ЎЎЎ Анэмпадыст Сафронаў. Радзіма. З якуцкай пераклаў Язэп Семяжон. Койданава. "Кальвіна". 2015.

 

 

                                                             Анэмпадыст Сафронаў

                                                                        (Якутыя)

    Выдатны якуцкі пісьменьнік, адзін з пачынальнікаў якуцкай літаратуры — Анэмпадыст Іванавіч Сафронаў нарадзіўся ў кастрычніку 1886 г. у сям’і непісьменнага селяніна-якута. Закончыў чатырохклясную царкоўнапрыходзкую школу. З 1907 г. працаваў наборшчыкам у друкарні ў Якуцку, пазьней — табэльшчыкам у рыбапрамыслоўцаў. У грамадзянскую вайну (1921-1922 гг.) быў намесьнікам камандуючага па палітчастцы Якуцкага народнага рэвалюцыйнага добраахвотніцкага атрада па барацьбе з бандытызмам. Вядомы палітычны дзеяч, А. І. Сафронаў зьяўляўся членам ЦВК Якуцкай АССР, удзельнікам І Усесаюзнага цюркалягічнага зьезда ў Баку (1926 г.), дырэктарам першага Якуцкага нацыянальнага тэатра, адным з рэдактараў грамадзка-літаратурнага часопіса “Чолбан» (“Ранішняя Зорка”).

    Друкавацца пачаў з 1912 г. На яго творчасьць вялікі ўплыў аказала руская клясычная літаратура (А. Пушкін, М. Лермантаў, А. Астроўскі і інш.). Сафронаў быў драматургам, празаікам і паэтам. Ён пакінуў па сабе багатую спадчыну: каля 20 драматычных твораў, больш 200 паэтычных, кнігі прозы. Памёр пісьменьнік у 1935 годзе.

    Паэма “Радзіма” зьявілася ў друку ў 1912 г. у часопісе “Саха сацата” (“Якуцкі голас”). У сваім творы, прасякнутым яркімі сацыяльнымі матывамі, аўтар, па зразумелых прычынах, шырока карыстаецца паэтычным прыёмам алегорыі, гаворыць аб “сумётах сьнегу” і “змрочнай цішыні”, у якой, нібы “труп акарчанелы ў мёрзлай глебе”, застыла яго радзіма — Якуція. У гэтай паэме Сафронаў выступае як прыхільнік рэвалюцыйна-дэмакратычнага руху і заклікае да зьвяржэньня царска-тойёнскага ладу, да вызваленьня нізоў прыгнечанага грамадзтва ад сацыяльнага і нацыянальнага ўціску, да прагрэсу і сьвятла.

    Ва ўмовах змрочнай рэакцыі, якая наступіла пасьля паражэньня рэвалюцыі 1905-1907 гг., паэт выказваў палымяную веру ў вызваленьне свайго народа з-пад каляніяльнага ярма царызму.

    Язэп Семяжон

                                                                                *****

                Анэмпадыст Сафронаў

                            (Якуція)

                                                             РАДЗІМА

                                                Мая вялікая краіна-маці,

                                                Адубянелая ў сумётах сьнегу,

                                                Як труп акарчанелы ў мёрзлай глебе,

                                                Застыла ў змрочнай цішыні...

                                                                                              І рэкі,

                                                Гульлівыя і бурныя вясною,

                                                У ковах лёду.

                                                                 Пульхнай белізною,

                                                Як шапкай аблавухай,

                                                Па шыю ўхутана тайга жывая.

                                                                 І ў гэту непагоду

                                                Па ярангах —

                                                Прадзьмутых, чадных, сьцяты галадухай,

                                                Гібее бедны люд...

                                                                 Больш не трывае

                                                Ні сіла розуму, ні сіла духа,

                                                І горыч сьлёз, як хмара, наплывае

                                                І засьціць сьвет.

                                                                 Запеў бы ты, паэт!

                                                Ды хто ж сьпяе, калі кругом туга?

                                                Пачнеш — і стогнам

                                                Загудзе тайга!..

                                                Узьняты марай, я лунаў, як птах

                                                Над краем сонечнай красы,— над царствам

                                                Неабмяжованай свабоды — зьведаў

                                                Чароўнейшы куток красы сусьвету.

                                                Я захапляўся росквітам краіны,

                                                Дзе просты люд, пазбыўшыся галечы,

                                                Купаецца і плавае ў дабротах

                                                Дастатку і прывольнага жыцьця,

                                                Як рыба ў ізумрудных хвалях.

                                                                                              Там,

                                                У той краіне, сонечнае шчасьце,

                                                Як малако ўскіпеўшае, нястрымна

                                                Пераліваецца, бурліць, і пеніць,

                                                І падымаецца імкліва ўгору.

                                                                                              Там,

                                                Як гімнам услаўляючы свабоду,

                                                Грыміць рознагалосым хорам радасьць

                                                І дзень, і ноч.

                                                                 І ўсё ж такі адтуль

                                                Я зьбег дамоў. Засумаваўшы ў шчасьці,

                                                Душа здаволілася да адвалу

                                                І зьнебылася.

                                                                 Скажаце — хлушу?

                                                Сьвятая праўда! Нестрыманым болем

                                                Туга па шматпакутным родным краі

                                                Тачыла дзень пры дні і мозг, і сэрца.

                                                І вось яна — Якуція, радзіма,

                                                Зарабацелася ўваччу наплывам,

                                                Пранеслася іскрой з кастра начнога,

                                                Як вокліч да цяпла з вандровак дальніх;

                                                Уробленыя пасекі пры рэках,

                                                Утаймаваных у кайданах лёду,

                                                Глухой тайгі зялёнае бязьмежжа,

                                                Заінелае сьнежнаю імглою,

                                                І ў той імгле — мурашнікамі ў лесе —

                                                Запалыя якуцкія палаты —

                                                Дзіравыя і чадныя ярангі,

                                                І жыхары мурашнікаў — якуты,

                                                Асуджаныя лёсам на гібеньне

                                                І сьмерць галодную.

                                                                 Краіна — маці!

                                                Ты — велікан вялікасьцю сваёю,

                                                Але як волат той высакародны,

                                                Абдзелены спагаднай ласкай неба,

                                                І прыкавана путамі стальнымі

                                                Да вечнай мерзлаты і скал пустынных,

                                                Край мора Ледавітага — ў дрымоце

                                                Душой панікла.

                                                                 Край мой, ты прачнесься —

                                                Я ў гэта цьвёрда веру і чакаю —

                                                Прабудзісься да барацьбы, устанеш

                                                І, валатоўскімі грудзьмі налёгшы

                                                На прыгнятальнікаў сваіх, што сонца

                                                Век засьцілі табе, магутнай сілай

                                                Адолееш, асілак!

                                                                 І тады

                                                З-пад гурбаў, з-пад сьнягоў зашарашэлых

                                                Сыны твае, зьнябытыя ў галечы,

                                                Уздымуцца на бой.

                                                                 Над гэтым сьветам

                                                Разьвеецца застойлівы і ўдушны

                                                Той беспрасьветны морак, што вякамі

                                                Нявечыў і душыў усё жывое.

                                                Краіна родная. не падай духам!

                                                Тваё збавеньне у тваім народзе —

                                                У моладзі, сягоньня непісьменнай,

                                                Не паспытаўшай слодычы дабротаў,

                                                Не знаўшай ад хвароб ніякіх лекаў,

                                                Апроч пакутных стогнаў.

                                                                 Барацьбой

                                                Здабудзеш волю і сябе ўзьвялічыш!

                                                Няхай пакуль што над табою змрок,

                                                Цяжкі і непраглядны, —

                                                                 Я прадбачу:

                                                Як сонца праз густую навісь хмар,

                                                Прагляне воля над табой.

                                                                 І песьняй

                                                Я слаўлю тыя стоеныя сілы

                                                Ў табе, народ мой, што нічым не зьмераць,

                                                Вітаю ясны дзень жаданай волі...

                                                    Разбуджаныя першым весьнім громам,

                                                    З магіл забытых выйдуць з намі раці

                                                    Тваёй сівой гісторыі — і зьнікне

                                                    Навала змроку над табой. Паслухай,

                                                    Стаіўшы ўздых: пад шарпакамі рэк

                                                Ужо віруе бурная паводка,

                                                Журчыць, пяе.

                                                                 І, чуючы канчыну

                                                Свайго ўладаньня, чорны змрок начы,

                                                Каб закаваць усё ў табе, радзіма,

                                                Кідае ў бой апошні завірухі.

                                                    Хто першы ўстаў,

                                                                                 няхай на поўны голас

                                                    Склікае ўсіх і ўголас праслаўляе

                                                    Шчасьлівы лёс — жыцьцё у барацьбе.

                                                    Ім, першым у страі, наканавана

                                                    Нізрынуць векавечны ўціск з краіны,

                                                    Як ненасытную бяду-навалу!

                                                        1912

                                                З якуцкай пераклаў

                                                Язэп Семяжон

    /Далягляды 1978. Літаратурны зборнік. Мінск. 1978. С. 262-265./

 

 

 

                                                                           ДАВЕДКА

    Анэмпадыст Іванавіч Сафронаў (Алямпа) – нар. 2 (14) лістапада 1886 г. у 1-м Жахсагонскім насьлезе Батурускага ўлусу Якуцкай акругі Якуцкай вобласьці Расійскай імпэрыі. У 16 год паступіў у чатырохгадовую царкоўнапрыходзкую школу, дзе вучыўся два гады. Увосень 1907 г. пачаў працаваць наборшчыкам друкарні газэты “Якутский край”. Супрацоўнічаў затым у часопісе “Саха саҥата” (1912-1913). Быў рэдактарам першай савецкай газэты на якуцкай мове “Манчары” (1921-1922), актыўным чальцом шэрагу культурна-асветных грамадстваў, кіраўніком тэатральнай справы ў рэспубліцы, першым дырэктарам Саха тэатра.

    У 1927 г. быў арыштаваны па “справе канфэдэралістаў” ды прысуджаны пастановай Калегіі АДПУ  да 5 гадоў ППЛ, але прысуд быў заменены ссылкай у Архангельскую вобласьць на той жа тэрмін. Частку ссылкі Алямпа адбываў на Салоўках. На радзіму вярнуўся хворым на сухоты.

    Памёр 24 кастрычніка 1935 году і быў пахаваны на Цэнтральных могілках г. Якуцка. 15 жніўня 2012 г. ён быў перапахаваны на радзіме ў мясцовасці Хадайы на тэрыторыі музэя-запаведніка “Татта” (с. Ытык-Кюель).

    Быў жанаты на акторцы Саха тэатра Еўдакіі Канстанцінаўне Якаўлевай-Гогалевай (1891-1971), з якой пражыў 14 гадоў.

    Першы верш “Төрөөбүт дойду” (Родны край) надрукаваны ў 1912 г. Паэтам напісана больш 150 вершаў. Песьня “Саха ырыата” (Песьня якута) выкарыстоўвалася паўстанцамі супраць савецкай улады ў Грамадзянскую вайну ў Якуціі ў якасьці гімна, што пасьля было ўказана яму ў віну.

    Імя Анэмпадыста Іванавіча Сафронава нададзенае: Ытык-Кюельской сярэдняй школе Татцінскага ўлусу; вуліцам сяла Барабул Татцінскага ўлусу, п. Ытык-Кюель, г. Якуцка.

    Тамэрыляньня Лямпачка,

    Койданава

    Язэп Ігнатавіч Семяжонаў (Семяжон, Сяміжон) – нар. 16 лістапада 1914 г. у в. Пятровічы Ігуменскага павету Менскае губэрні Расейская імпэрыі, ў сям’і лесьніка. Там жа, у фальварку Пятровічы, нарадзіўся і складальнік фундамэнтальнага слоўніку якуцкай мовы Эдуард Карлавіч Пякарскі.

    Пасьля заканчэньня Сьмілавіцкай сярэдняй школы ў 1930 г. працаваў у пятровіцкім калгасе “Перамога” рахункаводам, вучыўся на драматычных курсах у Менску. У 1932—1934 гг. актор Беларускага дзяржаўнага драматычнага тэатру (БДТ-3). Скончыў факультэт замежных моваў Менскага пэдагагічнага інстытуту  у 1938 г.

    Затым курсант афіцэрскай школы ў Маскве, у 1938-1940 гг. камандзір узводу разьведвальнага палку. Удзельнічаў у паходзе ў Заходнюю Беларусь, у савецка-фінляндзкай вайне, быў паранены. Настаўнічаў у роднай вёсцы. Затым ізноў да сакавіка 1942 г. у шэрагах РСЧА - СА, удзельнічаў у баявых дзеяньнях Другой сусьветнай вайны на заходнім фронце. У 1942-1953 гг. ваенны перакладчык. Дэмабілізаваўся ў 1959 годзе.

    Выкладаў замежныя мовы ў Менскай сувораўскай вучэльні (1953-1960), у БДУ (1961-1975), адначасова працаваў у рэдакцыі часопіса “Беларусь” (1962-1967). Сябра Саюзу пісьменьнікаў БССР з 1954.

    Быў чальцом Беларускага таварыства дружбы і культурных сувязяў з замежнымі краінамі, чальцом Беларускага Рэспубліканскага Камітэту “За вяртаньне на Радзіму”.

    Памёр 16 жніўня 1990 году ў Менску і пахаваны на Паўночных могілках.

    Перакладамі пачаў займацца з 1938 г. Перакладаў з ангельскай, францускай, нямецкай, італьянскай, польскай, чэскай, славацкай, расейскай, летувіскай, якуцкай і іншых моваў. Выступаў з артыкуламі па пытаньнях мастацкага перакладу.

    Узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сьцяга, Дружбы народаў, Айчыннай вайны I ступені, двума ордэнамі Чырвонай Зоркі, польскім ордэнам Залатой Зоркі Заслугі і мэдалямі. Ляўрэат Дзяржаўнай прэміі імя Я. Купалы (1982). Заслужаны работнік культуры Беларусі (1989). 
    Эра Перадаўсім

                                                                           *********

    Літаратура:

    Якуцкая літаратура. Сафронаў А. 4603. Радзіма: [Верш] / Уступ. слова і пер. Я. Семяжона // Далягляды, 1978. – Мн., 1978. – С. 263-265. // Мастацкая літаратура народаў СССР у перакладзе на беларускую мову 1976-1991. [Складальнікі: Фарасцяная Л. К.; Цітова Л. А.] Мінск. 1997. С. 155, 175.

    Гарэлік Л. М.  Семяжон (Сяміжон) Язэп. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 5. Мінск. 1995. С. 288.

    Смольская В. У.  Семяжон (Сяміжон) Язэп. Бібліяграфія. [1978. Сафронаў А. Радзіма: Паэма / З рус. // Далягляды. Мн.] // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 5. Мінск. 1995. С. 293.

    Ірадкусься Незамужняя,

    Койданава

 

 

 

                                                ЗНАЁМСТВА З ПЯТРОВІЦКАЙ ЗЯМЛЁЙ

    Вёска Пятровічы размешчаная прыкладна за 25 км ад Мінска на рацэ Волма. Працягласць вёскі амаль 1,5 км, раздзеленая ракой на дзве часткі: на адным беразе Пятровічы, на другім - Зарэчча. Для большасці жыхароў і прыезджых дзве гэтыя часткі лічацца як адна вёска.

    Зарэчча з’явілася на пачатку XX ст. Раней там знаходзіўся хутар Пякарскіх. Паэт-перакладчык, ураджэнец Пятровічаў Язэп Семяжон пісаў: «Мне памятаецца, нашы дзяды і бацькі па-мясцоваму называлі Дворным полем. Месца, дзе ў той далёкі час стаяў фальварковы двор Караля Пякарскага (так звалі мясцовыя сяляне бацьку вучонага). Я гэта памятаю па ўспамінах майго бацькі, які, будучы яшчэ хлапчуком, часта хадзіў на заработкі ў гэты двор». У біяграфіі даследчыка Э. Пякарскага значыцца, што ён нарадзіўся менавіта ў Пятровічах. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі гэтая палова пачала актыўна засяляцца жыхарамі з Пятровічаў і суседніх вёсак. А ў 1970 - 1980 гг. сюды перанеслі ўсе адміністрацыйныя і культурныя аб’екты, пачалося будаўніцтва шматпавярховых дамоў. І на картах Смалявіцкага БТІ Зарэчча стала значыцца асобным населеным пунктам. У метрычных запісах многіх пазначана, што нарадзіліся ў в. Зарэчча. Сёння ж на многіх картах яна падаецца як Пятровічы.

    Паколькі Пятровічы ў другой палове XX ст. значна пашырылі свае межы, то злучыліся Зарэчча, Узбарогі, Слабада, перанесеная Бароўка, зніклі Уборкі. 3 адной вуліцы ўтварылася некалькі - Цэнтральная, Зарэчанская, Узбарожская, Садовая, завулак Клубны, Слабадская, Набярэжная, Школьная. Паходзяць назвы ад аб’ектаў, што знаходзяцца побач, ці ад вёсак, што былі тут раней: Узбарожская – ад назвы вёскі Узбарогі, Набярэжная знаходзіцца насупраць вадасховішча Пятровічы. Найбольш распаўсюджаныя прозвішчы - Семяжон, Бакуновіч, Ерахавец, Сітнік, Латушка, Сарока, Халадзінскі, Процька.

    Побач знаходзяцца вёскі Быкачанава, Бярозавая Гара, Волма, Дзяхань, Загор’е, Задвор’е, Заямнае, Зялёны Лужок, Каліта, Куляшоўка, Лазовы Куст, Лукава, Першамайскае, Плюшчай, Чырвоны Лужок, Хутар Самсонаўка. У сувязі з будаўніцтвам вадасховішча зніклі Бароўка, Слабада, Смыкі, Чырвоны Бераг (1975), Заямнае 1-е, 2-е, 3-е зліліся ў 1973 г. у адно паселішча, Уборкі (1939), Яскі (1945). Гэтыя вёскі складалі Пятровіцкі сельсавет (адміністрацыйны цэнтр знаходзіцца цяпер у в. Драчкава).

    Вялікія валуны і легенды аб узгорках, тапаніміка ў акрузе даюць падставу меркаваць, што першыя пасяленні тут былі да прыняцця хрысціянства. Помнікамі даўніны з’яўляюцца камяні-валуны, якія авеяныя народнымі паданнямі і носяць назвы кшталту «Божы Камень». Адзін знаходзіўся на ўскраіне Пятровічаў на беразе Волмы. Гэта вялізны валун, на якім было паглыбленне ў выглядзе следу ад нагі. Непадалёк яго біла крынічка з гаючай вадой па якую прыязджалі людзі з розных месцаў. Аднак пасля меліярацыйных работ праведзеных некалькі гадоў таму, каменя не стала.

    Мяркуецца, што Пятровічы маюць такую назву, бо тут стаялі войскі Пятра I пад час Паўночнай вайны. Гэта адна з версіяў мясцовага насельніцтва аб паходжанні назвы вёскі. Аднак яшчэ да вайны са шведамі яна ўзгадваецца ў інвентарах 1621, 1623 і 1643 гг. Так, у 1621 г. тут ужо было 20 валок, 41 двор жылы, у 1623-м - 20 валок і 80 двароў. Згодна са звесткамі 1621 г., сяло Пятровічы далучанае да Смалявіцкага маёнтка яшчэ ў 1612 г.

    У 1558 г. уладальнікам прылеглых зямель быў Пётр Андрэевіч Кадышэвіч, 1559 г. - Пётр Мінбулатовіч (дакумент рэвізіі 1559 г.) Магчыма, у гонар іх і было названае сяло Пятровічы. Паводле таго ж інвентара 1623 г. у Пятровічах на двор прыпадала ў сярэднім па чвэрці валок (прыкладна 5,5 га), што, відавочна, было недастаткова для сям’і ў 7-9 едакоў. З’яўленні вёскі і яе росту спрыяла тое, што яна, як і мястэчка Волма, знаходзілася на шляху з Менска ў Магілёў.

    У вёсцы нарадзіліся людзі, якія праславілі сябе і нашую краіну за яе межамі. XIX ст. падаравала вядомага этнографа, лінгвіста-географа, члена-карэспандэнта Акадэміі навук СССР, ганаровага акадэміка Акадэміі навук СССР Эдуарда Карлавіча Пякарскага, а таксама падзвіжніка, каргапольскага манаха-беларуса Цімафея Рыгоравіча Пілюгу, які стаў схіархімандрытам Кірылам. У XX ст. нарадзіліся і сталі вядомымі далёка за межамі Беларусі пісьменнік, лаўрэат Дзяржаўна прэміі БССР імя Янкі Купалы (1982), узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, Дружбы народаў, Айчыннай вайны I ступені, двума ордэнамі Чырвонай Зоркі, польскімі ордэнамі, медалямі, паэт перакладчык, разведчык, настаўнік, Язэп Ігнатавіч Семяжон і контр-адмірал Герой Савецкага Саюза, узнагароджаны ордэнам Леніна і медалём «Залатая Зорка» Віталь Васільевіч Холад.

    Таццяна Апацкая, Вольга Латушка, Алена Процька

    /Краязнаўчая газета. Мінск. № 12. Сакавік 2019. С. 4./