Артусь Вітальевіч Зэйдэль-Вольскі – нар. 23 верасьня 1924 г. у мяст. Койданава Койданаўскага раёну Менскай акругі БССР, у сям’і пецярбуржца, супрацоўніка 13 памежнага атраду, які разьмяшчаўся ў Койданаве.
Вучыўся у 25 мінскай узорнай чыгуначнай імя Чарвякова беларускай школе. У 1938 г., пасьля сёмага клясу паступіў у Беларускі дзяржаўны мастацкі тэхнікум, які ў 1939 г. быў рэарганізаваны ў Віцебскае мастацкае вучылішча НКА БССР.
Напад вэрмахту на СССР перапыніў навучаньне і Артусь апынуўся ва Ўральску Заходне-Казахстанскай вобласьці, дзе працаваў мастаком у эвакуіраваным з Віцебску Другім Беларускім Дзяржаўным тэатры.
У 1942 г. быў пакліканы з Уральску ў Ваенна-марскі флёт. Служыў на Далёкім Усходзе. Удзельнічаў у баях супраць Японіі. Быў боцманам, мінёрам, ваенным журналістам.
Пасьля дэмабілізацыі, ад 1952 г. працаваў у рэдакцыі газэты “Чырвоная змена” загадчыкам аддзела культуры і быту, адказным сакратаром часопісаў “Бярозка” ды“Вясёлка”. Ад 1955 г. сябра СП СССР.
У 1962 г. скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве і ад 1962 г. загадчык літаратурна-пэдагагічнай часткі, з 1963 — дырэктар Беларускага рэспубліканскага тэатра юнага гледача, з 1978 г.— дырэктар Дома літаратару, з 1980 г. — літкансультант СП БССР. У 1981-1984 гг. — старшы рэдактар выдавецтва “Юнацтва”.
Ад кастрычніку 1988 г. у шэрагах стваральнікаў Беларускага Народнага Фронту “Адраджэньне”, ўваходзіў у склад некалькіх Соймаў БНФ, узначальваў Беларускае дэмакратычнае аб’яднаньне вэтэранаў вайны.
Аднойчы пасьля вечаровага выступу ў школе яго запыніла вялікая агрэсіўная кампанія і ня проста жорстка зьбіла, але і распранула, пакінуўшы непрытомным ляжаць на халоднай лістападаўскай зямлі. Перажыты тады шок, на думку мэдыкаў, і справакаваў анкалягічнае захворваньне...
Памёр у 2002 годзе ў Мінску і пахаваны на Паўночных могілках.
Ягоны сын — Лявон, музыка, удзельнік гуртоў N.R.M., «Крамбамболя” і інш.
Артусь быў знагароджаны ордэнамі “Знак пашаны”, Айчыннай вайны 2-ой ступені, мэдалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР, Граматай Вярхоўнага Савета БССР, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета Малдаўскай ССР.
Койданаўскай бітве сярэдзіне ХІІІ ст. прысьвяціў паэму “Паланянка”.
Літаратура:
* Вольский Артур Витальевич. // Валаханович А. И., Кулагин А. Н. Дзержинщина: прошлое и настоящее. Минск. 1986. С. 99.
* Гарэлік Л. М. Вольскі Артур. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах.Т. 2. Мінск. 1993. С. 36.
* Смольская В. У. Вольскі Артур. Бібліяграфія. [1984. Платон Айунскі: [Уступнае слова] // Братэрства. Мн.; 1984. Айунскі П. Бацькава блаславенне; Жаваранак апяяў; Песня сініцы: [Вершы] / З як. // Братэрства. Мн.; 1985. Москва породнила нас. // Слово о Платоне Ойунском. Якутск.] // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 2. Мінск. 1993. С. 40, 42.
* Якуцкая літаратура. Айунскі П. 4597. Бацькава блаславенне; Жаваранак апяяў; Песня сініцы: [Вершы] / Пер. А. Вольскі // Братэрства, 84. – Мн., 1984. – С. 214-218. // Мастацкая літаратура народаў СССР у перакладзе на беларускую мову 1976-1991. [Складальнікі: Фарасцяная Л. К.; Цітова Л. А.] Мінск. 1997. С. 155, 159.
* Вольскі Артур (Артур Вітальевіч Зэйдэль-Вольскі) // Памяць: Гісторыка-дакумэнтальная хроніка Дзяржынскага раёна. Мінск. 2004. С. 616-617.
Адэля Свабода,
Койданава
ПЛАТОН АЙУНСКІ
Паэт, публіцыст, вучоны і грамадзкі дзеяч Платон Аляксеевіч Айунскі (1893-1939) быў адным з заснавальнікаў якуцкай савецкай літаратуры. Ён актыўна ўдзельнічаў у рэвалюцыі, грамадзянскай вайне і ўсталяваньні Савецкай улады ў Якуціі. Важкім укладам у разьвіцьцё агульнанацыянальнай савецкай літаратуры зьявіліся паэмы на сюжэты аланхо і народных паданьняў: “Нюргун Батур Імклівы”, “Туйарыма Куа Светлатварая” і “Чырвоны Шаман”, высокую ацэнку якой даў Максім Горкі. Многія лірычныя вершы Платона Айунскага сталі народнымі песьнямі.
У перакладзе на беларускую мову вершы выдатнага якуцкага паэта друкуюцца ўпершыню.
Артур Вольскі
*
Бацькава блаславеньне
Сын, выслухай мае
парады на дарогу,—
памру, ды на зямлі
маім нашчадкам жыць...
Сьмерць у няўхільны час,
лёс асядлаўшы наш,
жыцьця супыніць бег...
Ты, сынку,— мой працяг,
рыхтую я ў табе
наступнае сваё.
Мне ў сыне жыць заўжды —
благаслаўляю я.
Вясновым ручаём
жыцьцё ўва мне гуло,
кахаў я і шукаў з каханаю сустрэч;
яна дарыла мне
абдымкаў шчодрых пал,
і пацалункаў жар,
і слодыч забыцьця...
Цудоўнае дзіця —
майго каханьня плён,
не спыніцца наш род,
надзея наша ў ім...
Мой жаваранак-сын,
маленькі, бачыш ты:
здаўна гаротны край
стаў сонечны цяпер,
за шчасьце на зямлі,
за родны свой народ
ідзі перамагай
і сэрцам добры будзь,
свой розум май заўжды
і словам біць умей.
Сын, выслухай мае
парады на дарогу.
Над намі небасхіл
вясёлкаю гарыць,
шчасьлівы родны край,
пазбаўлены пакут.
Будзь дужы, хлопчык мой,
ідзі перамагай...
За шчасьце на зямлі
змагайся, за народ...
Свой розум май заўжды
і словам біць умей.
Сын, выслухай мае
парады на дарогу.
1924
Жаваранак апяяў
Беды забываючы свае,
жаваранак весела пяе.
“Жу-і... жу-і...” — з вышыні ляціць.
Можа, гэта мроіва трымціць?
Хмель паветра талага да дна
запрашае паспытаць вясна;
пад лагодаю яе вачэй
ручаі заходзяцца званчэй,
і з гары далёкай белы сьнег
да праталін радасна пабег...
А да дрэва з нетравых выток
веснавы гаючы сок пацёк,
і пупышкам выбухнуць карціць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Лёд хаваецца ў глухмяны кут,
ды ратунку не знайсьці і тут,
вось ужо ён сьціснуўся ў камяк,
засьлязіўся раптам і абмяк;
наледзь на карэнішчах сышла,
шчырую гамонку павяла...
Ясным днём, пры зорках уначы,
сьмецьце з пенай прэчкі несучы,
струмяні віруюць — не спыніць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Дрэвы ў гушчары — ажно да хмар,
лес паўколам ахапіў абшар,
што мілей за гэткія лясы
ў зеляніне хвойнае красы?
Вецьце, пацяжэўшы, ўніз глядзіць,
сьвежая ігліца зіхаціць,
збоч ствалоў, то медных, то рудых,
не палічыш шышак маладых;
а на ўлоньні матухны-Зямлі
кветкі карагоды павялі,
пад вятрыскам траўка шамаціць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Казка над зялёнаю травой,
што зьдзіўляе нас усіх сабой,—
то саранкі вогнены бутон,
шчасьце нам, як зорка, зычыць ён.
Ды пагібель навалаччу злой
выплыла з бяздольнасьці былой,—
над саранкай вось ужо вісіць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Казка над зялёнаю травой,
што дзівіла нас усіх сабой...
Не, маланка з чорнай стараны
не пасьмее зьнішчыць сараны...
Змрочным сілам крыўды і пакут
не адолець веснатворны цуд,
не спаліць вясновы першацьвет,
што прыйшоў у вызвалены сьвет...
З добрым лёсам весняе зары,
кветка, зьзяй, яшчэ ясьней гары!
1926
Песьня сініцы
Сэрца каменнае
стане праменнае —
расьпявае, любоў услаўляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
пёрачка, пушынка,
шчабятушка
весялушка,
сьпевам птушкі аблашчаная, і ў мілачкі
пальцы трапечуць, як тыя крылачкі...
Птушка закаханая,
песьня несьціханая...
Дрэмле ціхае возера, уздыхаючы цяжка,
лес, схіліўшыся, слухае, што пяе пташка...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
ты шчасьця галінка,
мая люлюшачка,
малышка-душачка,
танцуе, скача, лазінка тонкая,
а сьмех — дзіцячы, а радасьць —
звонкая.
Сэрца каменнае
стане праменнае —
расьпявае, каханьне ўслаўляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
золата блішчынка,
з гнязда птушанятка,
тугое зярнятка.
А возьмеш яе на рукі — прытуліцца, шальмоўка,
нібы робячы ласку, сваёй рыжай галоўкай.
1932.
З якуцкай пераклаў Артур Вольскі.
/Братэрства 84. Літаратурны зборнік. Мінск. 1984. С. 214-218./
СЛОВО О ПЛАТОНЕ ОЙУНСКОМ
Предисловие
В ноябре 1983 г. исполнилось 90 лет со дня рождения основоположника якутской литературы, видного государственного и общественного деятеля Якутии Платона Алексеевича Ойунского...
В Москве, в Большом зале Центрального Дома литераторов им А. А. Фадеева, 23 ноября состоялся торжественный литературный вечер...
Средства массовой информации широко осветили насыщенную большими событиями жизнь и творчество Платона Ойунского.
Писатели Москвы и гости с большим вниманием слушали доклад секретаря Якутского обкома КПСС В. И. Федорова «П. А. Ойунский – боец и певец революции»...
О яркой жизни и творчестве поэта взволнованно говорили: С. Михалков (Москва)... А. Вольский (Минск)...
В юбилейном литературном вечере приняли участие инструктор отдела культуры ЦК КПСС Е. М. Миронов...
Торжественный вечер вел секретарь правления СП СССР О. Н. Шестинский.
В прилагаемой брошюре публикуются речи, произнесенные с трибуны Центрального Дома литераторов им А. А. Фадеева в Москве.
МОСКВА ПОРОДНИЛА НАС
Сергей Владимирович Михалков сказал, что Якутия стала близкой всем нам. И это действительно так. И мне хочется сказать: сердечное спасибо славной Москве, которая не только сблизила, но и породнила нас на веки вечные. Где Белоруссия, а где Якутия? Какие расстояния пролегли между нами?! В прежние времена только в ссылку мог отправиться белорус в те отдаленные и суровые края. А сегодня мы — братья. Сегодня в Белоруссии хорошо знают о славных трудовых свершениях якутского парода, о достижениях его науки, искусства, литературы, ставших неотъемлемой частью всеобщей нашей многонациональной советской культуры.
В Белоруссии хорошо знают и творчество Платона Ойунского. Его стихи, поэмы, сказания пришли к нам в переводе на русский язык. За это мы благодарим Олега Шестинского и других переводчиков великого якутского поэта. А сейчас поэзия Платона Ойунского зазвучала и на белорусском языке.
Послушайте, как звучит по-белорусски в моем переводе стихотворение «Песня синицы», которое поэт посвятил дочери.
Платон Айунскі
ПЕСНЯ СІНІЦЫ
Сэрца каменнае
стане праменнае —
распявае, любоу услауляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяучынка,
пёрачка, пушынка,
шчабятушка
весялушка,
спевам птушкі аблашчаная, і ў мілачкі
пальцы трапечуць, як тыа крылачкі...
Птушка закаханая,
песня несціханая...
Дрэмле ціхае, возера, уздыхаючы цяжка,
лес, схіліушыся, слухае, што пяе пташка...
Ланчык-заранка-дзяучынка,
ты шчасця галінка,
мая люлюшачка,
малышка-душачка,
танцуе, скача, лазінка тонкая,
а смех — дзіцячы, а радасць —
звонкая.
Сэрца каменнае
стане праменнае —
распявае, каханне услауляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
золата блішчынка,
з гнязда птушанятка,
тугое зярнятка.
А возьмеш яе на рукі — прытуліцца, шальмоука,
нібы робячы ласку, сваёй чорнай галоўкай.
/Слово о Платоне Ойунском. Якутск. 1985. С. 3, 5, 50-52./
[Пэўна, там ў Маскве, абураныя якуты давялі Артусю, што у маленькіх якутаў, зразумела, калі жонка не займаецца любашчамі з нючай (расейцам) – валасы звычайна чорныя і яму прыйшлося мяняць радок перакладу “нібы робячы ласку, сваёй рыжай галоўкай”– на - “нібы робячы ласку, сваёй чорнай галоўкай”.]
ПАЛАНЯНКА
Адным узмахам вузкае далоні
спыніў Кайдан імклівую арду,
і хутка ўжо стрыножаныя коні
да дна з рачулкі выжлукцяць ваду.
А хан Кайдан, аблюбаваўшы ўзгорак,
глядзіць,
як іскры безлічных кастроў
губляюцца, сатлеўшы паміж зорак,
над вострымі вяршынямі шатроў.
Спагадліва сыходзіцца сузор'е —
усё ён возьме шабляй
і агнём.
Ляжыць ля ног Кайдана Крутагор’е,
якое мы Кайданавым завём.
Падпаленай баранінай і кропам
нясе ад засынаючай арды.
I чуе за пагоркамі Еўропа
і коней храп,
і востры пах бяды.
А хану зноў не дасць заснуць
да ранку
нязбыты боль зарубцаваных ран.
I загадаў прывесці паланянку
у свой шацёр няўрымслівы Кайдан.
I вось яе, падобную да птушкі,
што ўжо не можа вырвацца з сіла,
вядуць да хана ўслужлівыя служкі,
каб мог на боль забыцца да святла.
Нямала хан пабачыў паланянак,
аддаючы жывое ўсё агню.
Але такую нават між славянак
сягоння напаткаў упершыню.
Яе вачэй не затуманіў сполах,
калі ён раптам рукі распасцёр,
і расхінуў шырока цяжкі полаг,
і моўчкі прапусціў яе ў шацёр.
Красуняй паланянкай паланёны,
ён выгнаў нават спешнага ганца,
прысланага з далёкага загону,
дагаварыць не даўшы да канца.
Кумысу адглынуць яе прымусіў,
а потым кінуў коратка:
— Спявай!..
I заспявала, як ляцелі гусі
ад родных рэк кудысьці за Дунай.
Ды забалелі крылы ў шэрай гускі,
адстала
і ляціць зусім адна...
Стрыжэ за паланянкай
з вочціц вузкіх
нядобры жоўты позірк каршуна.
Спыніўся месяц над шатром Кайдана,
між воблакаў павольна плывучы.
А ў змрочнай пушчы,
цемраю схаванай,
да бою зброю востраць крывічы.
Хан схамянуўся:
— Што гэта скрыгоча?
Нібы па камні шоргаюць мячы...
Яна:
— Ды гэта конікі стракочуць
каля агнёў начлежных уначы...
— Вось нейкі гоман злева... Вось і справа...
I хан да шаблі цягнецца рукой.
— Ды гэта, хане, зашасцелі травы
ад ранішніх павеваў за ракой...
— О не!
Ужо я тупат чую, быццам
абходзіць нехта нашыя кастры...
— Ды гэта, хане, рэха навальніцы
данеслі да шатра твайго вятры...
Кастры ўжо згаслі.
Астывае прысак.
А ранак неба чырванню заліў,
нібыта іскру нехта з крэмня высек
і небакрай наўмысна падпаліў.
Паспешна сербануўшы сырадою,
як і заўсёды ў гэты самы час,
пакліканы абуджанай ардою,
выходзіць хан на ранішні намаз.
Спыніўся, не пазнаўшы краявіду,
і грозным вокам з-пад брыва павёў.
Наўкол, як лес, глядзяць угору дзіды,
а шаблі —
быццам сотні ручаёў.
Па ўсіх дарогах выраслі завалы,
нібы запруды ўпоперак вады.
I крумкачы ўжо кружаць
над прывалам
ахопленай трывогаю арды.
Адным узмахам вузкае далоні
хан загадаў прабіцца напрасткі.
Ды падаюць падкошаныя коні,
і з сёдлаў вылятаюць седакі.
I сам тады ў сядло Кайдан ускочыў.
О, ён ардзе
дарогу пракладзе!..
Ды раптам прад сабой убачыў вочы,
якіх не сустракаў яшчэ нідзе.
Нібыта з неба чыстага маланка
знянацку шуганула сярод дня...
Упоперак дарогі паланянка
стаіць,
стрымаўшы ханскага каня.
Аслеплены паглядам-бліскавіцай,
ён чуе толькі голас малады:
— Ударыла нарэшце навальніца,
і ўжо з бяды
не выведзеш арды!..
Зубамі скрыгатнуў Кайдан ад злосці:
смяецца паланянка,
як на здзек.
I ён,
гартанна выгукнуўшы штосьці,
наўскос паветра шабляю рассек.
І знікла ўсе... Ні тупату, ні звону...
Адно —
цвыркочуць конікі ў траве.
А сонейка у мроіве чырвоным
па небасхіле стомлена плыве.
Ці жаўранак пяе?
Ці берасцянка?
Не памірай...
Прыслухайся як след...
Ізноў адкрыла вочы паланянка —
зірнуць апошні раз на белы свет.
I ўбачыла з-пад веек ледзь прыўзнятых,
як раптам рукі ўскінуў грозны хан
і з востраю стралою між лапатак
пачаў з сядла хіліцца на дзірван.
А жарабок, ураз адчуўшы волю,
рвануўся ў бок ад ханскага шатра
і павалок, нібыта мех, па полі
нядаўняга свайго гаспадара.
Падбег юнак.
Схіліўся да дзяўчыны.
I да грудзей прынікла галава.
На пругкім луку, выгнутым з ляшчыны,
яшчэ пяе ледзь чутна цеціва.
Напяўшы лук, ён зноў пайшоў у сечу.
Не час цяпер для плачу і тугі.
Ужо — заўжды ціхмяная — Няцеча
чырвонай хваляй б’ецца ў берагі...
Пад вечар бой суняўся несціханы.
А рэшткі недабітае арды,
забыўшыся на славу і на хана,
пабеглі з поля бою хто куды.
Застойны пах бараніны і кропу
яшчэ мяшаўся з водарам палян,
ды ўжо магла спакойна спаць Еўропа,
як за шчытом, за спінамі славян.
/Артур Вольскі. Чалавек, якому баліць. Выбранае. Мінск. 1984. С. 52-57./
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz