Іван Ласкоў
ТАЯМНІЦЫ СПРАВЫ АБАБУРКІ
З гэтай
справай, працуючы ў архіве КДБ ЯАССР, я пазнаёміўся амаль два гады назад. Але
ізноў ды ізноў у думках вяртаюся да яе, гартаю сшыткі выпісак, усё спрабую
зразумець, у чым яе патаемная спружына.
Аб гэтай
ахвяры сталіншчыны яшчэ не пісалі. Я
думаю, будзе правільным абмовіць хаця б некалькі слоў не толькі аб сьмерці, але
і аб жыцьці Абабуркі.
Міхась
Абабурка нарадзіўся ў 1900 годзе ў вёсцы Морач Слуцкага павета Мінскай губэрні.
Да пятнаццаці гадоў вучыўся ў вясковай школе, а летам працаваў пастухом. Потым
дапамагаў па гаспадарцы бацькам. У красавіку 1919 года ўступіў у Чырвоную
Армію, дзе служыў пяць гадоў. Пасьля службы пайшоў па банкаўскай лініі. У 1928
годзе быў накіраваны з Беларусі ў Маскву на банкаўскія курсы пры Гандлёвай
акадэміі. Тут блізка сышоўся з Варфаламеевым - будучым Наркамземам ЯАССР.
Наслухаўшыся аповядаў аб Поўначы, захацеў і сам папрацаваць там. Варфаламееў заарганізаваў
запрашэньне, а атрымаць накіраваньне дапамог сакратар ЦК УКП(б) Постышаў. У
1930 годзе Абабурка - у Якуціі. Да 1934 году працуе дырэктарам
“Якутзаготпушніны”, арганізоўваючы здабычу “мяккага золата”. Аб’ехаў усю поўнач
Якуціі. Зьмяніў некалькі пасад. З пачатку 1937 года - начальнік Якуцкага
Тэрытарыяльнага кіраваньня Галоўнага ўпраўленьня Паўночнага Марскога Шляху. 31
сьнежня, за некалькі гадзін да Новага, 1938 года, быў “изъят”.
Тут і
пачынаюцца таямніцы. У складзенай 29 сьнежня 1937 года “Справке на арест Абабурко” ў
якасьці найважнейшага ягонага злачынства называецца пераход ім польскай мяжы “на
свидание с матерью” ў 1920 годзе. Як бачым, “преступление” было зьдзейсьнена і даўно, і далёка
ад Якуціі. А між тым, згодна з даведкай, выдадзенай архівам КДБ ЯАССР у 1996 годзе,
калі справа яго пераглядалася, “оперативных материалов на Абабурко.... к моменту ареста его в НКВД ЯАССР не
имелось”. Гэта значыць, груба кажучы, даносаў на яго ў НКУС не
паступала. Адкуль жа там стала вядома аб такой даўняй гісторыі?
Пераходу мяжы быў прысьвечаны першы
допыт у дзень арышту (які гэта быў страшны пераднавагодні дзень для Абабуркі!).
Арыштаваны патлумачыў, што ў 1920 годзе (у далейшым высьветлілася, у 1921-м) ён
скончыў пяхотныя курсы камсаставу. І папрасіў адпачынак, каб да службы наведаць
бацькоў. Але калі дабраўся да родных мясьцін, выявілася, што ягоная вёска адышла
да Польшчы. Што было рабіць? Няўжо вяртацца, не пабачыўшы блізкіх? “В селе Мокраны я зашел в
комендатуру красных пограничников... попросил разрешения перейти границу... мне сказали, никакого разрешения не
дадим, так как меня на территории Польши могут арестовать. Но я все же не
послушался и прямо в военной форме, вооруженный, перешел границу к своим
родителям, расстояние от советской границы всего было 3,5 километра (...)
Пришел в село я днем через огород отца, его в доме не было, была только мать и
малые дети. Вскоре пришел отец, сказал мне: лезь скорей на печь и сиди там, так
как в селе находятся польские войска. Я просидел на печи до вечера, вечером я
слез с печи (...) Утром, как рассвело, мы вместе с отцом перешли на советскую
“территорию”.
Вось,
уласна, і ўсе “преступления”.
Але ў нкусаўцаў быў яшчэ і другі пункт абвінавачваньняў: маўляў, Абабурка “вредительски развалил”
працу гандлёвай палаты, якую ўзначальваў. У доказ быў прыведзены на 150 (!)
старонках “Акт”, складзены трыма “экспертами” - калегамі
Абабуркі. Абабурка прызнаў асобныя недахопы, шкодніцтва ж рашуча адхіліў,
сказаўшы, што “эксперты”
не разабраліся ў дакумэнтах.
Увогуле ж на допытах, ён трымаўся цьвёрда,
упэўнена і ў той жа час прастадушна, як чалавек, якому няма чаго хаваць. Не
хітраваў, не выдыгаў, як і належала
былому вайскоўцу. Распавёў, што прыкладна ў 1924 годзе мяжу з Польшчы ў СССР пераходзіла і ягоная маці – каб сустрэцца з ім, што пры гэтай сустрэчы
ён угаварыў маці адправіць да
яго праз мяжу малодшага брата Хвядоса. (Чатырнаццацігадовы хлопчык сапраўды
перайшоў мяжу, але... быў арыштаваны за гэта і судзімы. На шчасьце, па маладосьці
гадоў “простили”,
аддалі “на поруки”).
Прызнаўся, што пісаў маці лісты ў Польшчу, расхвальваючы “хорошую жизнь в СССР”, але
адказу не атрымаў.
Дакладна,
адкрыта казаў і аб сваіх узаемаадносінах з былым Старшынёй Саўнаркаму ЯАССР, да
таго часу ўжо арыштаваным. “Расскажите, - патрабаваў сьледчы, - все вам известное о контрреволюционной, вредительской
деятельности бывшего предсовнаркома Шараборина”.
“Мне известно, -
адказваў Абабурка, - что
Шараборин в 1929 году работал секретарем Булунского окружкома. Путем перегиба
политики партии и правительства при раскулачивании, коллективизации и
проведении антирелигиозной компании вызвал бандитизм (...). Будучи посланным в
Булун для районирования округа, я вскрыл эти факты и установил, что в создании
недовольства среди населения и в вызове бандитизма виновны исключительно Шараборин
и бывший председатель Булунского окрисполкома Колмогоров. О преступной
деятельности Шараборина... я ставил вопрос в 1931 году в Якутском обкоме... где
мой проект... принят не был... Я был вынужден подчиниться большинству”.
Відаць,
гэта гісторыя сьледчаму добра вядомая, ён перапыняе: “Какую вредительскую работу проводил
Шароборин по контрактации пушнины?” На гэта Абабурка адказваў: “Никакого вредительства
Шараборина по контрактации пушнины не замечал”. Між тым, сам Шараборын
на допыце 20 сьнежня 1937 года ўжо пасьпеў абгаварыць сябе: “По пушным заготовкам руководимая мною
организация считала, что спускаемые планы по заготовке пушнины при их
выполнении ведут к истреблению пушных ресурсов Якутии (...) Поэтому принимали
все меры к срыву выполнения пушнозаготовок”. Што гэта было няпраўда, сьведчыць
пратакол допыту Абабуркі ад 30 сакавіка 1938 года, з якога даведваемся, што “Якутзаготпушнина”,
якой ён кіраваў, прэміравалася легкавым аўтамабілем “за перевыполнение плана
пушнозаготовок”.
Адным з
галоўных спосабаў НКУС зрабіць з сумленнага чалавека “врага” было працягнуць нітачку
паміж ім ды кімсьці з ужо “разоблаченных”. Абабурка гэта, вядома, разумеў. Але казаў (пратакол
допыту ад 23 студзеня 1938
года): “С бывшим
предсовнаркомом ЯАССР Шарабориным я был в очень близких отношениях,
систематически посещал его квартиру по адресу Октябрьская улица, дом № 1, ездил
к Шараборину на дачу, а также изредка бывал на моей квартире и Шараборин, точно
сказать, сколько я бывал у Шараборина и встречался с ним вообще, сказать не могу,
но этих встреч и посещений было очень много”.
Відаць,
гэткая адкрытасьць выбівала карты з рук сьледчага Дзмітрыеўскага, не давала
арганізаваць па-сапраўднаму гучную справу. Абабурку за “развал торговой конторы” пагражаў тэрмін, але, відаць,
не вельмі вялікі, палітычных жа абвінавачваньняў сфабрыкаваць не атрымалася. 22
красавіка 1938 года арыштаванаму было абвешчана аб сканчэньні сьледзтва.
Здавалася, справа будзе вось-вось перададзена ў суд. І раптам у ёй зьяўляецца
новы дакумэнт - копія пратакола допыту ад 23 красавіка другога падсьледнага -
Андрэеўскага. З яго паказаньняў вынікае, што Абабурка ўваходзіць у
контррэвалюцыйную арганізацыю на чале з Шараборыным (і гэта ў той час, калі сам
Шараборын у складзе “организации”, названай
ім, Абабурку не ўключыў).
Пратакол
допыту Андрэеўскага - другая загадка справы Абабуркі. І вось чаму: перасьледзтвам,
праведзеным у 50-я гады, было даказана, што Андрэеўскі ўвогуле не называў
Абабурку ні на адным допыце.
Але
фальшыўка спрацавала. Да абвінавачваньня па артыкулу 58-7 (эканамічнае
шкодніцтва) дабаўляецца 58-11 (удзел у контррэвалюцыйнай арганізацыі). А ў “Справке по делу 747”,
пададзенай на пасяджэньне “Особой тройки при НКВД”, Абабурка ўжо не толькі контррэвалюцыянэр -
шкоднік ды польскі шпіён, але яшчэ і шпіён японскі, які “с 1930 года... установил связь с
японским шпионом Шарабориным, собирал шпионские сведения в пользу Японии”.
21 кастрычніка “тройка”
прысудзіла яго да расстрэлу.
І тут
пачынаецца трэцяя загадка справы Абабуркі. 23 кастрычніка надыходзіць прадпісаньне
наркама Дарафеева: расстраляць. Але Абабурку не расстрэльваюць адразу. Яму
даюць аловак і паперу: пішы! І 28 кастрычніка ён піша сьведчаньне “о своей контрреволюционной
вредительской работе и шпионской, начиная с 1921 года по день
ареста”. “Первое
преступление я совершил весной 1921 года, - пачынае ён, - когда после окончания... командных курсов поехал на
родину в отпуск”. Размова ізноў аб пераходзе мяжы, што называецца “преступлением”. Але зьяўляюцца
новыя дэталі. Аказваецца, перайсьці мяжу яму параіў жыхар суседняй вёскі, “знакомый по работе в отряде и
Красной Армии периода 1919-1920 г.г.
некто Митрофан Чернышевич. Он мне сказал, что работает на границе по
закордонной разведке, имеет связь с моей родиной... и уговорил пойти домой
через границу нелегально, заявив, чтобы в случае чего-либо опасного дома,
явился к объездчику с. Мороч
Коморникову, он все устроит”.
Гэта значыць, Чарнышэвіч ажыцьцяўляў
шпіянаж за польскім памежжам, а Каморнікаў быў ягоным агентам. Магчыма, прыводзячы
падрабязнасьці, Абабурка спадзяваўся, што ягоны пераход польскай мяжы трохі страціць
у цане.
Але ён,
відаць, не ведаў, што Мітрафан Чарнушэвіч (а не Чарнышэвіч), ягоны стары
знаёмы, сам быў арыштаваны ў далёкай Беларусі як “троцкист” і што 27 лістапада
1937 года назваў Абабурку (пераблытаўшы імя) як чалавека, з якім вучыўся разам
на камандзірскіх курсах. (“Абабурко Григорий, член ВКП(б), в настоящее время работает Наркомфином в
одной из национальных республик востока”).
Зьвесткі аб
арыштаваных і іхніх сувязях па сістэме НКУС рассылаліся цыркулярна. Таму і ў
Якуцкі НКУС магла паступіць папера, што арыштаваны Чарнушэвіч, які меў “связь” з нейкім
наркамфінам “одной из
республик востока” Абабуркам. Аб гэтым сьведчыць далейшая хада падзей. 30
кастрычніка Абабурку ізноў выклікаюць на допыт (пратакол афармляюць 20
кастрычніка, падладжваючы пад пасяджэньне “Тройки” 21 кастрычніка). І на гэтым допыце ў
параўнаньні з пісьмовым сьведчаньнем Абабуркі ўсё перакульваецца: Чарнушэвіч
ператвараецца з савецкага шпіёна у польскага, і Абабурка не проста ідзе за
кардон пабачыць родных, а нясе пакет Каморнікаву. У сваю чаргу, і Каморнікаў
перадае пакет Чарнушэвічу праз Абабурку...
Як здабываліся гэтыя “сведения” з Абабуркі,
паказваюць успаміны двух людзей, арыштаваных у 1938 годзе, але якія засталіся ў
жывых. Г. І. Іваноў, былы нам. старшыні СНК ЯАССР: “В камере встретил Абабурко М. Г.,
избитого до такого состояния, что он мог только лежать на боку, кожа на
заднице, и на ногах, и на спине
болталась клочьями... его избивали, кроме Петрова, Доброклонский, Дмитриев
(дакладней, Дзмітрыеўскі. - I. Л.) и другие”. А. Е. Кралін, былы нам. наркама
сацзабесьпячэньня: “Я
всегда слышал стоны, крики и шум
в других кабинетах следователей, однажды я увидел что т. Абабурко... волочился
по коридору следственного здания”.
Дарэчы
сказаць, катавалі Абабурку, здабываючы сьведчаньні на Чарнушэвіча, аказваецца,
дарма: справа ў адносінах яго была спынена яшчэ 27 верасьня 1938 года, а ў
лістападзе ён і ўвогуле быў адноўлены ў партыі. Абабурка ў тым жа лістападзе
быў пакараны сьмерцю, аб чым сьведчыць наступны дакумэнт:
“АКТ
1938 года, ноября 25 дня. Мы
нижеподписавшиеся: нач. 3 отдела угб НКВД
ЯАССР - лейтенант госбезопасности Доброклонский Н. Н., начальник 8 отделения -
мл. лейтенант Ларионов, комендант НКВД ЯАССР - сержант госбезопасности Пушкарев
Н. Н., составили настоящий акт в том, что на основании предписания Вр. Наркома
Внутренних дел ЯАССР: - капитана госбезопасности т. Дорофеева от 23 октября
1938 года привели в исполнение решение Тройки НКВД ЯАССР от 21 октября 1938
года по делу № 747 Абабурко Михаила Григорьевича 1900 г. рождения, осужденного
к высшей мере наказания - расстрелу. Абабурко Михаил Григорьевич в 00 часов 45
минут 25 ноября 1938 г. расстрелян и труп предан земле”.
Хіба не
адчуваецца па ўсім сказаным тут, што хтосьці ўзмоцнена дамагаўся для Абабуркі
менавіта гэткага канца? Але хто і чаму? Каму перашкаджаў гэты чалавек?
Можа, не
вельмі ўжо далёкі ад ісьціны калега Абабуркі па гандлёвай канторы Іван Ішуткін,
які пісаў 12 лістапада, 1956 года (з матэрыялаў перасьледзтва): “В моей памяти Абабурко сохранился как
скромный, очень внимательный, хорошо знающий свое дело руководитель. Из его
недостатков как человека необходимо сказать о большой склонности к женщинам, от
этого не клеилась личная семейная жизнь кой у кого из работников НКВД, у кого
конкретно, по фамилиям я назвать не могу. Из рассказов бывшего кучера Абабурко,
фамилии которого я не помню, - рассказывал мне, что М. Г. Абабурко с моими
патефонными английскими пластинками ездил к женам работников НКВД, мужья
которых работали по ночам. Это могло иметь пристрастное отношение при допросе
Абабурко”.
Бесшабашны чырвоны камандзір, узнагароджаны
за храбрасьць імянным гадзіньнікам, ён пляваў на змрочных нкусаўцаў, сьмяяўся з
іх. І яны адплацілі за гэта.
Іван Ласкоў
[На беларускую
мову пераклаў Алесь Баркоўскі з
выдання: Иван Ласков “Тайны
дела Абабурко” (“Молодежь Якутии”, 1 апреля 1993.).]
/Голас Радзімы. Мінск.15
студзеня 1998. С. 4./
АДЫСЕЯ
ПЕНЕЛОПЫ
Амаль ці не
кожная справа НКУС, незалежна ад таго, чым яна канчалася – пакараньнем сьмерцю
ці тэрмінам - мае працяг у выглядзе аднаго ці больш дадатковых тамоў. У іх - дакумэнты
рэабілітацыі, перапіска са сваякамі загінуўшага, запыты з размаітых арганізацый
ды копіі адказаў на гэтыя запыты... Не зьяўляецца выключэньнем у гэтым сэнсе і
справа Абабуркі. На момант арышту ў яго была жонка Бася Адольфаўна ды дзьве
дачкі: Клара 14-ці гадоў і сямігадовая Луіза. Усе трое, як вынікае з
дадатковага тома, перажылі вайну. Рабілі запыты пра лес Міхася Рыгоравіча,
хадайнічалі аб рэабілітацыі, накіроўваючы лісты аж да Варашылава ды Хрушчова.
На гэтых лістах, перасланых у КДБ ЯАССР, значацца зваротныя адрасы, якія
зачаста мяняліся: адзін з Магілёва, другі з Ленінграда... Я выпісваў гэтыя
адрасы, добра разумеючы, што скарыстоўваць іх няма сэнсу.
І раптам
натыкаюся на запыт з “Социалистической Якутии”:
газэта просіць паведаміць асноўныя факты справы Абабуркі, таму што ў ёй
рыхтаваўся артыкул аб “репрессированном в Якутии коммунисте”. І між іншым у запыце
гаворыцца, што “в
распоряжении редакции имеется переписка старожила г. Якутска В. А. Пласкеевой с
членом Ленинградского общества “Мемормал”, вдовой Абабурко Эстеркиной Басей
Адольфовной”.
Адразу ж
бягу ў рэдакцыю. Дарэмна! Артыкул, аказваецца, рыхтаваў Валерый Канькоў. А Канькоў,
таленавіты журналіст і паэт, не дажыўшы да сарака гадоў, раптоўна памёр. Гэтая сьмерць
глыбока ўразіла ўсіх, хто ведаў Валерыя, у тым ліку і мяне. Але дзе перапіска
Эсцеркінай і Пласкеевай? Выявілася: згублена іншым журналістам.
Даведваюся
па 09 тэлефоны некалькіх Пласкеевых і тэлефаную: “Извините, ради Бога, говорит ли вам
что-нибудь фамилия Абабурко?” І нарэшце: “Конечно, очень даже говорит... А в
чем дело?” І калі я тлумачу, раптам чую: “А знаете, Бася Адольфовна жива. У
меня адрес есть”. Вось табе раз! А я думаў - перапіска старая.
І вось сам
пішу Басі Адольфаўне ды атрымліваю адказ. І зноў пішу з просьбаю распавесьці
ўсё, што ў яе сілах, пра мужа і пра сябе.
“Хочу сказать, -
напісала Бася Адольфаўна ў першым лісьце, - что аресту М. Г. способствовал Рейбекель Николай, который
очень хорошо знал моего мужа и меня. Этот негодяй работал в Полоцке, где
работал Абабурко директором Сельхозбанка. (...) Рейбекеля я встретила в 1937
году в Якутске. Вот он-то и сообщил, видимо, в НКВД, что Абабурко был знаком с
Тухачевским и Кутяковым (Кутяков был в Полоцке командиром дивизии, был вхож в
наш дом). Этот гадкий Николай подсмеивался надо мною. Говорил, что Кутяков
хотел меня украсть и Тухачевский тоже был в меня влюблен. За два дня до ареста
М. Г. пришел домой в ужасном состоянии. Ему предъявили обвинение за связь с Тухачевским. “Скорей,
Басик, согрей воды, - сказал он, - у меня в голове, видно, вши завелись”. Я
согрела воду, налила в таз, и... волосы остались в тазу. Поменяла воду - и
снова тоже самое. В итоге вытерла ему голову – сплошную лысину и выбросила
полотенце вместе с волосами”.
Які ж гэта
быў жахлівы час, калі чалавека даводзіла да падобнага стрэсу толькі папярэдняя
размова ў НКУС! Ды яшчэ гэткага бясстрашнага, як былы чырванкам Абабурка. Але ў
сьледчай справе яго няма ніякіх згадак ні аб Тухачэўскім, ні аб Куцякове. Ці сапраўды
запытвалі Абабурку аб Тухачэўскім да арышту? Гэта яшчэ адна загадка справы
Абабуркі... Няма і даносаў Рэйбекеля.
“Успокоившись немного, М. Г.
со слезами в горле попросил меня: когда Клара (ей было тогда 14 лет) выйдет
замуж и родит сына, пусть она даст ему фамилию Абабурко. После этого мы с
Луизой стали стремительно собираться к отъезду из Якутска. Описать, как
прощались в спешке - трудно... Когда мы с Луизой уселись в машину, кто-то из
пассажиров крикнул. М. Г. упал в обморок, а машина в это время тронулась с
места. Что было со мной, нетрудно догадаться... Ехали в грузовой машине, крытой
брезентом, в конце якутского декабря. Коченели ноги, терзал страх за семилетнюю
Луизу, прижавшуюся к боку. Хорошо, что хоть Клара тогда жила в Москве, у
знакомых. О чем только не передумалось. Вспоминала доброе, радостное - что-бы
не гадать о том, что будет...”
“Познакомилась я с Михаилом
Григорьевичем в 1922 году в Могилеве таким образом. Он тогда служил командиром
ЧОН. Я участвовала в спектакле, который показывали в клубе для коммунистов,
участников конференции, после ее
закрытия. На конференции Абабурко сидел в президиуме. Он меня увидел, когда мы
суетились за кулисами, устанавливая декорации. После спектакля попытался со
мной познакомиться, но мне было не до него, так как я участвовала еще и в
концерте. Тогда мой “герой-любовник” узнал мой адрес и заявился к нам домой,
где договорился с мамой, что снимет у нас комнату, пообещав снабжать дровами (тогда это был большой дефицит)...
Так вот мы стали жить под одной
крышей. Мы очень подружились, даже мама моя М. Г. полюбила. До нового, 1923 года, наша дружба перешла в
любовь. На встречу Нового года был собран актив города. В том числе командир
ЧОНа и я. После торжественной
части были общие игры. Брались за
руки, кружились, веселились. И вот командир ЧОНа мне шепнул: “Это наша свадьба
”. В ночь на первое января 1923 года мы фактически поженились. Регистрация в
ЗАГСе нам была тогда чужда”.
Успамінала,
як пасьля гэтага паехала ў Ленінград паступаць на драматычныя курсы. У
Ленінградзе ўжо жылі дзьве яе сястры і два браты (у Магілёве яшчэ заставаліся
два браты і сястра). З курсамі не атрымалася: раптам прыехаў Абабурка і сказаў,
што яго пераводзяць у Гомель. Яна паехала з ім. Тым самым патаемнае зрабілася яўным:
яўрэйская дзяўчына выйшла за неяўрэя, што лічылася ў яўрэяў вялікаю правіннасьцю.
Неўзабаве Абабурку ізноў перавялі ў Менск. Ехаць з Гомеля ў Менск трэба было
праз Магілёў. “Я
написала матери: если родственники меня признают, пусть меня встретят, стоянка
поезда 20 минут”. Атрымаўшы ліст, маці, старэйшая сястра ды два браты, а
таксама ўсе сяброўкі і камсамольцы прыйшлі сустрэць цягнік.
Колькі было
яшчэ пераездаў з горада у горад: па Беларусі - Барысаў, Слуцк, Полацк, потым Масква,
Якуцк, Іркуцк, ізноў Якуцк... “Я же, — пісала яна ў верасьні 1955 года Варашылаву, просячы
паведаміць аб лёсе Абабуркі, - с маленькими детьми не покидала мужа и следовала за ним туда, куда бы он ни
был назначен и где бы ни
работал”.
І вось прыйшлося пакінуць у цяжкі час. Страшна было: раптам назаўсёды?
Па дарозе ў Маскве захапіла Клару, прывезла
дачок у Ленінград. Сюды з Магілёва перабралася ўжо амаль уся вялікая сям’я Эсцеркіных.
Родныя сказалі: каб зьберагчы дзяцей, з арыштаваным мужам трэба разьвесьціся. Яна
і сама гэта разумела. Падала на развод...
Ды ўсё роўна прапісацца ў Ленінградзе не
атрымалася. Пакінуўшы дачок на радню, паехала ў Магілёў, да сястры. Раптам -
ліст... Луіза ў Ленінградзе моцна выцяла калена. Дактары лячылі няправільна, і
разьвіўся касьцявы тубэркулёз.
Кінулася ў Ленінград. Вырашыла там і
застацца. Але як быць з прапіскаю? Пачула, што адкрыліся курсы бугальтараў.
Скончыш - атрымаеш працу, прапіску ды жыльлё. Дзякуй Богу, прынялі. У 34 гады
вучылася, як старанная школьніца. Ні адзінай лекцыі па бугальтэрыі не прапусьціла.
Усё запісала, перадрукавала на машынцы і перапляла. Атрымаўся гатовы падручнік.
На выпускным вечары ўручыла выкладчыку.
Луізу ўладкавала ў тубсанаторый пад
Ленінградам. І ўсё б нічога, ды вайна... Луізу сваякі павезьлі ў Томск, у
эвакуацыю. А для Басі Адольфаўны і Клары, якая працавала ва Упраўленьні чыгункі,
пачалася блякада.
Грузіла на чыгуначныя плятформы пясок для
засыпаньня вітрын ды помнікаў. Цягала камяні для супрацьтанкавых равоў. Было
шмат усялякай працы. А хлеба, страшэннага блякаднага хлеба, давалі ўсё меней.
Цудам выжыла, дацягнула да вясны. Летам Упраўленьне чыгункі эвакуіравалася ў Котлас.
Клара прывезла з сабою і маці - у апошняй ступені зьнясіленьня.
Трошкі ачуняўшы, з Котласа рушыла ў Томск,
дзе Луізе павінны былі зрабіць апэрацыю калена. Зрабілі яе толькі ў 1944 годзе.
Забрала дачку і адправілася ў Котлас да Клары. І вось парадокс: тут жонка “врага
народа” ўладкавалася бугальтарам...
у Котласляг.
У 1945 годзе яе мабілізавалі ў горад Ханлар
Азэрбайджанскай ССР, дзе працавала на “стромительстве № 108 НКВД” да 1 красавіка 1947 года. Калі даведалася,
што старэйшая сястра жыве ў Батумі, паехала туды. А ў 1949 годзе разам з
сястрою вярнулася ў родны Магілёў.
Пачыналася паласа рэабілітацый. У 1955
годзе Бася Адольфаўна едзе ў Ленінград. Але яе пакой даўно заняты якімсьці
адміралам, а яе ўвогуле не прапісваюць у горадзе, быццам яна ў ім не жыла, не
ратавала яго сваёй працай. Каб атрымаць прапіску, уладкавалася вучаніцаю сьвідравальшчыка.
У пяцьдзесят з гакам гадоў! І зрабілася такой сьвідравальшчыцаю, што, калі
знайшлося месца бугальтара, не жадалі адпускаць.
Усё ўтрэслася з часам... І Міхася
Рыгоравіча рэабілітавалі 30 красавіка 1957 года. Толькі праўды аб сьмерці
ягонай не казалі. Вось дакумэнт са справы Абабуркі: “Начальнику
Учетно-архивного отдела УКГБ при СМ СССР по Ленинградской области. Просим
объявить гражданкам Эстеркиной Басе Адольфовне и Абабурко Луизе Михайловне, что
их муж и отец Абабурко Михаил Григорьевич... 21 октября 1938 года был осужден
на 10 лет и, отбывая наказание в местах заключения, 12 декабря 1943 года умер
от крупозного воспаления легких. Начальник УАО КГБ при СМ ЯАССР майор Каневский”. І гэта складзена ў 1963 годзе!
Я доўга думаў, ці паведамляць Басі
Адольфаўне, што Абабурка быў расстраляны яшчэ 25 лістапада 1938 года. Боязна
было: а раптам не вытрывае сэрца, якое столькі пакутавала. Але потым вырашыў:
пакуты загартоўваюць. А дзень сьмерці блізкага чалавека трэба ведаць. Бо ў гэтыя
дні мы ў думках зьвяртаемся да іх, хто адышоў, памінаем іх у нашых малітвах. І
я напісаў. Адначасова даслаў сьледчы фотаздымак Абабуркі.
...Жыве ў Санкт-Пецярбургу старая мужная
жанчына. На яе долю выпала столькі выпрабаваньняў, што хапіла б і на дзесятак
мужчын. Яны, выпрабаваньні гэтыя, не ўсе зьмясьціліся ў маім кароткім нарысе.
Басі Адольфаўне праз год споўніцца дзевяноста. Яна часта хварэе. Жыве ў
нястачы. Але не губляе галоўнага: яснасьці розуму і меркаваньняў. 11 чэрвеня
1991 года яна пісала мне: “Завтра буду голосовать за Президента Ельцина и
мэра города Собчака”.
Ці можна яе назваць Пенелопаю? Я думаю,
можна. Бо паўторна замуж яна не выйшла, захаваўшы вернасьць загінуўшаму мужу. З
той толькі розьніцаю, што сама зьдзейсьніла гэткае вандраваньне, якое і Адысею
не сьнілася, не тое, што ягонай Пенелопе.
Іван Ласкоў
На фота: Міхась Рыгоравіч і Бася Адольфаўна
з дачкою Кларай. 1924 год.
[На беларускую
мову пераклаў Алесь Баркоўскі з
выдання: Иван Ласков “Одиссея
Пинелопы” (“Молодежь Якутии”, 9 апреля 1993.).]
/Голас Радзімы. Мінск.
22 студзеня 1998. С. 4./
ДАВЕДКА
Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе
Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч,
украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад
галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941
году пайшоў на фронт і прапаў без зьвестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая нарадзілася
ў былой Мінскай губэрні і да вайны працавала тэлеграфісткай у Гомелі, неўзабаве
з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі Краснапольскага раёну
Магілёўскай вобласьці, дзе працавала у калгасе, памерла ў 1963 годзе. З
Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы ў
піянэрскія газэты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў
выхоўваўся ў Магілёўскім спэцыяльным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня з
залатым мэдалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт
Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта, а ў 1966 годзе на аддзяленьне перакладу ў
Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з
чырвоным дыплёмам. Ад 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым загадчыкам
аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии”, старшым рэдактарам
аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва (1972-1977).
З 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная звезда”; у 1993
г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Узнагароджаны Ганаровай Граматай
Прэзыдыюму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР з 1973 г. Памёр пры
загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.
Юстына Ленская,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz