ПАБРАЦІМЫ
Сьветлай памяці
Герояў Савецкага Саюза
якута
Фёдара Папова
і беларуса Мікалая Кедышкі
прысьвячаецца.
УСТУП
Я аб ваенных думаю гадах.
Яны насоўваюцца на мяне
нібыта...
І што трымаем сёньня мы ў руках,
Усё рукамі нашымі набыта:
Такі жаданы для
народаў мір,
Не менш жаданы пах духмяны хлеба,
Палёў жытнёвых і пшанічных шыр,
І
не задымлены блакіт над намі неба,
І наша чалавечае жыцьцё,
І нашы казкі сьветлыя і былі...
Магло ўсё кануць гэта ў небыцьцё,
Калі б сабой усё не засланілі
Ад фашыстоўскай лютае чумы
Твае, Радзіма, і сыны і дочкі.
Прад імі у даўгу заўсёды мы,
Хай колькі
не міне гадоў-гадочкаў.
Усё, што мелі, аддалі яны,
Каб толькі дым жыцьцю не засьціў вочы.
Ахвяры не падлічаны вайны —
Іх лічбу павялічце двойчы, тройчы!..
Статыстыкам не веру я павек,
Што, у тым, маўляў, баю адзін забіты...
Забіты ў маладым быў новы чалавек,
Так,
не народжаны яшчэ, а ўжо забіты.
А можа два...
А можа нават пяць...
Дзяўчынак
пяць...
Ці хлапчукоў плянэты.
Я не магу,
Я не магу
маўчаць,
Пакуль не прагучаць прысудам жыцьці гэты.
На шалі трэба класьці ўсё спаўна,
Фашызму жахі класьці ўсе на сьвеце.
І ўсё зрабіць, каб новая чума
Па нашай больш не папаўзла плянэце.
Падумаць страшна, што было б са мной,
Са ўсімі намі і на ўсіх шыротах,
Калі
б Матросаў у баю сабой
Не засланіў байцоў ад кулямёта,
Калі б Гастэла не ўзарваў сябе,
Калі б у Севастопалі матросы
Хоць крыху адступілі ў барацьбе,
Не адступілі тыя — дваццаць
восем...
Падумаць страшна, што б было тады...
А час бяжыць з надзеяю бясхмарнай.
...Над
імі не ўладарныя гады,
Над імі час ніколі не ўладарны.
Яны ў кагорце нашых спраў і дзей —
Жывуць, працуюць, летуценяць, вераць
І набліжаюць камунізму дзень —
У будучыню адчыняюць дзьверы.
ЧАСТКА ПЕРШАЯ
Разьвітаньне
Час
запаволіў свой імклівы бег,
Нібы алень перад скачком, ён затаіў дыханьне,
Трывогай і надзеяй жыў насьлег
У трапяткім, хвалюючым чаканьні:
Якая заўтра прыйдзе навіна
З палёў вайны
Айчыннае, сьвятое?
За восем тысяч вёрст грыміць вайна,
А гул сюды даносіцца бядою.
Ён
нараджае мноства горкіх дум
І афіцыйнай грукае паперай —
Ён пахавалкай прыпаўзае ў чум,
Любыя насьцеж расчыняе дзьверы.
А луг ля рэчкі кветкамі прапах,
Трава на лузе аж сцяной стаяла.
І сьвята сенакосу — Ысыах —
Як і раней, сваіх касцоў склікала.
Аласы
серабрыліся ў расе,
Тваёй, каса, чакалі песьні звонкай.
Прыйсьці на луг касцы маглі не ўсе,
Бо косы замянілі на вінтоўкі.
Іх разабралі розныя франты...
Цяпер чакаюць ад цябе адказу:
— Ну, брыгадзір Папоў, што скажаш ты,
У чым ты бачыш сёньня абавязак?
Глядзіць
адкрыта юны брыгадзір,
Расправіў плечы, што гулі ад стомы:
— Калі ўрываецца нахабна ў дом вампір,
Дык абавязак — выгнаць яго з дому.
Мой родны дом — не толькі Балыктах1,
Мой родны дом ажно да
Закарпацьця.
Імкну туды, нібы ў прастору птах,
Каб з ворагам за родны дом змагацца.
Вінтоўку
ўзяць трывожны кліча час.
Грымяць франты напятаю струною.
Сябры мае змагаюцца за нас. Я з імі там,
А тут яны — са мною.
Яны мяне чакаюць кожны дзень,
Каб пасьпяшаў да іх на
дапамогу.
Да іх мая адданасьць павядзе
І вера ў наша заўтра — у Перамогу.
А
ты, ціт2, мне службу саслужы,
Як і служыў заўсёды свайму краю:
Між лесам і аласам — на мяжы
Я знак з цябе зраблю і укапаю.
Я пакідаю сёньня родны край,
Знак укапаны — сымбаль
разьвітаньня:
Дык моцна ж стой, мой знак, мяне чакай,
Чакай з вайны,
Чакай майго
вяртаньня3.
Шумі лістотаю над ім, хатын4, —
Краса непераўзыдзеная лесу.
А
вы, каб знак ад часу не панік,
Сабою засланяйце яго, бэсы5.
І верце, верце: Я перамагу!
І з перамогаю да вас вярнуся,
Як толькі пабраціму памагу,
Што бой вядзе ў далёкай
Беларусі.
Абараняе там ён родны кут,
Які фашысты нішчаць і руйнуюць.
Сьпяшаецца
цяпер туды якут,
Ці чуеш ты мяне, мой брат, Ці чуеш?
Выпрабаваньне
Над верхавінамі трывожных дрэў,
Прабіўшыся праз непагадзь начную,
Ажно да Мінска голас даляцеў
І рэхам адгукнуўся:
— Чую!.. Чую!..
Твой цьвёрды поступ чую,
пабрацім,
Ідзі хутчэй, зьнішчай фашыстаў-гадаў!
Хоць спапяляюць нас агонь і дым,
Ды
духам з нас ніхто не ўпаў, не падаў.
Палае навакол вайны пажар.
Мы ў самым пекле вылюдкаў варожых.
Мы сьмерці кожны дзень глядзім у твар,
Але спалохаць нас нішто не зможа.
Мы праведны вядзем,
упарты бой.
Гарыць зямля пад ботамі у катаў.
Сваёю справядліваю рукой
Зьнішчаем
іх — дзе куляй, дзе гранатай.
Мой родны Мінск ў развалінах ляжыць,
Але не стаў мой горад на калені,
Працягвае змагацца ён і жыць
І набліжае ад чумы збавеньне.
Ты нават не ўяўляеш,
любы брат,
Як цяжка чуць,
Як цяжка бачыць,
Калі ў жанчын страляе
люты гад,
А побач дзеці нема, дзіка плачуць,
Як вырваўшы з рук маці немаўлят,
Ў
нечалавечым лютым азьвярэньні
У вогнішча іх кідае салдат,
Бо маці іх не сталі на калені,
Як застывае ў нашых жылах кроў,
Як б’юцца сэрцы нашыя ў зьнямозе,
Калі вядуць на вісельню
сяброў,
А ты дапамагчы нічым не можаш.
А сэрца як, браток ты мой, баліць, —
У
роспачы б з грудзей, здаецца, вырваў,
Калі твой дом руйнуецца, гарыць,
Дзе нарадзіўся,
Дзе для шчасьця вырас.
Фашысцкіх зьверстваў дзе, скажы, выток?
Дзе нараджаліся такія,
вырасталі?
Мы гэта ўсё прыпомнім ім, браток,
Мы пакладзём ім гэта ўсё на шалі:
І плач
дзяцей,
І сьлёзы ўдоў,
І мукі вязьняў у цямніцах,
І зруйнаваны дом,
І нашу кроў,
І пядзю кожную зьнявечанай зямліцы.
Усё прыпомнім!
Сёньня ж — толькі бой!
Такое выпала выпрабаваньне
Савецкім людзям сёньня,
нам з табой:
Не на жыцьцё — на сьмерць вядзём змаганьне.
Ты там, на фронце.
А
я ў Мінску, тут.
Такая наша цяжкая работа,
Каб ненажэрны фашыстоўскі спрут
Хутчэй апруцянеў, адкінуў боты.
Яго канец табе і мне відзён.
Каб ён спакою не адчуў ніколі,
Мы ў горадзе, лічы што, з першых дзён
Стварылі наша мінскае падпольле.
Агонь
змаганьня, браце, не аціх.
Як ваяваць у гэткім акружэньні?
Мы ценем прапаўзаем каля іх.
Яны баяцца нават нашых ценяў,
Бо наш прытулак — кожны дом і двор,
Руінаў абгарэлыя цагліны.
Ўначы і ўдзень бязьлітасна ва ўпор
Страляюць тут па ворагу руіны.
Каб не было ні ночы
ім, ні дня,
Каб страх заўсёды раз’ядаў ім душы,
Б’е іх арганізацыя мая
Пад
назваю нявіннаю “Андруша”.
Адчайны і рашучы ў нас народ,
І хлопцы, і дзяўчаты — аднадумцы:
Учора — узьляцеў хлебазавод,
А сёньня — непаладкі на чыгунцы,
А там — электрастанцыя
гарыць,
А там наладзім новае ім ліха...
Мы білі іх і прадаўжаем біць,
Сядзець ім
не даём спакойна, ціха.
Вядзём змаганьне запар другі год,
Ні днём няма,
Ні
ноччу перадышкі.
Сьпяшай, салдат!
Чакае наш народ.
Чакаю
асабіста я — Кедышка.
Пераправа
У складзе атакуючых брыгад
Сьпяшаўся
ў Мінск якут на дапамогу.
Трымаў надзейна свой ён аўтамат,
Ім церабіў на захад шлях-дарогу.
А кожны крок — у бесьсьмяротнасьць крок,
Наперад кожны крок — выпрабаваньне.
За
кожны дом і нават за грудок
Не на жыцьцё — на сьмерць ішло змаганьне.
І зноў наперад. Родная зямля
Чакала вызваленьня, паратунку.
Ішоў салдат, пракладваючы шлях,
Рос лік фашыстаў на яго
рахунку.
Наперад не юнак ужо ішоў,
А мужны, кемлівы салдат з развагай.
Прывычным
стала:
“Радавы Папоў,
Падзяка вам за мужнасьць і адвагу!”
Сьціскала
зброю ўпэўнена рука.
Наперад!
На прыпынкі — ні мінуты.
І вось
яна — шырокая рака,
Праслаўлены ў вяках Дняпро-Славуціч.
Ды ведаюць: на месцы не стаяць,
Перапраўляцца давядзецца з боем.
— Спачатку нам Дзяражычы б узяць,
А там, за імі ўжо і
горад Лоеў, —
Прамовіў задуменна камандзір
І на байцоў зірнуў адкрыта, прама:
—
Адольвалі і не такую шыр,
І гэтую адолеем таксама.
Прарвала абарону наша часьць,
Чакаць падмогі мы не маем права
І зараз у фашыстаў на плячах
Адольваць будзем з ходу пераправу.
Тут трэ спрактыкаваныя плыўцы,
Што ў сілу, спрыт і ўмельства сваё вераць.
Таму
прашу, таварышы байцы,
Хто першы пойдзе, крокі тры наперад!
Вятрыска ціха па траве прапоўз.
Гармонікам рака перад вачыма.
Наперад выйшаў радавы Папоў
І сьледам — баявыя пабрацімы.
А цуд які! Вакол усьцяж зірні,
Куды не кінеш вокам — справа, зьлева —
Кастрычнік
паразьвешваў скрозь агні —
Гарэлі яркай пазалотай дрэвы.
Трымцеў танюткі павуцінкі вус.
Чарот аб чымсьці з лазьняком шаптаўся.
І сонца перасьпелага гарбуз
За лес далёкі спакваля
спускаўся.
Дзесь птушка адазвалася. Яна
Салдацкія цяплом сагрэла душы.
Як тут паверыць,
што вось-вось вайна
Такую прыгажосьць і ціш парушыць.
Насоўвалася паступова ноч.
Туман
над рэчкай, нібы вата, дыхаў.
Знайшоў Папоў сухое бервяно
І на ваду спусьціў яго паціху.
Нішто не парушала цішыню.
І толькі, нібы на якім экране,
Ракеты ўзьляталі ў
вышыню
І дагаралі ціха у тумане.
Загад паўшэптам па радах:
“Пара!”
І паплылі
Хто на рыбацкіх лодках,
Адольваючы небясьпеку, страх,
А хто, як Фёдар, на падручных сродках.
Сьцяў цела непрыемны халадок.
Як трэску,
падхапіла тут цячэньне.
Яшчэ штуршок!
Яшчэ, яшчэ штуршок!
Вада,
здаецца, як у роднай Лене.
Над Ленай летні ўспомніўся начлег.
Гарэлі зоркі яркія ў сутоньні.
Пасьля турботаў дзённых спаў насьлег,
А побач фыркалі, іржалі коні.
Таймені жыравалі у вірах.
І омуль знакаміты ласаваўся.
Зусім незразумелы нейкі страх
Тады ў душу да юнака
пракраўся.
Грудок любы здаваўся бы гара,
Мядзьведзем кожны шолах падаваўся.
Баяўся
адысьці ён ад кастра,
Ад бацькі адысьці тады баяўся.
А сёньня, пасярэдзіне ракі,
Якая заліла яго па пахі,
Не адрываючы ад бервяна рукі, —
Няма ніякай боязі, ні страху.
Густая над ракой вісіць смуга.
Ледзь бачны таго берага пагоркі.
Усхліпне
кулямётная чарга,
Мільгаюць кулі ў цемнаце, як зоркі.
І зноўку ціш.
Не
верыцца ажно,
Што бой — вось-вось —
Пачне іх лёсы мераць...
— Нясі мяне
наперад, бервяно,
Каб змог ступіць я на варожы бераг.
Сябры навокал, тут я не адзін,
Мы, як адзін, ударым сьмела, разам...
Мяне чакае ў Мінску пабрацім,
Яму дапамагчы я абавязан.
Як прагнем гэтай стрэчы мы ўдваіх!
У перамогу цьвёрдая ў нас вера.
Мы стрэнемся,
браток...
У гэты міг
Ажыў, загаварыў варожы бераг
На мове злых
разьюшаных гармат
І на бусьлінай мове кулямётаў,
На мове аўтаматаў і гранат
І
не жахлівай мове мінамётаў.
Бой разгараўся.
Сполахі начы
Відаць
былі наўкруг далёка.
І трэ было сябе перамагчы,
Каб крок зрабіць наперад
І
паўкроку.
Ён перамог.
Адолеў ён ваду.
І рынуўся ён на
варожы бераг,
Страляючы скрозь цемру на хаду,
Прасоўваўся наперад і наперад,
Туды,
кудой траншэі праляглі,
Дзе выстралаў былі відаць успышкі...
Шаптаў: “Цяпер я на тваёй зямлі,
Ці чуеш ты мяне, мой брат Кедышка?”
Працяг
выпрабаваньня
— Да нас твой
голас даляцеў, салдат,
З табою хуткай стрэчы вельмі рады.
Няхай цяпер дрыжыць фашысцкі кат,
Ніякай не відаць яму спагады.
Мы склаўшы рукі не сядзелі тут.
Нягледзячы на страты і
правалы,
Адчуў фашысцкі ненажэрны спрут,
Што значыць партызанскі бой удалы.
Трымаем
мы на ўзводзе свой курок,
Захопнікам ні ў чым мы не спускаем,
Мы кожны іхні рух і кожны крок
Трымаем ў полі зроку, засякаем.
А зьвесткі, што здабытыя падчас
Цаной жыцьця, цаной
крыві і ранаў,
Праз сувязных далей ідуць ад нас,
Сьцякаючыся ў лес да партызанаў.
Заўсёды
партызаны ў курсе спраў
(Ад нас нішто не здолее ўтаіцца)
Наконт пагоняў розных; і аблаў
І нават звышсакрэтных экспэдыцый:
Асуджаны наперад на правал
Захопнікаў задумы ўсе і пляны.
Манэўры разгадаўшы, напавал
Іх б’юць з засады мсьціўцы-партызаны.
Бярэ
фашыстаў у абдымкі стрэс
(Мы кодла гэта вынішчым
дашчэнту).
Апроч каштоўных зьвестак, яшчэ ў лес
Перадаём мы соль, мэдыкамэнты.
І ведама — нікому не сакрэт —
Здабытую мы адпраўляем
зброю,
А заадно — і пачкі цыгарэт,
Што смутак адганяюць пасьля бою.
Заўсёды
мы ў фашыстаў на віду,
Мы ні ў акопах не сядзім, ні ў дзотах.
Якая наша тонкая работа,
Табе адзін я прыклад прывяду,
Каб ты пераканацца змог, як мы
Прасочваемся ўсюды, дзе й
няможна, —
Не абышлі гестапа і турмы
І шмат якіх яшчэ ўстаноў варожых.
Дык
слухай.
Над усімі гаспадар
(Не бачыў сьвет такога душагуба),
Так званы
генэральны камісар,
На Беларусі быў гаўляйтар Кубэ,
І дом, дзе жыў ён, недаступны быў
Не тое, што для нас, а і для нацы.
Не вельмі пан гаўляйтар той любіў,
Каб хтосьці турбаваў яго ў
палацы.
Ахова, як штыкетнік, навакол
Ўсё прыкмячала, брала на заметку.
Прасьвечвалі
ля дома нават дол
Гестапа і ваенная разьведка.
Не падысьці і ў дом не прашмыгнуць,
Не падкапацца з вуліцы і парку,
Бо (у дадатак) дзень і ноч нясуць
Ахову ваўкарэзіны-аўчаркі.
І вось нацысты атрымалі ўдар,
Такі удар, што нашым сэрцам любы:
Фашысцкі генэральны
камісар
Даў, як гавораць у народзе, дуба.
Яму, вядома, мы дапамаглі:
Падклалі
міну пад ягоны ложак.
І да шматлікіх ворага магіл
Яшчэ адна.
Іх
лік, браток, памножым!
Наш рух паўсюдна шырыцца, расьце,
Сьмяротны бой вядзём мы з супастатам
І цьвёрда верым, браце, што яшчэ
На нашай вуліцы таксама будзе сьвята.
Яго мы набліжаем — ты і я,
Як і сустрэчу нашую з табою.
Хай будзе беларуская зямля
Табе
любімай, блізкай, дарагою.
Пляцдарм
Бой з кожнай хвіляй нарастаў, мацнеў.
Салдаты з кожнай хвіляю глушэлі.
Наперад вёў сьвяты і люты гнеў,
Нянавісьць, злосьць
кідалі на траншэі.
Вісела “ўра!” густое за ракой.
Выплёўвалі сьмяротны груз гарматы.
Рашуча,
сьмела, як батур6, вёў бой
Папоў і аўтаматам і гранатай.
Прыкмеціў раптам ён варожы дзот.
Было да дзота мэтраў, можа, дваццаць,
Страчыў адтуль варожы кулямёт
І не даваў паплечнікам
падняцца.
Заткнуць бы пашчу хоць на міг які!
Абняў зямлю і па-пластунску ўмела
Падпоўз да дзота збоку —
Узмах рукі —
Граната ў амбразуру паляцела.
Замёр Папоў на момант і прыціх,
Дыханьне затаіў,
Счакаў ён трошкі,
А бухнула граната — ў той жа міг
Ў траншэю скокнуў спрытна, нібы кошка.
Па ўсёй траншэі палыхаў
агонь —
Рашучы быў і нечаканы націск.
Не вытрымалі ворагі яго —
І сталі адступаць,
Пабеглі нацы.
Варожы захапіўшы кулямёт,
Біў наўздагон з яго
фашыстаў Федзя.
Заняў пярэдні край ягоны ўзвод,
А зьлева, справа ўжо былі суседзі.
Суняўся
бой.
І цішыня, спакой,
Бы іх не парушаў ніхто ніколі.
Заранак
занімаўся над ракой.
Шарэла паступова навакольле.
Абрысы ўжо віднеліся дубоў,
Да працы дзяцел прыступіў дзесь зранку.
Наперадзе віднеўся нейкі роў,
Напэўна, выкапаны
супраць танкаў.
Над полем разыходзіўся туман.
Хто аўтамат свой ладзіў, хто вінтоўку.
Не
спаў таксама і варожы стан:
Відаць, праводзіў ён перагрупоўку.
Прыплыў ад кухні з пахамі дымок,
Там кухар завіхаўся зухавата.
— Гарачы сёньня будзе ў нас дзянёк:
Не зьмірацца фашысты з гэткай
стратай, —
Прамовіў камандзір. — Такі загад:
Сачыць і не спускаць з фашыста вока.
Стаяць на сьмерць!
Дарог няма назад.
Не тое, што на крок, —
І
на паўкроку!
Мы сёньня з вамі ў фронту на віду,
І адступаць назад не маем права:
Сюды палкі, дывізіі ідуць,
Ім забясьпечыць трэба пераправу.
Ну што разгаварыўся ты,
камбат!
Даўно без слоў усё нам зразумела.
Пра гэта кожны ведае салдат
І
будзе весьці бой рашуча, сьмела.
Мы не адступім! Радавы Папоў
На рукі папляваў, паправіў каску.
— Іх накладзём, як у жніво снапоў,
Хай сунуцца! Чакаю,
Калі ласка...
І толькі гэтак ён прагаварыў,
Як нібы з-пад зямлі, фашыстаў з трыста
Адразу вырасьлі каля гары
І рынуліся ва ўвесь рост на прыступ.
Загаманіла дружна вышыня
І рэхам
адгукнулася ў наўкольлі.
Ўзарвалася адразу цішыня,
Як быццам не было яе ніколі.
Нібы каня ў шаленстве закілзаў,
Ён кулямёт трымаў, сьціскаў да болю.
І адкаціўся прыступ той назад,
Пакінуўшы забітых шмат на полі.
Перадыхнуў,
Уцёр спацелы твар.
І зноў за звыклую прыняўся справу,
Каб нішчыць лютых ворагаў-пачвар,
Каб
утрымаць пляцдарм і пераправу.
Цалюткі дзень без перадыху так,
А вораг лез і лез, пляцдарм каб сьцерці.
Адбіта дзевяць у той дзень атак.
І яшчэ болей стрэч было са сьмерцю.
Мінула ноч трывожная.
І дзень
Абуджаны быў трэскам аўтаматаў.
Зноў вораг лезе, напралом
ідзе,
Нягледзячы на безьлічныя страты.
Быў момант, што здавалася, вось-вось
Прарвуць
І не пакінуць знаку...
І вось тады падняўся ва ўвесь рост
Папоў
І крыкнуў:
— Хлопцы, у атаку!
І ўдарыў ў штыкавую
батальён.
І вораг задрыжэў, назад падаўся.
Наперад хлопцы рушылі...
А
ён...
А ён ляжаць на бруствэры застаўся.
Над ім быў неба зморшчаны блакіт.
Лісткі,
бы мэдалі, над ім ляталі.
А ўнізе ля дубоў і ля ракіт
Рака каціла ўдалеч свае хвалі. Шапталі вусны:
— Што ж аслаб, Папоў,
Відаць, твая падведзена ўжо рыска.
Ішоў наперад
ты — і не дайшоў,
Каб брату пакланіцца свайму нізка:
Затое, што прыняў ён першым бой,
Што моладзь згуртаваў ён на змаганьне
З фашысцкай сілай цёмнаю — ардой...
І вось настаў з ім
час твой разьвітаньня.
Не запавольвай, думка, свой ты бег,
Дапамажы ты ёй ляцець, вятрыска,
Дамчы
паклон у родны мой насьлег
І даляці да пабраціма ў Мінску:
Я сьмерць сустрэў за Беларускі край,
Не адчуваю больш, здаецца, болю.
Прымі мяне, зямля, і перадай:
Я ўсё, што
мог, зрабіў, і нават болей.
Паядынак
Кідала свастыка на горад цень.
Фашысты скрозь вышуквалі крамолу.
А бой працягваўся.
Кедышка — член
Падпольнага гаркома камсамола.
Ён верыў:
Хутка, хутка час праб’е:
Ідуць на дапамогу пабрацімы.
Адказваў ён не толькі за сябе,
За ўсіх адказваў ён перад Радзімай.
Змагаўся ён каторы год запар.
На валаску хадзіў заўжды ад сьмерці.
Па вуліцах
мяцеліў лістапад.
Быў на зыходзе цяжкі сорак трэці.
Ішоў Кастрычнік ў кожны дом і двор.
Адлічвала гісторыя гадзіны,
Калі ўладарна выйшла на дазор
Сьвята дваццаць шостай гадавіны.
У тую ноч прыбавілася спраў.
Ніхто спакойна не сядзеў па хатах.
І горад Мінск у тую ноч не
спаў,
Ён падарункі рыхтаваў да сьвята.
Трывожнай, неспакойнай была ноч —
Там
выбухне,
А там ад стрэлаў успышкі.
Не сплюшчылі і на хвіліну воч
Байцы
падпольнай групы,
Сам Кедышка.
Пад раніцу вярталіся дамоў,
Удалай
задаволеныя працай,
Дзе прытаіўшыся, а дзе бягом,
Каб толькі на патрульных не нарвацца.
Патрэбны тут і вытрымка, і гарт,
Каб прашмыгнуць ля вартавых, як мышы.
Каманда раптам, нібы
выстрал: “Хальт!” —
Прарэзала прадранішнюю цішу.
Куды б схавацца, каб перачакаць?
Аж
з трох бакоў фашысты акружаюць.
І позна прытаіцца і ўцякаць:
Шляхі да адступленьня адразаюць.
А час павольна цягнецца, цячэ.
Адзінае рашэньне ён прымае:
— За сквэр адходзьце, хлопцы,
і хутчэй,
А я прыкрыю вас,
Іх затрымаю...
Вядзе няроўны ён, апошні
бой.
Патроны і гранаты на зыходзе.
І ахвяруе Мікалай сабой,
А
хлопцы ўсё далей, далей адходзяць.
Сьпяшайце, любыя!
Яшчэ чакае вас
Наперадзе
зашмат выпрабаваньняў.
Ды блізка, блізка Перамогі час.
За гэта і вяду цяпер змаганьне.
Адпомсьціце вы ворагу за ўсё!
А я апошні бой тут свой прымаю.
Ах, рана, рана як...
Скажы, жыцьцё,
Скажы, скажы, няўжо я паміраю?
Чырвоным колерам той ранак палыхаў.
Лісты,
як мэдалі, над ім ляталі.
У сьветлы дзень Кедышка паміраў, —
Калі ў семнаццатым мы Зімні штурмавалі.
ЧАСТКА ДРУГАЯ
Аднагодкі
Аўтарскае адступленьне
Гады не супыніць, не затрымаць.
Дваццаты век віхурыць і надзеіць.
У будучыні рэхам
прагучаць
І нашы справы ўсе, і нашы дзеі.
Гадам сьлядоў не сьцерці на зямлі.
Мы
на лінейцы, нібы на паверцы,
Мы і сягоньня бачым, як ішлі
На штурм царызму чырвонагвардзейцы.
Іх галасы ахрыплыя гучаць
На плошчах мнагалюдных і у сквэрах.
Змаглі яны штыкамі запісаць
Дзень нараджэньня новай, сьветлай эры.
І гэтае надзейнае сьцяло
Дапамагала
з ворагам змагацца.
Яны перамаглі!
А ім было
Тады, у тыя
дні, гадоў па дваццаць.
А перамогшы, трэ было ўстаяць.
Нялёгка і зусім было не проста
Гісторыі пытаньні вырашаць.
Таму сталелі хутка, не па ўзросту.
А тыя, што да мэты не дайшлі,
Сваё жыцьцё што аддалі за волю,
Такімі ж засталіся на зямлі.
Не пастарэюць больш яны
ніколі,
Па дваццаць ім — праз трыццаць, сотню год,
Бо іх гады не падуладны часу.
У
памяці захоўвае народ
Іх вобразы — барацьбітоў па клясу.
Упала дрэва — парасткі ідуць,
Што прарасьлі са шчодрага карэньня.
У дрэў вакольных хутка на віду
Ўжо новае гамоніць пакаленьне.
Яно сабою засланяе іх,
Калі бяда якая пагражае,
Бо, плоць
ад плоці ад бацькоў сваіх,
Іх справу і бярэ, і прадаўжае.
Шляхі з былога ў высі праляглі.
Былога вопыт — добрая ўзаемнасьць.
І крочыць, і мацнее на зямлі
Сьвятая пакаленьняў
пераемнасьць.
І як бы час ні бег імкліва,
Тых,
Хто век пражыў свой
доўгі ці кароткі,
Заўсёды на зямлі сярод жывых
Былі і ёсьць, і будуць аднагодкі.
Яны
— іх і надзея і працяг.
Яны — іх плянаў творцы, запаветаў:
Чырвоны палымнее горда сьцяг
Над нашай шматпакутнаю плянэтай.
І над зямлёю ў будучых вяках
Яму і палымнець і трапятацца,
Бо у надзейных будзе ён руках
Дзяўчат і юнакоў, каму па дваццаць.
Бо
дваццацігадовыя заўжды
(Ярчэй іх праяўленьні і выразьней)
Сьпяшаліся па закліку туды,
Было
дзе і цяжэй, і дзе адказьней.
Ўрачысты першых пяцігодак гуд.
Галоднае ў сялянскіх зрэбных сьвітках
Узводзіла юнацтва Волхаўбуд
І будавала слаўную Магнітку,
І днём і ноччу карчавала лес,
Каб горад збудаваць свайго юнацтва,
Запальвала агнямі Днепрагэс,
Дзе
волю загартоўвала і брацтва.
Зьдзяйсьненьні цяжка ўсе пералічыць,
Мы імі можам толькі захапляцца.
А моладзі было ўсё па плячы,
І маладым было гадоў па дваццаць.
А ў сьвеце ўжо
віхурыў неспакой,
Агнём ён уварваўся ў пашы хаты.
У сорак першым падняліся ў бой
Равесьнікі
загінуўшых ў дваццатых.
Яны сабою засланялі край,
На сьмерць ішлі адважна і сьвядома.
Іх грознае і мужнае “ура!”
Было гучней, мацней любога грому.
І абарвала многім куля крок,
Не даўшы расьпісацца на Райхстагу.
Ды палымнела іх сьвятая кроў
На пераможным над
Бэрлінам сьцягу.
Дык слаўся на вякі, Вялікі Дзень!
Быў гром салютаў
І
быў гром авацый.
Ды многія пачуць і паглядзець
Ўжо не маглі, хоць ім было па дваццаць.
У тых мясьцінах, дзе шугаў тратыл,
Зямлю снарады дзе перааралі,
Яны ўзьняліся там з апошніх
сіл
І ўсюды абэліскамі пасталі,
Каб не дазволіць больш вайне шугаць,
Каб сонцам
дзень у будучым іскрыўся,
Каб цішыню ахоўваць, зьберагаць,
Каб лёс у іншых іх не паўтарыўся.
Зямлю не скаланаў ваенны гром,
І нібы жыватворную вадзіцу,
Пілі паветра мірнае нагбом
І ўдосталь не маглі яго напіцца.
І будавалі, аднаўлялі край,
Зямля зьмянялася і
маладзела.
Расьцілі на палях вайны ўраджай
І атам расшчапіць змаглі умела.
З
якім жа незабыўным пачуцьцём
Удзячнасьці мы успрымалі весьці,
Што увайшло у рэчышча жыцьцё,
Што ёсьць і выпіць што,
І што паесьці.
А на пад’ёме прыступак крутых
Яшчэ нястача за крысо трымала.
На вахту сталі аднагодкі тых,
Каго вайна ў саракавых
забрала.
Дзе б ні былі, не працавалі дзе б
Заўжды самааддана і суладна...
Краіне,
як паветра, трэба хлеб,
Не заўтра, пасьлязаўтра —
Неадкладна!
І
так, як у Вялікую вайну,
Дзяўчаты, юнакі не адступілі,
Перавярнулі дружна цаліну
І хлеб на стол краіне палажылі.
А там Сыбіры і прастор і шыр.
Тут моладзі адказьнейшая вахта:
Пагнала газ у гарады Сыбір,
Дала яна краіне вугаль, нафту.
Зазьзяла сонца ў
мільярды лямп.
І спатыкнуліся каля плацінаў рэкі.
І вось яно:
—
Даеш, краіна, БАМ! —
Будоўлю пяцігодак нашых, веку.
І зноў энтузіязм,
І
зноў напал.
Ні адпачынку зноў,
Ні перадышкі.
І едуць аднагодкі на
Байкал —
Папова аднагодкі і Кедышкі.
Наказ маці
Бурліла
плошча, як вясной рака.
Чытаў плякаты вецярок крылаты.
Была вясна. Канец сакавіка.
Год крочыў па зямлі семдзесят пяты.
Памаладзеў чыгуначны вакзал.
А плошча калыхалася, як
мора,
Накатваючы ў цэнтар за валам вал,
Сюды сышоўся нібыта ўвесь горад.
Дзяўчаты,
юнакі, як на парад,
Стаялі ў поўнай выпраўцы дарожнай.
То першы беларускі быў атрад,
Быў першы камсамольска-маладзёжны.
Сьціхаў над плошчай гоман спакваля,
І буркавалі галубы ў
зацішку.
Насіў атрад той гордае імя
Падпольшчыка мінчаніна Кедышкі.
Прыгожыя
і маладыя ўсе —
Папова і Кедышкі аднагодкі.
Туды ён ехаў, дзе багун цьвіце,
Цалуюцца
дзе з небам сінім сопкі.
Дынамікаў патрэскваньне і піск.
Прачулыя над плошчаю прамовы.
Атрад праводзіў у дарогу Мінск,
На БАМ праводзіў дваццацігадовых.
І раптам плошча
змоўкла.
Цішыня. Гайдалася, як звон, на хвалях цішы
І блізкае, і гордае імя
Мінчанкі
Веры Паўлаўны Кедышкі.
Яна стаяла, блізкая для ўсіх,
І тут была яна не выпадкова.
Таму лавіў так прагна кожны слых
Яе ў дарогу пажаданьне — слова:
— Накукаваў гадоў не мала
час,
А памяць па сьлядах ідзе гарачых...
Вось і цяпер гляджу, сынкі, на вас,
А
сына Мікалая свайго бачу.
Ён паўстае заўсёды, як жывы,
І час нічым яго не перайначыў:
Ён быў такі няўрымсьлівы, як вы,
Такі, як вы, да справы быў гарачы.
І да апошняга, пакуль
не ўпаў на дол,
Адданы справе быў мой сын Мікола,
Выконваў, што загадваў камсамол,
Быў радавым салдатам камсамола.
Калі у небясьпецы быў наш кут,
Паўстаў на бойку з ворагам ён лютым.
Сьпяшаўся сыну памагчы якут,
Цяпер ён едзе памагаць якутам.
Мне радасна,
што сёньня тут стаю,
І нібы зноўку чую слова “мама”...
Я ганаруся тым, што ён ў страю,
Што едзе з вамі на будоўлю БАМа.
Не раз, я знаю, сэрца зашчыміць:
За кожнага з вас — непакой,
трывога.
Вам у Сыбіры працаваць і жыць,
Сьлед у жыцьці ваш — праз тайгу дарога.
Праз
буралом тайгі і плынь ракі
Няхай вядзе да перамогі вера.
Мае дачушкі і мае сынкі,
Наперад крочце ўпэўнена,
Наперад!
І воплескі ўзарваліся, як гром,
Здавалася, цяпло іх не астыне.
І чулася наўкол:
— Не падвядзём,
Бо ваш наказ для нас усіх - сьвятыня.
І толькі не хвалюйцеся за нас,
З надзеяю чакайце
вестак з БАМа:
Мы выканаем, мама, ваш наказ,
Ўсё будзе так, як вы сказалі, мама.
Юнацтва
беларускага атрад!
Гуляў вясновы ветрык па пэрону.
І, як калісьці ў час вайны загад,
Разьнёсься кліч прызыўны:
— Па вагонах!
На разьвітаньне — ўзмах рукой сябрам.
І позірк разьвітаньня цёплы, шчыры,
А колы ўжо выстуквалі “На БАМ”
І рэхам адклікаліся
ў Сыбіры.
І зноў пачынаецца бой
Мяцеліў сьнегам старажыл АЯМ7
Марозам
сыпаў красавік з прыполу.
Насуперак марозам і вятрам
Дарогу прыміналі дбайна колы.
Вясны-красуні ніякіх прыкмет,
Засыпаныя сьнегам кілямэтры.
Дзьмуў, нібы ў дудку,
Станавы хрыбет,
Іграў ён на марозных струнах ветру.
А па АЯМу ўдзень дый уначы
Ішлі,
нібы на фронт, без перастанку
Праныры - ўсюдыходы, цягачы,
Машыны цяжкагрузныя, як танкі.
Пад іх цяжарам плечы гнуў АЯМ,
Але ляжаў ён пругка і трывала,
Ён быў адной артэрыяй, што БАМ,
Як сэрца, штохвілінна сілкавала.
Ён плечы сьмела, мужна падстаўляў
Цяжар на
плечы узваліў прывычна,
Па прызначэньню грузы дастаўляў —
Будоўлі сэрца білася рытмічна.
...Марозіла
На ноч хіліўся дзень.
Дарогу асьвятляла дбайна поўня.
Тайга вакол.
Агеньчыка — нідзе.
А шлях далей, далей бяжыць на Поўнач.
Плывуць насустрач сопкі спакваля,
Лес дзікі, неабжыты, невясёлы.
Пахмурая якуцкая зямля
Панура стрэла першых навасёлаў.
Тайгі невызначальны акіян.
І рэчкі, у якіх купацца
нельга:
З халоднай назваю — Халаднікан,
З незразумелай назваю — Іенгра.
Яны
пакуль пад лёдам, як у сьне,
І ногі абмывалі дзікай сонцы.
І бачылі наўкол бялюткі сьнег
Дзяўчаты беларускія і хлопцы.
Нязвыкла.
Па календары — вясна.
А тут зіма паўсюдна гаспадарыць.
Лістоўніца страляе і сасна —
Мароз-траскун у лесе уладарыць.
Ды трэба край суровы абжываць.
І неадкладна,
Сёньня ж,
Без замінкі.
— Мы тут пасёлак будзем будаваць
І станцыю пад назвай Залацінка.
Тут наш пляцдарм.
У наступ на тайгу
Адсюль рашуча рушым, дружна, сьмела,
Разьвеем неабжыты сум-тугу,
Усё наўкола каб памаладзела.
Мы першыя, хто
сэрцаў сваіх жар
На вечнай мерзлаце аддасьць будоўлі, —
Казаў сябрам прачула камісар —
Палескі хлопец родам з-пад Нароўлі. —
Сябры, нам нельга пасаваць ніяк,
Аб гэтым нават думаць
недарэчна,
Бо з намі наш праслаўлены зямляк —
Ён у атрад залічаны навечна.
Бо тут, як
і на фронце, той жа бой,
І наступ той — не меней і не болей,
Дзе можна толькі стаць самім сабой,
Каб цяжкасьці перамагчы, адолець.
І зноўку бой!
Запал душы, гары!
Юнацтва!
Кроч наперад сьмела, горда!
І вось ля сопкі сьнежнай — ля гары
Палатачны паўстаў і вырас горад.
І ў ранішняй засьнежанай смузе
Цяплей адразу стала і
утульней —
Жытлом запахла ў векавой тайзе
І радасьцю павеяла агульнай.
Назаўтра
— ў наступ!
Ажыўленьня рух.
Настрой прыўзьняты.
Звонкі
сьмех, вясёлы.
Сякер нясецца дружны перастук
І завываньне бэнзапіл наўкола.
Ажыў
лістоўніц некрануты гай.
Цягнулася прасека як па струнцы.
І адступала нехаця тайга,
Каб месца саступіць чыгунцы.
На той прасецы — ледзьве бачны пні
(Нідзе ад дрэў не пакідалі лішку).
І працаваў з усімі нароўні
Герой-падпольшчык Мікалай Кедышка.
Далёка-блізкае
Імклівы і бурлівы ледаход.
Вясна адразу пераходзіць ў лета.
Мужнеў на БАМе малады народ,
Цяплом ўзаемнай дружбы абагрэты.
Адтайвала прамёрзлая
зямля,
Прывычны дзікі воблік свой мяняла.
Народаў шматаблічная сям’я
Сваіх
сыноў, дачок сюды прыслала.
Ажыў, загаманіў таежны край,
Які выпрабаваньнем стаў для многіх.
Зноў у страю Кедышка Мікалай,
Будуе з аднагодкамі дарогу.
Ён на адной з буйнейшых веку
трас,
Працуе ён па-маладому ўдарна,
Бо над Героем не ўладарны час
І сьмерць над
ім таксама не ўладарна.
Адказны час — ён зноўку стаў у строй,
Каб за сабой павесьці аднагодкаў.
Герой заўсёды на перадавой
Зьдзяйсьненьняў неўміручых пяцігодак.
Не ведае ён слова
“не магу”,
Кіруецца адным ён толькі “трэба”.
І вось цярэбіць Мікалай тайгу,
Што
гаманіла вечна толькі з небам.
А сёньня яе гучны перазвон
Даносіцца адсюль ажно да Мінска.
Яго вяртаньне, як і працы плён,
Усім стала родным, дарагім і блізкім.
Яму ж самому гэтая зямля
Таксама блізкай, дарагою стала.
Ён тут працуе!
І яго імя
Натхняла.
Калі не справіўся з заданьнем хто, падвёў,
Спалохаўся і адступіў
хоць крышку,
Адразу ж:
— Як бы Мікалай павёў?
— А як бы паступіў
Кедышка?
Па ім зьвяралі кожны ў працы крок,
Свае учынкі і свае імкненьні.
Ён
працаваў і гаварыў:
— Браток,
Ты ў новым паўтарыўся пакаленьні,
Такім
жа, як і мы ў саракавых —
Няўрымсьлівым, самаадданым справе,
Што на прыступках лесьвіцы крутых
Адстойвае сваё на гонар права,
Зьдзяйсьняе подзьвіг тут без лішніх слоў,
Адольвае усё, не
адступае.
Як можаш, дык прыедзь сюды, Папоў,
У моладзі сябе ты распазнаеш.
У
нас агульных з ёю многа рыс,
Бо моладзь — гэта наша прадаўжэньне.
Ты помніш, дружа, як сьпяшаўся ў Мінск,
Як гораду майму нёс вызваленьне?
У тым змаганьні мы перамаглі!
З маім зрадніўся
ты навечна кутам.
І вось цяпер я на тваёй зямлі,
Дапамагаю будаваць якутам.
Ты
нават не ўяўляеш, любы друг,
Як рады я з тваёй зямлёй сустрэчы,
Я сэрцам палюбіў тваю тайгу,
Азёры сінявокія і рэкі.
А больш за ўсё — дык гэта твой народ
Адданы, самабытны, працавіты,
Ён многа нацярпеўся бед, нягод,
Бяспраўным, беспрасьветным быў, забітым
І
хоць бы замаячыў дзесь прасьвет,
Не бачна гэтага было прасьвету,
З аўчынку, як гаворыцца, быў сьвет,
А за аўчынкаю — канец быў сьвету.
Такі цяжар і беларус пранёс,
Яго таксама прыгнятаў
апрычнік.
Аднолькавы ў народаў нашых лёс,
Аднолькава нас асьвятліў Кастрычнік.
Аднолькава
яго мы ўспрынялі,
Аднолькава ўзьнімаліся на ногі,
Аднолькавай дарогаю ішлі,
І разам здабывалі Перамогу.
І сёньня не пазнаць твой любы кут,
Усё зьмянілася,
памаладзела,
Сам гаспадар зямлі сваёй якут,
Яе ён даглядае дбайна, ўмела,
Шаманскі
скрозь разьвеяўся туман,
Сплылі ў нябыт людзей цяжкія думы.
Пасёлкі вырасьлі сярод палян,
Прадымленыя зьніклі юрты, чумы.
Раскрылі нетры схованкі свае —
Кладоўкі незьлічоныя
багацьцяў.
А гарады, дзе землякі твае
З народамі мацуюць наша брацтва!
На край
твой абнаўленьне скрозь ідзе,
Відаць яго — адкуль ты ні зірнуў бы.
На вечнай, уяўляеш, мерзлаце
Зьбіраюць хлеб і росьцяць нашу бульбу.
А зараз вось чыгунка. Працы шмат.
З усіх канцоў краіны
моладзь едзе.
Хачу, каб ты прыехаў, любы брат.
Цябе чакаю.
Да
сустрэчы, Федзя!
Вяртаньне
Будоўля пашыраецца, расьце.
Куды
ні глянеш — сэрцу міла, люба.
І на дваццатай прасекі вярсьце
Адзнаку ставяць сёньня лесарубы.
Даецца з боем кожная вярста,
Ды зроблена і пройдзена нямала:
Ад Станавога пачалі
хрыбта,
Ад самага што ні на ёсьць Партала.
Але і на дваццатаю вярсту
Глухія
выбухі праз сопкі даляталі, —
То Станавому ўзрыўнікі хрыбту
Хрыбет яго ўзрыўчаткаю ламалі.
Ламалі ўпарта ўжо каторы дзень.
І Станавому не было ратунку:
Ён пакараўся й саступаў тунэль
Пад будучую магістраль чыгункі.
Хоць, праўда, агрызаўся ўсё сьмялей
І свой
тунэль ён наледзямі поўніў...
А лесарубы крочылі далей,
Прасеку пракладаючы на поўнач.
На час у хлопцаў строгі быў ліміт,
А мэта перш-наперш была такою:
Прабіцца праз тайгу на
Беркакіт,
А там да Нерунгры — падаць рукою.
Мароз трашчаў. Амаль па пояс сьнег.
Са
срэбра паразьвешаны каралі.
І аб далёкай марылі вясьне
Лістоўніцы, што неба пратыкалі.
Тайга зьвінела мноствам розных струн,
І рэхам адклікаліся абшары.
Ды хоць бы што быў сьнег,
мароз-траскун,
Ажно курылася ля хлопцаў пара.
Сякер мільганьне — водбліскі зарніц,
Сьпеў
бэнзапіл прыглушана-дзівосны.
І падалі, падкошаныя, ніц
Лістоўніцы і прыгажуні-сосны.
Зямля ўздыхала цяжка. Яе “ух!”
Разносіўся і аддаваўся ў высях.
І заклік, шырынёй
на ўсю тайгу,
Папераджальна тураваў:
Па-сьце-ра-жы-ся-я-я!
І тут жа:
— Перакур канчай!
Сьмялей
Бярыце бэнзапілы, дрывасекі!
Усё далей на Поўнач і далей
Прасека бегла праз тайгу і рэкі.
А рацыя адлічвала ў эфір
Наперад кожны крок і кожны клопат,
Наперадзе брыгады — брыгадзір
Мінчанін-лесаруб
— цудоўны хлопец.
Прафэсія у хлопца — будаўнік.
А лес валіць — то БАМа неабходнасьць.
І вось юнак асвоіўся, прывык
І лесаруба дэманструе годнасьць.
А іншыя?
Ці ж быў іх працай лес?
Прафэсію сваю з іх кожны мае.
Але агульнай справы
інтарэс
Згуртоўвае людзей тут і натхняе,
Наперад праз тайгу ён іх вядзе,
Праз рэкі,
праз імшары, бураломы...
...А сёньня ў лесарубаў гэткі дзень,
Што ён навек запомніцца, вядома.
У сьвеце, як гавораць, на краю,
Сярод тайгі, бы ў памяшканьні клюба,
Брыгада ў сваю
дружную сям’ю
Прымала новага сягоньня лесаруба.
Не апісаць таго, не расказаць,
Якой
была ўрачыстаю сустрэча.
І ўсе былі за новенькага “за”,
І не было такіх, хто б запярэчыў.
Спыніла рух свой сонца ў вышыні,
Блішчалі на прасецы пні, як кнопкі.
Лістоўніцы застылі ў
цішыні.
Прыбраліся ў бялюткі колер сопкі.
Ўрачысты міг!
Без звонка-гучных слоў.
Хоць сьлёзы льюць з вачэй,
Ды толькі ў сэрцах — радасьць.
— Герой Саюза
радавы Папоў
Ад сёньня — паўнапраўны член брыгады.
Над галавою толькі — неба сінь.
А навакол — прасторы разьлягліся.
Ўрачысты міг,
Для памяці застынь!
Ўрачысты міг! Застынь
І паўтарыся.
Узрушаны пятнаццаць юнакоў.
Ім зноўку на тайгу ісьці ў атаку.
Паўстаў прад імі, як жывы, Папоў,
Сказаў прачула, па-салдацку:
— Дзякуй!
За тое, што вы помніце пра нас,
Хто ў бітвах Перамогу
здабывалі,
Што не забылі той суровы час,
Калі мы ваша сёньня адстаялі.
За тое, што
насуперак гадам
Заўжды вы з намі ў радасьці і ў скрусе,
За тое, што я дзякуючы вам,
На родную зямлю ізноў вярнуўся.
Дзень добры, дарагі мой родны кут!
Для ўсіх гасьцінны,
На сяброў — ашчадны.
Зямля бацькоў!
Я зноў з табою тут,
Зямля маіх і продкаў
І нашчадкаў.
Разлучаны з табою быў вайной...
І хоць у Беларусі я застаўся,
Але заўсёды ты была са мной,
З усіх дарог я да цябе сьпяшаўся,
Каб глянуць ў вочы рэк, азёр хоць раз,
Праплыць у лодцы прыгажуняй-Ленай,
З касою
звонкай выйсьці на алас,
Запрэгчы ў нарты скакуноў-аленяў.
Пра ўсё пра гэтае я марыў так,
Што з марай на Дняпры нат не расстаўся...
І укапаны мной з ціта знак
Чакаў —
Майго звароту дачакаўся.
Я зноўку дома!
Зноўку — у страю!
Не мог ад спраў я убаку застацца.
На варце я, як і раней, стаю,
Каб вечнымі былі і мір,
І праца.
Прыступку за прыступкай трэба браць,
Бо колькі спраў для
нас для ўсіх наўкола!
Са мною побач беларус — мой брат;
Сустрэўся на зямлі сваёй з Міколам.
Як
прагнем водар мы тайгі ўдыхнуць,
Пакаштаваць яе ласункі.
Але няма калі перадыхнуць,
Не адпускае ад сябе чыгунка.
Яна ўжо блізкай, роднай стала нам.
І хутка загудзе — счакайце
крышку...
...З усімі ўпоравень яны будуюць БАМ —
Якут Папоў і беларус Кедышка.
ЭПІЛОГ
Гудок абуджае
Прасторы-абшары.
Збываюцца
думы,
Збываюцца мары.
Тайгу асьвятлялі
Дзе месяц ды зоркі,
Цяпер у агнях
Гарады і пасёлкі.
А сёньня вось новая
Тут перамога:
Бяжыць праз тайгу
Паміж сопак дарога.
Узлазяць на горы
Сталёвыя рэйкі,
Ныраюць ў тунэль,
Пераскокваюць рэкі,
Свой бег прыпыняюць
На сьветлай палянцы
За
Нерунгры,
Каля Вугальнай станцыі.
Тут сёньня ўрачыстасьць,
Тут
сьвята сягоньня:
Абозам суцэльным
На рэйках вагоны.
Абоз
з кілямэтар мо,
І ў гэты абоз
Упрогся сталёвы
Конь-цеплавоз.
Стаіць пад усімі,
Як кажуць, парамі,
Здаецца, па рэйках
Ён б’е капытамі,
Ад нецярпеньня
Красае агонь,
На бруку нібыта
Падковамі конь.
Здаецца, вось-вось пабяжыць,
Каб прышпорыць...
Наўкола людзкое
Калышацца мора,
Гамоніць,
Сьмяецца,
Спрачаецца,
Дыша...
Здаецца з усёй
Сюды трасы сышліся
Разьведчыкі нетраў,
Будаўнікі,
Пуцеўкладчыкі,
Маставікі,
Узрыўнікі
І ўкладчыкі трубаў...
А вунь і знаёмыя
Нам
лесарубы,
Якія прасеку зьвялі
Так талкова —
Кедышкі
сябры,
Пабрацімы Папова.
Яны, дзе на шпалах
Рэйкі пралеглі,
Прамералі крокамі
Гэту адлегласьць.
Стамляліся,
Мерзьлі,
Не дасыпалі,
Дзень гэты ўрачысты
Яны набліжалі.
Апраўдана ўсё,
І збыліся надзеі.
А
сёньня — урачыстасьць,
А сёньня — падзея!
Сягоньня па першай
Чыгунцы
якуцкай
Першы цягнік
Першы вугаль якуцкі
Туды
павязе,
Дзе ў ім маюць патрэбу.
Сьвяцілася ўсьмешкаю
Сонейка з неба.
Лістоўніцы выйшлі
Сюды на спатканьне.
І ветрык аціх,
Затаіўшы дыханьне.
Мяцёлкамі сланік,
Прыціх, не варушыць,
Каб толькі ўрачыстасьці
Міг не парушыць.
А ён набліжаўся
Той міг паступова.
Закончаны мітынг.
Заціхлі прамовы.
І нібы чакаючы
Там пачастунку,
Скірованы погляды
Ўсіх на чыгунку.
Туды, дзе запрэжаны
Ў доўгі абоз,
Стаяў
нагатове,
Як конь, цеплавоз.
І вось ён ажыў
І ўсім на
ўцеху
Рыкнуў — і тайга
Адазвалася рэхам.
Плыло тое рэха,
Каб людзі пачулі:
Чыгунка працуе!
Чыгунка працуе!
А цеплавоз
Асьцярожна, памалу
Скрануўся. Лічыць
Пачаў коламі шпалы.
Суладна заляскалі,
Дружна вагоны —
Павольна
цягнік плыў
На перагоне.
Ён рухаўся ціха,
З
перасьцярогай,
Нібыта абмацваў
Наперад дарогу,
А людзі ўціралі
Хусьцінкамі вочы:
— Нічога, што сёньня
Павольна ён коціць.
Затое назаўтра
Тут кожны прыкмеціць:
Другі ўжо шпарчэй
пабяжыць,
Ну, а трэці...
І воплескі рук
Грымяць вадаспадам.
Якое ж то шчасьце!
Якая ж то радасьць!
Якая падзея!
І гордасьць,
І гонар,
Глядзець, як бягуць
Па
чыгунцы вагоны,
Бягуць па чыгунцы,
Якую мы самі
Дачасна
стварылі
Сваімі рукамі.
На сьвяце ўрачыстым
Беспамылкова
Кедышку пазнаў
І прыкмеціў Папова.
Нібыта з брыгадай
Вось там, пад гарою,
Спраўлялі з усімі
Ўрачыстасьць Героі.
Яны танцавалі
І з тымі сьпявалі,
З кім разам чыгунку
Цяпер
збудавалі.
Іх прыклад у працы
Служыў тут для многіх...
І
вось — віншаваньні...
І вось — Перамога.
Глядзеў і не мог я
Налюбавацца:
Іх подзьвігі вечныя
У бітвах і ў працы.
Іх
помніць заўсёды
Радзіма-матуля —
Іх прозьвішчы ў назвах
Саўгасаў і
вуліц.
І месца ў застольлі
Ім кожным — на куце...
Цяпер вось
чыгунка
На Поўдні Якуціі...
Ды думаць пра гэта
Хлапцам не да твару,
Бо што б ні зрабілі —
Далей бягуць мары.
Вядзе камунізму
Іх сьветлая вера —
Дык, значыць, наперад!
І толькі — наперад!
Адольваць прыступкі
Свае пяцігодкі,
Наперад,
Наперад,
Браты-аднагодкі!
1980
-------
1 Балыктах - Рыбнае,
дзе нарадзіўся і вырас Фёдар Папоў.
2 Ціт (Тиит) - лістоўніца.
3 У якутаў такі звычай: калі воін ідзе на вайну, ён укопвае
на разьвітаньне слуп, які павінен чакаць яго вяртаньня дадому.
4 Хатын (Хатыҥ) -
бяроза.
5 Бэсы (Бэс - сасна; бэстэр - сосны) - сосны.
6 Батур (Боотур) - асілак, волат.
7 АЯМ - Амурска-Якуцкая Магістраль, тракт пабудаваны ў трыццатыя
гады.
[C. 128-162.]
Мікалай
Аляксандравіч Кедышка нар. 13 жніўня 1923 гады ў Менску БССР (СССР), у сям’і
службоўцаў, беларус.
Скончыў дзесяць
клясаў сярэдняй школы. Чалец ЛКСМБ. У чэрвені 1941 г. апынуўся на акупаванай вэрмахтам
тэрыторыі БССР. Працаваў маляром у канторы непадалёк ад чыгуначнага вузла.
Увосень 1941 г.
Кедышка разам з таварышамі арганізаваў і ўзначаліў падпольную камсамольскую
арганізацыю, якая з красавіка 1943 г. звалася “Андруша”. Група распаўсюджвала
зводкі Саўінфармбюро і антынямецкія ўлёткі, дапамагала ўцёкам ваеннапалонных,
падтрымлівала сувязь з партызанамі.
У лютым 1943
група Кедышка ўсталявала сувязь з Менскім падпольным гаркамам ЛКСМБ і ўвайшла ў
ягоны склад. Праводзіла дывэрсіі на хлебазаводзе “Аўтамат”, гарадзкой
электрастанцыі і чыгуначным вузьле.
7 лістапада 1943
г. Кедышка патрапіў у засаду, уладкованай гестапа на праваленай явачнай кватэры
на Магілёўскай шашы. Адстрэльваючыся, ён атрымаў цяжкае раненьне і застрэліўся.
Указам Прэзыдыюма
Вярхоўнага Савета СССР ад 8 траўня 1965 г. “на пярэдадні 20-годдзя Перамогі
савецкага народа над фашысцкай Нямеччынай за арганізацыю падпольнай дзейнасьці
супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў у тыле непрыяцеля і выяўленыя пры гэтым
адвагу і геройства” Мікалай Кедышка пасьмяротна быў ганараваны высокім званьнем
Героя Савецкага Саюза, а таксама ўзнагароджаны ордэнам Леніна.
У гонар Кедышкі
ўсталяваны бюст і названая вуліца ў Менску.
За адмову адной з
бамаўскіх брыгад ў п. Залацінка пералічаць заробленыя грошы на рахунак “таго
хлопца” Мікалая Кедышкі, брыгадзір Хведар Ваканаў быў пазбаўлены ўжо
прызначанай яму Дзяржаўнай узнагароды.
Літаратура:
Кедышко Николай
Александрович. // Навечно в сердце народном. 2-е изд. Минск. 1977. С. 198.
Карпія Аўтамат,
Койданава
Фёдар Кузьміч
Папоў нар. 8 сьнежня 1921 г. ва уроч. Сынапалах 2-го Батарынского насьлега Мегінскага
ўлуса Якуцкай вобласьці РСФСР, у сям’і селяніна якута. Атрымаў пачатковую
адукацыю і працаваў у саўгасе с. Сымах (Сыымах).
У 1942 г. быў
пакліканы ў РСЧА Чурапчынскім РВК і ў тым жа годзе быў накіраваны на фронт.
Стралок 3-й
стралковай роты 467-го стралковага палка (81-я стралковая дывізія, 61-я армія,
Цэнтральны фронт) радавы Фёдар Папоў адным з першых ў складзе аддзяленьня 1
кастрычніка 1943 года пераправіўся праз раку Днепр ля вёскі Глушэц Брагінскага
раёна Палескай вобласьці БССР. Сваімі адважнымі дзеяньнямі спрыяў пераадоленьню
ракі іншымі стралковымі падразьдзяленьнямі палка: у рукапашнай сутычцы ў
траншэі ворага зьнішчыў да 50 салдат і афіцэраў суперніка і ўтрымліваў пляцдарм
да пераправы асноўных сіл.
У баі 11
кастрычніка 1943 г. быў сьмяротна паранены і праз два дня 13 кастрычніка сканаў
ад атрыманых ран.
Быў пахаваны ў
вёсцы Глушэц у брацкай магіле, пасьля перапахаваны ў брацкай магіле на
паўночнай ускраіне вёскі Дзеражычы Лоеўскаго раёна Гомельскай вобласьці БССР.
Указам Прэзыдыюма
Вярхоўнай Савета СССР ад 15 студзеня 1944 г. за ўзорнае выкананьне баявых заданьняў
камандаваньня ў барацьбе з нямецка-фашысцкім захопнікамі і выяўленыя пры гэтым
мужнасьць і гераічнасьць чырвонаармейцу Папову Фёдару Кузьмічу пасьмяротна
прысвоена званьне Героя Савецкага Саюза.
У гады Вялікай
Айчыннай вайны землякі Папова арганізавалі збор сродкаў на будаўніцтва танка. У
адказ на гэты пачын паступіла тэлеграма ад Вярхоўнага Галоўнакамандуючага І. В.
Сталіна і атрыманы падзячны ліст ад генэрал-маёра танкавых войскаў Ліпадаева ў
якім гаворыцца: “Паведамляю, што на сродкі, сабраныя працаўнікамі
Мегіна-Кангаласкага раёна, пабудаваны танк “Герой Савецкага Саюза Папоў” і перададзены
войскам генэрал-палкоўніка тав. Рыбалка (палявая пошта № 16180)”.
Імя Фёдара Папова
прысвоена: вуліцам у гарадах Гомель, Якуцк і на радзіме; школе № 20 у г.
Якуцку. У с. Майя Мегіна-Кангаласкага ўлусу РС(Я) усталяваны помнік.
Літаратура:
Попов Федор
Кузмич. // Навечно в сердце народном. 2-е изд. Минск. 1977. С. 370.
Карпія Глушэц,
Койданава
ІДУЦЬ ПІСЬМЫ НА ЛОЕЎШЧЫНУ
На высокім маляўнічым беразе Дняпра стаіць вёска
Дзяражычы. Летам сінюю роўнядзь ракі разразаюць хуткакрылыя “Ракеты”, нізка над
вадой носяцца чайкі. Ціхімі веснавымі вечарамі, калі вёска нібы сьвятлее ад
кіпені садоў, плывуць над прыціхлай ракой песьні. Беларускія і ўкраінскія,
створаныя цяпер, і тыя. што нарадзіліся ў суровыя дні Вялікай Айчыннай.
Вайна пакінула тут свой жорсткі сьлед. У
братняй магіле, якую любоўна даглядаюць сяльчане, пахаваны 1259 воінаў розных
нацыянальнасьцей. Сярод іх — 7 Герояў Савецкага Саюза. У баях за вызваленьне
Беларусі ад гітлераўцаў загінулі сыбірак М. І. Міхайлаў, узбэк Абдусалім
Дзехканбаеў, казах І. Ургеншыбаеў, якут Ф. К. Папоў. Вечным сном сьпяць у
братняй магіле ў вёсцы Бывалькі Героі Савецкага Саюза сын татарскага народа
19-гадовы лейтэнант Баян Даўлетаў і ўраджэнец Арэнбурскай вобласьці Ф. А. Ермакоў.
Амаль чатыры дзесяцігодзьдзі мінула з таго
часу, як у кастрычніку 1943 года ў раёне Лоеўшчыны нашы войскі фарсіравалі
Днепр і захапілі пляцдарм, з якога пачалося вызваленьне беларускай зямлі. Але
нібы жывыя ніці працягнуліся праз гады, трывала зьвязваючы мінулае з сёньняшнім
днём. Сьвята захоўваецца памяць аб тых, хто жыцьцём заплаціў за наша шчасьце
быць пад мірным небам, расьціць дзяцей і сеяць хлеб. Гэтая памяць, нібы эстафэта,
перадасца з пакаленьня ў пакаленьне.
Навучыўшыся чытаць і пісаць. школьнікі
шлюць пісьмы сваім равесьнікам, землякам загінуўшых воінаў, у розныя куткі
краіны. А ім паведамляюць аб сваіх справах і марах вучні з Якуціі і
Узбэкістана, Украіны і іншых рэспублік Краіны Саветаў.
Не пералічыць усіх, хто за апошнія гады
пабываў у Дзяражычах, ля мэмарыялу загінуўшым воінам. На вясковых вуліцах
гучала мова многіх народаў нашай Радзімы.
Гасьцямі хлебаробаў былі родныя і блізкія тых, што загінулі, былыя ўдзельнікі
баёў за Днепр.
Асабліва цесная сувязь у хлебаробаў калгаса
“Ленінскі сьцяг” з землякамі Фёдара Кузьміча Папова, імя якога носіць адзін з
буйнейшых саўгасаў Мегіна-Кангаласкага раёна Якуцкай АССР Больш дзесяці гадоў
спаборнічаюць паміж сабой працаўнікі двух гаспадарак. І ў гэтым сяброўскім
саперніцтве памнажаюцца працоўныя здабыткі, мацнее дружба народаў братоў.
У беларускім калгасе добра ведаюць пра подзьвіг,
які зьдзейсьніў якут Фёдар Папоў. Самая мірная прафэсія была у яго — хлебароб.
Да вайны ў сябе на радзіме Фёдар Кузьміч узначальваў паляводчую брыгаду. А калі
яна пачалася, са зброяй у руках пайшоў змагацца за свабоду і незалежнасьць
многанацыянальнай Айчыны. Свой апошні ратны подзьвіг ён зьдзейсьніў у
кастрычніку 1943 года, а да гэтага два гады крочыў дарогамі баёў, быў цяжка
паранены.
Рота, у якой ён ваяваў, атрымала загад
замацавацца на правым беразе Дняпра і ўтрымліваць пляцдарм да прыбыцьця
асноўных сіл 81-й стралковай дывізіі, якая ўваходзіла ў састаў 61-й арміі.
Фёдар Папоў уплаў, пад градам варожых куль, адным з першых дабраўся да правага
берага ракі. І адразу кінуўся ў варожую траншэю. Ён расстрэльваў фашыстаў з аўтамата,
закідваў іх гранатамі. Зьнішчыў больш дваццаці варожых салдат і афіцэраў.
Захапіўшы кулямёт праціўніка, прыкрываў таварышаў.
Вораг любой цаной імкнуўся утрымаць
пляцдарм, упарта чапляўся за кожны мэтар зямлі. Некалькі разоў фашысты кідаліся
ў атаку на аўтаматчыкаў, імкнуліся акружыць іх, адрэзаць ад ракі. Але героі
пераправы мужна змагаліся, утрымлівалі свае пазыцыі да падыходу асноўных сіл
дывізіі. А праз некалькі дзён Фёдар Папоў загінуў...
15 гадоў назад чырвоныя сьледапыты
Дзяражыцкай васьмігадовай школы адшукалі родных і блізкіх Ф. К. Папова, паміж
імі завязалася перапіска. А вясной 1969-га. калі землякі Героя рыхтаваліся
адзначыць 25-годдзе з дня прысваеньня Ф. К. Папову гэтага высокага званьня, у
Лоеўскі райком партыі прыйшло запрашэньне, каб прадстаўнікі раёна прыехалі на
ўрачыстасьці. У ім гаварылася: “Ваш удзел у гэтых урачыстасьцях быў бы сымбалям
дружбы нашых народаў, за што змагаліся на франтах Айчынай вайны прадстаўнікі
ўсіх нацый Савецкага Саюза”.
У прывітальным адрасу Лоеўскаму райкаму
партыі калектыў саўгаса імя Героя
Савецкага Саюза Ф. К. Папова адзначаў: “Сын якуцкага калгасьніка Ф. К.
Папоў па закліку Радзімы стаў на абарону сацыялістычнай Айчыны і, гераічна
змагаючыся, загінуў сьмерцю храбрых, абараняючы ад нямецкіх захопнікаў
беларускую зямлю... Дружба народаў — гэта самае вялікае багацьце, залог нашых
будучых перамог”.
Запрашэньне было прынятае, на радзіму Героя
дастаўлена зямля з яго магілы, а таксама пасудзіна з дняпроўскай вадой.
З таго часу кожны год хлебаробы калгаса
“Ленінскі сьцяг” сустракаюцца з якуцкімі сябрамі, з якімі заключаны дагавор на
сацыялістычнае спаборніцтва. Зімой, калі ў калгасе
праходзіць справаздачна-выбарны сход, у ім абавязкова прымае ўдзел дэлегацыя з
саўгаса імя Ф. К. Папова. Сёлета, напрыклад, прылятала 7 чалавек на чале з
дырэктарам саўгаса Іванам Ягоравічам Вінакуравым. Як самых дарагіх гасьцей,
сустрэлі ў калгасе членаў дэлегацыі. Якуцкім сябрам паказалі мэмарыял, школьны
музэй народнай славы, азнаёмілі з гаспадаркай.
На
сходзе госьці ўважліва слухалі справаздачны даклад, з якім выступіў старшыня
калгаса Ф. М. Хмяльніцкі, расказалі аб сваіх посьпехах у першым годзе
пяцігодкі, падзяліліся новымі плянамі. Ляўрэатам прыза імя героя яны ўручылі
грашовыя прэміі. Імі сталі лепшыя калгасныя мэханізатары В. Ц. Давыдоўскі, М.
А. Самойленка, важак калгасных камсамольцаў інжынэр-электрык В. В. Сініла.
Затым для гасьцей была арганізавана цікавая
экскурсія. На спэцыяльна выдзеленым аўтобусе яны наведалі Мінск, азнаёміліся са
славутасьцямі беларускай сталіцы. Пабывалі ў Хатыні, ля Кургана Славы.
Незабыўнае уражаньне зрабіла на прадстаўнікоў якуцкага народа знаёмства з беларускай
зямлёй, за якую аддаў жыцьцё іх зямляк, яе людзьмі. “У халоднай Якуціі нашы
сэрцы будуць саграваць успаміны аб сустрэчах з беларусамі”, — гаварылі госьці.
Па традыцыі кожны год у чэрвені якуцкія сяляне
адзначаюць нацыянальнае свята “Йысыах”. Да іх прылятае дэлегацыя калгаса. Летась там пабывалі
старшыня калгаса Ф. М. Хмяльніцкі, галоўны аграном Л. Л. Палтаран і механізатар
М. А. Самойленка.
Але сувязь паміж калектывамі двух
гаспадарак не абмяжоўваецца абменам дэлегацый. Пастаянна перапісваюцца
партыйныя і камсамольскія актывісты, школьнікі. Сардэчна сустракаюць у калгасе
родных героя. Мінулай восеньню прыяжджала
пляменьніца Ф. К. Папова — Еўдакія Сямёнаўна Барысава. Яна наведала
школьны музэй, сустрэлася са сьледапытамі, прыняла ўдзел у мітынгу-рэквіему,
які адбыўся каля брацкай магілы ў памяць аб загінуўшых воінах. Ад імя родных і блізкіх
Ф. К. Папова, свайго народа Е. С.
Барысава горача дзякавала калектыву школы, усім хлебаробам за чуласьць,
нязгасную памяць аб загінуўшых.
Памяць аб загінуўшых... Яе сьвята шануюць
на Лоеўшчыне — зямлі, на якой у гады вайны абарвалася каля 9 тысяч жыцьцяў воінаў
самых розных нацыянальнасьцей. Пралітая імі кроў за сацыялістычную Айчыну,
адзіную для ўсіх, яшчэ цясьней згуртавала народы ўсіх рэспублік. Герой Савецкага
Саюза таджык Дамулло Азізаў, пахаваны ў вёсцы Новая Баршчоўка. Сюды прыяжджалі
яго юныя землякі, якія пасябравалі з мясцовымі школьнікамі. Імя Героя Савецкага
Саюза башкіра Каюма Ахметшына носіць піянэрская дружына Уборкаўскай сярэдняй
школы. Рабяты старанна даглядаюць магілу, дзе ён пахаваны.
Сьмерць у баю з ворагам абарвала мару
узбэцкага паэта Султана Джуры напісаць твор аб самым цудоўным і галоўным на сьвеце
— братэрстве і дружбе людзей. Пахаваны ён у вёсцы Казярогі. Сюды прыяжджалі па
запрашэньню беларускіх рабят узбэцкія піянэры, зьбіралі матэрыялы аб сваім
земляку. Вясной у пяшчотную зеляніну апрануцца дрэўцы ў сквэры ля Мохаўскай
сярэдняй школы, дзе вучацца рабяты з Казярог. Гэты сквэр вучні пасадзілі ў
намяць аб узбэцкім паэце.
На канвэртах пісьмаў, што ідуць на
Лоеўшчыну, ледзь не ўся геаграфія краіны. Народы-браты расказваюць аб сваіх посьпехах,
успамінаюць тых, хто загінуў, але сваёй сьмерцю адстаяў мір на нашай зямлі
Л. Войт.
/Гомельская
праўда. Гомель. 6 красавіка 1982. С. 2./
.jpg)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz