ЎЎЎ Барыс Сачанка. Роднае. Нататка пра Якутыю. Койданава. "Кальвіна". 2015.

                                                                        РОДНАЕ

    — Па выхаваньні я інтэрнацыяналіст, — гаварыў вядомы ў рэспубліцы мастак-кераміст Сямён Саўрыцкі, калі мы з ім пазнаёміліся. — Для мяне, як і многіх беларусаў, сваё роднае, нацыянальнае быццам не існавала, не засяроджваў асабліва на гэтым я ўвагі. Прынамсі, да аднаго выпадку. Наладжвалася выстаўка беларускага мастацтва ў Якуціі. Некалькі маіх прац — гладышоў, варэек, куфляў, глякоў, чарак, сьвісьцёлак — таксама ўзялі на яе. Запрасілі паехаць туды і мяне. Ніколі я не быў у Якуціі, дай, думаю, зьежджу... Не скажу, каб нечым уразіла мяне тая выстаўка. Ды і сама Якуція. Але адзін эпізод, што адбыўся там, перавярнуў усё маё ўяўленьне аб мастацтве. Стаяў я ля сваіх вырабаў, апавядаў пра іх, адказваў на пытаньні. І вось падыходзіць да мяне зусім стары чалавек. Было яму гадоў дзевяноста, а можа, і болей. Ён быў не адзін, а з дачкою, таксама ўжо старой жанчынай. Убачыў зробленыя мною гладышы, глякі, варэйкі, куфлі, чаркі, сьвісьцёлкі, і як бы анямеў. А потым раптам заплакаў, заліўся сьлязьмі. Ледзь супакоілі мы яго разам з дачкою. Аказалася, сам гэты стары родам з Беларусі, быў высланы ў Сыбір, там, можна сказаць, пражыў усё сваё вядомае жыцьцё. Зусім забыў Беларусь... А ўбачыў мае вырабы — і ажыло роднае, тое, чым жыў у дзяцінстве, — хата, двор, бацька, маці, гладышы і глякі, з якіх калісьці піў малако, бярозавік... Так узяло старога за душу, што ён і назаўтра, і напасьлязаўтра прыходзіў на выстаўку. І чаго толькі не расказваў, чаго не ўспамінаў!.. Я, як зачынілася выстаўка, аддаў яму свае вырабы. Бачылі б вы, як радаваўся ён, як мне дзякаваў. Аж рукі цалаваў! А ў мяне пасьля гэтага і думка ўзьнікла: “Есьць усё ж нешта нашае, беларускае, што належыць толькі нам і больш нікому, што нікога так не хвалюе, як саміх нас, беларусаў”. І з таго часу толькі на роднай мове пачаў размаўляць, па вёсках езьдзіць, шукаць усяго свайго, што яшчэ не загінула, засталося. І ўсё гэта ўзнаўляць, ляпіць у гліне. І, ведаеце, мяне за гэта палюбілі не толькі ў Беларусі, але і далёка за межамі, бо, як выявілася, таго, што ёсьць у нас, нідзе больш няма... І яно не толькі ў назвах, але і ў формах, у мэтадах апрацоўкі матэрыялу, у зьмесьце, прызначэньні кожнай рэчы. І ў гэтым — сваім, нацыянальным, беларускім — я, як цяпер разумею, цікавы, патрэбны многім...

    /Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 2. 8 студзеня 1993. С. 8./

    Борис Сачанка

                                                                         РОДНОЕ

                                                              (записки разных лет)

    — По воспитанию я интернационалист, — говорил известный в Беларуси художник-керамист Семен Саврицкий, когда мы с ним познакомились. — Для меня, как и многих белорусов, своего родного, национального как будто бы не существовало, не сосредотачивал на этом внимания. По крайней мере, до этого случая.

В Якутии организовали выставку белорусского искусства. Несколько моих работ — гладышей, варэек, куфлей, гляков, чарок, свистелей — взяли на выставку. Пригласили поехать туда и меня. Никогда я не был в Якутии, дай думаю, съезжу... Не скажу, что бы чем-то поразила меня та выставка. Да и сама Якутия. Но один эпизод, что произошел, перевернул все мое представление об искусстве. Стоял я возле своих изделий, рассказывал о них, отвечал на вопросы. И вот подходит ко мне совсем старый человек. Было ему лет девяносто, а может, и больше. Он был не один, а с дочерью, тоже уже старой женщиной. Увидел сделанные мною изделия и как бы онемел. А потом вдруг заплакал, залился слезами. Едва успокоили мы его вместе с дочерью. Оказалось, что сам этот старик родом из Беларуси, был выслан в Сибирь, там, можно сказать, прожил всю свою сознательную жизнь. Совсем забыл Беларусь... А увидел мои изделия — и ожило родное, то, чем жил в детстве, — хата, двор, гладыши и гляки, из которых когда-то пил молоко, березовик... Так взяло старика за душу, что он и назавтра, и послезавтра приходил на выставку. И чего только не рассказывал, чего не вспоминал!.. Я, как закрылась выставка, отдал ему свои изделия. Видели бы вы, как обрадовался он, как меня благодарил, даже руки целовал! А у меня после этого и мысль возникла: «Есть все же что-то наше, белорусское, что принадлежит только нам и больше никому, что никого так не волнует, как самих нас, белорусов».

    И с этого времени только на родном языке начал разговаривать, по деревням ездить, искать все свое, что еще осталось, не пропало. И все это воспроизводить, лепить из глины. И, знаете, меня за это полюбили не только в Беларуси, но и далеко за ее пределами, ибо, как оказалось, такого, что есть у нас, нигде больше нет... И оно не только в названиях, но и в формах, методах обработки материала, в содержании, назначении каждой вещи, и в этом — своем, национальном, белорусском — я, как теперь понимаю, интересен, нужен многим...

   Борис Сачанка.

    Перевод выполнен с издания: Барыс Сачанка «Родное (Запісы розных гадоу)» — Литература; Мастацтва» 8.01.93 г.

    Перевели Алесь Баркоускі, Виктория Петрушкина.

    /Кыым. Дьокуускай. Ыам ыйа 27 к. 1997 с./

    Барыс Іванавіч Сачанка – нар. 15 траўня 1936 г. у в. Вялікі Бор Хойніцкага раёну Гомельскай вобласьці БССР (СССР)

    У 1943 годзе нацысцкія войскі спалілі Вялікі Бор, а у чэрвені таго ж году Барыс разам з бацькамі быў вывезены ў Нямеччыну. Працаваў на фэрме нямецкага баўэра. Затым быў лягер перамешчаных асобаў. Вярнуўся на радзіму ў 1945 годзе.

    У 1955 годзе Сачанка паступае на аддзяленьне журналістыкі філялягічнага факультэту БДУ, які скончыў у 1960 г. У час вучобы ва ўнівэрсытэце (з 1958) пачаў працаваць у часопісе «Вожык». Сябра СП СССР ад 1960 г.

    У 1960-1976 гг. працаваў у аддзеле прозы часопісу “Полымя”, у 1976-1986 гг. сакратар праўленьня Саюзу пісьменьнікаў БССР. Прымаў удзел у рабоце XXXV сэсіі Генэральнай Асамблеі ААН (1980). Ад 1986 г. загадчык рэдакцыі перакладной замежнай літаратуры выдавецтва “Мастацкая літаратура”. У 1993-1995 гг. галоўны рэдактар выдавецтва “Беларуская Энцыклапедыя”.

    Памёр 5 ліпеня 1995 годзе ў г. Мінск (Рэспубліка Беларусь).

    Узнагароджаны двума ордэнамі “Знак Пашаны”, мэдаль Францыска Скарыны. Ляўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1982). Ляўрэат Літаратурнай прэміі СП Беларусі імя І. Мележа (1991).

    Літаратура:

*    Савік Л. С.  Сачанка Барыс. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 5. Мінск. 1995. С. 264-265.

*    Смольская В. У.  Сачанка Барыс. Бібліяграфія. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 5. Мінск. 1995. С. 265-270.

    Дыгмара Алілуй,

    Койданава

 

 

 

 

    Сямён Рыгоравіч Саўрыцкі - нар. 23 траўня 1940 г. ў вёсцы Міхалова Лагойскага раёну Менскай вобласьці БССР - СССР.

    Скончыў Мінскае мастацкае вучылішча ў 1967 г. Працоўны шлях пачаў настаўнікам адной з вясковых школ Лагойшчыны, маляваў шыльды, афармляў інтэр’еры. Паваротным у жыцьці майстра стаў час, калі яго дачка Тацьцяна паступіла ў Бабруйскае мастацкае вучылішча па спэцыяльнасьці “кераміка” і папрасіла змайстраваць для сябе ганчарны круг. З таго моманту Сямён Саўрыцкі зрабіў кераміку справай свайго жыцьця.

    У верасьні 1991 г. сп. Я. Лецка, акторка Тацьцяна Мархель, фальклёрны ансамбаль “Рунь”, народны майстра па кераміцы, Сямён Саўрыцкі, наведалі сваіх землякоў у Якуцку дзеля азнаямленьня з дзейнасьцю мясцовай суполкі “Суродзіч”. Сямён Саўрыцкі тады прывёз у Якуцк плойму сваіх керамічных вырабаў.

 

    Сямён Саўрыцкі сябра Саюза народных мастакоў з 1998 года. Ягоныя мастацкія вырабы выстаўляліся ў Нямеччыне, Польшчы, ЗША, Ізраілі, Японіі, ААЭ. А ў Лагойску, сфарміравалася дынастыя, школа ганчароў (дачка Тацьцяна, зяць Іван Раманчук, прыняў ад бацькі эстафэту і малодшы сын Уладзімер).  Змог праявіць сябе майстар і як выбітны мастак-пэйзажыст.

    7 студзеня 2008 г. Сымон Саўрыцкі памёр.

    Джахтара Куё,

    Койданава.

ЎЎЎ 1. Якаў Герцовіч. Якуцкі снайпэрскі рахунак. Ч. 1. Койданава. "Кальвіна". 2015.

 

    Якаў Герцовіч

                                                          СНАЙПЕРСКІ РАХУНАК

    Са снайперам Гуляевым цяжка было гаварыць без перакладчыка, бо ведаў ён толькі з дзесятак самых неабходных рускіх слоў. Добра, што камандзір роты ведаў прыблізна столькі ж слоў якуцкіх. Вось мы ўдвух і цягнем за язык Гуляева, а ён гаварыць не хоча, адмоўчваецца. Скуласты твар яго наліваецца чырваньню, калі камандзір сарамаціць яго за непавагу да повара:

    — Той стараўся, некалькі разоў падаграваў вячэру, чакаючы твайго звароту з позняй снайперскай вахты, а ты што робіш? Галадоўку абвяшчаеш, на таварышаў не глядзіш. Скажы, што з табою здарылася ў засадзе?

    Так-сяк разабраліся мы, што ў Гуляева і сапраўды была ў засадзе вялікая непрыемнасьць: у поле яго зроку за дзень трапілі тры немцы. Ён іх забіў. Але страляў не тройчы, а чатыры разы. Хіба ж можа сабе дараваць праслаўлены на ўсю Якуцію паляўнічы, што адзін раз прамахнуўся? А калі пра гэта даведаюцца бацька, сваякі, таварышы? Умеў Гуляеў пацэліць вавёрцы ў самае вока, а пайшоў на фронт і стрэліў міма, ледзь не выпусьціў буйнага зьвера...

    Супакоіўся салдат толькі тады, калі камандзір роты сказаў, што для такога зьвера, як фашыст, і дзвюх куль не шкада. Але ён усё роўна прасіў нас не пісаць пакуль што бацьку пра яго першы промах.

    /Полымя. № 2. Мінск. 1968. С. 95./

 

 

    Яков Герцович

                                                          СНАЙПЕРСКИЙ СЧЕТ

    В Минске в литературном ежемесячнике Союза писателей Белоруссии — журнале «Полымя» за 1968 год (№ 2) опубликованы фронтовые записи Якова Герцовича под общим заголовком: «На войне как па войне». В небольшом разделе «Снайперский счет» белорусский литератор тепло отзывается о боевой деятельности на фронтах Великой Отечественной войны нашего земляка из Вилюйского района ЯАССР, снайпера Дмитрия Гуляева.

    Ниже мы публикуем этот раздел. Материал подготовил и прислал в редакцию воспитатель Усть-Нерского интерната Н. Воронецкий. Им же сделан и перевод с белорусского.

    Со снайпером Гуляевым нелегко было разговаривать без переводчика, так как знал он только с десяток самых необходимых русских слов. Хорошо, что командир роты знал приблизительно столько же слов якутских. Вот мы вдвоем и тянем за язык Гуляева, а он говорить не желает, отмалчивается. Скуластое лицо его наливается краской, когда командир стыдит его за неуважение к повару:

    — Тот старался, несколько раз подогревал ужин, ожидая твоего возвращения с поздней снайперской вахты, а ты что делаешь? Голодовку объявляешь, на товарищей не смотришь! Скажи, что с тобой случилось в засаде?

    Кое-как разобрались мы, что у Гуляева и действительно была в засаде большая неприятность: в поле его зрения за день попало три немца. Он их убил. Но стрелял не трижды, а четыре раза. Разве ж может себе простить прославленный на всю Якутию охотник, что один раз промахнулся? А если про это узнают отец, родственники, товарищи? Умел Гуляев попасть белке в самый глаз, а пошел на фронт и выстрелил мимо, еле не упустил крупною зверя...

    Успокоился солдат только тогда, когда командир роты сказал, что для такою зверя, как фашист, и двух пуль не жалко. Но все же он просил нас не писать пока что отцу о его первом промахе.

    /Северная Заря. Усть-Нера. Оймяконский р-н ЯАССР. 25 мая 1968. С. 4./

 

 

    Мікалай Аляксеевіч Варанецкі нар. 2 лютага 1909 г. у в. Пясочная Слуцкага павету Менскай губэрні Расейскай імпэрыі. У 1930 г. газэта “Чырвоная Зьмена” надрукавала ягоны, тады рабфакаўца, верш “Гудкі” пра фабрычнае жыцьцё. У 1938 г. ён скончыў Менскі пэдінстытут імя М. Горкага. Пражываў у м. Моўчадзь Баранавіцкай вобласьці БССР, завуч сярэдняй школы. 30 кастрычніка 1946 г. асуджаны в/т Мінскага гарнізону за ўдзел у а/с нацыяналістычнай арганізацыі па арт. 63-2 КК БССР на 10/5 гадоў. Тэрмін адбываў у Асаблягу № 5 МУС СССР. 14 траўня 1954 г. вызвалены ў бестэрмінова ссылку ў п. Вусьць-Нэру Аймяконскага р-ну ЯАССР.

    Арэст Воран-Крук,

    Койданава

 

 

                          БЕЛОРУССИЯ СУРУНААЛА САХА СНАЙПЕРЫН ТУҺУНАН

    Белоруссия суруйааччыларын «Полымя» диэн Минскайга ый аайы тахcap литературнай сурунаалларын 2-ис №-гэр (1968 с.) Яков Герцович суруйааччы «Сэрии аата сэрии» диэн айымньыта (фроннааҕы блокноттан) бэчээттэнэн тахсыбыта. Онно «Снайпер ахсаана» диэн кылгас разделга белорусской суруйааччы биһиги биир дойдулаахпыт, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, аатырбыт снайпер Дмитрий Гуляев туһунан итиитик ахтар. Ону Усть-Нера интернатын воспитателэ эдэр автор Николай Воронецкай белорустуу тылтан нууччалыы тылбаастаан «Хотугу сулуска» ыыппытын биһиги бэйэбит ааҕааччыларбытын кытта билиһиннэрэбит.

    Яков Герцович бу ахтыыта сахалар Аҕа дойду сэриитигэр бэриниилээхтик, геройдуу охсуһуулара Советскай Союз норуоттарыгар киэҥник биһирэммитин, сүрэхтэригэр-быардарыгар дириҥник иҥмитин көрдөрөр биир суол чаҕылхай туоһунан буолар.

    Гуляев снайпер биир буулдьатын аһыйбытын туһунан тубэлтэ уруккуттан элбэхтик бэлиэтэнэн турар. Аан маҥнай «Комсомольский правда» хаһыакка өссө сэрии бара турар бириэмэтигэр бэчээттэммитэ. Ону саха суруйааччылара Амма Аччыгыйа, Николай Якутскай, кэннэки Михаил Тимофеев саха ааҕааччыларыгар киэҥник билиһин-нэрбиттэрэ.

   Биллэрин курдук, Гуляев немецкэй фашистары кытта кыдыһа сылдьан, 1943 сыллаахха Белоруссия сиригэр Петрищева диэн дэриэбинэ аттынааҕы кыргыһыыга геройдуу охтубута. Кини 7 кылаас уэрэхтээх этэ. Онон кинини уонча эрэ тылы нууччалыы билэрэ диэн этиини — итини биһиги доҕорбут, белорусской суруйааччы, бэйэтин өйүттэн эбиитигэр, фантазиятын күүһүгэр киллэриэххэ сөп. Кини бэйэтэ олус аҕыйах саҥалаах, сэмэй майгылаах киһи этэ. Ону доҕотторо, кинини нууччалыы билбэт быһыылаах дии санаабыттара эбитэ буолуо. Ол герой албан аатын намтаппат, хата, эбии күүһүрдэр. Нууччалыы итиччэ билбэт, «тыла суох» эрээри, аҥардас эрдээх сүрэҕинэн, Ийэ дойдуга муҥура суох бэриниитинэн сирдэтэн хахайдыы хапсыбыт буойун аадааччыны ордук уйаҕытыан, долгутуон сөп. Ол иһин Герцович ити омуннааһына олох чахчытын кэспит курдук көстүбэт. Бырааттыы суруйааччыбыт бэйэтин ахтыытынан герой уҥуоҕар тэтэркэй сибэкки веногун уурар. Ол туһугар киниэхэ махтаныахха эрэ сөп.

    *

    Яков Герцович.

                                                               СНАЙПЕР ХОМОЛТОТО

   Гуляев снайперы кытта тылбаасчыта суох кэпсэтэр күчүмэҕэй этэ. Кини нууччалыыттан баара-суоҕа уонча эрэ саамай наадалаах тылы билэрэ. Хата, рота командира бэйэтэ эмиэ оччо кэриҥнээх тылы сахалыы удумаҕалатар буолан абырыыра. Дьэ онон биһиги иккиэ буолан көмөлөөн Гуляевтан наадалаах сонуммутун истээри эрийсэ, кытаҕастаһа сатыыбыт, киһибит буоллаҕына туох иһин саҥа таһааран быстыбат. Ууну омуппуттуу олорор. Рота командира бара сатаан кини повары ытыктаабатын туһунан кыбыһыннара сатаабытыгар киһибит дэгдэгэр имнээх иэдэһэ кыһыл кыраасканан кутуллар:

    — Повар муҥнана сатаата, эйиэхэ диэн ужинын хат-хат сылытта, эн түүҥҥү снайперскай вахтаттан төннөн кэлэргин кэтэһэ сатаата, оттон эн? Голодовка оҥордуҥ, табаарыстарыҥ диэки көрүөххүн да баҕарбаккын! Бу аата тугуй? Кэпсээ, засадаҕа сытан туохха түбэстиҥ?

    Киһибититтэн иэттэһэн-иэттэһэн нэһииччэ истибиппит, киниэхэ онно кырдьык улахан моһуок тахсыбыт: уһун күҥҥэ кини хараҕын эргииригэр үс немец түбэспит. Гуляев ол фашистары өлөрбүт. Ону баара кини үстэ буолбатах, түөртэ ытан охторбут. Саха сиригэр аатырбыт булчут буолан баран, биирдэ адьас сыыһан ууну таһытан кэбиспитин хайдах бырастыы гыныан сөбүй? Арай ону аҕата, төрөппүттэрэ, табаарыстара биллиннэр? Гуляев тииҥи харахха түһэрэр бэйэтэ, фроҥҥа кэлэн сыыһан кэбиһэн, өстөөх кыылы куоттара сыстаҕа...

    Рота командира «Фашист курдук адьырҕа кыылга икки да буулдьаны харыһыйар сатаммат» диэбитигэр, саллаат онно эрэ уоскуйбута. Ол да буоллар кини маҥнайгы сыыһа туттуутун туһунан аҕатыгар суруйбаттарыгар көрдөопүтэ.

    /Хотугу Сулус. № 4. Якутскай. 1968. С. 83-84./

 

 

    Якаў Герцовіч

                                                          СНАЙПЭРСКІ РАХУНАК

    Са снайпэрам Гуляевым цяжка было гаварыць без перакладчыка, бо ведаў ён толькі з дзесятак самых неабходных рускіх слоў. Добра, што камандзір роты ведаў прыблізна столькі ж слоў якуцкіх. Вось мы ўдвух і цягнем за язык Гуляева, а ён гаварыць не хоча, адмоўчваецца. Скуласты твар яго наліваецца чырваньню, калі камандзір сарамаціць яго за непавагу да повара: “Той стараўся, некалькі разоў падаграваў вячэру, чакаючы твайго звароту з позьняй снайпэрскай вахты, а ты што робіш? Галадоўку абвяшчаеш, на таварышаў не глядзіш. Скажы, што з табою здарылася ў засадзе?”

    Так-сяк разабраліся мы, што ў Гуляева і сапраўды была ў засадзе вялікая непрыемнасьць: у поле яго зроку за дзень трапілі тры немцы. ён іх забіў. Але страляў не тройчы, а чатыры разы. Хіба ж можа сабе дараваць праслаўлены на ўсю Якутыю паляўнічы, што адзін раз прамахнуўся? А калі пра гэта даведаюцца бацька, сваякі, таварышы? Умеў Гуляеў пацэліць вавёрцы ў самае вока, а пайшоў на фронт і стрэліў міма, ледзь не выпусьціў буйнага зьвера...

    Супакоіўся салдат толькі тады, калі камандзір роты сказаў, што для такога зьвера, як фашыст, і дзьвюх куль не шкада. Але ён усё роўна прасіў нас не пісаць пакуль што бацьку пра яго першы промах.

    Другі раз мы сустрэліся прыблізна поз год, калі на снайпэрскім рахунку Гуляева было некалькі соцень забітых ім гітлераўцаў. Ішла мнагалюдная нарада снайпэраў. Лепшым з іх тут жа ўручаліся баявыя ўзнагароды. Дайшла чарга і да Гуляева. Генэрал уручыў яму ордэн, павіншаваў і заадно пацікавіўся: “Ну, як табе жывецца на фронце, Гуляеў?”

    Снайпэр адказаў: “Хранова, таварыш генэрал!”

    Пасьля нарады ў Гуляева пыталіся, чаму ён так сказаў генэралу. Снайпэр зьдзівіўся: “Я ж хацеў пахваліцца, што мне добра. Вы ж і самі так гаворыце паміж сабою. Адзін цікавіцца, як справы, а другі адказвае, што хранова. Ці ж гэта не тое слова, калі хочаш сказаць пра добрае?”

    Пазьней мне гаварылі, што калі Гуляеў атрымліваў партыйны білет, то прасіў не браць з яго ўступны ўзнос. “Не прымешвайце, — сказаў ён, — грашовыя разьлікі да такой радасьці, за якую і жыцьця свайго не шкада”.

    /Якаў Герцовіч.  На вайне як на вайне. З франтавога блакнота. Мінск. 1969. С. 23-24./

 

 

                                                     ЛІСТЫ З ПОЛЮСА ХОЛАДУ

    *

                                                         Па каліву, па кропельцы

    Кожная кропля, кожнае каліва пра баявую, рэвалюцыйную і працоўную славу якуцян старанна збіраецца і беражліва захоўваецца ў рэспубліцы Не засталіся тут без увагі і франтавыя запісы беларускага літаратара Якава Герцовіча “На вайне як на вайне”. У названым творы (“Полымя” № 2 за 1968 г.) есьць невялікі раздзельчык “Снайпэрскі рахунак”, у якім расказваецца аб мужнасьці сына якуцкага народа снайпера Вялікай Айчыннай вайны Дзмітрыя Гуляева. Раздзел па памерах вельмі сціплы. І ўсе ж ён звярнуў на сябе ўвагу землякоў мужнага воіна. Па просьбе якуцкага пісьменніка, аднаго з пачынальнікаў якуцкай савецкай літаратуры Мікалая Максімавіча Забалоцкага, аўтарам гэтых радкоў раздзел быў перакладзены на рускую мову і змешчаны ў літаратурным часопісе “Хотугу сулус” (“Палярная Зорка”).

    Не засталося не заўважаным добрае слова, сказанае ў БССР (нарыс А. Анікеева “Дружба, замацаваная крывёю”, “Беларусь” № 10 за 1968 год) і пра выдатнага сына якуцкага народа, Героя Савецкага Саюза Ф. Н. Ахлопкава. Ён ваяваў на беларускай зямлі.

    М. Варанецкі.

    /Беларусь. № 1. Мінск. 1972. С. 19./