ЎЎЎ Іван Ласкоў. Хоһонноро. К. Туйаарыскай тылб. Койданава. "Кальвіна". 2015.

1941 сыл бэс ыйа — биһиги дойдубутугар фашистар сэриинэн тоҕо ааҥнаан киирбиттэрэ. Ити күннэргэ Белорускай ССР Гомель диэн куоратыгар Иван Ласков саҥа төрөөбүт кыһыл оҕо этэ.

Биһиги олохпүт дохсун тэтиминэн сайдарын кытта үүммүт, Иван Антонович Ласков. Минскэйдээҕи государственнай университекка үөрэммитэ, онтон салгыы Москватааҕы Л. М. Горькай аатынан литературнай институту ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ.

Кини — поэт. Нууччалыы тылынан икки кинигэ автора. Сахалыыттан нууччалыыга Семен Данилов, Петр Тобуруокап хоһоонноруттан. Күннүк Уурастыырап «Көспеппүт» — диэн поэматын уонна Валентина Гаврильева кэпсээнин тылбаастаабыта улаханнык биһирэнэр. Соторутааҕыта Суруйааччылар союзтарын иһинэн үлэлиир поэзия секцията эдэр поэты ССРС Суруйааччыларын союһугар чилиэнинэн киирэргэ мэктиэлээтэ.

Бүгүн биһиги Иван Ласков иккис хаан уруу дойду оҥостубут Сахатын сиригэр кэлэн баран суруйбут хоһоонноруттан К. Туйаарыскай тылбааһын бэчээттиибит:

ҮҮТ

Үут комбинатын үрдүнэн

Үрүн буруо үллэн тахсар.

Биэстээх сылдьан мин

биибинээн

Үүт таспытым өйбүттэн

арахпат.

Ийэм кичэллик

ньиккэринэн

Үтүрүм ынахпыт үүтүн

ыыр.

Итиэннэ, баайан кэлгинэн

Нолуокка туттара

ыыталыыр.

Икки биэрэстэ бааһына

устун

Илдьэбит үүт тутар

нууҥҥа.

Оруос бурдук орох

курдук

Орҕочуйбут суола

муҥнаах.

Сииньигэс, быа курдук

суолу

Сиирэ-халты үктээмэ —

диир, —

Бурдугу тэпсии буруй

буолар, —

Мөҥүллэртэн сэрэтэр,

биим.

Оруос уһун умнаһын

быыһынан

Оргуһуох уһугун

кыайбакка,

Убайым кэнниттэн

ныкыҥнаан

Уум-хаарым ыгыллан

тахсар.

Хантайдахха халлаан көстөр.

Халты-мүлтү,

балааскайданан,

Ыаҕаспыттан өтөр-өтөр.

Ыраас күүгэн

ыскайданар.

Үүт туттарбыт суруктаах

Дьиэбитигэр эргиллэбит:

« — Эмиэ литры итэҕэс

ыйаан

Бэлэһигэр мэҥиэстибит.

Кыайан барар соло суох,

Кырдьыкпын аахсыам этэ.

Үлэлээбэккэ үллэн

олоруох

Үрүҥ күн биһиэхэ

тиксибэт>...

Ийэм үүт тутааччыны

Иһигэр мөҕөн киҥинэйэр.

Аҕыйах кэминэн бу аас

аччык

Ааһыаҕа диэн эрэнэр.

Түрбүөннээх сэрин

кэнниттэн

Түөрт уон алтыс

дьоллоох, —

Сут-кураан, аас аччык

кэмтэн

Суолбун умнубаппын

быһыылаах.

* * *

Лаппа илин, хотугулуу илин бардах аайы

«Табаарыс» диэн тыл элбэхтик иһиллэр.

Мунньахтарга буолбатах, балаҕан аайы —

Керсүбүт һиһиҥ, күндүлэтэр тэҥэ кэпсэтэр.

Лаппа илин, хотугулуу илин бардах аайы

Халлаан хабыр тымныыта, тоҥ буор биллэр.

Анылҕа бу амырыынын баһылаары

Атастыы-доҕордуу буолар туһатын дьон билэр.

Ханна барытыгар халҕаны астахпына

Эйэҕэс мичээр эҕэрдэнэн керсөр,

Хайдах маннык хара маҥнайгыттан?..

Дьиктиргиэх санаа тиийэн кэлэр.

Бэйэм бэркэ диэн, сүрэхтэн билннэбин,

Табаарыс — диэн кэрэ тылтан үөрэрбин.

Тоҥсоҕой маһы тоҥсуйарын тэҥинэн,

Тойон сүрэҕим толугуруу тэбэрин.

* * *

Сиэнчэр сэбэрэлээх, баччыр оҕоккооммун

Сирийэн-бодуйан, тонолуппакка одуулуубун.

Дархан сааһыгар, хайдах буолуон токоолооммун,

Дьылҕалаан көрө — таайан муҥнуубун.

Кэрэ биэбэниэм, кэпсээ эрэ сылаанньыта,

Ким-ким киһилээххин? Хаан урууҥ хаһый?

Эҥин омук, элбэх хаан умньааспыта

Эдэр сүрэххэр эргийэрэ хайдаҕый?

Төрөппүт аҕаҥ буолабын, төрүт кистээмэ.

Туспа хаан булааспыта туох дьиктилээҕий?

Биистэр уруурҕаһан бииргэ силбэһэннэр

Киһи буоларга кини туох эҕэлээх эбитий?

Уолчааным улаатан уһаарыллан тахсаргар

Урутаан тугу ураты оҥкулуохтаахпыный?

Тыйыс кэм тыҥыырыгар хардары хапсар

Тулуурдаах буолууга тугу |оҥоруохтаахпыный?

Оҕом хааһын түрдэһиннэрэн ылар, аны

Ону маны тардыһан, даллараҥныы сатыыр.

Үү омук тылын, үс культураны

Үөрэтиэхтээҕин, санаабар чахчы сабаҕалыыр.

Билигин кини Белорустуу: — мин таатам,

Биитэр, сахалыы: — ийэм диэн этэри сатаабат.

Ылбыппар ытырдан тырдырҕаата,

Ыйытыыбар ымаҥнаан ылбахтаата.

Оҕом сыыһын араастаан ырыҥалыыллар,

Онно оҕокком олох ла кыһаммат.

Нуучча уола — дэһэллэр сахалар,

Ийэтин дьүһүйбут — дэһэллэр мин аймах.

Таҥханы-билгэни таһы билиммэккэ,

Үөлэнник үүнэн ис, уөрүүбүн үрдэт.

Эбэтэ тоҕо эрэ, энчини этиппэккэ,

Эймэммитинэн, уллүйэ сүүрдэ.

/Эдэр коммунист. Якутскай. Ыам ыйын 21 к. 1972. С. 2./

* * *

Ружовы дым цьвіце увысь,

Дым над малочным камбінатам.

Успамінаю, як калісь

Мы малако насілі з братам.

Як толькі маці раніцой

Рупліва вылашчыць кароўку,

Нясём ліпнёвы сырадой,

Нясём яго на нарыхтоўку.

Два кілямэтры па жытах,

Два кілямэтры да малочні.

Цьвіркоча конік, сьвішча птах,

Сінеюць вогненна валошкі.

Сьцяжынкай тонкай, як канат,

Сапу за братаваю сьпінай.

Мне наказаў сурова брат

Не аступацца на сьцябліны.

Адзіны клопат у мазгах, —

Не патаптаць выпадкам збожжа.

Вядро сьлізгоча на сучках,

Вядро гайдаецца, як можа.

Вядро шалее на цапку,

А мы брыдзём сьцяжынкай злою,

І пухірацца у пяску

Жывыя плямы сырадою.

Мы прыйдзем з цэтлікам дамоў,

І маці вымавіць няміла:

Што літру цэлую ізноў

Свацьця малочніца скруціла.

Не разагнуць сухіх плячэй,

Прыціснутых цяжарам дужым.

О, каб ісьці крыху вальней,

О, каб ісьці хаця не гужам!

І што давалі у калгас

Абочын каласы пустыя?

І хто у жыце бачыў нас,

Ніжэйшых за сьцябліны тыя?

Галодны сорак шосты год.

З салёным камяком у глотцы

Сьцяжынкай вузкаю, бы дрот,

Ідзём праз жыта і асот —

Вясковыя канатаходцы...

/Кружное лета. Мінск. 1973. С. 51-53./

* * *

Чым далей на усход і паўночны усход,

Тым часьцейшае мілае слова “таварыш”,

Тое слова, што ў месцы інакшым, як сход,

Гэтак рэдка “на захадзе” ў нас сустракаеш.

Чым далей на усход і паўночны усход,

Тым цьвярдзейшая глеба, цяжэйшае неба.

Мо таму на паўночным усходзе ў людзей

На сяброўскае слова такая патрэба.

Чую ўсюды яго, ледзь ступлю за парог.

Кожны раз перад тым, як на вокліч азвацца,

Углядаюся пільна:

каму б гэта мог

Я таварышам з першага погляду здацца?

І хаця, прызнаюся па шчырасьці, мне,

Хто таварышам кліча, зусім не ўсё роўна,

Толькі хто б ні паклікаў — а ў сэрца кальне,

Быццам дзятліка ўбачыў у гольлі раптоўна...

/Кружное лета. Мінск. 1973. С. 43-44./

* * *

У дзівосныя твары метысаў

Бессаромна, як воран, гляджу:

Так дарослыя сынавы рысы

Уявіць хоць на момант хачу.

Як вам, гожыя людзі, жывецца?

Хто за блізкіх у вас, за сяброў?

Як сябе пачувае у сэрцы

Розных рас аб’яднаная кроў?

Не хавайце, прашу вас, нічога,

Адкажыце, як крэўнаму, мне:

Быць залогам яднаньня людзкога —

Гэта лёгкая доля ці не?

Што, скажыце, рабіць мне для сына,

Ад чаго, ад каго ратаваць,

Да якое суровай часіны

Чысты розум яго гартаваць?

Сын мой супіць трохкутныя бровы,

Нездаволена ў коўдру сапе,

Быццам знае, як цяжка тры мовы,

Тры культуры ўбіраць у сябе.

Ды хаця не гаворыць ні “тата”,

Ні ласкавага слова “ійе”* -

Нада мною сьмяецца заўзята,

Гучна чхае на страхі мае.

Чхае хлопец на тыя прысуды,

Што гучалі над бедным не раз:

Рускі хлопец — бурчэлі якуты,

Чыста ў матку — бурчэлі у нас.

Чхае хлопец на прымхі і плёткі,

А бабуля ад страху дрыжыць

І з рухавасьцю спуджанай плоткі

З новай коўдрай да ўнука бяжыць.

------------------

* “Ійе” — маці (якуцкае).

/Кружное лета. Мінск. 1973. С. 47-48./

ДАВЕДКА

Канстантын Мікалаевіч Дзячкоўскі (Туярский - Туйаарыскай) – нар. 3 чэрвеня 1915 г. у с. Хаптона Батурускага ўлусу ў сялянскай сям’і. Ягоныя бацькі, якія жылі бедна, аддалі трохмесячнага хлопчыка бязьдзетным сваякам у с. Амга. Калі Кастусю было пяць гадоў, памірае прыёмная маці, а праз чатыры гады - бацька. У 1932 г. ён заканчвае Бюцейдяхскую сямігадовую школу ў Мегіна-Кангаласкім раёне. Першай публікацыяй К. Дзячкоўскага была нататка ў газэце “Кыым”, дзе 14-гадовы аўтар падпісаўся псэўданімам “Амматов”. Праз два гады ў Бюцейдяхской школе ён ужо абраў сабе літаратурнае імя – Константин Туйаарыскай.

Памёр 20 сакавіка 1976 г. у с. Майя. Ён быў узнагароджаны мэдалямі “За доблесную працу ў гады Вялікай Айчыннай вайны”, “За працоўную доблесьць”, “Да 100-годзьдзя У. І. Леніна”, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага савета ЯАССР, меў ганаровае званьне “Заслужаны работнік культуры Якуцкай АССР”.

Жубарчана Сабрырайкіна,

Койданава.

Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч, украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941 году пайшоў на фронт і прапаў без зьвестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая нарадзілася ў былой Мінскай губэрні і да вайны працавала тэлеграфісткай у Гомелі, неўзабаве з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі Краснапольскага раёну Магілёўскай вобласьці, дзе працавала у калгасе, памерла ў 1963 годзе. З Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы ў піянэрскія газэты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў выхоўваўся ў Магілёўскім спэцыяльным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня з залатым мэдалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта, а ў 1966 годзе на аддзяленьне перакладу ў Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з чырвоным дыплёмам. Ад 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым загадчыкам аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии”, старшым рэдактарам аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва (1972-1977). З 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная звезда”; у 1993 г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Узнагароджаны Ганаровай Граматай Прэзыдыуюму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР з 1973 г. Памёр пры загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.

Юстына Ленская,

Койданава