка — ужо яго. І якую праўду я пра яго ні скажу — ніхто не паверыць”.

    — Сідар, — хрыпіць Качкін, — а калі ўведаў Гусак, што на трохсотку яго пераводзяць?

    — Думаю, шчэ да першага рэйса. Бо ва Установе ў яго...

    — Ах жа гад! — узрываецца капітан, хаця і памятае, што яму цяпер веры няма.— Дык вось чаму “Ракету” ламаў! Ведаў, што ўжо не яго! То на крылы, як каня цуглямі, уздыме, то на мель накіруе, то балён разраджае. І гэткага ты капітанам робіш! Апамятайся, Шулей!

    — Па-першае, таварыш Качкін, — халаднее Шулей, — гнеў — дарадчык благі. Не пераносьце асабістых адносін на вытворчасьць. Па-другое, паводле характарыстык з папярэдняга месца работы, Гусец зусім не такі, якім вы яго атэстуеце. Дадатных рысаў у яго куды больш, чым неракетных. Ураўнаважаны, вытрыманы, цьвярозы суднавадзіцель. Ты вось адны прафсаюзныя плоціш...

    — А Гусец? Што ён плоціць яшчэ?

    — О, Гусец — сапраўдны скарб для зборшчыкаў даніны. Член таварыства паляўнічых. Член таварыства па ахове помнікаў даўніны. Член таварыства аматараў кнігі... А гэта ўсё — яшчэ не ўсё і не галоўнае. І ўвогуле, ці ж я прызначаю?

    — Падавіцеся вы сваім Гусьцом! Разьвялі цеплаходзтва. І ты заадно з усімі! Мо і табе Гусак летась рыбу вазіў?

    — Ну, капітан Качкін, — ледзянее ракетны начальнік, — я да цябе як чалавек, спачуваў нават, а ты!.. Я табе гэтых слоў не дарую! Дублёра за Гусца атрымаеш, калі рак па гары сьвісне — у верасьні! А ганяць буду толькі ў Алёкму. Зробіш ты плян! Будзе табе прэмія!

    І задам наперад вылазіць з рубкі, адкінуўшы дзьверцы кармавой часткай.

    “Цьфу. зараза! — перабірае слова за словам усю размову з Шулеем Качкін. — Ну і абмен думкамі! Завошта я так яго? Гусец у галаве сядзіць, нічога больш не памятаю. Таму і пагаварыў”.

    Ён уздыхае, бо хочаш не хочаш, а трэба прывязвацца да Гусьцовай трохсоткі, каб атрымаць цераз яе з ракетаматкі сваю порцыю паветра і электрычнасьці Але што за канвэрт на панэлі? Адкуль узяўся? Шулей падкінуў цішком? Капітан нахіляецца і чытае: “Качкіну”.

    Але якія эмоцыі зьмяшчае ў сабе таемны пакет, падпісаны почыркам былой роднай акулы, капітан даведаецца пасьля, бо цяпер з некаторай боязьзю бярэ яго вялікім і безыменным, кладзе ў “Рэгістар” і з трэскам зачыняе.

    Цёмная (белая) ноч. Толькі кулі (камары) на стэне (пад портам) вішчаць. Толькі ты, дарагая (былая), не сьпіш, над калыскай дзіцяці крадком ты сьлязу выціраеш (каб табе ўсё жыцьцё гусей вэнгерскіх [Я спытаў Качкіна: чаму менавіта вэнгерскіх? Таму, адказаў Качкін, што яго (былая) акула абвясьціла вайну ўласнай вазе. (Аўтар.)] есьці).

    — Капітан...

    — Чаго табе?

    — Не сьпіцё яшчэ? Вось добра. Спытаць?

    — Пытайся, Фінікаў.

    — Што такое тэ-тэ-мэ? Ніяк не скемлю. Ды яшчэ тэ-гэ-мэ, тэ-фэ-мэ, тэ-мэ-мэ...

    — Тэ-тэ-мэ, Фінікаў, сакрэт. Вялікі сакрэт для маленькай кампаніі. У гады ўвойдзеш — сам зразумееш.

    — Ну, тады хаця тэ-мэ-мэ!

    — Гм... Тэ-мэ-мэ, лічы, тэорыя машын і мэханізмаў.

    — А тэ-гэ-мэ?

    — Тут я, па шчырасьці, мэханізмы дублёра былога нашага зашыфраваў. Тэорыя Гусьцовых мэханізмаў.

    — А тэ-фэ-мэ? Тут чые мэханізмы зашыфраваны?

    — «Філядэльфіі фляйерс», Фінікаў!

    “А можа, усё гэта з Гусьцом і на дабро? — думае Качкін. — Усё ж такі зьнешні вораг — лепш, чым унутраны”.

                                                                     РЭЙС ТРЭЦІ

                                                                         Да рэйса

    Кукуйскі час тры гадзіны трыццаць. Праз доўгі плыт “Ракет”, сонна шоргаючы лапцямі са штучнага лыка, да “Ракеты-200” ідзе чалавек з барадой вадзяніка — патэнцыяльная ахвяра вадзянкі. Гэта не я. Капітан Качкін сьпіць неглыбокім сном новасьпечанага халасьцяка ў рубцы даверанага яму судна.

    Патэнцыяльная ахвяра суне галаву ў рубку і робіць выдых. тэлевізар, які капітан глядзіць у сьне, пераключаецца па іншы канал: цяпер замест былой роднай акулы яму сьніцца каністра (не з газай).

    — Качкін! Ты тут. Качкін? Да тэлефона!

    — Да якога яшчэ тэлефона?

    — У нас, на ракетніцы. У вахцёрцы.

    — Тэ-тэ-мэ... Адкуль?

    — З Установы, баіць. Ці ж я пайшоў бы зваць іначай?

    — Даўбня ты няголеная. З Установы а палове чацьвёртай?

    — Нам з начальствам спрачацца без карысьці. Калі хоча, тады і звоніць.

    — Ды якое начальства! Машэнства гэта. Жонка мая, відаць. Мужчына ці жанчына?

    — Нам у гэтым разьбірацца без карысьці. Патэнцыя не тая.

    — Цьфу, зараза!

    Тры гадзіны сорак пяць. Па тэлефоннай трубцы, якую капітан трымае па адлегласьці выцягнутай рукі, бегае маланка.

    — Стоп, машына! — траціць ён вытрымку.— Чуеш, Мая? Стоп! Я ўсё зразумеў. Замест мяне ў маёй кватэры будзе жыць твая мама, а я буду жыць у яе кватэры. Рэчы мае ты перавезла, ключ адаслала ўчора ў канвэрце. Ну што яшчэ? Людзі ўжо, чую, “Ракеты” заводзяць, а я з табой балясы тачу. Прывітаньне маме!

    І капітан пакідае вахцёрку. Ён пераходзіць “Ракету-221”, “Ракету-222” і падымае нагу, каб ступіць на “Ракету-300”, за якой капітана чакае родная двухсотка. Тут ён з пэўным зьдзіўленьнем бачыць, што замест трохсоткі над яго нагой два мэ трыццаць два паветра і чатыры мэ вады, а яго ўласнае судна пагойдваецца мэ за трыццаць, якраз пасярод між баржай-ракетніцай і баржай — прычалам нумар два.

    — Фінікаў! Фінікаў! — грамавіта крычыць капітан, але Фінікаў не чуе. Ды і чым ён можа дапамагчы, калі за штурвал трымацца не ўмее?

    “Змова! — азарае капітана.— Адна па тэлефоне глупства вярзе, другі... Ну куды ён папёрся ў такую рань?”

    Тым часам уласнае судна набліжаецца носам да берага і быццам бы датыкаецца яго. Капітан казлом імчыць па “Ракетах” і ракетніцы, па вільготным пясочку — дарэмна: яго крылатая пасудзіна ад берага ўжо адышлася і набліжаецца кармой да кармы “Ракеты-222”.

    Капітан гепардам (хуткасьць да ста кэмэ) узрывае вільготны пясочак, барабаніць на ракетніцы, перамахвае на “Ракету-222”... якраз тады, калі праклятая пасудзіна зноў набліжаецца носам да берага.

    — Гэта хто там заклёпкі даплюшчвае? — узьнікае з рубкі Галубцоў.

    — Рыгоравіч! Вунь! Глядзі!

    — А! Паўло! Дапаможам калегу!

    — Гэта якому калеку? — усплывае з машыны Кузьняцоў.

    — Ды вось, інвалід вялікай Гусьцовай. На бункербазу, відаць, Гусец пайшоў, а яго ў вольнае плаваньне адправіў.

    — Хай тады сам адвяжа!

    Добрыя людзі Пятро і Паўло. Два сьвятых. Адвязаў “Ракету” Качкін, пайшлі двухсотку блудную лавіць. Пятро за рулём, Паўло з бусаком напагатове.

    — Вялікія манэўры на малой вадзе, — пасьмейваецца Галубцоў, гледзячы, як калега капітан цаляе схапіцца за парэнчы двухсоткі. — Ведаеш, Качкін, ты мне адну карову нагадваеш.

    — ?

    — Нябожчыцу. Гадоў з дваццаць, як капыты адкінула.

    — З чаго?

    — Ды прыблізна з таго ж. Прывезьлі мы быдла ў Ціксі, пачалі на бераг па трапе гнаць. А хваля ладная была, трап хістала. Ну, адна, бедная, і спужалася. Плюх — з трапа. А яе баржай да пірса: плясь! Во сьвежыны атрымалася. І мыць не трэба.

— Ціпун табе на язык!

                                                                            Рэйс

    Шэсьць гадзін роўна. Ад прычала нумар два з шаснаццацьцю пасажырамі на борце адыходзіць “Ракета-200” і бярэ курс на Алёкмінск.

    Дзевяты кэмэ. Ля вострава — чысьценькая і акуратненькая бункербаза-14. А пад бокам у бункербазы... “Ракета-300”.

    — Гэта што ж такое? — травянее пад колер марской капусты капітан. Пры гэтым ён надзімаецца паветрам, як вадалазны скафандар, аж маршчыны вакол вачэй зьнікаюць.— Бункеруецца толькі цяпер? А ўночы куды хадзіў? Дывэрсант!

    Дзевятнаццаты кэмэ. У скафандры маркі “капітан” паступова надае ціск. Марская капуста па левай шчацэ, зьвернутай да сонца, выстрэльвае ружовыя бутоны.

    — Замяніць бы Гусьцоў гудок на гагаканьне, — аддаецца ён дасьціпнай, ды, на жаль. незьдзяйсьняльнай мары.

    Дваццаць дзевяты кэмэ.

    — Капітан! “Ракета” даганяе!

    — Да...— перхае капітан. — Ганяе? Якая “Ракета”?

    — Трохсотка!

    — Тэ-тэ-мэ... На абгон, значыць. Фінікаў! Колькі там да яе?

   — Семсот бітых!

    — Ну, старэнькая, — сьціскае зубы капітан, беручы на сябе рычаг абаротаў. — Пакажы, што ўмееш!

    Стрымгалоў зрываецца стрэлка з наседжаных тысячы шэсьцьсот. Хвіліна — і тысяча семсот. Капітан, як шчупак, над шкалой павісае:

    — Фінікаў! Дзе Гусец?

    — Шэсьцьсот!

    — Тэ-гэ-мэ... Ну, старэнькая!

    Тысяча семсот трыццаць... Тысяча семсот сорак... Тысяча семсот пяцьдзесят...

    — Дзе Гусец, Фінікаў?

    — Пяцьсот!

    Ды што ён, зачараваны, ці што? — ледзь не плачам заходзіцца капітан.

    Тысяча семсот шэсьцьдзесят... Тысяча семсот шэсьцьдзесят... Тысяча семсот шэсьцьдзесят...

    — Фінікаў!

    — Чатырыста!

    — Ты што, Філімон? — прачынаецца рантам Андрэй. — Ад каго ўцякаем? Ці даганяем? Машына ходырам ходзіць!

    — Вунь! Глядзі! Глядзі! — не ў стапе нічога іншага вымавіць капітан.

    — А! Знайшоў з кім скачкі наладжваць. У Гусьца “Ракета” на сто нумароў маладзейшая. Не стагні і здавайся! А заадно па-прароцку ўсьміхніся. На такіх абаротах Гусец нядоўга папабегае. Тысячы ж дзьве, не меней, трымае.

    — Сто нумароў глупства! Матор новы, матор! А нам свой даўно мяняць трэба.

    — Матор, вядома, лаплены...

    — Эх, чаму ў нас не тройка!

                                                         Тройку не абставіш!

                                                (З перакананьняў рубк-кампаніі)

    Я ў Маяку стаю, а ён, гэта, міма, са спэцрэйсам ідзе. Спыняецца — быццам спытаць, дзе да Соцінцаў прыстаюць. А навошта спыняцца, па рацыі можна і не спыняючыся спытаць. Я яго раскусіў адразу: ясна, ганяцца ўздумаў. Адпусьціў мяне на трыста мэтраў і давай. Я не панікую. Пад Кангаласкім каменем права бяру, ледзь не ў прыцірку да вострава. Справа з-за гэтага не можа абставіць, зьлева — даўжэйшы шлях, таксама не зможа абставіць. Чакае. Камень мінулі, ён улева. Я, гэта, улева таксама. Ён управа! І я ўправа. І выходзіць, не абгон яму лепш, а строга ў кільватэр трымацца, бо хваля мая і зьлева і справа пад крылы б’е, а строга за мной ціха. Так да Соцінцаў і дайшлі. Месяц спаць не будзе.

    Тройку не перагоніш! Першыя пяць “Ракет” у Сормаве, як у космас, рыхтавалі, крылаў нахіл да дзесятай градуса вывяралі, паліравалі ледзь не языком. А ўсе астатнія і ў іншым месцы, і іначай майстравалі.

    — Сьвістаць усіх наверх! — з рыданьнем у голасе аддае загад капітан. — Арлы мае і галубка! Не дапусьцім, каб гэты гусак нас на хаду абышоў. Будзем спыняць “Ракету”! Але з якой нагоды? Думайце тут жа, каля мяне, бо даганяе!

    — Мо за бортам бусаком шураваць, бы ўпусьцілі нешта ды ловім? — гэта Фінікаў.

    — Глупства! Тое, што ўпусьціш, побач з “Ракетай” не паплыве. Палова порта сьмяяцца будзе!

    — Мо ваду з-за борта чэрпаць? — гэта Гуля.

    — Глупства! “Ракету” спыняць, каб вады набраць? Увесь порт сьмяяцца будзе!

    — Можа, убок адвярнуць? Нібы высаджваем кагосьці, — гэта мэханік.

    — Каб жа было куды! Тут мелізна, там банка!

    — А вы, капітан? Вы што-небудзь знайшлі? — не без хваляваньня пытае Фінікаў.

    — Не! Нічога! Адрэзала! Ганьба Качкіну! Судна абсарамаціў! Дзе знаходлівасьць капітанская? Ганьба! Пасьмешышча! І галоўнае, першым Гусак сьмяяцца будзе. Тэ-тэ-мэ!

    — Не быць гэтаму! — усклікае былы шалапут, перавыхаваны капітанам у мужнага і бясстрашнага героя “Ракеты-200” рулявы-матарыст Фінікаў. — Не быць! Стоп, машына, — глядзіце: чалавек за бортам!

    Ён зьдзірае з сябе штаны і кашулю, выскоквае з рубкі і праз ліхтар адмашкі ластаўкай кідаецца ў ваду.

    — А-ах! — на момант траціць прытомнасьць касір-праваднік, заломваючы рукі.

    “Стоп, машына, — ад радасьці падскоквае па крэсьле капітан. — Стоп!”

    Ён кідае да канца ад сябе рычаг абаротаў і да сябе цісьне рычаг рэвэрса. Пад кармавым крылом шакіраваны вінт сьпярша замірае, а потым шалёна закручваецца ў адваротны бок. А крылатае судна ўсё адно імчыцца наперад, ад адчайнай галавы (толькі яе і відно!) рулявога-матарыста.

    Перад унутраным зрокам капітана мільгаюць графы «Раскладу агульнасуднавых трывог”: “Пажарная трывога”... Не тое! “Вадзяная трывога”... Зноў не тое! “Чалавек за бортам”... Вось яно!

 

     Капітан прабягае ўнутраным зрокам графу і разгублены бачыць, што сьмеляку-матарысту давядзецца ратаваць сябе самому, бо КС-1МС Качкін павінен ажыцьцяўляць агульнае кіраўніцтва, МС-КСД Петухоў — забясьпечваць надзейную работу мэханізмаў, а КП Гуля — аказваць дапамогу Фінікаву пасьля таго, як ён нейкім чынам апынецца на судне. Няўжо загіне на зары жыцьця самаахвярны юнак, гонар “Ракеты-200”?

    — Не быць гэтаму! — як лёзунг, шэпча капітан палымяныя словы героя і рашуча ламае “Расклад”, не прыстасаваны да хуткаплыннай рэчаіснасьці. Ён перадае кіраваньне суднам МС Петухову, а сам кулём імчыць па верхняй палубе з выратавальным кругам на нос, дзе, як вядома яму, зьберагаюцца бусак, канат і трап, якімі ў падобных выпадках закліканыя арудаваць тры РМ.

    — Трымайся, сынок! — па-бацькоўску крычыць ён.

    — Не хвалюйцеся, капітан! — спакойна адгукаецца Фінікаў. — Не патану! Тут увогуле нельга ўтапіцца! Каб нават захацеў.

    — Малайчына! Выношу падзяку за аптымізм! Але трымайся!

    — Мой аптымізм на салідным фундамэнце! Я на дне стаю.

    — Што? Ты з глузду не зьехаў? Тут жа гарантаваная глыбіня!

    — Дно як дно! Утаптанае. Пяткай чую!

    — Дык плыві сюды!

    — Не магу!

    — Чаму?

    — Не ўмею!

    — Тэ-тэ-мэ, — плюецца капітан з яшчэ большай павагай да Фінікава. — Што ж ты скакаў тады?

    — Я на вадзе трымацца ўмею! Набяру паветра ў жывот і трымаюся.

    — Пантон нястрыжаны. Ды ты разумееш, што мы да цябе надысьці не можам? Нам на корпусе два мэ дваццаць патрэбны, разумееш?

    — Спадзяюся на капітанскую знаходлівасьць!

    — Ну, глядзі, Фінікаў! На капітана спадзявайся, а галаву беражы!

    Капітан прывязвае канат адным канцом да судна, другім да выратавальнага коркавага круга і з усяе капітанскае моцы шпурляе круг:

    — Палундра!

    “Плюх!” — чмякаецца аранжавы бублік (восем кэгэ дзьвесьце) з не змывальным надпісам “Ракета-200” (цалейшы будзе).

    “Бульк!” — вынырае галава Фінікава дакладна ў крузе.

    “Парадак!” —падсумоўвае капітан, бо ў запасе мае яшчэ два выратавальныя сродкі (бусак і трап).

    — Ну? Дзе Гусец? — нібы абыякава цікавіцца капітан, прымаючы кіраваньне.

    — Пайшоў сваёй дарогай! Відаць, на Слупы [Падрабязнае і ўзьнёслае апісаньне ленскіх Слупоў гл. у кожнай кнізе (дакум., маст., ілюстр.), прысьвечанай Лене. (Заўвага аўтара.)] турыстаў павёз.— без падрабязнасьцяў дакладае мэханік.

    — Што па рацыі плявузгаў? Не кпіў?

    — А я не слухаў.

    — Ды ну? — выпрабуючы глядзіць капітан у непранікальны твар сябра.

    — Люблю Алёкму я, — прызнаецца з уздымам мэханік-рамантык, прыняўшы праз шэсьцьдзесят кэмэ кіраваньне. — У сэнсе рэйс на Алёкмінск. Паўгадзіны шэрасьці адмучысься — і пайшла прыгажосьць!

    — Атрута, — бурчыць капітан, варожачы: што сказаў па рацыі Гусец?

    — Перш-наперш камень Табагінскі. Гэта ўжо штука!

    — А перакат Расалодзкі побач? Га? — не можа забыць Гусьца капітан.

    — Глупства перакат.

    — Курдутаў сеў летась.

    — Будзеш глядзець — не сядзеш. Потым — на левым зноў-такі — Махсагалох. Назва прыгожая — Сакаліны, а сам бераг яшчэ прыгажэйшы. Я пад ім хадзіў раз. У сэнсе нагамі. Зірнеш уверх — калені падгінаюцца!

    — Ведаеш, колькі цэмэнтнікаў з той гары нырца дало? Закладзе сто гэ па захадзе сонца...

    — Закладваць не будзеш — не дасі. Ну, а ўжо як Слупы пачнуцца — вось дзе асалода! Дваццаць пяць кэмэ казкі. То табе царква, то мячэць, то замак ІІІыльёнскі, то Івана Вялікага званіца...

    — А па-мойму, там бог з добрай даўбнёй пагасьцяваў. Налева махнуў — палац забурыў, направа — царкву. Адны коміны пакінуў.

    — А суднавы ход! Што шырыня, што глыбіня. Пад правы бераг прыладзіўся — і пілуй!

    — Шэсьцьсот трыццаць кэмэ з шаснаццацьцю пасажырамі. Пілуй!

    — І Алёкмінск будуецца. Гады праз тры сапраўдным горадам стане.

    — Вось калі ляжанка ў рубцы пухавіком падасца!

    — Не пазнаю цябе, Філімон. Дзе гумар? Кіслы ты нейкі.

    — Кіслы? Не. Салёны!

    “Турыстаў павёз. А што, як спыніўся дзе-небудзь? Абыдзем гада, а ён ізноў наўздагон, — паўзе ў галаву капітана злавесная думка. — Хто тады будзе сігаць?»

    — Куды гоніш, мэханік? Скінь абаротаў сто.

                                                                 Пасьля рэйса

    Добры вечар, прычал нумар два! Зноў “Ракета-200” дома (з дваццацьцю пасажырамі па борце). Без аркестра, але, трэба думаць, з прамовай напагатове сустракае яе адзіны ракетны начальнік.

    — Табе не здаецца, Андрэй, — без энтузіязму дзеліцца назіраньнем капітан, — што гэта ў яго ўваходзіць у прывычку?

    — Тут пытаньне: добрую ці не вельмі,— дзеліцца думкай мэханік.

    А вось і Шулей у рубцы — уласным корпусам:

    — Склалі акт?

    — Які акт?

    — Не аднеквайцеся. Гусец усё бачыў.

    — Што Гусец бачыў?!

    — Што пасажыра выкінулі за борт, Хто? Завошта?

                               РЭЙСЫ ЧАЦЬВЁРТЫ – ДВАЦЦАЦЬ ЧАЦЬВЁРТЫ

                                                                     Да рэйса

    Кукуйскі час чатыры гадзіны роўна. З рубкі па ўнутраным трапе звальваецца чалавек у майцы. Гэта я, капітан Качкін. Пазяхае на ўсю акваторыю порта і ідзе ў домік з вадой для экіпажа.

    Чатыры гадзіны чатыры (пяць, шэсьць, сем, восем). Са спальнага адсека вылятае чалавек у трусах. Гэта ён, матарыст Фінікаў. Пазяхае на ўсю акваторыю Лены і бяжыць у домік з вадой для пасажыраў.

    Чатыры гадзіны трыццаць. На борт “Ракеты-200” карэктнай ступой рачніка ўзыходзіць мэханік Петухоў. Міма доміка з вадой для экіпажа ідзе ў машыну.

    Чатыры гадзіны сорак (пяцьдзесят), пяць гадзін дзесяць (дваццаць, трыццаць). Губляючы на трапе плятформы, узьбягае касір-праваднік Гуля.

                                                                          Рэйс

    Шэсьць гадзін роўна. Без прамоў і аркестра ад прычала нумар два курсам на Алёкмінск адыходзіць “Ракета-200” з дваццацьцю (трыццацьцю, пятнаццацьцю) пасажырамі на борце.

    Пасажыры адкідваюцца ў крэслах (па тры на аднаго) і засынаюць.

    Дзевяты кэмэ. Бункероўка.

    — Ты ўчора калі лёг спаць? — не без практычнай цікавасьці пытае капітан.

    — Як дадому прыйшоў, так і лёг. А палове дванаццатай.

    — Рулюй першы! Мне Фінікаў да поўначы спаць не даваў.

    Дзевяноста дзевяты кэмэ.

    — Філімон! Філімон!

    — Га? Што? Вінт адваліўся?

    — Не.

    — Вал пагнуўся?

    — Не.

    — Турбіну скрышыла?

    — Не.

    — Дык чаго будзіш?

    — На паўгадзіны пазьней лёг, а паўтары кімарыш, рулюй!

    Сто дзевяноста дзевяты кэмэ.

    — Андрэй! Андрэй!

    — Га? Што? Падшыпнікі?

    — Не.

    — Маслаправод?

    — Ды не. Слупы твае любімыя пачаліся, рулюй! Дзьвесьце дзевяноста дзевяты кэмэ.

    — Бачыш вунь тыя зубцы наверсе? — узрадавана кажа мэханік. — Толькі цяпер дайшло: гэта ж зачаткі слупоў! Ужо сёньня і на іх, і вакол ні дрэўца, ні травінкі. Міне тысяча год — змые вадой. ветрам зьмяце ўсё лішняе, і падымуцца над ракой палацы і замкі...

    — Эх, як выспацца можна за тысячу год!

    Шэсьцьсот дваццаць дзевяты кэмэ. Алёкмінск.

    — Пакімарым? — прапануе Фінікаў, калі апошні пасажыр не пазяхаючы пакідае судна.

    — Я табе пакімару! Марш у машыну!

    Дваццаць дзьве роўна.

    — Якая старызна ў нас усё ж такі тут, пад рулявым крэслам. — чуваць з машыннага аддзяленьня голас капітана.— Падзаляцім дзе-небудзь і самі не зразумеем чаму.

    Чатыры гадзіны роўна. Па ўнутраным трапе з заплюшчанымі вачыма спускаюцца ўніз два чалавекі ў майках. Гэта я, капітан Качкін, і гэта ён, мэханік Петухоў. Капітан прамывае вочы ў доміку з вадой для экіпажа. мэханік у доміку для пасажыраў. Праз трыццаць сэкунд у салёне са спальнага мяшка выскоквае чалавек у трусах. Разумеючы, што спазьніўся, а трэцяга доміка няма. бяжыць прамываць вочы кудысьці на бераг. Чалавек у спальным адсеку (жаночага полу) сьніць не апошні сон і ў прамываньні вачэй яшчэ патрэбы не мае.

    Шэсьць гадзін роўна. Ад прыстані Алёкмінск без прамоў і аркестра адыходзіць “Ракета-200” з трыццацьцю (дваццацьцю, пятнаццацьцю) пасажырамі на борце.

    Трыста дваццаць сёмы кэмэ. Ісіт. Бункероўка.

    — Глядзі, вунь каровы па беразе сьпяць! Каровам і тым саладзей.

    — Колькі сутак ужо не сьпім?

    — Дзесяць (пятнаццаць, дваццаць),— адказвае ахвотна мэханік, нібы вядзе падлік.

    — Табе за штурвалам заснуць не даводзілася яшчэ?

    — Што ты! За штурвалам не засьнеш!

    — Гм.

                                                   Ці можна заснуць за штурвалам?

                                                         (З дыскусій рубк-кампаніі)

    Скіраваў на восі фарватэру, на створы, вочы заплюшчыў — бац! Глядзіць — перад носам створы. З лямпачкамі і батарэямі. Пасьля прамералі: семнаццаць мэтраў па беразе ехаў. Верталётам здымалі. Ну, і капітана зьнялі, хаця начальства само было вінавата: ганялі “Маруську” прад тым, як жалезную. А яна дзюралевая, і капітан тым больш не з жалеза.

    — Дваццаць сутак не спаць — дробязь! — аб’яўляе рантам мэханік. — Рыба вунь усё жыцьцё не сьпіць.

    — Усё жыцьцё?

     — Навукай даказана.

    — Цікава, з чаго б?

    — Ні падушкі, ні коўдры. Ды яшчэ ў вадзе. Паспрабуй засьні!

                                                                   Пасьля рэйса

                                                   (апрача дваццаць чацьвёртага)

    — Зноў Алёкма? А прафіляктыка калі? — не хавае нэрваў Качкін. — Каторы рэйс вісім па смэрч... на валаску вісім? Уся машына трымціць.

    — Вы хоць на смэрч... пардон, на валаску, а ўсё ж вісіце, — не паддаецца бэтонны Шулеп. — Дзьвесьце шэсьцьдзевятая турбіну мяпяе (дзьвесьце трыццаць восьмая на Алдане села). “Мэтэор” за Сангарам сеў! (“Усход” турбіну мяняе.) На цябе, Качкін, адна надзея. На тваё марское прозьвішча.

    “Тэ-тэ-мэ! І гэты насьміхаецца!” — думае капітан.

                                                                      Прафіляктыка

    Адзінаццаць гадзін роўна. Прытарочаная да ракетаматкі, на лянівай хвалі ляніва пагойдваецца “Ракета-200”. Трап убраны, і каб трапіць па судна, трэба быць крыху скалалазам.

    З машыннага аддзяленьня чутно разнастайнае бразганьне. То стукае медзь аб медзь, то пяе аб жалеза жалеза. Бьюць малатком, абцугамі. адвёрткай, ключамі гаечным, развадным і тарцовым. Манціроўцы таксама даецца ход. У порце ведаюць: на двухсотцы прафіляктыка матора.

    — Вось гэта аркестар, — захапляецца капітан у рубцы, не ўзьнімаючы галавы з падушкі. — Рознабаковы хлопец Фінікаў! А я, па шчырасьці, трохі яго недаацэньваў. Вучыся! Хутка на зьмену пойдзеш.

    — А мне фінікаваньне гэтае адну страшную гісторыю нагадала. З нашых гісторый, рубк-кампаніі,— пацепваецца мэханік.

                                                                     Трохі містыкі

                                                         (Са страшынак рубк-кампаніі)

    Выйшлі ў рэйс... Пілуем... Цемнавата яшчэ было. Раптам нешта: грук, грук. Дзе грук? — не разумеем. То нібы на карме, то пад палубай. Спынілі машыну — замоўкла. Пайшлі — зноў. Быццам сьлесар з ключом сноўдаецца ды стукае. Пасьля ў машыну зірк! — ах ты ліха. Анучу на вал наматала, а да анучы гайка прыліпла. І ўся містыка.

    — Ішоў бы дамоў, калі баязьлівы гэткі! — ушчувае мэханіка капітан.

    — Дома спаць жонка не дасьць. Выхадная сёньня.

                                         РЭЙС НЕ Ў ЗАЛІК, АЛЕ НЕ БЕЗ ВЫНІКАЎ

    — Па-мойму, — гаворыць мэханік, у чарговы раз зьбіраючыся “на зьмену”, — да нас кіруецца Шулей.

    — А чаму такая няпэўнасьць?

    — Бо постаць Шулея, а хада не яго.

    — Прасіць ідзе, — заключае капітан. — Паглядзім чаго. Фінікаў! — загадвае ён у адкінуты люк. — Трап сьпіхні!

    І праз два з паловай імгненьні засланяе рубку ад сонца Шулей. Упэўніўся, што капітан на судпе, — улазіць.

    — Справа ёсьць, мужыкі, — па-свойску паведамляе ён. З Бясьцяха двух мужыкоў узяць.

    — Цікава, — абыякава цэдзіць капітан.

    — А што, “Амосаў” з “Аржаковым” сёньня не ходзяць? — пытаецца мэханік (рамантык!).

    — “Амосаў” з “Аржаковым”, сябры, не для такіх мужыкоў.

    — Дык мо гэта і не мужыкі зусім, а прынцы? — з надзеяй пытаецца капітан, ведаючы, што за прынцаў можна патаргавацца.

    — Адзін з Установы, а другі... І не пытайцеся.

    — Што ж ты нашу бабулю абраў? Ёсьць “Ракеты” маладзейшыя. Трохсотка, напрыклад.

    — Пайшоў бы я да цябе, каб хоць хто быў, — прагаворваецца Шулей. Ах, так?

    — Дык і мы прафіляктыку не скончылі яшчэ.

    — Ты, Філімон, не так зразумеў, — бярэ на сябе рэвэрс Шулей. — Я і хацеў сказаць, што ведаю: у вас прафіляктыка. Толькі гэта!

    — Як жа мы пойдзем? Матор, лічы, разабраны. Гэта мэханік. Не любіць прынцаў!

    — Я ж не кажу зараз! Праз гадзінку. Пастарайцеся, мужыкі! Вы мне, я вам, — з лагоднай лютасьцю пяе начальства.

    — А што ты нам?

    — Спэцрэйс. Геолягаў у Батамай. Дзьве тысячы за дзень. Вунь па прыстані бегаюць. Прывезяце з Бясьцяха і манаткі іх на пагрузку. Ну?

    Капітан адварочваецца, каб схаваць паружавеньне твару. Батамай! (Чвэрць звычайнага.) Дзьве тысячы! Геолягі! (Запасьлівы народ.) Рубк-кампанія! І ўсё — за праходку на той бераг. Паўгадзіны туды — паўгадзіны назад.

    — А як я пазнаю іх? — бы яшчэ сумняваючыся, пытае Качкін.

    — Па партфэлі ў кожнай руцэ, — з невытлумачальным раздражненьнем адказвае Шулей.

    — Не скончыцца ў нас дабром гэты шпацыр, — нязвычна пэсымістычна выказваецца мэханік. — Вось глядзі: Шулей на трапе каўзануўся і ледзь не загрымеў.

    — Так яму і трэба!

    — Гэта пачатак толькі. Вось глядзі...

    І праўда: касір-праваднік Гуля, сьпяшаючыся з камандзіроўкі, ступае на трап, не падумаўшы, што той, перакошаны, ледзь ліпіць. Тут жа грыміць трап, падае Гуля, і разьбіваецца аб жалезную баржу тое, што Гуля трымала ў руках (далікатнае, прадаўгаватае).

    — Вось і адзначылі прафіляктыку, — кіславата ўсьміхаецца мэханік.

    — Дзівак! — усхопліваецца капітан. — Гэта ж якраз на дабро! Успомні, каго павязём. Што румзаеш? — крычыць ён касіру-правадніку. — Шкло на шчасьце б’ецца! Падумаеш, тры дзевяноста дзьве. [Даўно забытан цана тр.іцнга пояса. (Заўвага аўтара.).]

    — Плятформа адламалася! — скуголіць Гуля.

    — Яшчэ знак, — хмурнее мэханік.

    — Знак! Гэта ёй знак, каб вышэй капітана не цягнулася. Добра! Ідзі ў майстэрню! Фінікаў! Аддай канцы.

    Напалову аглухлы ад працы ў машыне Фінікаў здымае з кнэхта кармавую чалку, грацыёзна бяжыць па прывальніку да насавой і раптам:

    — А-а-а! А-а-а!

    — Што там такое?

    — Утапіў!

    — Каго ўтапіў?

    — Пантофлі! Зьняць забыўся, утапіў!

    — Жуда! — бялее мэханік. — Чацьвёрты знак. Філімон! Ідзі да Шулея і скажы: маслаправод пацёк! Ідзі, пакуль не позна!

    — І заўтра зноў па Алёкму? Тэ-тэ-мэ. Хай тут сам Пасейдон упоперак фарватэру ляжа, даеш Бясьцях з партфэлямі! А ты, калі нэрвовы, сыдзі. Манаткі геалягічныя загадзя надгледзь, каб падчас пагрузкі не лаяцца. Ці мала што падсунуць уздумаюць. Мы з Эдзькам удвух сходзім. Вось толькі босы. Графін! Ідэя. Пазыч яму бацінкі. Свае даўно ўтапіў, на беразе ў ботах ходзіць. Ты іх вазьмі ў капцёрцы, на ракетніцы. Што ад “Ракеты” застанецца, калі дазволім на ёй у ботах насіцца?

                                                                    Канец другой сэрыі