ЎЎЎ 1. Якаў Герцовіч. Якуцкі снайпэрскі рахунак. Ч. 1. Койданава. "Кальвіна". 2015.

Якаў Герцовіч

СНАЙПЕРСКІ РАХУНАК

Са снайперам Гуляевым цяжка было гаварыць без перакладчыка, бо ведаў ён толькі з дзесятак самых неабходных рускіх слоў. Добра, што камандзір роты ведаў прыблізна столькі ж слоў якуцкіх. Вось мы ўдвух і цягнем за язык Гуляева, а ён гаварыць не хоча, адмоўчваецца. Скуласты твар яго наліваецца чырваньню, калі камандзір сарамаціць яго за непавагу да повара:

— Той стараўся, некалькі разоў падаграваў вячэру, чакаючы твайго звароту з позняй снайперскай вахты, а ты што робіш? Галадоўку абвяшчаеш, на таварышаў не глядзіш. Скажы, што з табою здарылася ў засадзе?

Так-сяк разабраліся мы, што ў Гуляева і сапраўды была ў засадзе вялікая непрыемнасьць: у поле яго зроку за дзень трапілі тры немцы. Ён іх забіў. Але страляў не тройчы, а чатыры разы. Хіба ж можа сабе дараваць праслаўлены на ўсю Якуцію паляўнічы, што адзін раз прамахнуўся? А калі пра гэта даведаюцца бацька, сваякі, таварышы? Умеў Гуляеў пацэліць вавёрцы ў самае вока, а пайшоў на фронт і стрэліў міма, ледзь не выпусьціў буйнага зьвера...

Супакоіўся салдат толькі тады, калі камандзір роты сказаў, што для такога зьвера, як фашыст, і дзвюх куль не шкада. Але ён усё роўна прасіў нас не пісаць пакуль што бацьку пра яго першы промах.

/Полымя. № 2. Мінск. 1968. С. 95./

Яков Герцович

СНАЙПЕРСКИЙ СЧЕТ

В Минске в литературном ежемесячнике Союза писателей Белоруссии — журнале «Полымя» за 1968 год (№ 2) опубликованы фронтовые записи Якова Герцовича под общим заголовком: «На войне как па войне». В небольшом разделе «Снайперский счет» белорусский литератор тепло отзывается о боевой деятельности на фронтах Великой Отечественной войны нашего земляка из Вилюйского района ЯАССР, снайпера Дмитрия Гуляева.

Ниже мы публикуем этот раздел. Материал подготовил и прислал в редакцию воспитатель Усть-Нерского интерната Н. Воронецкий. Им же сделан и перевод с белорусского.

Со снайпером Гуляевым нелегко было разговаривать без переводчика, так как знал он только с десяток самых необходимых русских слов. Хорошо, что командир роты знал приблизительно столько же слов якутских. Вот мы вдвоем и тянем за язык Гуляева, а он говорить не желает, отмалчивается. Скуластое лицо его наливается краской, когда командир стыдит его за неуважение к повару:

— Тот старался, несколько раз подогревал ужин, ожидая твоего возвращения с поздней снайперской вахты, а ты что делаешь? Голодовку объявляешь, на товарищей не смотришь! Скажи, что с тобой случилось в засаде?

Кое-как разобрались мы, что у Гуляева и действительно была в засаде большая неприятность: в поле его зрения за день попало три немца. Он их убил. Но стрелял не трижды, а четыре раза. Разве ж может себе простить прославленный на всю Якутию охотник, что один раз промахнулся? А если про это узнают отец, родственники, товарищи? Умел Гуляев попасть белке в самый глаз, а пошел на фронт и выстрелил мимо, еле не упустил крупною зверя...

Успокоился солдат только тогда, когда командир роты сказал, что для такою зверя, как фашист, и двух пуль не жалко. Но все же он просил нас не писать пока что отцу о его первом промахе.

/Северная Заря. Усть-Нера. Оймяконский р-н ЯАССР. 25 мая 1968. С. 4./

Мікалай Аляксеевіч Варанецкі нар. 2 лютага 1909 г. у в. Пясочная Слуцкага павету Менскай губэрні Расейскай імпэрыі. У 1930 г. газэта “Чырвоная Зьмена” надрукавала ягоны, тады рабфакаўца, верш “Гудкі” пра фабрычнае жыцьцё. У 1938 г. ён скончыў Менскі пэдінстытут імя М. Горкага. Пражываў у м. Моўчадзь Баранавіцкай вобласьці БССР, завуч сярэдняй школы. 30 кастрычніка 1946 г. асуджаны в/т Мінскага гарнізону за ўдзел у а/с нацыяналістычнай арганізацыі па арт. 63-2 КК БССР на 10/5 гадоў. Тэрмін адбываў у Асаблягу № 5 МУС СССР. 14 траўня 1954 г. вызвалены ў бестэрмінова ссылку ў п. Вусьць-Нэру Аймяконскага р-ну ЯАССР.

Арэст Воран-Крук,

Койданава

БЕЛОРУССИЯ СУРУНААЛА САХА СНАЙПЕРЫН ТУҺУНАН

Белоруссия суруйааччыларын «Полымя» диэн Минскайга ый аайы тахcap литературнай сурунаалларын 2-ис №-гэр (1968 с.) Яков Герцович суруйааччы «Сэрии аата сэрии» диэн айымньыта (фроннааҕы блокноттан) бэчээттэнэн тахсыбыта. Онно «Снайпер ахсаана» диэн кылгас разделга белорусской суруйааччы биһиги биир дойдулаахпыт, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, аатырбыт снайпер Дмитрий Гуляев туһунан итиитик ахтар. Ону Усть-Нера интернатын воспитателэ эдэр автор Николай Воронецкай белорустуу тылтан нууччалыы тылбаастаан «Хотугу сулуска» ыыппытын биһиги бэйэбит ааҕааччыларбытын кытта билиһиннэрэбит.

Яков Герцович бу ахтыыта сахалар Аҕа дойду сэриитигэр бэриниилээхтик, геройдуу охсуһуулара Советскай Союз норуоттарыгар киэҥник биһирэммитин, сүрэхтэригэр-быардарыгар дириҥник иҥмитин көрдөрөр биир суол чаҕылхай туоһунан буолар.

Гуляев снайпер биир буулдьатын аһыйбытын туһунан тубэлтэ уруккуттан элбэхтик бэлиэтэнэн турар. Аан маҥнай «Комсомольский правда» хаһыакка өссө сэрии бара турар бириэмэтигэр бэчээттэммитэ. Ону саха суруйааччылара Амма Аччыгыйа, Николай Якутскай, кэннэки Михаил Тимофеев саха ааҕааччыларыгар киэҥник билиһин-нэрбиттэрэ.

Биллэрин курдук, Гуляев немецкэй фашистары кытта кыдыһа сылдьан, 1943 сыллаахха Белоруссия сиригэр Петрищева диэн дэриэбинэ аттынааҕы кыргыһыыга геройдуу охтубута. Кини 7 кылаас уэрэхтээх этэ. Онон кинини уонча эрэ тылы нууччалыы билэрэ диэн этиини — итини биһиги доҕорбут, белорусской суруйааччы, бэйэтин өйүттэн эбиитигэр, фантазиятын күүһүгэр киллэриэххэ сөп. Кини бэйэтэ олус аҕыйах саҥалаах, сэмэй майгылаах киһи этэ. Ону доҕотторо, кинини нууччалыы билбэт быһыылаах дии санаабыттара эбитэ буолуо. Ол герой албан аатын намтаппат, хата, эбии күүһүрдэр. Нууччалыы итиччэ билбэт, «тыла суох» эрээри, аҥардас эрдээх сүрэҕинэн, Ийэ дойдуга муҥура суох бэриниитинэн сирдэтэн хахайдыы хапсыбыт буойун аадааччыны ордук уйаҕытыан, долгутуон сөп. Ол иһин Герцович ити омуннааһына олох чахчытын кэспит курдук көстүбэт. Бырааттыы суруйааччыбыт бэйэтин ахтыытынан герой уҥуоҕар тэтэркэй сибэкки веногун уурар. Ол туһугар киниэхэ махтаныахха эрэ сөп.

Яков Герцович.

СНАЙПЕР ХОМОЛТОТО

Гуляев снайперы кытта тылбаасчыта суох кэпсэтэр күчүмэҕэй этэ. Кини нууччалыыттан баара-суоҕа уонча эрэ саамай наадалаах тылы билэрэ. Хата, рота командира бэйэтэ эмиэ оччо кэриҥнээх тылы сахалыы удумаҕалатар буолан абырыыра. Дьэ онон биһиги иккиэ буолан көмөлөөн Гуляевтан наадалаах сонуммутун истээри эрийсэ, кытаҕастаһа сатыыбыт, киһибит буоллаҕына туох иһин саҥа таһааран быстыбат. Ууну омуппуттуу олорор. Рота командира бара сатаан кини повары ытыктаабатын туһунан кыбыһыннара сатаабытыгар киһибит дэгдэгэр имнээх иэдэһэ кыһыл кыраасканан кутуллар:

— Повар муҥнана сатаата, эйиэхэ диэн ужинын хат-хат сылытта, эн түүҥҥү снайперскай вахтаттан төннөн кэлэргин кэтэһэ сатаата, оттон эн? Голодовка оҥордуҥ, табаарыстарыҥ диэки көрүөххүн да баҕарбаккын! Бу аата тугуй? Кэпсээ, засадаҕа сытан туохха түбэстиҥ?

Киһибититтэн иэттэһэн-иэттэһэн нэһииччэ истибиппит, киниэхэ онно кырдьык улахан моһуок тахсыбыт: уһун күҥҥэ кини хараҕын эргииригэр үс немец түбэспит. Гуляев ол фашистары өлөрбүт. Ону баара кини үстэ буолбатах, түөртэ ытан охторбут. Саха сиригэр аатырбыт булчут буолан баран, биирдэ адьас сыыһан ууну таһытан кэбиспитин хайдах бырастыы гыныан сөбүй? Арай ону аҕата, төрөппүттэрэ, табаарыстара биллиннэр? Гуляев тииҥи харахха түһэрэр бэйэтэ, фроҥҥа кэлэн сыыһан кэбиһэн, өстөөх кыылы куоттара сыстаҕа...

Рота командира «Фашист курдук адьырҕа кыылга икки да буулдьаны харыһыйар сатаммат» диэбитигэр, саллаат онно эрэ уоскуйбута. Ол да буоллар кини маҥнайгы сыыһа туттуутун туһунан аҕатыгар суруйбаттарыгар көрдөопүтэ.

/Хотугу Сулус. № 4. Якутскай. 1968. С. 83-84./

Якаў Герцовіч

СНАЙПЭРСКІ РАХУНАК

Са снайпэрам Гуляевым цяжка было гаварыць без перакладчыка, бо ведаў ён толькі з дзесятак самых неабходных рускіх слоў. Добра, што камандзір роты ведаў прыблізна столькі ж слоў якуцкіх. Вось мы ўдвух і цягнем за язык Гуляева, а ён гаварыць не хоча, адмоўчваецца. Скуласты твар яго наліваецца чырваньню, калі камандзір сарамаціць яго за непавагу да повара: “Той стараўся, некалькі разоў падаграваў вячэру, чакаючы твайго звароту з позьняй снайпэрскай вахты, а ты што робіш? Галадоўку абвяшчаеш, на таварышаў не глядзіш. Скажы, што з табою здарылася ў засадзе?”

Так-сяк разабраліся мы, што ў Гуляева і сапраўды была ў засадзе вялікая непрыемнасьць: у поле яго зроку за дзень трапілі тры немцы. ён іх забіў. Але страляў не тройчы, а чатыры разы. Хіба ж можа сабе дараваць праслаўлены на ўсю Якутыю паляўнічы, што адзін раз прамахнуўся? А калі пра гэта даведаюцца бацька, сваякі, таварышы? Умеў Гуляеў пацэліць вавёрцы ў самае вока, а пайшоў на фронт і стрэліў міма, ледзь не выпусьціў буйнага зьвера...

Супакоіўся салдат толькі тады, калі камандзір роты сказаў, што для такога зьвера, як фашыст, і дзьвюх куль не шкада. Але ён усё роўна прасіў нас не пісаць пакуль што бацьку пра яго першы промах.

Другі раз мы сустрэліся прыблізна поз год, калі на снайпэрскім рахунку Гуляева было некалькі соцень забітых ім гітлераўцаў. Ішла мнагалюдная нарада снайпэраў. Лепшым з іх тут жа ўручаліся баявыя ўзнагароды. Дайшла чарга і да Гуляева. Генэрал уручыў яму ордэн, павіншаваў і заадно пацікавіўся: “Ну, як табе жывецца на фронце, Гуляеў?”

Снайпэр адказаў: “Хранова, таварыш генэрал!”

Пасьля нарады ў Гуляева пыталіся, чаму ён так сказаў генэралу. Снайпэр зьдзівіўся: “Я ж хацеў пахваліцца, што мне добра. Вы ж і самі так гаворыце паміж сабою. Адзін цікавіцца, як справы, а другі адказвае, што хранова. Ці ж гэта не тое слова, калі хочаш сказаць пра добрае?”

Пазьней мне гаварылі, што калі Гуляеў атрымліваў партыйны білет, то прасіў не браць з яго ўступны ўзнос. “Не прымешвайце, — сказаў ён, — грашовыя разьлікі да такой радасьці, за якую і жыцьця свайго не шкада”.

/Якаў Герцовіч. На вайне як на вайне. З франтавога блакнота. Мінск. 1969. С. 23-24./

ЛІСТЫ З ПОЛЮСА ХОЛАДУ

Па каліву, па кропельцы

Кожная кропля, кожнае каліва пра баявую, рэвалюцыйную і працоўную славу якуцян старанна збіраецца і беражліва захоўваецца ў рэспубліцы Не засталіся тут без увагі і франтавыя запісы беларускага літаратара Якава Герцовіча “На вайне як на вайне”. У названым творы (“Полымя” № 2 за 1968 г.) есьць невялікі раздзельчык “Снайпэрскі рахунак”, у якім расказваецца аб мужнасьці сына якуцкага народа снайпера Вялікай Айчыннай вайны Дзмітрыя Гуляева. Раздзел па памерах вельмі сціплы. І ўсе ж ён звярнуў на сябе ўвагу землякоў мужнага воіна. Па просьбе якуцкага пісьменніка, аднаго з пачынальнікаў якуцкай савецкай літаратуры Мікалая Максімавіча Забалоцкага, аўтарам гэтых радкоў раздзел быў перакладзены на рускую мову і змешчаны ў літаратурным часопісе “Хотугу сулус” (“Палярная Зорка”).

Не засталося не заўважаным добрае слова, сказанае ў БССР (нарыс А. Анікеева “Дружба, замацаваная крывёю”, “Беларусь” № 10 за 1968 год) і пра выдатнага сына якуцкага народа, Героя Савецкага Саюза Ф. Н. Ахлопкава. Ён ваяваў на беларускай зямлі.

М. Варанецкі.

/Беларусь. № 1. Мінск. 1972. С. 19./