Якаў Герцовіч
СНАЙПЕРСКІ РАХУНАК
Са снайперам Гуляевым цяжка было гаварыць без перакладчыка, бо ведаў ён толькі з дзесятак самых неабходных рускіх слоў. Добра, што камандзір роты ведаў прыблізна столькі ж слоў якуцкіх. Вось мы ўдвух і цягнем за язык Гуляева, а ён гаварыць не хоча, адмоўчваецца. Скуласты твар яго наліваецца чырваньню, калі камандзір сарамаціць яго за непавагу да повара:
— Той стараўся, некалькі разоў падаграваў вячэру, чакаючы твайго звароту з позняй снайперскай вахты, а ты што робіш? Галадоўку абвяшчаеш, на таварышаў не глядзіш. Скажы, што з табою здарылася ў засадзе?
Так-сяк разабраліся мы, што ў Гуляева і сапраўды была ў засадзе вялікая непрыемнасьць: у поле яго зроку за дзень трапілі тры немцы. Ён іх забіў. Але страляў не тройчы, а чатыры разы. Хіба ж можа сабе дараваць праслаўлены на ўсю Якуцію паляўнічы, што адзін раз прамахнуўся? А калі пра гэта даведаюцца бацька, сваякі, таварышы? Умеў Гуляеў пацэліць вавёрцы ў самае вока, а пайшоў на фронт і стрэліў міма, ледзь не выпусьціў буйнага зьвера...
Супакоіўся салдат толькі тады, калі камандзір роты сказаў, што для такога зьвера, як фашыст, і дзвюх куль не шкада. Але ён усё роўна прасіў нас не пісаць пакуль што бацьку пра яго першы промах.
/Полымя. № 2. Мінск. 1968. С. 95./
Мікалай Аляксеевіч Варона-Варанецкі нар. 2 лютага 1909 г. у в. Пясочная Слуцкага павету Менскай губэрні Расейскай імпэрыі. У 1938 г. скончыў Менскі пэдінстытут імя М. Горкага. Пражываў у м. Моўчадзь Баранавіцкай вобласьці БССР, завуч сярэдняй школы. 30 кастрычніка 1946 г. асуджаны в/т Мінскага гарнізону за удзел у а/с нацыяналістычнай арганізацыі па арт. 63-2 КК БССР на 10/5 гадоў. Асабляг № 5 МУС СССР. 14 траўня 1954 г. вызвалены ў ссылку бестэрмінова ў п. Вусьць-Нэру Аймяконскага р-ну ЯАССР.
Арэст Воран-Крук,
Койданава
БЕЛОРУССИЯ СУРУНААЛА САХА СНАЙПЕРЫН ТУҺУНАН
Белоруссия суруйааччыларын «Полымя» диэн Минскайга ый аайы тахcap литературнай сурунаалларын 2-ис №-гэр (1968 с.) Яков Герцович суруйааччы «Сэрии аата сэрии» диэн айымньыта (фроннааҕы блокноттан) бэчээттэнэн тахсыбыта. Онно «Снайпер ахсаана» диэн кылгас разделга белорусской суруйааччы биһиги биир дойдулаахпыт, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, аатырбыт снайпер Дмитрий Гуляев туһунан итиитик ахтар. Ону Усть-Нера интернатын воспитателэ эдэр автор Николай Воронецкай белорустуу тылтан нууччалыы тылбаастаан «Хотугу сулуска» ыыппытын биһиги бэйэбит ааҕааччыларбытын кытта билиһиннэрэбит.
Яков Герцович бу ахтыыта сахалар Аҕа дойду сэриитигэр бэриниилээхтик, геройдуу охсуһуулара Советскай Союз норуоттарыгар киэҥник биһирэммитин, сүрэхтэригэр-быардарыгар дириҥник иҥмитин көрдөрөр биир суол чаҕылхай туоһунан буолар.
Гуляев снайпер биир буулдьатын аһыйбытын туһунан тубэлтэ уруккуттан элбэхтик бэлиэтэнэн турар. Аан маҥнай «Комсомольский правда» хаһыакка өссө сэрии бара турар бириэмэтигэр бэчээттэммитэ. Ону саха суруйааччылара Амма Аччыгыйа, Николай Якутскай, кэннэки Михаил Тимофеев саха ааҕааччыларыгар киэҥник билиһин-нэрбиттэрэ.
Биллэрин курдук, Гуляев немецкэй фашистары кытта кыдыһа сылдьан, 1943 сыллаахха Белоруссия сиригэр Петрищева диэн дэриэбинэ аттынааҕы кыргыһыыга геройдуу охтубута. Кини 7 кылаас уэрэхтээх этэ. Онон кинини уонча эрэ тылы нууччалыы билэрэ диэн этиини — итини биһиги доҕорбут, белорусской суруйааччы, бэйэтин өйүттэн эбиитигэр, фантазиятын күүһүгэр киллэриэххэ сөп. Кини бэйэтэ олус аҕыйах саҥалаах, сэмэй майгылаах киһи этэ. Ону доҕотторо, кинини нууччалыы билбэт быһыылаах дии санаабыттара эбитэ буолуо. Ол герой албан аатын намтаппат, хата, эбии күүһүрдэр. Нууччалыы итиччэ билбэт, «тыла суох» эрээри, аҥардас эрдээх сүрэҕинэн, Ийэ дойдуга муҥура суох бэриниитинэн сирдэтэн хахайдыы хапсыбыт буойун аадааччыны ордук уйаҕытыан, долгутуон сөп. Ол иһин Герцович ити омуннааһына олох чахчытын кэспит курдук көстүбэт. Бырааттыы суруйааччыбыт бэйэтин ахтыытынан герой уҥуоҕар тэтэркэй сибэкки веногун уурар. Ол туһугар киниэхэ махтаныахха эрэ сөп.
*
Яков Герцович.
СНАЙПЕР ХОМОЛТОТО
Гуляев снайперы кытта тылбаасчыта суох кэпсэтэр күчүмэҕэй этэ. Кини нууччалыыттан баара-суоҕа уонча эрэ саамай наадалаах тылы билэрэ. Хата, рота командира бэйэтэ эмиэ оччо кэриҥнээх тылы сахалыы удумаҕалатар буолан абырыыра. Дьэ онон биһиги иккиэ буолан көмөлөөн Гуляевтан наадалаах сонуммутун истээри эрийсэ, кытаҕастаһа сатыыбыт, киһибит буоллаҕына туох иһин саҥа таһааран быстыбат. Ууну омуппуттуу олорор. Рота командира бара сатаан кини повары ытыктаабатын туһунан кыбыһыннара сатаабытыгар киһибит дэгдэгэр имнээх иэдэһэ кыһыл кыраасканан кутуллар:
— Повар муҥнана сатаата, эйиэхэ диэн ужинын хат-хат сылытта, эн түүҥҥү снайперскай вахтаттан төннөн кэлэргин кэтэһэ сатаата, оттон эн? Голодовка оҥордуҥ, табаарыстарыҥ диэки көрүөххүн да баҕарбаккын! Бу аата тугуй? Кэпсээ, засадаҕа сытан туохха түбэстиҥ?
Киһибититтэн иэттэһэн-иэттэһэн нэһииччэ истибиппит, киниэхэ онно кырдьык улахан моһуок тахсыбыт: уһун күҥҥэ кини хараҕын эргииригэр үс немец түбэспит. Гуляев ол фашистары өлөрбүт. Ону баара кини үстэ буолбатах, түөртэ ытан охторбут. Саха сиригэр аатырбыт булчут буолан баран, биирдэ адьас сыыһан ууну таһытан кэбиспитин хайдах бырастыы гыныан сөбүй? Арай ону аҕата, төрөппүттэрэ, табаарыстара биллиннэр? Гуляев тииҥи харахха түһэрэр бэйэтэ, фроҥҥа кэлэн сыыһан кэбиһэн, өстөөх кыылы куоттара сыстаҕа...
Рота командира «Фашист курдук адьырҕа кыылга икки да буулдьаны харыһыйар сатаммат» диэбитигэр, саллаат онно эрэ уоскуйбута. Ол да буоллар кини маҥнайгы сыыһа туттуутун туһунан аҕатыгар суруйбаттарыгар көрдөопүтэ.
/Хотугу Сулус. № 4. Якутскай. 1968. С. 83-84./
Якаў Герцовіч
СНАЙПЭРСКІ РАХУНАК
Са снайпэрам Гуляевым цяжка было гаварыць без перакладчыка, бо ведаў ён толькі з дзесятак самых неабходных рускіх слоў. Добра, што камандзір роты ведаў прыблізна столькі ж слоў якуцкіх. Вось мы ўдвух і цягнем за язык Гуляева, а ён гаварыць не хоча, адмоўчваецца. Скуласты твар яго наліваецца чырваньню, калі камандзір сарамаціць яго за непавагу да повара: “Той стараўся, некалькі разоў падаграваў вячэру, чакаючы твайго звароту з позьняй снайпэрскай вахты, а ты што робіш? Галадоўку абвяшчаеш, на таварышаў не глядзіш. Скажы, што з табою здарылася ў засадзе?”
Так-сяк разабраліся мы, што ў Гуляева і сапраўды была ў засадзе вялікая непрыемнасьць: у поле яго зроку за дзень трапілі тры немцы. ён іх забіў. Але страляў не тройчы, а чатыры разы. Хіба ж можа сабе дараваць праслаўлены на ўсю Якутыю паляўнічы, што адзін раз прамахнуўся? А калі пра гэта даведаюцца бацька, сваякі, таварышы? Умеў Гуляеў пацэліць вавёрцы ў самае вока, а пайшоў на фронт і стрэліў міма, ледзь не выпусьціў буйнага зьвера...
Супакоіўся салдат толькі тады, калі камандзір роты сказаў, што для такога зьвера, як фашыст, і дзьвюх куль не шкада. Але ён усё роўна прасіў нас не пісаць пакуль што бацьку пра яго першы промах.
Другі раз мы сустрэліся прыблізна поз год, калі на снайпэрскім рахунку Гуляева было некалькі соцень забітых ім гітлераўцаў. Ішла мнагалюдная нарада снайпэраў. Лепшым з іх тут жа ўручаліся баявыя ўзнагароды. Дайшла чарга і да Гуляева. Генэрал уручыў яму ордэн, павіншаваў і заадно пацікавіўся: “Ну, як табе жывецца на фронце, Гуляеў?”
Снайпэр адказаў: “Хранова, таварыш генэрал!”
Пасьля нарады ў Гуляева пыталіся, чаму ён так сказаў генэралу. Снайпэр зьдзівіўся: “Я ж хацеў пахваліцца, што мне добра. Вы ж і самі так гаворыце паміж сабою. Адзін цікавіцца, як справы, а другі адказвае, што хранова. Ці ж гэта не тое слова, калі хочаш сказаць пра добрае?”
Пазьней мне гаварылі, што калі Гуляеў атрымліваў партыйны білет, то прасіў не браць з яго ўступны ўзнос. “Не прымешвайце, — сказаў ён, — грашовыя разьлікі да такой радасьці, за якую і жыцьця свайго не шкада”.
/Якаў Герцовіч. На вайне як на вайне. З франтавога блакнота. Мінск. 1969. С. 23-24./
Якаў (Янкель) Бенцыянавіч Герцовіч нар. 19 сьнежня (1 студзеня) 1910 г. у вёсцы Сяліба Ігуменскага павета Менскай губэрні Расейскай імпэрыі, ў сям'і рабочага.
У 12 гадоў пачаў працаваць на тартаку “Кастрычнік”, потым вярнуўся ў родную вёску, быў стайнікам у калгасе, дзе ягоны родны брат быў старшынёй. Літаратурную дзейнасьць пачаў з вершаў у 1927 г. У 1931 г. уступіў у шэрагі камуністычнай партыі. З “правільнымі” рэцэнзіямі і літаратурна-крытычнымі артыкуламі выступаў з 1934 г. У 1936 г. скончыў Камуністычны інстытут журналістыкі ў Менску і пачаў працаваць рэдактарам шклоўскай раённай газэты. Затым працаваў у Менску, у рэспубліканскай газэце “Рабочы”, потым ператвораную ў газэту “Советская Белоруссия”.
У 1937 г. пакліканы ў РСЧА. Служыў у Смаленску, супрацоўнічаў у рэдакцыі акруговай газэты “Красноармейская правда”. Нейкі час працаваў у газэце “Літаратура і Мастацтва”. У часе вайны РСЧА з Вэрмахтам быў карэспандэнтам газэт Заходняга, а затым 3-га Беларускага франтоў.
Пасьля вайны працаваў у рэдакцыі газэты “Звязда”. Сябра СП СССР з 1948 г. Ад 1953 г. у часопісе “Вожык”, дзе ў 1967-1970 гг. працаваў намесьнікам галоўнага рэдактара. У 1969 г. выдаў франтавыя нататкі “На вайне як на вайне”.
Памёр 21 красавіка 1976 г. у Мінску і пахаваны на Чыжоўскіх могілках.
Быў узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Чырвонай Зоркі і мэдалямі.
Рыгор Барадулін пра артадаксальнага крытыка-пагромшчыка пакінуў наступную эпіграму:
“Герцовіч Якаў горка плакаў:
жыць мала, а ня ўсіх абкакаў”.
Але Уладзімір Гніламёдаў у сваім рамане дзёньніку “Сем гадоў у ЦК” сьцьвярджае што “Якаў Герцовіч — чалавек, я пераканаўся, не подлы, ён шчыра верыць у ідэалы камунізму, у палітыку партыі. Гэта засталося ў яго з 20-х гадоў. Ён камсамолец той пары...”
Літаратура:
* Багдановіч І. Э. Герцовіч Якаў. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т.2. Мінск. 1993. С. 176.
* Махнач Т. М. Герцовіч Якаў. Бібліяграфія. [На якуцкую мову. Снайпер Хомолтото: [Нарыс] // Хотугу Сулус. 1968. № 4.] // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 2. Мінск. 1993. С. 179.
* Герцович Я. 5580. [5580. Герцович Я. Снайпер хомолтото: [Д. Гуляев] // Хотугу сулус. - 1968. – N 4. – С. 83-84.] // Чолбон (Хотугу сулус) 1926-1992. Дьокуускай. 1994. С. 225, 313.
Міраеда Ўруй,
Койданава
Дзьмітрый Аляксеевіч Гуляеў - нар. у 1917 г. у Мадуцкім насьлезе Вілюйскага вулусу Якуцкай вобласьці. Ад 1935 г. пачаў працаваць у калгас. У верасьні 1941 г. быў пакліканы ў РСЧА. Служыў у складзе 1289-га ды 1106-га стралковых палкоў. Падчас баёў паказаў навыкі выдатнага снайпэра, пра што было адзначана ва франтавой газэце “Красноармейская правда” ад 31 сакавіка 1942 г.
Паводле ўзнагароднага дакумэнту, падпісанага генэралам арміі Кірылам Мерэцковым, у пэрыяд з сакавіка па травень 1942 г. Гуляевым было зьнішчана 73 гітлераўца. Усяго ж да канца сьнежня 1942 г. Гуляев зьнішчыў з СВТ-40 102 салдата і афіцэра Вэрмахту.
Загінуў Дзьмітрый Гуляеў 10 верасьня 1943 г. падчас баёў пад в. Пятрова Ярцаўскага раёну Смаленскай вобласьці.
Арцімона Цэляк,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz