ЎЎЎ 3-2. Нэрчана Індзігірская. Цярністы шлях Сяргея Новіка ды Якутыя. Ч. 3. Сш. 2. Койданава. "Кальвіна". 2014.

 

                                                НОВАМУ ГОДУ

                                          Ня першы раз цябе вітаем

                                          Між шэрых дзён о, Новы Год!

                                          І безнадзейна пазіраем

                                          На рой віруючых нягод.

                                              Цябе вітаем ля парога,

                                              Сьціскаем ў сэрцы сум і жаль,

                                              Глядзім, як іскрыцца дарога,

                                              Дзе стары год шмыгнуў у даль.

                                          Табе-ж на плечы ускладаем

                                          Рой новых дум і рой клапот

                                          І ў бесканечнасьць пазіраем,

                                          Каб нам з табой шагнуць ўпярод.

                                          Мо’ усьміхнесься, Новы Год,

                                          Нам днямі сонцавых праменьняў,

                                          Мо’ шчасьця ўбачым мы прыход

                                          На зьмену горасным цярпеньням.

                                           [П. С.]

                                               /Zorka. Wilnia. № 1. 1939. S. 3./

                                                    БУРА

                                           Над маёю вёскай ,

                                           Загудзелі ветры

                                           Песьняю жалоснай,

                                           Як ваўкі у нетры.

                                               Саламяны стрэхі

                                               Вецер абрывае,

                                               Аж коцяцца рэхі,

                                               Як віхор гуляе.

                                           Неба засланілі

                                           Хмаранькі сівыя

                                           І затанцавалі

                                           Зоркі сьнягавыя.

                                           [П. С.]

                                               /Zorka. Wilnia. № 1. 1939. S. 4./

                                           ZIMOVY VIEČAR

                                           Kruhom ŭsie darohi

                                           Śnieham zamiało,

                                           Śnić sny viesnavyja

                                           Rodnaje siało.

                                               Nia čuvać ni pieśniaŭ,

                                               Nia čuvać i śloz,

                                               Tolki za vuhłami

                                               Treskaje maroz.

                                           Nočańka zimovaja,

                                           Jak-ža doŭha ty!

                                           Viosačka hłuchaja,

                                           Čym mnie luba ty?

                                            [P. S.]

                                  /Zorka. Wilnia. № 1. 1939. S. 5./

                                                                     JOŁAČKA

                                                                       (Kazka)

    - U lesie stajała pryhožańkaja, maleńkaja jołačka. Jana mieła dobraje miesca; soniejka i pavietra bylo joj davoli, a navokał rasło šmat vialikich siabroŭ: jołak i chvojaŭ.

    Kali dzieci prychodzili ŭ les źbirać paziemki, dyk jany časta sadzilisia kala małoje jołački i kazali:

    - “Jakaja-ž Jana pryhožaja i małaja!” - Ale hetaha dreŭka nie chacieła słuchać, bo jano vielmi žadała być vialikim.

    U nastupnym hodzie jana była vyšej na adzin daŭhi čelas i na treci hod była jašče vyšej na adzin čelas; viedama, što jołki majuć zaŭsiody šmat čelasaŭ, pa jakich paznajuć, kolki hadoŭ jany raśli.

    - “O, ja žadaju być jašče hetkim vialikim drevam, jak inšyja!” - dumała maleńkaje dreŭka.

    - “Ciešsia, pakul ty jašče maładaja!” - kazali soniečnyja kasulki. I viecier całavaŭ dreŭka, ale jołačka hetaha nie razumieła.

                                                                              II.

    Kali zbližalisia Kalady, prychodzili ŭ les ludzi i siekli drevy, pamiž imi časta hetkija, jakija byli šmat mienšyja i maładziejšyja, jak naša jołačka. Kłali ich na vialikija sani, a koni vyvozili proč z lesu.

    - “Kudy jany adpraŭlajucca?” - pytałasia jołačka. “Jany nia bolšyja za mianie, adnak ja mušu jašče daŭžej zastavacca ŭ lesie. Kudy jany jeduć?”

    - “Heta my viedajem!” — zaščabiatali vierabji. – “U mieście my bačyli praz vokny. My viedajem, kudy jany jeduć! O, jany dachodziać da vialikaje roskašy i pyšnaści. My hladzieli praz vokny i prykmiecili, što ich stanoviać pasiarod ciopłych pakojaŭ i prybirajuć pryhožymi jabłyčkami, pierničkami, zabaŭkami i roznakolernymi śviečkami”.

    - “A tady?” - pytałasia jołačka, dryžučy ŭsimi halinkami. “A tady, što dziejecca tady?”

    - “Ale bolš my ničoha nia bačyli”, - adkazali vierabji.

    - “O, ja žadaju taksama bliščeć u hetkaj roskašy!” - skazała jołačka. “Ja žadaju proč z lesu, proč u pryhožy śviet!”

    - “Ciešsia!” — kazali pavietra i soniečnyja kasułki. “Ciešsia, što ty jašče staiš tut u lesie. Śviet nia hetki pryhožy, jak ty dumaješ”.

    Ale jołačka zusim nia ciešyłasia, a rasła i rasła.

                                                                              III

    U nastupnym hodzie, pierad Kaladami, pryjšli jznoŭ u les ludzi i kali ŭhledzili maleńkuju jołačku, jany skazali: “Voś heta pryhožańkaje dreŭka!” I jana była pieršaja, jakuju jany zsiekli. Jana ŭpała na ziamlu i pałažyli jaje razam z šmat inšymi dreŭkami na sani. Ale heta nia było tak pryjemna, jak jana dumała, Ale jana viedała, što svaich miłych, starych siabroŭ - maleńkich kustočkaŭ i krasačkaŭ navakoł jana nikoli ŭžo nie pabača ani naviet ptušak. Aprača hetaha pačuła jana strašny bol u svajej nazie i jana samleła.

    Jana pračnułasia z amłelaści u vialikaj pryhožaj zali. Pan i pania prybirali jaje pryhožymi rečami i prymacoŭvali da jaje halinkaŭ i sučkoŭ šmat čyrvonych, sinich i biełych śviečkaŭ. Na jaje vierchavincy prymacavali jany vialikuju zalatuju zorku. Heta było cudoŭna!

    - Siańnia ŭviečary, - kazali jany, - siańnia ŭviečary dreŭka budzie zichacieć!

    Jak ciapier pryjdzie viečar, zaharacca śviečki. Jaki blesk! Jakaja roskaš! I dreŭca dryžała z radaści.

    Paśla prybiehli u zalu dzieci i skakali kala dreŭka.

    Dreŭka dumała ab sabie: “Ci hetak budzie zaŭsiody?”

    Chutka śviečki zhareli da samych halinkaŭ i pahaśli adna za druhoj. Tady dzieci atrymali dazvotł ababrać dreŭka. Usiaho niekalki chvilin, a dreŭka. było pustoje i tolki załatuju zorku ŭhary na jahonaj vierchavincy dzieci zabylisia.

                                                                          IV.

Na druhi dzień ranicaju ŭvajšli słuha i dziaŭčyna.

    - “Ciapier jany buduć mianie jznoŭ prybirać!” -  dumała dreŭka. Ale jany paciahnuli jaje proč z pakoju na panadvorak i pastavili jaho tam u kutku kala ściany,

    - Što-ž ja tut pavinna rabić? - dumała dreŭka, prytuliŭšysia kala ściany, bo jano mieła davoli času dumač: nichto nia prychodziŭ na panadvorak, było vielmi choładna.

    Hetak stajała jołačka šmat dzion, jaje hołački byli žoŭtyja i apadali.

    Tam dumała jana ab svajej hožaj moładaści ŭ lesie, ab svaich siabroch, ab roznakolernych kraskach i ab ščabiečačych ptuškach. O, jak dobra było tady!

    [Z niamieckaje movy pierakłaŭ Siarhiej Piajun.] /Zorka. Wilnia. № 1. 1939. S. 5./

                             JAK BOŽAJA MACI VYRATAVAŁA ŚVIET AD HOŁADU

    Niekali Hospad Boh pasłaŭ strašennuju karu na hrešnych ludziej, bo voś daždžy praz sorak dzion i načej lili biazupynna z stokaŭ niabiesnych i zatapili ŭsiu ziamlu razam z ludźmi, źviarami, lasami j zbožam. Adzin tolki Noj z usieju svajoju siamjoju j dabytkam mieŭ być vyratavany j zahadzia pabudavaŭ sabie karab, ci vadapłaŭ, kab u im biaśpiečna płyści pa padniataj vadzie.

    Voś-ža, kali hetaja strašnaja pavodka aharnuła ŭžo ŭsiu ziamłu j štoraz vyšej i vyšej dasiahała dб ŭzhorkaŭ i horaŭ, z adnaho jašče ŭzhorku nad ušciaž prybyvajučaj vadoju vychilalisia kałasy žyta j pšanicy. Za mament byli-b i jany taksama zalityja, ale Pračystaja Dzieva, kitoruju Hospad Boh užo prэ stvareńni śvietu, jak Rajskuju Lileju, Najśviaciejšuju Dzievu, stvaryŭ na buduŭčuju Maci Zbaŭcy śvietu, čuniała nad dolaju tahož śvietu j ludziej. I voś, padyjmajučysia nad pavodkaj, ślazoju miłasernaści zaliła cudoŭnyja svaje vočy j prasila sardečna ŭsiemahutnaha Ajca, Stvaryciela ŭsich rečaŭ, kab daščentu nia daŭ zalicca zbožu j zbaviŭ biednych ludziej ad hałodnaje śmierci. Tahdy Hospad Boh pazvoliŭ, kab Najśviaciejšaja Maci Zbaŭcy našaha vyratavała pa pryharščy vychilenych jašče z vady kałasoŭ žyta i pšanicy. Zrabiła heta Maci Božaja schapiŭšy ŭ abiedźvie dałoni pučki hetych kałasoŭ zboža, a z ich ziornaŭ razradziłasia paźniej zboža pa ŭsim śviecie, kali vysachła ziamla paśla strašnaha patopu. Ad taho času ŭdziačnyja ludzi dadali Maci Božaj proźvišča Łaskavaj. Dyk voś dziela taho zaŭsiody Maci Božuju Łaskavuju malujuć i vyabražajuć z kałasami ŭ dałoniach, raspaściahnutych nad śvietam i pałyskujučymi byccam załacistyja pramieńni sonca!

    [Z polskaje movy pierakłaŭ Siarhiej Piajun.] /Zorka. Wilnia. № 3. 1939. S. 8./

                                                                             ŠPAK

    U vadnym siale žyŭ śviatar, ajciec Ivan. U jaho byŭ špak. Ajciec Ivan vyvučyŭ hetaha špaka havaryć. Kali jon pytaŭ: “Cyj ty?” - špak adkazyvaŭ: - Ajca Ivana špak! -

    Pamiorła žonka ajca Ivana. Siadzić jon i płača, haruje, bo-ž paŭtorna jamu žanicca niamožna. - “Oj, Boža, moj Boža! Oj, Boža, moj Boža!...”

    Špak słuchaŭ, słuchaŭ dy j navučyŭsia kazać: “Oj, Boža,: moj Boža!”

    Haruje ajciec Ivan.

    Dziak i zvanar prychodziać da jaho, kab paciešyć. Dastali plešku harełki dy j častujuć ajca Ivana. - Nia choča jon pić.

    - Za kampaniju! – kažuć - za kampaniju!... -

    Spadabalisia hetyja słovy špaku. Voś jon i navučyŭsia kazać “Za kampaniju!” -

    Adnojčy špak vylacieŭ navulicu, bo kletka była adčyniena.

    Pabiadavaŭ ajciec Ivan, dy pačaŭ užo druhich špakoŭ sabie vučyć. A toj vučony špak lacieŭ dy lacieŭ i łučyŭ u palanicu. Siadzić špak razam z inšymi złoŭlenymi špakami ŭ palanicach dy paŭtaraje: - “Oj, Boža, moj Boža!... O, Boža, moj Boža!...” -

    A jakraz idzie čałaviek, łaviec, katory palanicy razstaviŭ. Hladzić jon navokał dy j dzivicca: - što za licha! Nikoha nia vidno, ale chto-ž tut hałosić? -

    A špak iznoŭ: - “Oj, Boža, moj Boža!”

    - Dy chto ty?! - kryčyć uschvalavany łaviec.

    - “Ajca Ivana špak!” - adkazvaje špak.

    - Voś tabie maješ! Dy jak-ža ty łučyŭ siudy? - pytaje łaviec.

    - “Za kampaniju!”... - adkazaŭ špak. Nu, viedama, łaviec adnios hetaha špaka da ajca Ivana.

    [Zapisaŭ Siarhiej Piajun.] /Zorka. Wilnia. № 3. 1939. S. 9./

                                                            NA VIALIKADZIEŃ

                           SUSTREČA BOŽAJ MACI Z HOSPADAM JEZUSAM

    Vielmi sumavała j plakała Maryja, Maci Jezusa, bo Syn jaje, źniaty z kryža, loh u hrobie try dni tamu nazad.

   A praz dzień subotni viecier prynios na Jerazalim byccam chmaru ślozaŭ, bo navokał pavietra perliłasia niejkim śloznym smutkam, katory abviaščaŭ dośvitki daždžłivaha dnia.

    Nichto z vučniaŭ Jezusa nie naviedaŭ damok Maryi, bajučysia ścihavańnia rady starejšych žydoŭskich i aźviarełaje hałdy.

    Praz usiu subotu była Maryja adna, akružanaja pustkaju, bo navat viecier, kali zalataŭ razam z vuličnym pyłam i kasulkaju sonca, zdavałasia kazaŭ joj:

    “Niama Jaho ŭžo, niama!”...

    Ale, urešcie, kala poŭnačy ћasnuła j pryśniŭsia joj niespakojny son: - jaje Synok jašče ŭ dziciačych hadoch pajšoŭ u časie sušy pa vadu na pole j niedzie zhiniiu.

    Abudziłasia sa ślazoju ŭ voku, jakaja byccam čysty kryštał śviaciłasia ŭ načnym blesku miesiaca. Nie śpiašałasia jaje ścierci, bo praћ hety ślozny kryštał ubačyła cudy ŭ adčynienym vaknie, praz jakoje na Božy śviet zirnuła.

    Noč zrabiłasia niazvyčajna śvietłaja j ciopłaja, dyk byŭ vidzion i miesiac, što bliščeŭ vysoka, niby čujnaje voka niabios, i zorki, katoryja zihcieli j apadali na Holhotu.

    Raptam zaźziała ŭsio nieba j adna zorka pačała apadać usio bolš dy bolš sviatlejšaja, byccam mieła krylla, prosta da Maryi, a ŭpaŭšy joj na hrudzi padniałasia z ich śvietłym hałubkom, jaki pavis nad jaje ślazoju j trapacieŭ miesiačnymi kryllami, śpiavajučy ščaślivyja slovy:

    “Аlleluja — chvała Hospadu!”

    Uściešyłasia Maryja, bo paznała hałubka, što kaliś taksama zavis nad joju ŭ chvilinu začaccia.

    I ŭ tojža čas zorki pačali kłaniacca niejkaj sierabrystaj postaci, katoraja źjaviłasia na piarokryžkach mlečnaha šlachu j, praciahnuŭšy ruku, bahasłaviła śviet, ludziej i mora...

    Drevy j kusty ŭ sadoch raśćvili biełymi j ružovymi kraskami, a pach lilei raźliŭsia, jak sierabrystaja pachniučaja imhła j raskałychałasia ad jaje pavjetra.

    Ceły ŭsieśviet razmaliŭsia ŭ cišy biaskonca...

    I stałasia, kali Maryja hetak stajała zasłuchanaja, što hałubok, uściaž paŭtarajučy viasioły klič, lacieŭ tudy, dzie znachodziŭisia sad, a paśla hrob Chrystusa, a ŭrešcie źnik zusim.

    Ustała tahdy Maryja, apranułasia j źmiarkavaŭšy, što ŭžo dnieje, uziała zbanok na vadu j pajšła da studni, pry jakoj sustrakała j Maryju Mahdalenu j Maryju Jakubavu j Martu dy j inšych nabožnych žančyn.

    A jdučy tudy, mleła j tuju dumku, što mo‘ katoraja z pryjacielkaŭ raštłumačyć joj son ab Jezusie j śpieŭ hałubka. Dzivila jaje toje, što ptuški hetak rana abudzilisia i jšli płojmami pierad joju, nie karystajučysia amal kryllami, chacia mieli šyroka razhornutyja. Vyhladała hetak, byccam adbyvali pavažnuju, pavolnuju pilihrymku z vialikaju pašanaju da Maryi. Niekatoryja z ich usielisia na halinkach ružaŭ, što źvisali nad vuzkaju ściežkaju, pa jakoj išła Maryja, i vyciahvajučy maleńkija hałoŭki nizka schilali ich addajučy pakłom zasmučanaj Maryi. I było viesieła ptuškam, kali Maryja pačała ŭśmiachacca hledziačy na ich, pačuŭšy siabie viesialejšaj i ščaśliviejšaj.

    Niedaloka ŭžo było da taje studni, katoraj płosmyja kamieńni bliščeli ad uzyjchodziačaha ŭ dali sonca, jak raptam zbanok, katory niašła Maryja, byccam udarany niszvyčajnaju siłaju haliny, vyskaŭznuŭsia z jaje ruk, a ŭpaŭšy na ziamlu łopnuŭ u pałavinie. A kali Maryja ŭklenčyła, starajučysia paskładać čarapki, pačuła hołas:

    “Pryvitana budź Maryja! Maci Božaha Syna!”

    Maryja, dumajučy, što heta niechta choča joj dakučyć, adkazała, nia hledziačy na jaho:

    “Za vošta, čałavieča, ty ź mianie śmiaješsia, ja-ž ciabie nie źniavažyła j nia skryŭdziła? Ci-ž nia dosyć vam taho, što zamucyli vy majho Syna?”

    A nieznajomy, katory pierad joju źjaviŭsia, adkazaŭ:

    - “Nie śmiajusia ja z Tvajho bolu i kryŭdzić Ciabie nia dumaju, ale pryjšoŭ Table skazać, kab pakinuła aptakivać svajho Syna. Jon užo ŭskros i čujecca ščaślivym, tolki jaho jašče tvaje ślozy zasmučvajuć. - Voś ty chočaš - kazaŭ dalej - kab raźbity zban nasiŭ šmat vady j staraješsia jaho złažyć, kab byŭ karysnym tabie j inšym, a jakža chočaž, kab načyńnie tvajoj dušy, zranienaje mukami, mahło źmiaščać napitak supakoju j soładzi? Voś jб pryjšoŭ siudy, kab heta Tabie skazać, zban tvoj skleić i dušu supakoić.” -

    A kali hetak skazaŭ, Moryja padniała na jaho vočy j u tojža mament zvaliłasia bialmo z jaje vačej, katoryja byli zasłonienyja niby jmhłoju, i paznała jana radaść, ščaście svajo - Jezusa, ubranaha ŭ vialičeznaje załatoje śviatło dy takoje soniečnaje, što nie mahli-b na jaho hladzieć vočy zvyčajnaha čałavieka.

    A Jezus, prybliziŭsia da svajoj Maci j schiliŭšysia nad jaje lilejnym čałom, pacałavaŭ jaho, poŭny rajskaj soładzi, jakuju viedajuć tolki anieły. A paśla pałažyŭ ruku na jaje čało j skazaŭ:

    “Budź bahasłaŭlena j astavajsia ŭ supakoju!”

    Hołas ža jahony źvinieŭ cudoŭnaju nieziamnoju śpieŭnaściaj.

    I paśla hetych słovaŭ pačaŭ raspłyvacca ŭsio bolš dy bołš śviatlejšy j macniejšy, až uvieś źnik u załacistaj imhle, jakaja padyjmałasia z ziamli, sovałasia po hallnach i halinkach ružaŭ, aliŭkaŭ i akviečanych sadoŭ, pakidajučy Maryju ŭ zachopleńni, raspramienienuju śvietłaju viasiołaściaj i luboŭju...

    Upała na kaleni sa złožanymi dałoniami j praz hety ščaślivy mament była niastryvožanaja ciž. I novaja malitva lacieła z vusnaŭ Maryi, z krasak i ad žaŭrukoŭ i ad sałaŭjoŭ, u jakoj źvinieła załatoje słova, adzinaje słova, nikoli niavypiajanaje słova: “Alleluja!”

    I dryžała ad jaho pavietra, jak zhuk raskałychanaha nad dalinaju zvana j była ŭ im usialakaja radaść i ŭsialakaje ščaście. Halinki skidali kraski na Maryju j na ptuškl, pakul malitva nia skončyłasia j Maryja ŭstała.

    Jana padniała cudoŭna złožany zban, poŭny ciapier ružovych krasak i ŭźniała da nieba dušu, poŭnuju rajskaj soładzi.

    Byŭ-ža hety dzień dla Maryi z adnaho ščaścia źvity, bo kali ŭvachodziła ŭ svoj damok, sustreła try Maryi dy inšych nabožnych žančyn. Jany trymali ŭ rukach lilei j pachniučyja lavandy. Siedziačy na kamianioch pierad domam, piajali: “Viasioły dzień dla nas nastaŭ, Alleluja!”

    [Z polskaje movy pierakłaŭ S. D.] /Zorka. Wilnia. № 4. 1939. S. 4-6./

                                           НА СПАТКАНЬНЕ ВЯСНЫ

                                           Хаця вочы ад сьлёз забалелі

                                           У цяжкім, у гаротным жыцьці,

                                           Аднак-жа ня траць ты надзеі

                                           Лепшую долю знайсьці.

                                               Ясьней у вакно сьвеціць сонца,

                                               Вясны дачакалі узноў,

                                               Жаўранкі сьпяваюць бязконца,

                                               Збуджаюць застыўшую кроў.

                                           Як выйдзеш ты ў поле вясною,

                                           3 трывогай ў збалелых грудзях,

                                           Засееш загон, збарануеш

                                           І высахнуць сьлёзы ў вачах.

                                            [П. С.]

                                           /Zorka. Wilnia. № 4. 1939. S. 13./

                                                         КРАСКА ШЧАСЬЦЯ

                                                                        (Казка)

    У падзёртай сярмяжцы, паяском падперазаны, з акрайчыкам чорнага хлеба ў торбачцы й кіём ад злых сабакаў у руках, выбраўся Івась у сьвет шукаць шчасьця. Не багаславілі яго на дарогу ні бацька, ні маці; ня плакалі па ім ні сёстры, ні браты. Толькі старая Максіміха пагразіла кулаком за пастушком-сіратою, які пагардзіў недаедкамі з багачэявай міскі.

    З бабульчыных казкаў вынес ён успамін аб чароўнай красцы недзе на версе страшлівае гары, якая шчасьцем нагароджвае сьмялача, каторы перамогшы ўсе цяжары й небясьпеку дасягне й сарве яе. Заўзятага хлапца не палохалі ніякія перашкоды. Сьмела пачаў улазіць на гару й хаця няраз падаў ад зьнямогі - не зьвярнуў з дарогі.

   Аж вось паміж скалістых зломаў угледзіў ён залацістую вужаку, якая скручаная ў абручок грэлася на сонцы. Зыркімі, быццам вагонь, вачыма зірнула на перапалоханага хлапца й прашыпела:

    - Чаго тут шукаеш, хлопча?

    - Шчасьця, шчасьця шукаю! - адказаў нясьмела Івась.

    - Што-ж гэта патвойму шчасьце? - зашыпела вужака.

    Задумаўся хлапчук. Успомніў, як гэта за чорны сухар ды дрэнную кашуліну сьцюдзёная раса жорла босыя ножкі яго на йржанішчы за чужымі каровамі й крыкнуў горача:

    - Багацьце! Багацьце, гэта шчасьце!

    Захвалявалі залацістыя кружкі й падыймаючыся паволі вужака падала яму ў пыску залаты ключык.

    - Вось табе багацьце! - прашыпела й зьнікнула паміж каменьняу.

    Залаты ключык ляжаў на працягнутай руцэ хлапца, паблісківаючы на сонцы, а Івась стаяў бязрадна, ня ведаючы, што з ім рабіць. Але як падняў галаву, угледзіў, што стаіць перад раскошным садам, у глыбіні якога красуецца вялічэзны палац. З палацу выбеглі слугі, адчынілі цяжкія вароты й зьгібаючыся ў нізкім паклоне усклікнулі:

    - Вітай, пане, у сваім доме! Сьмела пераступіў Івась парог пышнага палацу й тут для беднага хлапчука пачалося жыцьцё поўнае роскашы й пацехаў. У гуртку вясёлых прыяцеляў, сярод банкетаў і разрыўкаў, правёў ён там шмат гадоў. Дзякуючы залатому ключыку мог жменямі раскідваць золата, але шчасьця ў гэтым не знайшоў. Нарэшце дадзелі дастаткі й даўнейшая спрага шчасьця ахапіла яго йзноў. Шпурнуў залаты ключык у кусты бэзу, выразаў добрую палку з арэшніку, адшукаў вузкую горную сьцежку ды пачаў упорліва ўлазіць на стромкую гару, на версе якой, як казала нябожчыца бабулька, гарэла на сонцы чароўная краска шчасьця.

    З вялікім высілкам уздымаўся ўсё вышэй і вышэй, аж вось на скалістым абрыве ўгледзіў вялізарнага арла. Калі Івась прыблізіўся, арол закрычаў:

    - Чаго тут шукаеш, хлопча?

    - Шчасьця, шчасьця шукаю! - усклікнуў Івась, падыймаючы да яго рукі.

    - Што-ж гэта патвойму шчасьце?

    - Слава, слава гэта шчасьце! - адказаў Івась, бо беднаму хлопчыку прыпомнілася ягонае сумнае сіроцтва ў паняверцы паміж людзей.

    Залапатала крыльлямі гэна птушка; закружыла над галавою хлапца ды кінула яму залаты вянец.

    - Слава! Слава! - загуло кругом.

    Працёр Івась зьдзіўленыя вочы й угледзіў вялічэзны натоўп народу, які вымахіваючы чым папала крычаў:

    - Слава! Слава! Слава пераможцы!

    Азірнуўся Івась, - каго гэтак вітаюць, а тут з найбліжэйшага гуртка людзёў выступіў нейкі старэнькі.сухарлявы панок і вельмі вучанымі словамі пачаў вялікоміць яго, Івася, як пераможцу, што сваім заўзяцьцем здабыў сабе мейсца ў краіне славы.

    Ледзь толькі ён скончыў, як ізноў раздаліся радасныя аклікі:

    - Слава! Слава пераможцы! Загулі ўсе званы,зараўлі  гарматы й пад дажджом краскаў павязьлі Івася-Пераможцу да места. І ад таго дня імя Пераможцы было на вуснах усіх. Найпрыгажэйшую вуліцу назвалі ягоным імем, на кожнай вялікшай плошчы красаваўся ягоны памятнік. Але Івась быў усё сумнейшы ды сумнейшы, бо шчасьця ў гэтым не знайшоў. Урэшце надакучыла яму гэта ўсё. Ціхачом выбраўся з места й павесіўшы залаты вянец на першай сухой вярбе пачаў ізноў улазіць на гару, каб усёж-дыкі здабыць краску праўдзівага шчасьця.

    Чым вышэй уздымаўся Івась тым цяжэйшаю рабілася дарога, але заўзяты хлапец не вярнуўся. Калі ўжо падаў ад зьнямогі, угледзіў у пячоры вялікомнага льва. Не чакаючы на ягоныя пытаньні, усклікнуў заўзята:

    - Хачу быць царом! Гэта шчасьце!

    Цар зьвяроў пазяхнуў сумна, працягнуўся, аж затрашчэлі ўсе косьці, і шпурнуў яму пад ногі залаты яблык.

    Падняў Івась гэты яблык і зрабіўся магутным валадаром. Дзяржава ягоная была гэткая вялікая, што сам цар ня знаў яе межаў, а такая магутная, што перад ягоным гневам трымцелі ўсе валадары сьвету. Але шчасьця Івась і тут не знайшоў. Кінуў залаты яблык і вярнуўся на горную сьцежку.

    Міналі гады. Івась усё яшчэ пяўся ўгару па чароўную краску шчасьця. Час пасерабрыў ягоную галаву, пагараў моршчынамі твар, але падзея на шчасьце дадавала яму сілы. І сапраўды: пасьля доўгіх высілкаў дабіўся да верху гары ды... крык роспачы вырваўся з ягоных грудзёў. Навакол яго тырчэлі толькі голыя скалы. Уся праца ягонага жыцьця была дарэмная! Ня было краскі шчасьця на версе гары! Упаў на калены, а з ягоных вачэй пакаціліся горкія сьлёзы.

    Калі гэтак амлелы з болю ляжаў на голай скале, пачуў раптам жалосны крык птушкі. Падняў галаву й угледзіў шэрую птушку, якая быццам ашалелая кружыла над бяздоньнем. Парушаны яе крыкам, падпоўз да берагу й нахіліўся асьцярожна. Зараз пад берагам на кусьце нейкай расьліны, што чаплялася голых сьценаў, угледзіў гнязьдзечка. Неаперанае птушанятка выляцела з яго, ды зачапіўшыся крыльцам за галінку траслося бязрадна й пішчэла ціханька. Яшчэ адзін неразумны рух, а крыльцо адчэпіцца ад галінкі й птушанё паляціць у бяздоньне. Шкада зрабілася яму птушкі. Не зважаючы на небясьпеку, падпоўз бліжэй і прабаваў яе дасягнуць. Кроў біла ў яго віскох, сэрца стукала молатам, краплісты пот заліваў вочы.

    Дасягнуў.

    Асьцярожна, дрыжачымі ад высілку пальцамі, зьняў птушанятка й палажыў у гняздо. Хвіліну ляжаў бязуладча прыбіты ўтомай, а калі падняўся й пачуў радасны шчэбет мамы-птушкі, у ягоных грудзёх расцьвіла пурпуровая краска шчасьця. - Радасным блескам заясьнелі вочы, усьмешка аздабіла старэчы твар, а вусны шапталі соладка:

    - Які я цяпер шчасьлівы, які шчасьлівы!

    І тагды старац зразумеў, дзе шукаць шчасьця. Зыйшоў на нізы туды, дзе крыецца найгоршая бяда й колькі разоў абцёр сьлязу з тварыку сіроткі, столькі разоў у грудзёх ягоных рясцьвітала нанава пурпуровая краска шчасьця.

    [З украінскай мовы пераклаў Сяргей Пяюн.] /Zorka. Wilnia. № 4. 1939. S. 14-16./

                                                              JEZUS I PČAŁA

   Hałodny j utomleny dalokaju darohaju išoŭ mały Jezus z nasiečanymi drovami na plačoch z svaim prybranym baćkam śviatym Jazepam. Ciažkavataje heta było biaremia dla dziesiacihadovaha Jezusa. Ale baćka z takoju ŭdziačnaściaj na Jaho paziraŭ, kali Jon achviaravaŭsia jamu pamahčy!

    A voś łuh kviacisty zaprašaje na supačynak. Zdavoleny, rasprastoŭvaje svaje pieramučanyja čelasy mały Jezus na pachniucym dyvanie. Z luboŭju pryhladajecca da akružajučaj jaho pryrody. Cvituć kraski ŭsialakimi kolerami. Na chiłkim ściable źviešvaje lileja svaju śniežnabiełuju čaru. Adna z ich adryvajecca j pamiaščajecca ŭ ruce Jezusa. Žuki, žamiara, miatulha - nosiacca ŭ pavietry, ciešučysia svaim niepraciahłym žyćciom na ziamli. Pracavitaja pčołka pieralataje z kraski na krasku, sałodki miod źbirajučy. Spas pryhladajecca, jak lataje j nosić miod u skalistuju piačoru, dzie składaje jaho ŭ płasty, ci pracavita vyrablaje z jaho vosk na śviečy dla Božych aŭtaroŭ. I Hospad Jezus dumkaju pieranosicca ŭ addalenuju miajscovaść. Bačyć mnohapyšlivuju śviatyniu, abapiortuju na kalonnach. Hramady ludzioŭ padajuć na poklečki, molačysia nabožna. Jon sam znachodzicca pamiž imi, nie jak dzicia, ale ŭ niazvyčajnaj małoj, biełaj hostyi ŭkryty, pad postaciaj chleba - ŭ ruce śviatara bahasłavić sabrany narod. Na aŭtary, pobač z im, jość šmat śviečaŭ z čystaha pčalinaha vosku.

    Jezus padyjmaje ručku, bahasłaviačy. Pčała pavinna być nazaŭsiody paśviačana.

    Ciapier paźlatalisia jany z usich bakoŭ u vialikaj kolkaści j absieli levuju ručku, u katoraj Jezus lileju trymaje. U chutkim časie cieły roj pčołaŭ absieŭ Jahonuju hałoŭku. I voś čara lilei napoŭniłasia miodam. Z padziakaj sprabavaŭ Jezus sałodkaha napitku. Jaki jon smačny j aśviažajučy! Śnikaje ŭsia źniamoha.

    Jezus žvava ŭstaje. Moža tam Matula jaho čakaje – moža joj treba pryniaści vady z studni, ci pamahčy pryhatavač abied. Z bliskučymi vočkami jdzie Syn Božy praz kviacisty łuh, a tysiačy ŭdziačnych pčołkaŭ jaho pravadžajuć.

    [Z polskaje movy pierakłaŭ Stary Dziadok.] /Zorka. Wilnia. № 6. 1939. S. 4./

                                                         МАЛЕНЬКІ ХЛЯБОК

    Падчас дарагоўлі адзін багаты чалавек паклікаў да сябе дваццацёра бяднейшых дзяцей і сказаў ім: У гэтым кошыку для кожнага з вас ляжыць хлеб. Вазьмеце яго і штодня прыходзьце ў гэтую гадзіну да мяне, пакуль не настануць ізноў лепшыя часы.

    Дзеці кінуліся на кошык і пачалі сварыцца, бо кожнае з іх хацела ўзяць найпрыгажэйшы й найвялікшы хлеб і гэтак кошык з вялікім крыкам быў апарожнены. Дзеці з радасьці нават забыліся падзякаваць добраму чалавеку. Толькі маленькая Марыся пакорна чакала, узяла найменшы хлябок, які яшчэ быў у кошыку, пацалавала з удзячнасьцяй рукі чалавека й ціха пайшла дамоў.

    Назаўтра дзеці былі таксама няветлівыя й бедная Марыся атрымала гэтым разам хлеб, які быў ледзь напалавіну тае вялічыні, як іншыя. Але калі яна прыйшла дамоў і ейная старая маці разрэзала хлябок, з яго выпала жменя срэбных залатовак.

    - Ідзі зараз назад, - сказала маці, - і аддай грошы, якія мусіць прыпадкам трапілі ў хлеб. -

    Марыся панясла хлябок назад. Аднак чалавек-дабрадзей сказаў:

    - Няма тут ніякага прыпадку. Грошы былі ўложаны ў найменшы хлябок дзеля таго, каб нагарадзіць. Будзь заўсёды гэткаю добраю й пакорнаю, а Бог нагародзіць! –

    [З нямецкае мовы пераклаў Сяргей Пяюн.] /Zorka. Wilnia. № 8. 1939. S. 4./

                                              ŠTO BOH DAIE, USIO DOBRA!

    Adzin kupiec jechaŭ adnojčy konna z kirmašu damoŭ. Jon mieŭ pry sabie mnoha hrošaŭ. Išoŭ mocny doždž i čałaviek zmok na skroź. Dziela hetaha jon byŭ vielmi niezdavoleny, što Boh daŭ jamu ŭ padarožy hetkaje drennaje nadvorje.

    Kupiec musiŭ praježdžać praz husty les i tam uhledziŭ raptam na darozie razbojnika, katory prycelivaŭsia da jaho z svajej strelby i ŭžo spuściŭ kurok. - Adnak porach ad daždžu zrabiŭsia mokry j strelba dała asiečku.

    Kupiec udaryŭ astrohami svajho kania j ščaśliva vyratavaŭsia.

    [Z niamieckaj movy pierakłaŭ Małady Dziadok.]

    /Zorka. Wilnia. № 9. 1939. S. 11./

                                                                ПЕСЕНЬКА

                                          Ласкай прыветнаю,

                                                                                казкай чароўнаю

                                          Ночка плыла над зямлёй,

                                          Гожай красуняй,

                                                                         усеўладнай князёўнаю

                                          Села на трон сіні свой.

                                          Зоранькі ясныя,

                                                                         быццам дзяўчыначкі,

                                          Кружаць наўкол карагод, -

                                          Месячык беленькі

                                                                              выпаўз з хмарыначкаў

                                          І пакаціўся ў абход.

                                          Гэй, ляці месячык,

                                                                              ў тую краіначку,

                                          Стройна дзе Нёман плыве!

                                          Глянь праз вакенца -

                                                                                  ў тую хаціначку,

                                          Дзе мая Люся жыве!

                                          Па усім пакойчыку

                                                                                месячык беленькі,

                                          Хай разальецца твой сьвет,

                                          Ад майго імяні

                                                                        Люсенцы міленькай

                                          Перадай шчыры прывет!

                                          Мо’ яна збудзецца

                                                                             зоранька ясная.

                                          Вочкі адчыніць свае,

                                          Люсенька, золатка,

                                                                               дзеўчына красная.

                                          Мо’ успамяне і мяне...

                                          Думкай ляту

                                                                   да цябе я, каханая,

                                          Люся, анёлачак мой!..

                                          Ласкай  прыветнаю,

                                                                                 казкай вясьнянаю,

                                          Ночка плыве пад зямлёй...

                                          [Сяргей Пяюн.]

                 /Шлях моладзі : Šlach moładzi. Вільня. № 15. 25 жніўня. 1939. С. 6./

     Таксама ў перакладзе Сяргея Новіка выйшла выйшла кніжка: Omańkowska F., Prządka pod krzyżem. Baśń ludowa w 3 obrazach. 1911, s.38; 1911, s.38; 0,80 mk; wyd. 2 1917, s.40, egz.2.000; wyd.3 1920, s.40; wyd.4 1921, s.40.

                                                                          F. Omańkovska

                                                                  PRADKA PAD KRYŽAM

                                                                 Narodnaja kazka ŭ 3 abrazoch.

                                                 Pierakłaŭ z polskaj mowy dla Biełaruskaha Teatru

                                                                           Siarhiej Piajun.

                                                                                 Vilnia.

                                                                                  1939.

                                              (Adbitka z dadatku da “Chryścijanskaj Dumki” – “Zorka”)

                                                       Białoruska Drukarnia im. Fr. Skoryny w Wilnie

                                                                                    ASOBY:

                                                           Monika                                       Kniaź

                                                           Siomka                                        Bazyl

                                                       jaje dzieci                                    stralcy kniazia

                                                            Ahaśka                                        Urban

                                                            Viktoś                                          Zły

                                                            Bronka                                         Viedźma

                                                            Reč dziejecca ŭ časoch siaredniaviečnych

                                                                                   ABRAZ   I

    Scena pradstaŭlaje miejsca pad lesam. Naleva chata Moniki, naprava vialiki dub, pad jakim lažyć vialiki, płoski kamień.

                                                                                    SCENA 1

                           Monika siadzić pierad chataj i pradzie kudzielu. Z chaty vychodzić Siomka.

    MONIKA.  Što-ž ty hetak śviatočna ŭbraŭsia?

    SIOMKA.  Na zamku čakajuć haściej, pajdu daviedacca, ci nia budzie abłavy na miadźviedzia. Viedaju, dzie jość łahvo z dvuma maładymi.

    MONIKA.  Dyk- ža kniaź maje svaich ułasnych laśnikoŭ i łoŭčych, heta ich reč. Ty volny haspadar, pilnuj svaju chatu i pole.

    SIOMKA.  A ci-z ja łuhu nie skasiŭ i siena niaprybraŭ? Na zboža jašče čas. A z łovaŭ moza być zarabotak u hrošach. Kniaź ščodry pan.

    MONIKA.  Nie zarabotak ciabie tudy ciahnie, synok moj. Baču ja dobra, što ad času, jak kniaź asialiŭsia na zamku, tabie sialanskija zaniatki nie smakujuć. Ciahnuć ciabie hulni paсskich pałacoŭcaŭ!

   SIOMKA (burkliva).  A kali-b ja j pahulaŭ, heta jšče nia hrech!

    MONIKA.  Česnaja hulnia nia hrech, ale kniaź svaim słuham dazvalaje raskašavacca, a heta źniavaha Boha.

    SIOMKA. Kniaź ludzki pan, a ŭ maci zara ŭsio źniavaha Boha! (Vychodzić).

    MONIKA (kliča za im).  A viartajsia ŭ paru! (Uyachodzić Ahaśka, niasučy na puce puk ziella).

                                                                            SCENA 2

                                                           Monika, Ahaśka, paźniej Viktoś.

    MONIKA.  Doŭha-ž niešta ty była!

    AHAŚKA.  Ja šukała barvinku j miaty. Zaŭtra kupalle - śviatoha Jana, my budziem kidać na vadu vianki.

    MONIKA.  Pavianuć jany tabie da zaŭtra.

    AHAŚKA.  A ja ich nanač na rasie pakinu, a na ranicy vadoju pakraplu. (Raskładaje zielle na ziamli niedaleka chaty) ŭščž

    VIKTOŚ (za scenaju piaje):

        Pajedziem na łovy-łovy,

        Hej, tavaryš S moj!

        Hej, na łovy, na łovy,

        Da zialonaj dubrovy

        Hej, tavaryš moj!

    AHAŚKA (radosna).  Viktoś idzie!

    MONIKA.  Hetak dobra viedaješ jahony hołas?

    AHAŚKA.  A čamuž-by mieła nia viedać?

    MONIKA (žartam hroziačy).  Nu, nu, na ciabie jšče čas!

                  (Uvachodzić Viktoś z siakieraju).

    VIKTOŚ.  Pachvalony Jezus Chrystus!

    MONIKA i AHAŚKA.  Na vieki viakoŭ!

    MONIKA.  Kudy-ž ty heta nanač idzieš z siakieraju?

    VIKTOŚ.  Nasiačy droŭ na zaŭtrašni kupalski viečar. Zaŭtra niadziela, dyk nia vypadaje siačy, chacia-b i dla hulni, nu dyk my ŭmovilisia, što siańnia ŭžo ŭłožym hrud. Navalim hrud, až połymia da nieba siahnie, a potym ja jaho pieraskoču z Ahaśkaju. Juhuhu! (Skača vysaka).

    AHAŚKA.  A hdzie vy budziecie palić?

    VIKTOŚ (pakazvaje ŭdal).  Tam, na Jankavaj skale.

    MONIKA.  l hetudy jdzieš? Heta-ž nie pa darozie.

    VIKTOŚ (poziraje na Ahaśku).  Mnie jakraz pa darozie.

    MONIKA.  Ale, zajšoŭ u piekіła, - pa darozie jamu było.

    VIKTOŚ.  U piekła nie, ale moža da raju. (Rašucča). Panička maci, nia budu machłyžyć (schilajecca joj da noh), voś, ja chacieŭ prasić, kab vy mnie pazvolili zaŭtra ŭ svaty pryjechać da Ahaśki. (Ahaśka ŭciakaje ŭ chatu). Budziem na Kupalle zaručanymi, heta prynosić ščaście.

    MONIKA (padumaŭšy).  Kali tvaje baćki zhadžajucca, dyk možaš pryjaždžać u svaty.

    VIKTOŚ (stanovicca na kaleni).  Niachaj Boh vam zapłacić, panička-maci. (Razhladajecca naŭkoła). Kudy-ž heta Ahaśka padziełasia?

    MONIKA.  Zasaromiłasia tvajoj hutarkaj i ŭciakła. (Kliča): Ahaśka! Chadzi! (Ahaśka vychodzić z vieracianom i kudzielaju i siadaje kala maciary).

    VIKTOŚ.  Navat dabranač mnie nie skazała!

    AHAŚKA.  Ci-ž ty hetki sonny? A ja dumała, što jdzieš drovy siačy na kupalle.

    MONIKA.  Kali chočas siačy drovy, dyk tabie ŭžo para jści, bo ad poŭnačy ŭžo niadziela.

    VIKTOŚ.  Praŭda. Astavajciesia z Boham da zaŭtra!

    MONIKA i AHAŚKA.  Idzi z Boham! (Viktoś vychodzić).

                                                                       SCIENA 3

                                                                  Monika, Ahaśka

    MONIKA (pradzie niejki čas moŭčki).  Dyk užo na ciabie pryjšła para. A ja dumała spačatku Siomku ažanić, a paśła ŭžo ciabie vydać.

    AHAŚKA.  Dyk-ža Siomka moža taksama ažanicca.

    MONIKA.  Da žanićby patreba dvaich. Adkul-ža jon ciapier na pačakańni voźmie žonku?

    AHAŚKA.  A Bronka? Zdaŭna Siomcy spryjaje, dy j kazała mnie, što jaje baćki taksama nicčoha nasuproć nia majuć.

    MONIKA.  Kazała tabie?

     AHAŚKA.  Kazała. Siomka moža ŭ kožnuju paru jechać u svaty, nie adyjdzie z niečym.

    MONIKA.  Lepšaj niaviestki, jak Bronka, ja j nie žadała-b. Kab tolki Siomka chacieŭ!

    AHAŚKA (śmiajecca).  Jon-by nie chacieŭ! Dyk-ža ledźvie vačej za joju nia vyhladzić.

    MONIKA.  Nu j dziakuj Bohu! Zaŭtra pryjduć svaty da ciabie, a za tydzień Siomka moža jechać da Bronki, a pa žnivie buduć abodva viasielli (Kładzie vieraciano). Ciapier chadziem spać, soniejka ŭžo zajšło, a zaŭtra treba dadnia ŭstać, kab pryhatavacca na pryjmo svatoŭ.

    AHAŚKA.  Nočy ciapier hetkija cudoŭnyja, što až škada jści spać.

    MONIKA.  Oj, cudoŭnyja nočy letam, ale niezaŭsiody i niaŭsiudy. Jak tolki maładzik, dyk pad hetym dubam złyduch strašyć i spakušaje ludziej. Najhorš, kažuć, u červieniavy maładzik, a ciapier červień (žahnajecca nabožna). Niachaj nas Boh baronić!

    AHAŚKA.  Dyk-žaž my hetulki času žyviom u hetaj chacie, a jšče nam ničoha kiepskaha nia pryłučyłasia. Aby žyć česna j pabožamu, dyk złyduch dostupu nia znojdzie.

    MONIKA.  Voś-ža jakraz spraviadlivaha jon starajecca spakusić, bo hrešnik i sam da jaho trapić. Nas baraniŭ prad im stary kryz, katory visić u chacie. Jość u im treska z śviatoha Kryža, na jakim pamior Zbaŭca.

    AHAŚKA.  A skul mama ŭziała hety kryž?

    MONIKA. Ad niapamiatnych casoŭ kryž hety znachodzicca ŭ našaj siamji. Pryvioz jaho z Śviatoj Ziamli adzin z našych dziadoŭ. Uratavaŭ jon tam žyćcio niejkamu śviatomu pustelniku, katory jamu za heta kryz padaravaŭ. Dastaje jaho zaŭsiody najstarejšy syn razam z chataj.

    AHAŚKA.  Dyk jaho Siomka dastanie?

    MONIKA.  Peŭnie, što Siomka.

    AHAŚKA (kładzie kudzielu i vieracianio).  Užo zusim ciomna.

    MONIKA.  Pozna. Zapiejma viačornuju pieśniu j chadziem spać. (Klenčać abiedźvie - Monika i Ahaśka).

    MONIKA i AHAŚKA (piajuć).

    Usie našy dzienny spravy,

    Pryjmi miła, Boža pravy,

    Pakiruj na zbaŭleńnie,

    A na Tvajo vysłaŭleńnie.

        A kali paśniom u nočy,

        Miej nad nami Tvaje vočy,

        Ścieražy ad złoj pryhody,

        Barani ad kožnaj škody.

    Chaj zdarovy zo snu ustaniem,

    I słužyć Tabie ŭznoŭ staniem:

    Dušoj, sercam, jak chto moža,

    Pracaj na Tyaju čeść, Boža!

    (Ustajuć z poklečkaŭ i ŭvachodziać u chatu. Ciamnieje zusim. Paśla daŭžejšaha pierapynu ŭvachodzić Siomka).

                                                                    SCENA 4

                                                                  Siomka adzin

    SIOMKA (prybližajecca da chaty, prysłuchoŭvajecca, paśla adychodzie na siaredzinu sceny).  Śpiać. Im dobra. Ničoha nia bačyli nikoli ŭ žyćci, aprača svajoj chaty dy vioski niedalokaj; nie spaznali inšaha žyćcia. Sierabra j zołata nie ahladali jnakš, jak na aŭtary ŭ kaściele j navat nia viedajuć, što za ich možna kupić. (Po chvilinie maŭčańnia). Maci hutaryć ab pracy j kaža, kab byŭ zdavoleny tym, što maju. Oj, pracavaŭ ja dahetul, až u mianie skura z ruk złaziła, i što z taho maju? A Bazyl i Urban ničoha nia robiać, tolki z kniaziem pa lesie palujuć. Jany majuć hrožy na hulniu j na harełku, apranajucca choraša hetak, što najpryhažejšyja dziaŭčžaty da ich zuby vyščyrajuć. A ja mušu stajać z boku i hladzieć i tolki palcy hryźci ad zajzdraci j zіłości! Niachaj čort voźmie hetkaje žyćcio! (Pad dubam blisnuŭ na chvilinku vohnik i paćuŭsia lohki tresk. Siomka azirajecca). Što heta było? (Z dryžańniem). Ach, pad hetym dubam spakušaje na maładziku, a heta-ž siańnia maładzik. Pajdu ŭ chatu. (Idzie kolki krokaŭ da chaty, pašla zatrymoŭvajecca, vahajučysia). A kab tak z hetaje spakusy skarystać i vyhandlavać trocha zołata, a chacia-b tolki sierabra? (Nadumyvajecca). Zachoča za heta maju dušu, ale jaje nie addam jamu. Što nie, to nie! (Paŭtorny blesk i tresk pad dubam. Siomka azirajecca). Voś, iznoŭ! byccam sam naprašvajecca.

    Cikava, što ani troški nie bajusia. (Rašučža). Sprabuju! Mahu-ž nie zhadzicca na varunki, jakija mnie zaprapanuje. (Idzie da duba i kliča): - Hej, zły, ci ty tam? Vyłaź! (Blesk i tresk, z-za duba vychodzić Zły, u karotkim čornym surduciku, u čaravičkach i pančochach, kamizelka čyrvonaja, abo žoŭtaja, vałasy kučaravyja, čornyja j maleńkija rožki, kapialuš trykutny pad pachaju. Kulhaje trochi na adnu nahu).

                                                                       SCENA 5

                                                                      Siomka i Zły.

    ZŁY.  Ty klikaŭ mianie - dyk voś ja j pryjšoŭ!

    SIOMKA.  Ja baču, što ty pryjšoŭ, ale ja dumaŭ, što jnakš vyhladaješ.

    ZŁY.  Aha, hetak, jak mianie na abrazoch malujuć - z chvastom i kapytami. Heta maja chatniaja vopratka, ale na ziamlu da ludziej dyk užo ja mužu apranucca paludzku.

    SIOMKA (śmiajecca).  Paludzku! U hetki chałat abrezany?

    ZŁY.  Nia śmiejsia, nadyjdzie čas, što najvialikšyja vialmožy buduć u hetkija chałaty apranacca ŭ vialikija śviaty. Ale kažy, čaho chočaš ad mianie? Da pieršych pieŭniaŭ niedaloka, a tahdy maja ziamnaja vola kančajecca, jak sam viedaješ.

    SIOMKA.  Čaho chaču? - Hrošy!

    ZŁY.  Dobra, dam tabie, ale niadarma, tyž chiba viedaješ?

    SIOMKA.  Što chočaš uzamien?

    ZŁY.  Toje, što zaŭsiody: dušu!

    SIOMKA.  Oho, zaraz dušu, a navat nia pytaješ, kolki chacu!

    ZŁY.  A prasi sabie, kolki chočaš: mała, ci šmat, bo ŭsioroŭna da mianie viernucca.

    SIOMKA.  Viernucca... Ja nie chaču padarunku, a tolki pazyčki tryccać talaraŭ.

    ZŁY.  Pazyčki? Značyć chočaš addać? A z čaho?

    SIOMKA.  Jak darablusia, dyk tabie addam.

    ZŁY.  Ty chočaš darabicca maimi hrašmi? Nu i dobry-ž ty! A kali-ž termin zvarotu?

    SIOMKA.  Kali chočaš. Ale dušy tabie nie zapišu, kab ty viedaŭ ab tym.

    ZŁY.  Aha, značyć ja tabie maju pazyčyć tak z łaski na paciechu, biaz nijakaje peŭnaści? Viedaješ, ty vielmi chitry!

    SIOMKA. Nia chočaš, dyk i nia treba. (Advaračvajecca, kab adyjści).

    ZŁY (zatrymoŭvaje jaho).  Pačakaj! Značyć ja maju tabie pazyčyć tryccać talaraŭ, dapuścim, nu na dva hady, dobra?

    SIOMKA. Ale.

    ZŁY.  Dobra, pazyču tabie tryccać talaraŭ, ale pad varunkam, što jak mnie ich za dva hady na červieniavym maładziku nie addasi, tahdy ty z ciełam i dušoju moj. Ale ty možaš i chutčej addać ich, na kožny maładzik budu ciabie tut čakać. Zhoda?

    SIOMKA. (Zadumvajecca chvilinku).  Dobra. Davaj hrošy!

    ZŁY.  Pamaleńku. Spačatku vydaj raśpisku!

    SIOMKA.  A heta navošta? Maješ majo słova. Dy j da taho ja pisać nia ŭmieju.

    ZŁY.  Daražeńki moj, słova - heta viecier. Adnosna-ž pisańnia, dyk jak ty naznačaješ u lesie zsiečanaje praz ciabie dreva, kab zličyć dla zapłaty?

    SIOMKA.  Kružkom i tryma ryskami.

    ZŁY.  Nu, dyk i kvitok hetak padpišaš, ale ŭłasnaju kryvioju.

    SIOMKA.  Jak heta - ŭłasnaju kryvioju?

    ZŁY.  Zaraz uhledziš (Vyciahvaje z kišani papieru j husinaje piaro j kładzie na kamień pad dubam; chapaje Siomku za levuiu ruku j močyć piaro ŭ jahonym sardečnym palcy, paśla šparka piša, havoracy): Ja nižejpadpisany, Symon, zajaŭlaju, što pazyčyŭ ad Złoha tryccać talaraŭ, katoryja abaviazvajuś addać najpaźniej za dva hady na červieniavy maładzik. Kali da taho času hrošy nie addam, Zły maje prava zabrać mianie z dušoju j ciełam u piekła. Padpisvaju ŭłasnaju kryvioju. (Skončyŭ pisać i podaje pioro Siomcy). Nu, ciapier padpišy!

    SIOMKA.  Ale ci ŭsio tam hetak jość jak ty kazaŭ?

    ZŁY (skryŭdžany).  Ja datrymlivaju słova.

    (Monika stanwicca ŭ dźviaroch chaty z kryžam u ruce j razhladajecca)

                                                                      SCENA 6

                                                                   Tyja-ž i Monika

    MONIKA.  Zdavałasia mnie, što čuju Siomkavy hołas?

    SIOMKA (biare piaro, schilajecca j padpisyvaje).  Užo.

    ZŁY (ličyć hrošy na kamieni, paśla chavaje paśpisku).  Biary hrošy! (Źnikaje za dubam. Sіomka biare hrošy j chavaje).

    MONIKA (katoraja ich uhledziła j stajała praz chvilinu skamianiełaja, z žacham kryčyć):  Jezus, Maryja, ratujcie! Siomka, što ty zrabiŭ? (Chistafecca. Ahaśka vybiahaje z chaty, chapaje jaje j kładzie pavoli na ziamlu, pryklakaje pry joj. Sіomka zakryvaje vočy j vybiahaje).

                                                                           SCENA 7

                                                                      Monika i Ahaśka

    AHAŚKA. (kliča Siomku).  Siomka, zastańsia! Nia bačyš, što maci asłabieła? O, Boža, Boža! Matula, što z vami?

    MONIKA (słabiejučym hołasam).  Ahaśka, ratuj Siomku, jon dušu zapradaŭ Złomu!

    AHAŚKA.  Pryvidziełasia niešta vam, mamačka! Vy majecie haračku!

    MONIKA.  Ratuj jaho, Ahaśka, ratuj jahonuju dušu! Prysiahni mnie na hety kryž, što budzieš jaho trymacca (padaje joj kryž), s što jaho nie pakinieš!

    AHAŚKA. (kładzie ruku na kryž).  Prysiahaju, mamačka!

    MONIKA.  Niachaj ciabie bahasłavić Boh i Siomku taksama! Ciapier spakojna pamru!

    AHAŚKA. (płačučy). Nie pamreš, matulka! Chadziem zaviadu vas u chatu!

    MONIKA (słabiejučym hołasam). Pamiataj, što ty prysiahnuła.

                                       (Zasłona apadaje).

                                                                      ABRAZ   II

    Śviatlica ŭ chacie Moniki. U zadniaj ścianie dźviery ŭvachodnyja j vakno. U levaj ścianie dźviery u kamoru. Pad pravaju ścianoju tapčan, nad jakim visić sčarnieły kryž. Kala vakna łaŭka, pierad joju stуł i niekalki stoŭbčykaŭ.

                                                                        SCENA 1

                                 Ahaśka siadzić na łaŭcy j pradzie kudzielu. Uvachodzić Bronka.

     BRONKA.  Pachvalony Jezus Chrystus!

    AHAŚKA.  Na vieki viakoŭ!

    BRONKA.  Ty adna?

    AHAŚKA. Adziniusieńkaja. Sіomka redka kali da domu prychodzić.

    BRONKA (sumna).  Da nas jon daŭno ŭžo nia prychodziŭ.

    AHAŚKA.  Pracŭje u zamku, dyk jamu nie pa darozie.

    BRONKA.  Jon pracuje ŭ zamku? Chto tabie kazaŭ? Ludzi kažuć, što jon uściaž siadzić u mieście dy ŭ karčmie hulaje. Hdzie najbolš pjuć dy ŭ karty jhrajuć, tam jaho možna ŭhledzie.

    AHAŚKA.  Ludzi šmat kažuć, nia treba im vieryć.

    BRONKA.  A chacia-b ludzi niapraŭdu kazali, dyk-ža-ž u niadzielu nie pracuje, čamu tahdy nia pryjdzie? Ale jaho navat u niadzielu ŭ kaściele niama!

    AHAŚKA.  Stanavicca niedzie ŭ kucie, dyk jaho j nia bačyš. Ale što da vas nia pryjchodzić, heta mnie zusim nie padabajecca. Ja pahavaru z im ab hetym, jak tolki pryjdzie damoŭ. Para-b vam užo pabracca.

    BRONKA.  Viktuś mnie taksama kazaŭ, što jamu patrebna haspadynia, bo maci ŭžo staraja j nia moža dać rady ŭ haspadarcy. Ci jon da ciabie časta prychodzić?

    AHAŚKA.  Nikoli! Zabaraniła jamu prychodzić z taho času, jak adna tut siadžu.

    BRONKA (ździŭlenaja).  Jak heta? Zusim nie bačyciesia!

    AHAŚKA.  A jak-ža, u niadzielu j u śviata paśla nabaženstva pierad kaściolam. Ale ja bajusia zaŭsiody hetaha spatkańnia, bo ŭściaž mnie vymaŭlaje, što ja jaho ašukivaju. A ja-ž prysiahnuła maciery na kryž Hospada, žto Siomki nie pakinu, pakul nie adumajecca j nie aženicca.

    BRONKA.  Kali-ž heta budzie? Baćki ŭžo mnie dakučajuć, što ja čakaju, jak durnaja, bo Siomka mianie napeŭna pakinuŭ. Ja baraniła jaho, što zara paśla śmierci maciery nia choca spraŭlać viasiella j my ciarpliva čakali. Tymčasam užo hod minuŭ, a Siomka nia dumaje navat u svaty pryjechać. Najhorš toje, što adzin z stralcoŭ kniazia, Bazyl, zachodzić da nas, baćki-ž rady jaho bačyć, bo jon bahaty j u łascy ŭ kniazia.

    AHAŚKA.  Bazyl? Dyk-ža jon Siomkayy pryjaciel, - chiba viedaje, što vy sabie dali słova?

    BRONKA.  Voś i biada ŭ tym, što jon Siomkavy pryjaciel, bo baćki kažuć, što Siomka jamu peŭnie dazvoliŭ. (Płača).

    AHAŚKA (tulić jaje da siabie).  Nia plač, Bronačka. ja z Siomkam pahavaru j usio budzie dobra. (Uvachodzić Sіomka).

                                                                          SCENA 2

                                                            Ahaśka, Bronka, Siomka

    BRONKA (ŭbačyŭsy Siomku).  Siomačka!

    AHAŚKA.  Pryjchodziš, jak zaklikany, bo my jakraz ab tabie havaryli.

    SIOMKA (da Bronki).  Daŭno my ŭžo nia bačylisia. Jak maješsia?

    AHAŚKA.  Siomka, što z taboju? Ty zrabiŭsia ciapier niejki dziŭny.

    SIOMKA.  Maju kłopat.

    AHAŚKA.  Dyk skažy mnie, moža ja tabie štokolečy paraju!

    SIOMKA (burkiwa).  Heta nia babskaja reč!

    AHAŚKA.  Ludzi ab tabie kažuć, što ty pa karčmach hulaješ i ŭ karty hraješ. Ja nia vieryła, ale ciapier bajusia, što heta praŭda.

    SIOMKA.  A chacia-b była praŭda, što ludziam da hetaha?

    AHAŚKA.  Ludziam ničoha, ale mnie dyk vielmi! A j Broncy heta nia ŭsioroŭna, baćki chočuć jaje addać za Bazyla.

    SIOMKA.  Kali joj Bazyl milejšy ad mianie, dyk niachaj idzie za jaho!

    BRONKA (z dakoram).  Siomka!

    AHAŚKA.  Pahavary ty paludzku, Siomka! Hod užo minaje, jak mama pamiorła, para-b tabie było ŭziać zonku. Navošta čakać daŭžej? Jedź u svaty j pabiaryciesia chutčej!

    SIOMKA (paśla chvilinki vahańnia).  Skažu praŭdu: Ja maju tryccać talaraŭ doŭhu. Pakul jaho nie addam, nie mahu žanicca. Kali Bronka nia choča čakać, dyk niachaj idzie za Bazyla.

    BRONKA (niaśmieła).  Ja tabie pamahła-b adrabić hety doŭh, udvaich šparčej pojdzie praca.

    SIOMKA (zdryhanuŭšysia).  Niachaj mianie Boh kryje, kab ja mieŭsia hety doŭh dzialić z taboju. Ja sam jaho ŭziau, sam mušu j addać. Užo mnie tolki troški nie chapaje. (Prosiačy). Ci ty budzieš mianie čakać, Bronačka?

    BRONKA.  Ja budu čakać, ale ci zhodziacca baćki?

    SIOMKA.  Skazy im, što moza zaŭtra, a najdalej za miesiac pryjedu ŭ svaty.

    BRONKA.  Ty sam lepš skažy im heta.

    SIOMKA.  Dobra, skažu.

    BRONKA.  Jašče siańnia? Praviadzieš mianie?

    SIOMKA.  Siańnia nie mahu, bo da mianie zara pryjduć Bazyl i Urban.

    BRONKA (spałochanaja).  Bazyl pryjdzie? Ja ŭciakaju! Bajusia jaho, heta taki niahodnik. Astavajciesia z Boham.

    AHAŚKA.  Siomka, praviadzi Bronku!

    SIOMKA.  Nia siańnia, nie ciapier. Idzi z Boham, Brončka!

    AHAŚKA.  Dyk ja ciabie praviadu. (Vychodziać).

                                                                     SCENA 3

                                                                  Siomka, adzin.

    SIOMKA.  Dobra, što Ahaśka pajšła z Bronkaju. Siańnia maładzik. Siańnia, abaviazkava siańnia ja mušu addać hety doŭh praklaty. Nie chapaje mnie jšče šeść talaraŭ, ale ja vyjhraju ich ad Bazyla j Urbana. Napeŭna vyjhraju. Ja pryhatavaŭ sabie kości, jakimi budu kidać. Kab tolki chutka pryjšli, bo jak Ahaśka vierniecca, dyk hatova zabaranić ihrać, a ŭ karčmu nia chočacca jści. Tam ja ŭžo dva razy vyjhraŭ u kości j u karty hetak patrebnyja mnie hrošy i dva razy viarnuŭšysia z karčmy damoŭ čerci niejdzie hrošy ŭziali, byccam viedajučy, što heta dla adnaho z ich, Siańnia ja budu mudrejšy. Budziem ihrać tutaka, u chacie; adsiul adzin krok da duba, ničoha sa mnoju nia pryłučycca, spłacču napeŭna doŭh i ŭzdychnu svabodna. (Zadumyvajecca. Praz chvilinu): Ja dumaŭ što mnie hetyja tryccać talaraŭ pamohuć zdabyć bahaćcie, što vyjhraju imi niepieraličanyja skarby, naciešusia žyćciom, tymčasam - raziacielisia jany ŭ niekalki dzion i pakinuli mnie ŭ prybytku tolki dakory sumleńnia j niespakoj pierad apošnim terminam. (Za scenaj čucion kliič: “Siomka, Siomka, jak maješsia!” Siomka padychodzić da dźviarej). Bazyl, Urban, narešcie! Uvachodźcie! (Adychodzić na siaredzinu sceny, Bazyl i Urban uvachodziać).

                                                                      SCENA 4

                                                              Siomka, Bazyl, Urban.

    URBAN (razhladajecca pa chacie).  Ho, ho, jak u ciabie choraša! Adkul ty ŭsio heta ŭziaŭ?

    SIOMKA (dumna).  Maje baćki byli volnymi sialanami, darabilisia!

    BAZYL.  A synok nia ŭstupaje ŭ ich śled, chacia taksama jość volnym sielaninam.

    SIOMKA.  Heta nia tvoj kłopat.

    BAZYL.  A peŭnie, što nia moj. Hdzie-ž tvaja siastra?

    SIOMKA.  Vyjšła. Niepatrebna Jana pry našaj rabocie.

    URBAN (śmiajecca).  Rabocie! A maješ pryłady da hкtaj raboty?

    SIOMKA (vyciahvaje kubak i kości z-za pazuchi j staŭlaje na stoł).  A jak-ža, voś jany. Pačynajma!

    BAZYL.  Jak heta, tak na sucha nas pryjmaješ?

    SIOMKA.  Zabyŭsia, vybačajcie! (Vychodzić u kamorku j varočajecca sa zbanam i kubkami, jakija staŭlaje na stуł i napaŭniaje) Pijcie, kali łaska. (Usie siadajuć la stała).

    URBAN i BAZYL (biaruć kubki).  Tvajo zdaroŭje! (Pjuć).

    SIOMKA.  Dziakuj!

    BAZYL. Nia pješ?

    SIOMKA.  Nia chočacca mnie pić.

    BAZYL.  Heta niešta novaje. Što-ž, ty chvory?

    SIOMKA.  Skul-ža! Hrajma, bo jak pryjdzie Ahaśka, dyk zabaronić.

    URBAN.  Siastry baišsia?

    SIOMKA.  Nie bajusia, ale tolki jaje adnu maju na śviecie, nie chacieŭby jaje zasmučać.

    BAZYL.  Dyk lepš zusim nia jhraj.

    SIOMKA (panura).  Kab-ža ja moh!

    URBAN.  Što siańnia z taboju?

    SIOMKA.  Ničoha. Jakaja staŭka?

    URBAN.  Jak zaŭsiody, pa załatoŭcy.

    BAZYL (naśmiešliva).  Ale, pa załatoŭcy. Hetki pan, volny sielanin, moža staŭlać pa čyrvoncu.

    URBAN (śmiajecca).  Musiš mieć šmat hetych čyrvoncaŭ, kali jany tabie na jazyk uleźli.

    BAZYL.  A moža j maju.

    SIOMKA (byccam raptoŭnaju dumkaju ŭzyarušany).  Staŭma pa talary. (Kładzie talar na stoł).

    URBAN.  Dobra, staŭlaju, (Kładzie hrošy na stуł).

    BAZYL.  Niachaj budzie talar. (Kładzie talar na stoł). Urban, kidaj pieršy!

    URBAN (biare kubak i kidaje).  Dva-šeść-try voka.

    BAZYL.  Heta adzinaccać. (Biare kości, kładzie ŭ kubak i kidaje). Čatyry-piać-adno-dziesiać vokaŭ. (U toj čas, kali Urban i Bazyl kidajuć, Siomka vyciahvaje niaprykmietna z-za pazuchi inšyja kostki i kali prychodzić kolejka kidać jamu, zamienivaje ich hetymi ŭ kubku j kidaje imi. Paśla kidańnia chavaje ich iznoŭ).

    SIOMKA.  Maja kalejka. (Kidaje). Čatyry-šeść-piać, heta razam piatnaccać. Vyjhraŭ. (Zabiraje hrošy j chavaje ŭ kapšuk, katory maje pry sabie). Staŭlaju jznoŭ talara. (Kіadzie jaho na stуł).

    BAZYL.  Ja taksama. (Kładzie hrošy na stуł).

    URBAN.  I ja. (Staulaje, biare kubak i kidaje). Čatyry... try... šeść: trynaccać.

    BAZYL (biare kubak i kidaje).  Adno-dva-piać. Chaj čort voźmie hetkaje ščaście! (Nalivaje sabie sa zbana j pje).

    SIOMKA (pieramienivaje jak vyšej kości j kidaje).  Čatyry-piać-šeść: piatnaccać. (Biare hrošy j chavaje). Staŭlajecie dalej?

    URBAN.  Staŭlaju. (Kładzie hrošy, Siomka taksama).

    BAZYL (udaraje kułakom u stoł).  Staŭlaju, ale budu kidać pieršy. (Kładzie hrošy j kidaje koćci). Šeść-šeść-dva, - heta čatyrnaccać.

    URBAN (kidaje).  Piać-šeść-try heta taksama čatyrnaccać.

    SIOMKA (pieramieńvaje jznoŭ kości j kidaje).  Piać-šeść-čatyry; piatnaccać. Moj vyjhryš. (Choča zabrać hrošy).

    BAZYL (zatrymoŭvaje jahonuju ruku j biare svoj talar). Zaŭsiody tyja samyja voki kidaješ, - heta niačystaja sprava!

    SIOMKA.  Addaj hrošy!

    BAZYL.  Nie addam! Ty ašukivaŭ!

    SIOMKA. Ja ašukivaŭ? Ty aśmieliŭsia mnie heta kazać, ty, šelma? (Chapaje jaho za horła). Addavaj hrošy! (Macujucca miž saboju. Uvachodzić Ahaśka).

                                                                     SCENA 5

                                                                Tyja-ž i Ahaśka.

    AHAŚKA (spałochanaja).  Sіomka, što ty robiš?!

    BAZYL (spaścierahaje Ahaśku).  A licha, jakaja pryhožaja krasunia! Puści, Siomka, ci nia bačyš, chto pryjšou?

    SIOMKA.  Addaj hrošy!

    BAZYL (starajecca vyrvacca z jahonych ruk).  Addam, tolki puści mianie!

    AHAŚKA (chapaje Siomku za ruku).  Siomka! (Siomka spaścierahaje Ahaśku j puščaje Bazyla). Ty ihraŭ u kości?

    SIOMKA.  Ihrau, dyk što? Nia možna mnie? (Ahaśka paziraje na jaho z dakoram).

    BAZYL.  Čort, pryhožuju siastru maješ. (Kidaje talar na stoł). Maješ voś svajho talara, i dam tabie jšče adzin, jak dazvoliš mnie jaje pacałavać.

    SIOMKA (ŭzburany).  A pojdzieš ty von, ty žulik! (chvataje ŭsłončyk i jdzie z im na Bazyla, toj uciakaje da dźviarej.)

    URBAN.  Dobra ty nas pačastavaŭ! (Idzie za Bazylom.)

    SIOMKA. (z pasyjaj).  Proč, vynośsia! (Pahražaje jamu ŭsłončykam. Urban i Bazyl vychodziać. Siomka dychaje praz chvilinu ciažka. Ahaśka pacichu płača.)

                                                                    SCENA 6.

                                                                Sіomka i Ahaska.

    SIOMKA.  Nia płač, Ahaśka. Źniavažyŭ ciabie hety sabaka, ale jamu hetaha nie darujul

    AHAŚKA.  Pierastań z im zadavacca, jon tvoj zły duch.

    SIOMKA.  Nia jon. Ad zmory złoha ducha siańnia ja asvabadžusia. Siańnia-ž apošni raz ja jhraŭ u kości. Prysiahaju heta tabie, Ahaśka!

    AHAŚKA.  Prysiahnieš na kryž?

    SIOMKA.  Prysiahnu, ale jšče nie ciapier. Upierad ja mušu zapłacić doŭh. Maju ciapier dosyć hrošy. (Adyvazvaje kapšuk i vysypaje z jaho hrošy na stуł, katoryja paśla pacichu ličyć.) Tryccać! Budu volny, budu volny!

    AHAŚKA.  Budzieš volny? A ci-ž ty volu pradaŭ?

    SIOMKA.  Horš, cym volu, bo dušu.

    AHAŚKA (z žacham).  Jezus, Maryja, Jazep śviaty! Ratujcie! Značyć maci praŭdu kazała pierad śmierciaj, a ja dumała, što niaprytomna majačyć. Siomka, Siomka, jak heta ty moh zrabić? Heta-ž m№ci pamierіa z žalu!

    SIOMKA. (z bуlem).  Nie kažy ŭžo ničoha, Ahaśka. Za paru hadzin, a poŭnačy, addam doŭh i budu volny. (Zhartaje hrošy ŭ kapšuk, pryčym apošni talar uciakaje z jahonaj ruki j kocicca ŭ bok komorki. Siomka biažyć za im i šukaje praz chvilinu, nia mohučy znajści. Biare łučynu j zapalvaje jaje. Śviecić joju spačatku ŭ chacie pa kutoch, paśla jdzie ŭ kamorku.)

    AHAŚKA (biažyć za im).  Siomka, što ty robiš? Nia jdzi tudy z vahniom! Tam poŭna lonu j kanapiel, jašče pažaru narobiš! (Z komуrki šuhaje čyrvony blisk, jak ad pažaru.) O, Boža! Voś niaščaścje! (Z komory bje štoraz vialikšy blisk.)

                                                               (Zasłona apadaje)

                                                                   ABRAZ   III

    Scena, jak u pieršym abrazie, tolki chata razvalenaja, u adnym miejscy siak-tak napraŭlenaja. Na dubie visić kryž z chaty.

                                                                       SCENA 1

    AHAŚKA (adna, siadzić na kamieni pad dubam i pradzie kudzielu. Piaje):

                                                                   Z Boham, z Boham kožnu spravu

                                                                   Pacynaci treba,

                                                                   Jak pakličaš Boha ŭ pomač,

                                                                                                              2 razy

                                                                       Jon daść pracy j chleba.

                                                                    Kali ty šukaješ ščaścia,

                                                                    Pomni tolki Boha,

                                                                       Jon ciabie pabahasłavić

                                                                                                             2 razy

                                                                      I daść ščaścia mnoha!

    (Kaža): Oj, praŭda! Spaznała ja heta praz apošni hod. Ja była ŭ hetkich kłapotach, što dumała ŭžo nijakaha vychadu niama, što prydziecca mnie zhinuć. Pomirsny byŭ toj dzień, u jaki Sіomka, spaliŭšy chatu, pajšoŭ u śviet zdabyvać hrošy, kab zapłacić svoj strašny doŭh, a ja nicoha z vahniu nie ŭratavała, aprača kryža, praśnicy j vieraciana. Viktusiava maci chacieła, kab my z Viktusiam adrazu pabralisia, ale ja-ž maciary na śviaty kryž prysiahnuła, što nia kinu Siomku, pakul u złoha nia vykupicca j što na kožny maładzik budu tut pad dubam jaho čakać, dyk nie mahła pakidać hetaha miejsca. Oj, ciažka mnie było, ciažka! Spačatku ani strachi nad hałavoju nia było, ani što źjeści. Adnak Boh pamoh. Z kamorki ŭ chacie ŭcaleli ścieny, nakidała na ich chvorastu, pryłažyła dziarnom i stracha była hatova. Suchich liściaŭ u lesie chapaje, było z čaho sabie paściel zrabić. Јon zaradziŭ u mianie, jak nikoli, i kanapli vyraśli, jak les. – Atrymała ja za ich ad sialanak i ježy j hrošy. A kolki lonu praści da mianie paznasili, to kali-by ja mieła try pary ruk, dyk nie paśpieła-b spraści. Najstrašniejšyja byli heta nočy na maładzik. Achvota mianie brała ŭciakać u viosku da ludziej, ale prypomniła prysiahu, zaklikała ŭ pomač Boha, paviesiła śviaty kryž na suku j havoračy: “Chto ŭ apieku”, - prasiadzieła biaśpiečna cełuju noč i ništo mianie nia strašyła. Siańnia apošni termin, siańnia musić pryjści Siomka, kab zapłacić doŭh. I pryjdzie. Jašče niekalki hadzin i skončycca maja prysiaha. Boh pamoža. (U kancy jaje hutarki ŭvachodziać: Kniaź, Bazyl i Urban, niaprykmiečanyja Alaśkaj j stanaviacca ŭ hłybi.)

                                                                           SCENA 2

                                                               Ahaśka, Kniaź, Bazyl, Urban.

    BAZYL.  Voś heta tut, vašaja miłaść, spalenaja chata, a za joju trochi pola j łuhu. Miejsca jakraz nadajecca na źviaryniec.

    KNIAŹ (razhladajecca navokał).  Ale, miejsca było-b dуbraje, da lesu blizka, a da zamku taksama nia vielmi daloka. Tolki mnie zdajecca, što heta sialanskaja sobskaść, ja musiŭ-by jaje kupić, a viedama, što tutejšyja sialanie nia chočuć svaich chat pazbyvacca.

    BAZYL.  Hetuju ziamlu moža vašaja miłaść darma ŭziać. Siomka, jaje apošni ŭłaśnik, pajšoŭ u śviet i ŭžo hod minuŭ, jak čutki ab im zahinuli.

    URBAN.  Pajŭšoŭ, ale abiacaŭ, što vierniecca. Dyj aproč taho pakinuŭ siastru, jakaja taksama maje prava da chaty j da ziamli. Niachaj vašaja miłaść hłanie, jana tam pad dubam jakraz siadzić i pradzie.

    KNIAŹ.  A, heta peŭnie taja samaja pradka pad kryžam, ab jakoj čutno ŭžo ŭ cełaj akolicy. Mianie cikavić, ci praŭda heta, što jana na dubie kryž paviesiła? Ale možam sami ab hetym pierakanacca. (Padychodzić da Ahaśki). Pamahaj Boh tabie, pracavitaja pradka!

    AHAŚKA (zryvajecca spałochanaja, bačyć kniazia j niska jamu kłaniajecca). Niachaj Boh zapłacić vašaj miłaści!

    KNIAŹ.  Nie baišsia ty hetak adna siadzieć?

    AHAŚKA.  A čaho-ž mnie bajacca? Boh mianie ścieraže j Jahony śviaty kryž, dyk ničoha kiepskaha sa mnoju pryłučycca nia moža.

    KNIAŹ.  Heta praŭda. Ale ŭsiož-tki hetak adnoj sumna, miž ludźmi viesialej. Pradaj mnie tvaju haspadarku!

    AHAŚKA.  Nie mahu, panie, jana nie maja, ale bratava.

    KNIAŹ.  Tvoj brat, jak čuju, prapaŭ biaz viestki, dyk ty pa im spadkabiernica. Pradaj! Z pasaham u hrošach chutčej muža znajdzieš. Krasunia z ciabie, až dziŭna, što ciabie jšče nichto nie sasvataŭ.

    BAZYL. (abyjmaje kniazia za nohi).  Niachaj vašaja miłaść addaść jaje mnie; jana mnie ŭžo daŭno ŭlezła ŭ vуka.

    KNIAŹ (śmiajecca).  Voś na pačakańni j muž znajšoŭsia. Biary jaje, maješ moj dazvoł, dam tabie kusok ziamli la zamku j zahadaju chatu pastavić. (Bazyl padychodzić da Ahaśki).

    AHAŚKA (vyprastoŭvajecca z hodnościaj).  Ja - dačka volnaha sielanina, vašaja miłaść!

    KNIAŹ.  Praŭda, a jon paddany. Ale na heta jość rada: kali jaho zachočaš na muža, dyk ja jaho zvolniu, a tabie dam pasah uzamien za haspadarku. Zhoda?

    AHAŚKA (kłaniajecca).  Niachaj Boh zapłacić vašaj miłaści za łasku, ale ja ŭžo pa słovie.

    BAZYL. (sa złościaj).  Heta niapraŭda, chaj joj vaša miłaść nia vieryć.

    KNIAŹ.  A skul ty viedaješ, što niapraŭda? Nia choča ciabie, niavolić jaje nie mahu.

    AHAŚKA.  Niachaj Boh zapłacić vašaj miłaści za dobraje słova. Jak brat vierniecca, dyk skažu jamu ab usim, moža jon addaść haspadarku za inšy kusok ziamli.

    KNIAŹ. Dobra. Jak vierniecca, niachaj pryjdzie da mianie. Astavajsia z Boham, dziaŭčynka! (Vychodzić. Za im Bazyl i Urban. Bazyl praz małuju chvilinku varočajecca.)

                                                                           SCENA 3

                                                                    Ahaśka, paśla Bazyl.

    AHAŚKA. (siadaje j pradzie).  Ludzki heta pan. Było-b dobra, kab Siomka pradaŭ haspadarku i ŭ inšym miejscy asieŭsia. Tutaka my pieražyli hetulki strachu, a chto viedaje, ci zły jaho jznoŭ kali nie spakusiŭ-by. Licha nia śpić. (Razhladajecca pa niebie). Noč užo załahaje. Siomka pavinien kožnuju chvilinu nadyjści. Hospadzie, Jezusie, ścieražy jaho j pryviadzi ščaśliva!

    BAZYL (uvachodziačy).  A, siadziš jašče tut i čakaješ, choć noč idzie. Nia bojsia, Siomka nia vierniecca, čort jaho niedzie schapiŭ na maju ŭciechu, bo chacia ty nia chočaš być majoju, ja ciabie zmušu. Zvalnieńnie z paddanstva j kusok ziamli na ŭłasnaść abiacaŭ kniaź za taboju, dyk ci siańnia, ci zaŭtra ty budzieš majoju. Čuješ? Ty?

    AHAŚKA.  . Idzi sabie!

    BAZYL.  A voś-ža j nie pajdu! (Apirajecca ab dub). (Hukańnie za scenaju.) Bazyl, chadzi! Hop! Hop!

    AHAŚKA.  Čuješ? Ciabie kličuć.

    BAZYL.  Niachaj čerci voźmuć paddanstva, treba słuchać, jak sabaka! (Wychodzić. Z prociŭlehłaha boku ŭvachodzić Viktuś.)

                                                                         SCENA 4

                                                                   Ahaśka i Viktoś.

    AHAŚKA. (radasna).  Viktośka! Da mianie pryjšoŭ!

    VIKTOŚ.  Adsiul niechta adyjchodziŭ. Chto heta byŭ?

    AHAŚKA.  Bazyl.

    VIKTOŚ.  Čaho jon chacieŭ ad ciabie?

    AHAŚKA. (vahajecca, praz momant).  Siudoju-ž viadzie daroha z lesu da zamku.

    VIKTOŚ (padazrona).  Mnie niešta zdajecca, Sto ty mianie zvodziš. Siańnia ranicaju ja prychodziŭ ciabie prasić, kab pajšła na kupalle. Nie chacieła, tamu, što musiš pad dubam Siomku čakać, bo siańnia maładzik i apošni termin jahonaha pavarotu. Ja prychodžu ciapier siudy daviedacca, ci Siomka viarnuŭsia j zastaju nia Siomku, a Bazyla. Ci ty ŭmoviłasia z im, ci što?

    AHAŚKA. (z dakoram).  Viktoś!

    VIKTOŚ.  Ja dva hady ciarpliva čakaŭ, bo ty zasłaniałasia niejkimi prysiahami. Vieryŭ tabie, dyk i čakaŭ. (Stanoŭča). Ciapier kaniec čakaсńnia! Abo pojdzieš zara sa mnoju da vahnia, abo razłučymsia.

    AHAŚKA. (prosiačysia).  Dyk ty-ž viedaješ, što ja nie mahu siańnia adyjści ad duba. Čakaŭ ty hetak doŭha, dyk pačakaj jašče kolki chvilin. Siomka vierniecca, pojdziem razam da vahnia.

    VIKTOŚ.  Čakaj sabie Siomki, kali chocaš, ja ciabie – ani dumaju! Maci burčyć, što joj ciažka adnoj, bo staraja, a Brončynyja baćki mianie namaŭlajuć, kab da Bronki prychodziŭ u svaty.

    AHAŚKA. (sumna).  Dyk idzi. Da mianie-ž nia prychodziŭ

jašče, značyć ty volny, hetak jak i Bronka.

    VIKTOŚ.  Ale, Bronka! Taja sabie ŭžo vočy pa Siomcy vypłakała. Siańnia jaje pilnujuć u chacie, bo chacieła lacieć da ciabi, kab čakać na jaho.

    AHAŚKA.  Dyk i jana vieryć, što Siomka vierniecca j čakaje?

    VIKTOŚ.  Čakajcie sabie abiedźvie, kali chočacie, ja siabie dalej zvadzić nia dam. (Wychodzić).

                                                                             SCENA 5

                                                                Ahaśka, paśla Viedźma.

    AHAŚKA. (kliča za Viktosiem).  Viktoś, Viktoś. nie adyjchodź ad mianie hetak biaz dohraha słova. (Z bуlem). Nia słuchaje, pajšoŭ. O, Boža, Boža! Pryviadzi Siomku, jak najchutčej! (Nadsłuchoŭvaje). Zdajecca, što jznoŭ niechta jdzie. Mo’ heta Siomka? Ach, jak bjecca majo serca. (Uvachodzić wiedźma). Heta niejkaja staraja zančyna. Vy, peŭnie, zabłukalisia, babusia? Hetudy viadzie daroha ŭ les, a da vioski tre’ jści ŭ procliehły bok.

    VIEDŹMA (zachrypłym hołasam).  Ja nia jdu ŭ viosku, ja šukaju tut duba, pad jakim maje siadzieć dziaŭčynka, Ahaśkaj jana zaviecca.

    AHAŚKA.  Heta ja. Čaho-ž chočacie ad mianie, babusia?

    VIEDŹMA.  Tut pad haroju, u jary, lažyć małady chłapiec z raźbitaju hałavoju. Ja chacieła jaho ratavać, ale jamu ŭžo mała astałosia žyć. Prasiŭ mianie, kab ja pryviała jahonuju siastru, jakaja tut pad dubam budzie čakać jaho. Ci ty heta jahonaja siastra? Jon kazaŭ, što Siomkaju zaviecca.

    AHAŚKA. (z bolem).  Miłaserny Chryste, źmiłujsia! Ratuj jaho, Hospadzie! (Viedźma ŭzdryhajecca pry hetych słavach).

Hdzie jon, kažacie, lažyć?

    VIEDŹMA.  Niedaloka, u jary kamień vykaŭznuŭsia ŭ jaho spad noh i jon zvaliŭsia ŭniz. Chadziem, praviadu ciabie da jaho.

    AHAŚKA. (źnimaje z dreva kryž).  Chadziem chutčej!

    VIEDŹMA (pakazvaje na kryž).  Navošta heta biareš? Pakiń heta tut!

    AHAŚKA.  Ja mušu ŭziać kryž.

    VIEDŹMA.  A ja ciabie z hetym nie paviadu!

    AHAŚKA. (dahadvajecca adrazu j pierapałochanaja chryścicca).  U imia Ajca j Syna j Śviatoha Ducha! (Viedźma ŭciakaje). Matańka Najśviaciejšaja! Što heta było? Jana chacieła mianie ad duba advieści. (Radasna). Pavinien Siomka być niedaloka. (Kliča). Siomka! Siomačka! Chadzi! Ja tut, čakaju ciabie! Siomka! Siomka!

                                                                           SCENA 6

                                                                    Ahaśka i Siomka.

    SIOMKA (Za scenaju).  Ahaśka! Idu ŭžo!

    AHAŚKA.  Idzie! Chvała Tabie, Hospadzi Boža! (Uvajchodzić Siomka błedny, pryhniečany). Siomačka! Bratka! Narešcie ty pryjsoŭ! Jak maješsia! (Vitajucca). Budzieš volny!

    SIOMKA (bieznadziejna).  Oj, nia budu ja volny. Momant jašče, a ja pajdu na zahubu viečnuju.

    AHAŚKA. (z pierapałocham).  Što kažaš? Na zahubku viečnuju?

    SIOMKA.  Viarnuŭsia biaz hrošy, tolki kab z taboju jšče raźvitacca. Lahčej tryccać talaraŭ raspuścić, čym zarabić. Oj, praklataja heta žarść da hulaščaha žyćcia, zapłaču za jaje dušoju j ciełam.

    AHAŚKA.  Nie zapłaciš, Siomačka, nie! Mianie Hospad Boh bahasłaviŭ i ščaściŭ u pracy. Ja naźbirała za hety hod bolš, čym patreba, kab ciabie vykupić ad złoha. (Vyciahaje zza šnuroŭki kłumačak i oddaje Siomcy). Vaźmi, adličy, skolki tabie treba j budź volny dy ščaślivy.

    SIOMKA (padaje joj da noh).  Ahasiačka! Ty chiba śviataja!

    AHAŚKA. (aščaśliŭlenaja, padyjmaje jaho).  Ale, zara tam uŭžo śviataja. Ja spaŭniaju tolki prysiahu, jakuju dała maciary. Chutčej, śpiašajsia, zličy hrošy. (Pasoŭvaje jaho da kamnia).

    SIOMKA (pryklakaje j ličyć na kamni hrošy).  Jość tryccać talaraŭ, reštu schavaj. (Addaje joj kłumačak).

    AHAŚKA. (chavaje kłumočak za šnuroŭku, pryklakaje kala Siomki j tulicca da jaho).  Pad Tvaju abaronu prybiahajem, śviataja Baharodzica... (kančaje malitvu pacichu. Momant čakańnia). Ci heta jšče nia poŭnač?

    SIOMKA (razhladajecca pa niebie).  Užo dobraja chvilina, jak minuła.

    AHAŚKA.  I ničoha jšče nia stałasia. Nia pryjdzie.

    SIOMKA.  A moj cyrohraf? (Na dub padaje słaby čyrvony blisk). Ciapier nadyjchodzić.

    AHAŚKA. (paziraje ŭ bok).  Nie, heta tolki voblisk kupalla z Jankavaje skały. (Chvilinka maŭčańnia). Ach, jak doŭžycca čakańnie. (Čutno słaby tresk i dziercie papiery. Spavolna spadaje padziorty cyrograf na brošy, što lažać na kamni). Śviaty Boza!

    SIOMKA (biare papieru j ahladaje).  Moj cyrograf padziorty! Ja volny j zbaŭleny taboju, Ahaśiačka! (Kidajecca joj na šyju j płača naŭzryd. Ahaśka jaho supakojvaje).

                                                                       SCENA 7

                                                          Tyja-ž, Viktoś i Bronka.

    VIKTOŚ. (za scenaju).  Kažu tabie, što nadarma jdziom. Siomka nie viarnuŭsia.

    BRONKA (za scenaju).  Viarnuŭsia, napeŭna viarnuŭsia. Chadzi chutčej! (Uvajchodziać Viktoś i Bronka). Bačyš, jość! (Biažyć da Siomki j Ahaśki). Siomačka, jak maješsia! (Siomka j Ahaśka ŭstajuć).

    SIOMKA (vitajecca z Bronkaju).  Bronka, ty čakała mianie?

    BRONKA.  Ćakała. Ciapier ty ŭžo mianie nie pakinieš?

    SIOMKA.  Nikoli! Ci budzieš majoju?

    BRONKA.  Budu!

    VIKTOŚ. (niaśmieła da Ahaśki).  Ahasiačka, daruj mnie, što tabie niadaŭna skazaŭ.

    AHAŚKA.  Ja daŭno zabyłasia.

    VIKTOŚ.  I nia hnievaješsia na mianie?

    AHAŚKA.  Ani troški!

    VIKTOŚ (viesieła).  Značyć ciapier buduć napeŭna dva viasielli?

    AHAŚKA.  Buduć, jak tolki Siomka chatu napravić.

    VIKTOŚ (pakazvaje na hrošy, što lažać na kamni).  A heta što za hrošy?

    SIOMKA.  Heta Ahaśčynyja hrošy.

    AHAŚKA.  Užo nie maje, tabie ich addała.

    SIOMKA.  Peŭnie, heta paśviačanyja hrošy, kali zły nie schacieŭ ich uziać. Addajma ich na śviatuju metu.

    AHAŚKA.  Pabudujma za ich na hetym miejscy kapličku, a da jaje ŭmurujma hety kryž, jaki byŭ mnie abaronaju j apiekaj, a zły pierastanie tut strašyć i spakušać sіabych ludziej.

    SIOMKA.  Dobra, Ahasiačka, niachaj budzie patvojmu!

    BRONKA.  A ŭ dzień paśviačeńnia hetaj kaplički, niachaj nas śviatar u kaściele ślubam źviaža.

                                                                    (Zasłona apadaje)

 

     “У снежні 1938-га - студзені 1939 года ў Слоніме выдавалася на польскай мове “Gazeta Słonimska”. Яна была заснавана па ініцыятыве беларускага паэта Сяргея Новіка-Пеюна, які жыў у горадзе пад наглядам паліцыі. Таму афіцыйна газета была зарэгістравана на яго жонку Людмілу Новік. Не маючы магчымасці рабіць газету па-беларуску, Новікі выдавалі яе па-польску. Першы нумар “Gazety Słonimskiej” выйшаў на Каляды ў нядзелю, 25 снежня 1938 года ў прыватнай друкарні Ельяна і Луняньскага, якая знаходзілася на вуліцы 3-га мая (сённяшняй Першамайскай вуліцы), каштаваў ён 10 грошаў. Яшчэ два нумары газеты з’явіліся 1 і 8 студзеня 1939 г. Па версіі Здзіслава Станкевіча, трэці нумар “GS” стаў апошнім (у нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве захоўваюцца толькі тры нумары), і спыніла яна існаванне па прычыне нястачы грошай для выдання газеты (З. Станкевіч. Па старонках “Gazety Słonimskiej” // Газета Слонімская, N 51 (80), 17-23 снежня 1998 г.). Аднак зусім магчыма, што меў месца і ўціск уладаў на выдаўцоў. Ужо ў сакавіку 1939 г. С. Новік-Пяюн быў арыштаваны.

    “Gazeta Słonimska”. была апалітычным выданнем, пісала пра грамадскае, культурнае і эканамічнае жыццё Слонімшчыны, пра здарэнні, змяшчала краязнаўчыя матэрыялы і шмат рэкламы. Гэта быў апошні прыватны праект па выданню незалежнай газеты ў Слоніме напярэдадні прыходу бальшавікоў”. /Ёрш С.  Гісторыя слонімскага перыядычнага друку. // Слонімскі край. № 1. Слонім. 2000. С. 28-29./

     “27 сакавіка 1939 года адчувалася нешта такое неспакойнае. Ноччу палякі забралі мяне ў баранавіцкую турму”. /Давыдоўскі Ул.  Невылечная хвароба Сяргея Новіка-Пеюна. // Абажур. Мінск № 7-8. 2006. С. 53./

                                     О, БЕЛАРУСЬ, МОЙ РОДНЫ КРАЙ!

                                          О, Беларусь, мой родны край!

                                          Цябе ўсім сэрцам я кахаю,

                                          На ніякі цудоўны рай

                                          Цябе ніколі не змяняю!

                                              За мураванаю сцяной

                                              Халодная жудаснай вязніцы

                                              Край беларускі родны мой

                                              Штоночы ў светлых снах мне сніцца.

                                          Калі ж апошні прыйдзе час

                                          І сэрца біцца перастане,

                                          З сабой вазьму ў магілу ўраз

                                          Да Беларусі я каханне.

                                              А тая іскра, што калісь

                                             Я між свайго народу кінуў,

                                             Ўзляціць маланкаю увысь,

                                             Асвеціць родную краіну.

                                          Зямлі крывіцкай гаспадар -

                                          Народ сабе здабудзе волю,

                                          І маіх песняў - сэрца дар -

                                          Ён не забудзе аніколі.

                                              Іх перакажа ўнуку дзед,

                                              Іх перакажа бацька сыну,

                                              Каб зналі, як кахаў паэт

                                              Сваю крывіцкую краіну.

                                          О, Беларусь, мой родны край!

                                          Цябе ўсім сэрцам я кахаю.

                                          На ніякі цудоўны рай

                                          Цябе ніколі не змяняю!

                                     [г. Слонім, польскі астрог. 1939 г.]

    /Сяргей Новік-Пяюн.  Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 27-28./

    “З сакавіка па верасень 1939 года ён – палітычны вязень баранавіцкай турмы”. /Саюз пісьменнікаў Беларусі.  Сяргей Новік–Пяюн. [некралог] // Літаратура і мастацтва. Мінск. 2 верасня. 1994. С. 15./

    “Я жыву ў вельмі цікавым месцы. Амаль паўсюль вакол майго дома ўсё абгароджана. Цераз Брэсцкую вуліцу і земляны чыгуначны насып зноў вялікі пляц, старанна абгароджаны і яшчэ больш і лепш ахоўваемы. Гэта мясцовая знакамітасць - турма, ці, як раней яе называлі, астрог. Дзейнічала і дзейнічае гэтая турма-астрог пры ўсіх рэжымах, пачынаючы з палякаў. Але мая размова не пра гісторыю стварэння гэтага “сховішча” людзей, а толькі пра адну зняволеную адзінку, калі можна так сказаць, - славутага паэта Сяргея Новіка-Пяюна. /Маліноўскі М.  Баранавіцкі пакутнік. // Настаўніцкая газета. Мінск. 28 жніўня 1996. С. 4./

    17 верасьня 1939 г. пачаўся г. зв. Вызваленчы паход Чырвонай Арміі супраць Польшчы.

    “У верасні 1939 года нямецкія бомы разбілі будынак у Баранавічах, у якім мяне і іншых таварышаў трымалі ў няволі паны. Мяне двойчы прысыпала зямлёю ад выбуху, але я застаўся жывы. [“Сябры адкапалі, і я застаўся жывы”] Разам з іншымі мне ўдалося ўцячы ў лес”. /С. Новік-Пяюн.  Незабыўная сустрэча. // Народны паэт Беларусі. Мінск. 1962. С. 187./] “. “А ўжо 14 /17/ верасня Баранавічы бамбілі. Цэнтральная турма была беларусамі перапоўнена. Дык нас трымалі ў бараках чыгуначных. Суседні барак разбамбілі, а ў нашым узрыўной хваляй вырвала акно з кратамі, і мы ўцяклі ў лес. Я быў паранены. Мяне падабрала ваенная санітарная машына. А як прывезлі ў Слонім: “Во, - кажуць, - наш Пяюн прыехаў!”... Мяне тады прызначылі інспектарам райана. Там працаваў год, а пасля, па просьбе Стаўроцкага [Стаброўскага] Іосіфа Іосіфавіча, заснавальніка Слонімскага краязнаўчага музея, мяне назначылі дырэктарам. /Давыдоўскі Ул.  Невылечная хвароба Сяргея Новіка-Пеюна. // Абажур. № 7-8. Мінск. 2006. С. 54./

    “Верасень 1939 года паэт сустрэў у Баранавіцкай турме. Ледзь было не загінуў ад налётаў нямецкай авіяцыі. Бомбы двойчы прысыпалі зямлёй С. Новіка-Пяюна і яго сяброў. Выбраўся, а потым і ўцёк у лес. На чырвонаармейскай машыне прыехаў у Слонім. Працаваў інспектарам павятовага аддзела народнай асветы па культасветустановах Арганізацыя бібліятэк, хатаў-чытальняў, чырвоных куткоў – тагачасная яго работа. Вызваленне вітаў новымі вершамі”. /Марціновіч А.  “Што чуваць, скажыце, зорачкі, вы мне..” // Марціновіч А.  Сувязь. Літаратурна-крытычныя артыкулы. Мінск. 1994. С. 117./].

    “Надышоў гістарычны дзень 17 верасня 1939 года, у які браты прынеслі з Усходу нам вызваленне. Савецкія воіны падабралі мяне і на машыне прывезлі ў Слонім. Там я атрымаў пасаду інспектара павятовага аддзела народнай асветы па культасветных установах”. /С. Новік-Пяюн.  Незабыўная сустрэча. // Народны паэт Беларусі. Мінск. 1962. С. 187./

    “Вызваленне Заходняй Беларусі шчыра вітаў новымі вершамі”. /Смірнова Л.  Песні жыцця чалавечага. Да 100-годдзя Сяргея Новіка-Пяюна (14. 08. 1906-26. 08. 1994). // Бібліятэка прапануе. № 3. Мінск. 2006. С. 5./

                                                 МАЯ ПЕСНЯ

                                          Эх, вазьму я сваю ліру,

                                          Бо даўно на ёй не йграў.

                                          Думкам-песням дам я волю

                                          Бо і сам я вольны стаў.

                                              Яшчэ ўчора цьма няволі

                                              Спавівала родны край, -

                                              Толькі ў снах сваіх мы снілі,

                                              Што к нам прыдзе ясны май.

                                          Думкаў вольных мы не мелі,

                                          Іх сціналі абцугі

                                          А на песнях нашых родных

                                          Абвівалісь ланцугі.

                                          Але зло канец свой мае:

                                          Загрымеў свабодны звон,

                                          Волю даў нам родны Сталін,

                                          Долю, шчасце даў нам ён.

                                              Кайданы няволі зняты –

                                              К нам прыйшоў цудоўны май,

                                              Ад усходу да заходу

                                              Беларусь – свабодны край!

                                          Свята сёння мы святкуем

                                          Шчасна, весела паўкруг!

                                          Хай жыве наш родны Сталін –

                                          Чалавецтва ўсяго друг!

                                              Ляці смела, мая песня,

                                              Ды звяні на цэлы свет.

                                              За свабоду, вызваленне

                                              Нясі Сталіну прывет!

                                              [Сяргей Пяюн.]

    /Вершы паэтаў Заходняй Беларусі. // Літаратура і мастацтва. Менск. 23 кастрычніка 1939. С. 1./

                           [К нам прыйшоў цудоўны май. Верасень 1939.]

    /Сцягі і паходні. Творы паэтаў з былой Заходняй Беларусі. Мінск. 1965. С. 109./

                              [Мая песня. г. Слонім, верасень 1939 г.]

    /Сяргей Новік-Пяюн.  Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 25-26./

    “17 верасня 1939 года, калі доблесная Савецкая Армія вызваліла Слонім ад белапольскіх акупантаў, народ адчуў сябе поўнапраўным гаспадаром і з вялікай энергіяй прыступіў да творчай працы.

    Насельніцтва ў горадзе налічвалася 38 тысяч чалавек. Увесь раён пакрыўся густой сеткай школ. Былі арганізаваны раённы Дом культуры, гарадскі тэатр, тры кінатэатры, гісторыка-краязнаўчы музей, цэнтральная бібліятэка-чытальня з 75 тысячамі кніг, раённая бібліятэка з 12 тысячамі кніг, радыёвузел, рабочыя клубы і клубы моладзі. У раёне працавалі 2 дамы культуры, 6 хатаў-чытальняў, 2 сельскія бібліятэкі і 11 чырвоных куткоў. У горадзе і раёне да пачатку Вялікай Айчыннай вайны налічвалася 52 прадпрыемствы. Шырока была разгорнута медыцынская дапамога насельніцтву. З кожным днём жыццё ў горадзе і раёне наладжвалася ўсё лепш і лепш”. /Сяргей Новік-Пяюн.  Горад над Шчарай. // Голас Радзімы. Мінск. Ліпень. № 22. 1961. С. 2./

                                                    “ЛЕТАПІС АДНАГО ЖЫЦЦЯ

    Дарэвалюцыйны Слонім. Неўскі Праспект. Каля вітрыны магазіна Бенцыяна Любоўскага кожную нядзелю спыняўся сціплы хлопец і падоўгу разглядаў кніжкі, але ніколі  не заходзіў у магазін. Пастаіць, пастаіць і пойдзе. Зацікавіла гэта кнігара, і запытаўся ён аднойчы:

    - Малады чалавек! Скажыце, калі ласка, чаму вы ніколі не зойдзеце да мяне ў магазін?

    Хлопец збянтэжыўся, нават пачырванеў.

    - Вы. пэўна, любіце кніжкі?

    - Вельмі!

    - Дык чаму ж не заходзіце?

    - Грошай няма. Я працую на Альберцінскай папяровай фабрыцы графа Пуслоўскага. Зарабляю мала. На кніжкі не хапае...

    - Заходзьце, заходзьце, малады чалавек! Не саромцеся!

    Любоўскі павёў хлопца ў сваю бібліятэку, што знаходзілася ў падвале магазіна.

    - Выбірайце любыя, ды так, каб вам на тыдзень чытаць хапіла. А ў наступную нядзелю прынесяцё і возьмеце яшчэ.

    З таго часу кожную нядзелю прыходзіў юнак да Любоўскага і ніколі не выходзіў ад яго з пустымі рукамі.

    Надышоў 1917 год. Хлопец-кнігалюб кудысьці знік і больш па кнігі не прыходзіў...

                                                                         *   *   *

    Верасень 1939 года. Слонім зажыў новым жыццём: Чырвоная Армія вызваліла яго ад белапольскай акупацыі.

    На былым Неўскім праспекце (цяпер Першамайская вуліца) перад кнігарняй затрымалася ваенная машына, з якой выйшаў палкоўнік і накіраваўся ў магазін. Увайшоўшы туды, ён узяў пад казырок:

    - Добры дзень, таварыш Любоўскі!

    - Добры дзень...

    - Ці памятаеце вы беднага альберцінскага хлопца, якому давалі чытаць кнігі?

    - Як жа, як жа, памятаю...

    - Дык ведаеце, вашы кнігі дапамаглі маглі таму хлопцу палкоўнікам Чырвонай Арміі стаць. Вось ён, гэты палкоўнік, перад вамі! - і пацалаваў усхваляванага кнігара, а потым пасадзіў яго ў машыну і павёз у свой родны Альберцін.

    Доўга гутарылі старыя сябры... Было ім аб чым пагаварыць. А калі яны апынуліся ў розных месцах, пачалі перапісвацца. Часта паказваў Любоўскі пісьмы, якія атрымліваў з Масквы ад палкоўніка, змахваючы пры гэтым з вачэй слёзы радасці...

    Сяргей Новік-Пяюн. г. Слонім”. /Звязда. Мінск. 2 снежня 1962. С. 4./

              “ПОЭТ  СЕРГЕЙ  ХМАРА – РУКОВОДИТЕЛЬ  ОТРЯДА  РАБОЧЕЙ  ГВАРДИИ

    СЛОНИМ (Западная Белоруссия), 13 октября. (ТАСС). Заместителем начальника городского отряда рабочей гвардии Слонима работает широко известный, в Западной Белоруссии молодой, талантливый поэт Сергей Хмара. С оружием в руках он охраняет свой город и организует борьбу с притаившимися остатками офицерских бандитских шаек. До прихода в Слоним Красной армии поэт находился в Концентрационном лагере Картузска-Береза. В польских тюрьмах, казематах и лагерях он провел 6 лет.

    В своих произведениях Сергей Хмара писал о тяжелой доле угнетавшихся панами хлеборобов Западной Белоруссии и выражал уверенность в том, что скоро настанут времена, когда крестьяне будут свободными и счастливыми. Сбылись слова поэта, эти времена настали”. /Социалистическая Якутия. Якутск. № 237 (4856). 17 октября 1939. С. 2./

    “У Слоніме ў 30-40-я гады жылі тры паэты, тры розныя чалавека па характары. Анатоль Іверс быў спакойны, разважлівы, можа, нават трошкі хітраваты. Сяргей Новік-Пяюн быў рамантыкам, ён ведаў усе навіны ў горадзе, такім шустрым быў хлопцам. А Сяргей Хмара быў канкрэтным чалавекам, стоадстоткавым патрыётам, ён не любіў бальшавікоў, не любіў камуністаў, не любіў савецкую ўладу. І паміж паэтамі заўсёды ўзгараліся спрэчкі. Іх вельмі моцна пасварыла Другая ўсясьветная вайна, нямецкая акупацыя Слоніма. Іх Гальяш Леўчык мірыў-мірыў, але так і не памірыў. Іверс прымаў удзел у стварэньні антыфашысцкай арганізацыі. А Сяргей Хмара падчас акупацыі працаваў на слонімскім радыё, дзе некалькі разоў сказаў: “Сьмерць савецкім партызанам!”, за што яго партызаны, вядома ж, не любілі. Вось чаму Іверс і Хмара і пасьля вайны не паразумеліся. Аднак я хачу нагадаць, што Хмара ў турмах адсядзеў 11 гадоў. Ён сядзеў і пры паляках, і пры бальшавіках, і пры немцах”.

    У сваіх лістах з Таронта (Канада) да Сяргея Чыгрына Сяргей Хмара /Сіняк/ пісаў: “У сваім часе я ўспамінаў пра Івана Міско [Іван Дарафеевіч Міско, псеўданім  Анатоль Іверс (1912-1999 гг.) - беларускі паэт, які жыў і памёр у Слоніме, выдаў 6 зборнікаў паэзіі.] і пра Сяргея Новіка-Пеюна. Каго-каго, а іх у Слоніме я ведаў добра. Абодва былі зьвязаныя са мной, бо аднойчы праз Гальяша Леўчыка я іх таксама вырашыў далучыць да нашай “Маладой Ўскалосі”. Але ніхто з іх не прымаў удзелу ў нашым зьезьдзе ў Дзятлаве, бо Міско-Іверс баяўся, таму што быў пад наглядам паліцыі. Новік-Пяюн баяўся, таму што быў на дзяржаўнай службе. І калі выкрыюць, што быў, дык выкінуць з працы. Міско - даўнейшы камсамолец і трапіў з іншымі пад арышт. У дэфензіве пад пабоямі выдаў супольнікаў і таму хутка выйшаў на волю. Ён зьвязаўся з Танкам, а той паракамендаваў яго мне. Так я яго прыцягнуў у “Маладую Ўскалось”... 1939 год. Савецкія войскі пераходзяць мяжу і нас “асвабаждаюць”. Я вызвалены з Картуз-Бярозы. Але ў Слоніме нас арыштоўвае НКВД (зялёнае). Дзеля разгляду справы, кожнаму палітзэку Бярозы загадваюць заставацца ў Слоніме да таго часу, пакуль не прыедзе рэгулярнае НКВД з Менску. Мы начавалі ў адным будынку пад вартай “стралкоў”, а ў дзень выконвалі розныя работы. І тут зьявіўся Іосіф Чарняўскі з Менску на пасаду рэдактара раённай газеты “Вольная праца”, якая мела выходзіць у Слоніме. Указваюць на мяне, як літаратара. Чарняўскі гутарыць са мною і прапануе мне пасаду намесьніка рэдактара. Таксама папярэджвае, што зацьвярджэньне прыйдзе з Менску, калі адтуль прыедзе НКВД і праверыць маю асобу. Чарняўскі прапанаваў мне падабраць для працы ў газеце яшчэ пару чалавек. Найперш, я яму прапанаваў Анатоля Іверса (Івана Міско). На другі дзень да мяне прыбягае Новік-Пяюн і просіць дапамагчы таксама ўладкавацца ў газету. Уладкавалі і яго. Праз некалькі дзён у нашую рэдакцыю прыходзіць дэлегацыя камсамольцаў з роднай вёскі Івана Міско Чамяры з пратэстам супраць таго, што яго ўзялі на працу ў газету, маўляў, ён здраднік, выдаў у дэфензіве сяброў па справе камсамолу. Чарняўскі зьвярнуўся да мяне. Я пачаў бараніць Іверса, бо ведаў, што не адзін такі маладзік пад біцьцём у дэфензіве выдаваў усіх, і нават нагаворваў на нявінных. Чарняўскі пагадзіўся са мной і пакінуў справу на разгляд НКВД з Менску...” /З лісту Сяргея Хмары (сапраўднае прозвішча Сіняк) ад 17 сакавіка 1991 года з г. Таронта (Канада) да Сяргея Чыгрына ў г. Слонім РБ /Дзеяслоў. № 6 (31). Менск. 2007. С. 245-246./

    “Сяргей Хмара, калі прыйшлі Саветы ў 1939 годзе і яго арыштавалі за супрацоўніцтва з дэфензівай, у мінскай турме на мяне даносы пісаў.” /Мацкевіч В.  Крыж і кайданы Сяргея Новіка-Пеюна. // Голас Радзімы. Мінск. 21 мая 1992. С. 6./

    “Хутка Іверса і Новіка-Пеюна звольнілі з газеты, а мне далі “тройкай” 8 гадоў і толькі з пачаткам вайны пры самалётнай атацы, калі нас гналі з Менску на Віцебск, мы разьбегліся хто куды”. [З лісту Сяргея Хмары (сапраўднае прозвішча Сіняк) ад 17 сакавіка 1991 года з г. Таронта (Канада) да Сяргея Чыгрына ў г. Слонім РБ /Дзеяслоў. № 6 (31). Менск. 2007. С. 246.]

    “Невядома, чым скончылася б новая высылка, каб не верасень трыццаць дзевятага.

    Вяртаецца ў Слонім ужо як грамадзянін вольнай зямлі. Упершыню атрымлівае працу. Стварае бібліятэкі, хаты-чытальні, сельскія клубы. Збірае матэрыялы для гістарычнага краязнаўчага музея, заснаванага Іосіфам Стаброўскім. Тут, у Слоніме, упершыню адчуў сябе чалавекам. Тут пабачыўся і з Янкам Купалам, які ехаў тады з Беластока, з Народнага сходу Заходняй Беларусі.” /Пархута Я.  Адысея Маладога Дзядка. // Пархута Я. Крыніца ёсць у родным краі... Кніга падарожжаў. Мінск. 1992. С. 450./

    “8-га кастрычніка 1939 года ў Слонім прыехаў Старшыня праўлення Саюза пісьменнікаў Савецкай Беларусі Міхась Лынькоў. У рэдакцыі слонімскай газеты «Вольная праца» ён сустрэўся з намі, прадстаўнікамі заходнебеларускіх пісьменнікаў. Тут быў і старэйшы паэт Гальяш Леўчык, які горача вітаў Старшыню праўлення Саюза пісьменнікаў Савецкай Беларусі. Ён заўважыў Міхасю Лынькову, што ў творах некаторых аўтараў сустракаюцца палылкі, напрыклад: замест беларускага слова “бліск” ужываюць польскае “бляск”.

    Міхась Лынькоў на гэта адказаў:

    - Вось цяпер вы нам і дапаможаце выправіць памылкі.

    Лынькову ад імя вызваленых заходнебеларускіх пісьменнікаў былі паднесены ручныя кайданкі, у якіх не раз хадзілі за сваю творчасць беларускія паэты ў час панскай улады, каб пабачылі пісьменнікі свабоднага народа, якую ўзнагароду атрымлівалі рабоча-сялянскія пісьменнікі Заходняй Беларусі ў жахлівай, жудаснай мінуўшчыне.

    У той самы вечар са сцэны народнага дома Гальяш Леўчык вітаў Чырвоную Армію-вызваліцельніцу і чытаў свае вершы.

    А 14-га лістапада 1939 года ў Слонімскі павятовы аддзел народнай асветы ў мой кабінет зайшоў Народны паэт Беларусі Янка Купала, з якім я паехаў да Гальяша Леўчыка. Старыя сябры радасна віталіся і ўспаміналі пра часы дарэвалюцыйнае супольнае працы ў “Нашай ніве”.

    Гэта была мая апошняя сустрэча з Гальяшом Леўчыкам. Ён паехаў у Варшаву, дзе аставалася яго багатая бібліятэка.

    Я ведаў, што жонка Гальяша Леўчыка Зося Ляўковіч зусім не дбае аб захаванні архіва паэта, і на пачатку 1940-га года запрапанаваў ёй прадаць архіў слонімскаму музею. Зося Ляўковіч згадзілася і прадала мне: партрэт Гальяша Леўчыка, два ягоныя алейныя малюнкі “Макі” і “Вёска Шайпякі” і ўвесь слонімскі архіў паэта, сярод якога быў ліст Янкі Купалы да Гальяша Леўчыка на бланкў Беларускага выдавецкага таварыства ад 7-га лютага 1914 года [Паколькі я лічыў, што месца лісту Янкі Купалы ў Літаратурным музеі Янкі Купалы, напісаў пра гэта ў Міністэрства культуры БССР. Хавальніца фондаў музея, пляменніца Янкі Купалы Ядвіга Юльянаўна Раманоўская паведаміла мне, што пісьмо зараз захоўваецца ў музеі Янкі Купалы].

    Быў у архіве яшчэ адзін цікавы дакумент - заява Гальяша Леўчыка да слонімскага павятовага старосты аб тым, што ён выступае з рымска-каталіцкага касцёла і просіць выкрасліць яго са спіскаў парафіянаў гэтага касцёла. Подпіс Гальяша Леўчыка зацверджаны польскай гербавай пячаццю.

    Усё гэта я перадаў у Слонімскі краязнаўчы музей у 1940 годзе”. /Сяргей Новік-Пяюн.  Дзядзька Гальяш. // Леўчык Г.  Доля і хлеб. Выбраныя творы. Мінск. 1980. С. 165-169./

                                                “НЕЗАБЫЎНАЯ СУСТРЭЧА

    “Дзень 14-га лістапада 1939 года выдаўся шэры. з неба імжыў дробны дожджык. Заходняя Беларусь, вызваленая Савецкай Арміяй ад белапольскай акупацыі, жыла новым жыццём. Толькі што прагучэў у Беластоку на Народным сходзе голас прадстаўнікоў беларускага народа, выказваючы яго волю аб уз’яднанні Заходняй Беларусі з Усходняй у адзіную дзяржаву.

    Слонімскі павятовы выканаўчы камітэт змяшчаўся ў былым будынку манастыра, дзе пры панскай Польшчы было староства.

    Я сядзеў у памяшканні павятовага аддзелу народнай асветы і пісаў верш “Свой голас аддам за Саветы” для слонімскай раённай газеты “Вольная праца”. Пастукалі ў дзверы, і ў пакой увайшоў чалавек у шэрым капелюшы і чорным паліто з блакітным шалікам на шыі.

    - Добры дзень! – сказаў ён, здымаючы галёшы.

    - Добры дзень! – адказаў я і аж аслупянеў ад нечаканасці. Перада мной стаяў Янка Купала. Яго я добра ведаў па партрэтах, якія змяшчаліся ў кніжках віленскага выдання.

    - У Слоніме калісь жыў паэт-нашанівец Гальяш Леўчык, - працягваў увайшоўшы. – Ці вы не ведаеце: жыве ён ці не? А калі жыве, дык ці не можаце мне даць ягоны адрас. Я – Янка Купала.

    - Гальяш Леўчык жыве! Я вас адразу пазнаў! – усхвалявана сказаў я.

    - Адкуль жа вы мяне ведаеце, – здзівіўся Янка Купала.

    - А я маю ваш партрэт!

    - Мой партрэт? Дык ён жа быў у панскай Польшчы забаронены!

    - А я меў.

    - Дык хто ж вы?.. О! Верш пішаце! Хто ж вы?

    - Я Сяргей Новік, - крыху збянтэжана адказаў я.

    - Вельмі прыемна! – прамовіў Янка Купала, паціскаючы мне руку.

    Пасля ўзяў мой верш [“Мая песня” // Сяргей Новік-Пяюн.  Мая сустрэча з Янкам Купалам. // Першацвет. № 12. Мінск. 1993. С. 87./], прачытаў і сказаў:

    - Добра!

    Потым дадаў:

    - А тут напісана “Сяргей Пяюн”.

    - Гэта мой псеўданім...

    - Вось яно што!.. – Дык вы мне адрас Гальяша Леўчыка дасцё?

    - А я вас завяду да яго. Пойдзем!

    - Не пойдзем, а паедзем. Я ж машыну маю! Вунь якая! – І ён паказаў на прыгожую чорную легкавую машыну, якая стаяла каля брамы. Янка Купала пасадзіў мяне на задняе сядзенне, а сам сеў каля шафёра.

    - Ну, Сяргей, паказвай дарогу!

    Я растлумачыў шафёру, як ехаць, і машына рушыла з месца.

    Цяпер, Сяргей, ты можаш пісаць і друкавацца пад сваім прозвішчам! Паноў няма і хавацца няма чаго! Даўно друкуешся?

    - З 1926 года.

    А, дык, значыць цябе ведаюць як Пяюна! Тады іншая справа!.. Але найлепш пішы пад сваім прозвішчам! [Тады пішы праз злучок – Сяргей Новік-Пяюн”./Сяргей Новік-Пяюн.  Мая сустрэча з Янкам Купалам. // Першацвет. № 12. Мінск. 1993. С. 87./]

    - Вось тут і жыве Гальяш Леўчык, - сказаў я. Машына затрымалася на вуліцы Чырвонаармейскай каля дома № 73.

    Янка Купала і я выйшлі з машыны і накіраваліся на панадворак. З маленькага доміка выйшаў сівы кучаравы чалавек. Прыклаўшы далонь да ілба, як ад сонца, ён прыглядаўся да Янкі Купалы.

    Я крыкнуў:

    - Добры дзень, дзядзька Гальяш! Прымай госця!

    - Хто ж гэта?!

    - Наш народны паэт Янка Купала!

    Радасныя воклічы вырваліся з грудзей паэтаў.

    - Добры дзень, Гальяш!

    - Добры дзень, Янка!

    Набліжаліся адзін да другога сябры, раскінуўшы да абдымкаў рукі і, нарэшце, стукнуўшыся грудзьмі, абняліся і моцна пацалаваліся. Не выпушчаючы адзін аднаго з абдымкаў, стаялі яны. Янка Купала пакалашмаціў рукою сівыя валасы Гальяша Леўчыка і сказаў:

    - Ой, Гальяш! Які ты бландын зрабіўся!

    - А ты? - у сваю чаргу спытаў Гальяш і прыўзняў капялюш Янку Купалу.

    - У Савецкім Саюзе не сівеюць!

    - Ну, дык заходзьце ў хату! Але даруйце, што трохі цесна ў мяне!

    - Якое там “трохі”! Зусім няма, як прайсці! - смеючыся пажартаваў Янка Купала.

    Пакойчык, у які мы ўвайшлі, нагадваў маленькі зал нейкага музея. Усе сцены былі пазавешаны малюнкамі ў пазалочаных рамачках, фатаграфіямі, сярод якіх быў вялізны партрэт самога Гальяша работы варшаўскага мастака. Шмат было тут розных беларускіх кніжак, рукапісаў, здымкаў. (Домік Гальяша захаваўся дагэтуль. Сам ён быў расстраляны нямецкімі фашыстамі ў 1941 годзе).

    Янка Купала сеў на канапу, Гальяш - справа ад яго, я - злева.

    - Ну, як жывеш, Гальяш?

    - Як жыву?.. Бульба ёсць, запалкі ёсць! Вось так і жыву!

    - А памятаеш, Гальяш, як мы з табой у рэдакцыі “Нашай нівы” жылі? Газеты пад галаву, газетай накрыемся ды так спім. А памятаеш, як мы ад царскіх жандараў хаваліся?

    - А як жа, памятаю! Ну, а як ты жывеш, Янка?

    - Вось бачыш: ордэн далі (ён паказаў на ордэн Леніна), дачу далі, машыну далі. Жыву не так, як ты! Прыедзеш да мяне, сам пабачыш. А цяпер мне пара ехаць, бо да вечара я мушу быць у Мінску. Гэта я, едучы з Беластоку, з Народнага сходу, спецыяльна заехаў, каб цябе наведаць. Ну, бывай, Гальяш!

    І яны пацалаваліся. Машына паімчала нас у горад.

    - Дзе б нам паабедаць, Сяргей? - спытаў Янка Купала.

    - У хаце ў мяне нічога няма. Прыйдзецца ехаць у рэстаран.

    - Мы паехалі ў “Першы беларускі рэстаран”, які знаходзіўся тады ў будынку цяперашняга Слонімскага райвыканкома. У хуткім часе нам падалі абед. Глянуўшы

ііп мой бледны худы твар, Янка Купала спачувальна сказаў:

    - Ой, Сяргей, Сяргей, і благі ж ты! Вось што зрабілі з табою паны!.. Фатаграфію сваю маеш?

    - Маю!

    - Падпішы мне!

    Дырэктар рэстарана прынёс бутэлечку, у якой было трохі чарніла.

    - Што ж гэта? Вы і чарніла не маеце? – дакорліва сказаў Янка Купала.

    Сваю фатаграфію я падпісаў так: “Дарагому, любімаму народнаму паэту Беларусі Янку Купалу на шчыры ўспамін - удзячны Сяргей Новік (Сяргей Пяюн). Слонім, 14/Х 1939 г.”

    - А я табе сваю дам тады, як прыедзеш да мяне ў госці. Я прышлю табе запрашэнне на з’езд пісьменнікаў!

    У маім блакноце Янка Купала напісаў: “Міламу Сяргею Пяюну падчас сустрэчы ў Слоніме. Янка Купала. 14/Х 1939 г.”

    Да Вялікай Айчыннай вайны гэта прысвячэнне Купалы экспанавалася ў Цэнтральнай бібліятэцы Слоніма, а пасля - ў Слонімскім гістарычна-краязнаўчым музеі.

    Я расказаў Янку Купалу, што маю польскую літаратурную газету “Сыгналы” - адзін з нумароў за 1939 год. У гэтай газеце польскія паны, якія не прызнавалі беларусаў як нацыю, падлізваліся да іх. Яны пісалі, што “з захаду напірае гітлераўская навала і беларусы павінны бараніць Польшчу плячо да пляча разам з палякамі”. У гэтым жа нумары гаварылася і аб літаратуры і культуры беларускай, былі змешчаны партрэты Георгія Скарыны, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Танка і іншых дзеячаў.

Янка Купала зацікавіўся гэтай газетай:

    - Ці не мог бы ты, Сяргей, паказаць мне гэту газету? Вельмі цікава пабачыць.

    - Ні то, што паказаць, я вам яе зусім аддам!

    - Праўда? А не шкада табе?

    - Што вы!

    - І вершы свае дай мне!

    - Добра, я зараз пайду і прынясу!

    - Навошта хадзіць? Ёсць жа машына! Паедзем!

Пасля абеда Янка Купала і я пайшлі ўздоўж вуліцы Міцкевіча (зараз Першамайская).

    - Хто гэта? - пыталіся ў мяне знаёмыя.

    - Янка Купала! - усхвалявана адказваў я.

    Маланкаю абляцела гэта вестка ўсю вуліцу, паабапал якой натоўпам стаялі старыя і малыя. Яны радасна віталі дарагога песняра, якога ведалі толькі з партрэтаў ды з кніжак.

    - Пакінь, Сяргей! - з усмешкай сказаў Янка Купала, ветліва адказваючы на прывітанні. - Я без капелюша застануся, калі буду гэтак часта здымаць яго! У чым я ў Мінск паеду?

    Трохі прайшоўшы, ён спытаў мяне:

    - Ці ёсць тут кнігарні?

    - Есць! Вось адна, а вось другая!

    - Зойдзем!

    Мы зайшлі ў кнігарню Рыпа.

- Добры дзень! Ці ёсць у вас беларускія кніжкі? - спытаў Янка Купала.

    Кнігар Васер усміхаючыся сказаў:

    - Пры панах афіцыяльна ў нашай кнігарні беларускіх кніжак не было, бо забаранялі прадаваць, дык мы... так... з-пад прылаўка...

    - А адкуль вы бралі кніжкі?

    Васер паказаў на мяне і сказаў:

    - Гэта таварыш Новік дастаўляў нам беларускія кніжкі, а мы іх распаўсюджвалі.

    - Што ж у вас ёсць?

    Кнігар паказаў некалькі кніжак, якія яшчэ не паспеў прадаць. Янка Купала, глянуўшы на кніжкі, усклікнуў:

    - О! І мая ёсць!

    І ён любоўна пачаў глядзець зборнік сваіх вершаў “Шляхам жыцця”, выдадзены віленскім выдавецтвам.

    - Добра выдалі! - сказаў Янка Купала. Затым паглядзеў “Вянок” Максіма Багдановіча, другое віленскае выданне, і іншыя кніжкі... На развітанне ён прамовіў:

    - Дзякую! Бывайце!

    Мы выйшлі з кнігарні і накіраваліся да машыны. Па вуліцы Пушкіна праехалі да Агароднай і прыпыніліся каля дома № 8, дзе я жыў (гэты дом спалілі фашысты ў 1944 г.).

    На дзвярах вісеў замок. Ключа я не меў. Я ўзяў кол і вырваў клямку, і такім чынам трапілі ў хату.

    Я падараваў Янку Купалу некалькі сваіх друкаваных вершаў і тры свае кніжачкі - дзіцячыя п’ескі: “Елка дзеда-мароза”, “Цудоўная ноч” і “ІІакой у наймы” (пераклад), а таксама нумар польскай газеты “Сыгналы”.

    - А хто выканаў малюнкі да тваіх твораў?

    - Я сам.

    - О, дык ты і мастак! Мушу цябе пазнаёміць з сваёй жонкай - яна цікавіцца і займаецца дзіцячымі выданнямі. Ну, Сяргей, сядай і пакажы нам на Мінск дарогу, а то позна! Трэба завідна да Мінска даехаць.

    Я сеў у машыну і мы паехалі да канца Агароднай вуліцы, затым па Замкавай (цяпер Камсамольская) да вуліцы Маставой. Тут Янка Купала папрасіў шафёра затрымаць машыну і на развітанне прамовіў да мяне так:

    - Прышлю табе, Сяргей, запрашэнне і ты прыедзеш да мяне абавязкова. Падарую табе сваю фатаграфію і свае кніжкі... Ну, бывай, Сяргей! Як у другі раз прыеду, пабуду даўгей! - жартам у рыфму сказаў Янка Купала, абняў мяне, моцна пацалаваў і паціснуў руку. Я стаяў як зачараваны, пакуль машына не знікла за мастом, што перакінуўся над Шчарай.

    Праз некалькі дзён сакратарша райана Грыгаровіч паведаміла мне, што на маё імя прыйшло пісьмо ад Янкі Купалы, і што яно ляжыць у яе на стале. Пісьма я не знайшоў. Яно прапала. Так і не даведаўся, што пісаў мне Янка Купала.

    Янка Купала падаў адзін мой верш “Мая песня” ў газету “Літаратура і мастацтва”, якая змясціла яго ў адным з апошніх нумароў за 1939 год пад рубрыкай “Вершы паэтаў Заходняй Беларусі”.

    Не давялося мне больш убачыцца з Янкам Купалам”. /С. Новік-Пяюн.  Незабыўная сустрэча. // Народны паэт Беларусі. Мінск. 1962. С. 187-192./

    “У маім блакноце Янка Купала напісаў: “Міламу Сяргею Пеюну падчас сустрэчы ў Слоніме, 14 лістапада 1930 [1939] года”. Потым ён прыслаў мне пісьмо, але яго забраў той самы чалавек, які потым прадаў мяне пры немцах... І сам паехаў па маім запрашэнні...” /Давыдоўскі Ул.  Невылечная хвароба Сяргея Новіка-Пеюна. // Абажур. № 7-8. Мінск. 2006. С. 53./

    “Яго ўкраў уначы кепскі чалавек, аб чым паведаміў начны вартаўнік. Так я і не даведаўся, што там было напісана...” /Сяргей Новік-Пяюн.  Мая сустрэча з Янкам Купалам. // Першацвет. № 12. Мінск. 1993. С. 90./

    “У 1939 годзе, пасля вызвалення былой Заходняй Беларусі, я працаваў інспектарам Слонімскага раённага аддзела народнай асветы. Мне даручылі рэарганізаваць Слонімскі гістарычна-краязнаўчы музей, створаны ў 1924 годзе з уласных калекцый археолагам І. Стаброўскім”. /С. Новік-Пяюн, былы дырэктар Слонімскага гістарычна-краязнаўчага музея.  Па слядах адной карціны. // Літаратура і мастацтва. Мінск. 27 кастрычніка 1961. С. 4./

    “В 1939 году я работал инспектором Слонимского районного отдела народного образования. Мне пришлось реорганизовывать Слонимский краеведческий музей, созданный в 1924 году из коллекций местного археолога Иосифа Иосифовича Стабровского. Позднее я стал директором этого музея.” /С. Новик-Пяюн. /Минск/  Судьба одной картины. // Советская культура 21 сентября 1963. С. 2./

    “Сапраўдны росквіт музей набыў толькі пры Савецкай уладзе, Пасля вызвалення Слоніма Чырвонай Арміяй у знамянальным верасні 1939 года ён перайшоў на дзяржаўнае ўтрыманне. Жыхары і школьнікі горада і раёна ахвотна наведвалі музей. Ён узбагаціўся дарагімі калекцыямі - мінералагічнай і палеанталагічнай, выстаўкамі па навуковаму атэізму і гісторыі СССР, карцінамі, нумізматыкай, этнаграфічным матэрыялам, карцінай мастака В. Верашчагіна, 11 карцінамі слонімскага мастака А. Карніцкага. якога прафесар Маскоўскай акадэміі мастацтваў Барыс Міхайлавіч Рагушын назваў “другім Рэпіным”. Набыў музей і шмат якія іншыя каштоўныя экспанаты.

    Сяргей Новік-Пяюн, паэт, былы дырэктар Слонімскага музея”. /Звязда. Мінск. 7 кастрычніка 1984. С. 4./ Сярод гэтых рэчаў – “Пагоня”, вышытая рукою сястры паэта, Кацярыны, у 1938 годзе. /Калістра З.  “Зорачкі ІІ”. (Імпрэза да 90-годдзя Сяргея Новіка-Пеюна). // Голас Радзімы. Мінск. 12 верасня 1996. С. 7./

    “У 1940 годзе, пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР, ён працуе Інспектарам райана, а пасля па просьбе сябра, вучонага Стаброўскага, бярэцца за арганізацыю гісторыка-краязнаўчага музея і бібліятэкі ў Слоніме”. /Антонава Т.  “Шматпаважаны Сяргей Міхайлавіч, вы ні ў чым не вінаваты...” // Звязда. Мінск. 27 сакавіка 1993. С. 2./

   “Пасля ўсталявання ў горадзе Савецкай улады слонімскі муэей фактычна спыніў сваё існаванне. Метадыст Наркамасветы БССР па музеях наступным чынам апісвае стан музея ў снежні 1940 г.: «У Слоніме памяшканне, прадстаўленае музею Часовым Упраўленнем у лістападзе 1939 г. (дом фабрыканта Гурэвіча), занята ўсё цалкам пад прыватную кватэру Старшыні Райвыканкама Швайнштэйна, а экспанаты музея, выкінутыя з яго старога будынка, скінутыя ў бязладдзі ў двух прахадных пакоях у нейкай прыватнай кватэры” /Гужалоўскі А. А.  Музеі Беларусі (1918-1941 гг.). Мінск. 2002. С. 136./

    У выніку “вызваленчага” паходу Савецкай Арміі на Захад пераможаная Рэчпаспалітая Польска была падзеленая паміж Нямеччынай і СССР, а г. зв. Заходняя Беларусь была далучаная да БССР, але беларуская Вільня, з-за махлярстваў ураду СССР, ужо як Вільнюс, адышла да Летувы. Ад 4 снежня 1939 г. была ўтвораная Баранавіцкай вобласць у складзе БССР. Ад 15 студзеня 1940 г. Слонімскі раён ў складзе Баранавіцкай вобласці.

    Як лічаць дасьледчыкі Сяргей Новік апублікаваў у “1940. Байка // Крыніца. 25 чэрв. / Пад псеўд Малады Дзядок; Наш народ навекі вольны: [Верш] // Чырв. звязда. 17 вер. / Пад псеўд. С. Пяюн.” /Драздова З. У.  Новік-Пяюн Сяргей. Бібліяграфія. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах. Т. 4. Мінск. 1994. С. 399./

                                    НАД ЗЯМЕЛЬКАЙ НОЧКА ЙШЛА

                                          Над зямелькай ночка йшла,

                                          Чары сыпала,

                                          Зорак рэшата нясла -

                                          Ўсе рассыпала,

                                              І гараць яны, гараць

                                              Зоркі ясныя,

                                              Навяваюць нам яны

                                              Думкі шчасныя.

                                          Як даўней мы ўсе былі

                                          Паднявольныя,

                                          А цяпер мы ў СССР

                                          Людзі вольныя.

                                              Песні радасці пяем

                                              Маладзецкія,

                                              Не чужацкія ліхія,

                                              А савецкія.

                                         [г. Слонім, 1940 г.]

    /Сяргей Новік-Пяюн.  Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 29-30./

                                МЯНЕ ШЧАСЦЕМ НЕ ПАРАДАВАЛА ДОЛЯ

                                          Мяне шчасцем не парадавала доля,

                                          Вырас я, як тое дрэва, сярод поля, -

                                          Дык не дзіва, што люблю я Край свой родны

                                          Беларускі, праз вякі хоць не свабодны.

                                                [г. Слонім, верасень 1940 г.]

             /Сяргей Новік-Пяюн.  Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 31./

                                  НАШ НАРОД НАВЕКІ ВОЛЬНЫ

                                          Эх, вы, песні, мае песні!

                                          Многа вас я напісаў, -

                                          Але гэтак, як сягоння,

                                          Я ніколі не спяваў.

                                              Бо даўней я быў у няволі

                                              І чакаў я з года ў год,

                                              Калі шчасце - вызваленне

                                              Прынясе чырвоны Усход.

                                          І свабоды гром ударыў

                                          Роўна год таму назад -

                                          Руку помачы падаў нам

                                          Наш совецкі родны брат.

                                              Праляцелі самалёты,

                                              Грозна танкі загулі,

                                              Байцы Арміі Чырвонай

                                              Вызваленне нам далі.

                                          Мігам лопнула граніца,

                                          Разляцелісь кайданы,

                                          Паўцякалі назаўсёды

                                          Ад нас польскія паны.

                                              З хлебам соллю сустракалі

                                              Мы збавіцеляў сваіх,

                                              Морам кветак усцілалі

                                              Усюды шлях пабедны іх.

                                          Перад намі адчыніўся

                                          К сонцу Сталінскаму шлях,

                                          Для нас свецяць Крэмля зоры,

                                          І гарыць чырвоны сцяг.

                                              У палацах школы маем,

                                              Дзе нядаўна пан сядзеў, -

                                              На калгасным нашым полі

                                              Звонка трактар загудзеў.

                                          Зямлю і працу атрымаўшы

                                          Больш не знаецца з бядой

                                          Наш народ навекі вольны

                                          Пад чырвонаю звяздой.

                                              Над з’еднанай Беларуссю

                                              Грыміць песня, быццам звон

                                              Слава Арміі Чырвонай!

                                              Бацьку Сталіну паклон!

                                              [г. Слонім. Сяргей Пяюн.]

                          /Чырвоная звязда. Баранавічы. 17 верасня. 1940. С. 3./

                                     У МЕСЯЧНУЮ НОЧКУ

                                          У месячную ночку,

                                          Калі спіць зямля,

                                          Льецца срэбрам звонкім

                                          Песня салаўя.

                                              Зорачкі купаюцца

                                              У хмарах пухавых

                                              Месяц усміхаецца,

                                              Гледзячы на іх.

                                          Часам толькі ветрык,

                                          Спуджаны праз сон,

                                          Шугане крыламі

                                          Ля маіх акон.

                                              Збудзіцца на дрэвах

                                              Соннае лісцё,

                                              Зашуміць над рэчкай

                                              Буйнае трысцё.

                                          Зноў усё засынае...

                                          Не сплю толькі я,

                                          Бо мяне чаруе

                                          Песня салаўя.

                                      [1940. Сяргей Новік-Пяюн.]

        /Сцягі і паходні. Творы паэтаў з былой Заходняй Беларусі. Мінск. 1965. С. 110./

    Як лічаць дасьледчыкі Сяргей Новік апублікаваў у “1941. Памяці У. I. Леніна: [Верш] // Чырв. звязда. 26 студз. / Пад псеўд. С. Пяюн.” /Драздова З. У.  Новік-Пяюн Сяргей. Бібліяграфія. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах. Т. 4. Мінск. 1994. С. 399./ “Пяюн, Сяргей = Новік Сяргей М. “Вольная праца” (Слонім), 1939-1941.” /Саламевіч Я.  Слоўнік беларускіх псеўданімаў і крыптанімаў /XVI-XX стст./. Мінск. 1983. С. 104./

                                                        ЖЫВЕ, ЯК ЖЫЎ...

                                          Я памятаю дзень: срабрысты снег кружыўся,

                                          Як белых пчолаў рой.

                                          І ціха, ціха дываном лажыўся

                                          На панадворак мой.

                                              Сядзеў я ля акна, на усход глядзеў задумна:

                                              Там, за дратамі, вольны край,

                                              Там іншае жыццё, пазбаўленае суму,

                                              Там і зімою май.

                                          А мы марнеем тут, у Беларусі Заходняй,

                                          Вучыцца не даюць паны,

                                          За песню, школу і за кніжку ў мове роднай

                                          Куюць у кайданы.

                                              Прыслалі мне пісьмо. Гляджу – з Масквы чырвонай,

                                              Але чаму на марцы чорная кайма

                                              Вакол партрэта Леніна? Жалоба?

                                              Што гэта значыць? Што?.. Няўжо яго няма?

                                          Не! Ленін не памёр! Ён спіць у маўзалеі

                                          Імя яго – свабоды светлы кліч

                                          Не! Ленін не памёр! У сэрцах ўсіх народаў

                                          Жыве, як жыў, і будзе жыць Ільіч!

                                          [Сяргей Новік-Пяюн.]

                                   /Голас Радзімы. Мінск. Люты. № 9. 1962. С. 2./

                                             ДЗЯВОЧАЯ

                                          Зорачка далёкая,

                                          Чаго так дрыжыш?

                                          Сэрца адзінокае,

                                          Чаго так баліш?

                                              Яшчэ нядаўна месячык

                                              Срэбраны блішчаў,

                                              А сягоння ў хмарачках

                                              Недзе ён прапаў.

                                          Яшчэ нядаўна міленькі

                                          Каля мяне быў, –

                                          Злосны лёс навекі

                                          З мілым разлучыў.

                                              Ад таго і зорачка

                                              У небе так дрыжыць,

                                              Ад таго і сэрцайка

                                              Так маё баліць.

                                         [1941. Сяргей Новік-Пяюн.]

    /Сцягі і паходні. Творы паэтаў з былой Заходняй Беларусі. Мінск. 1965. С. 111./