СЁННЯ ЎНОЧЫ...
Сёння ўночы пяяў
за акном маім вецер,
Снегу мокрага ў шыбы бярэмы кідаў.
Стукацела маркотна
халоднае вецце,
Гэта бэзавы куст так
ад сцюжы дрыжаў.
Вецер чуў,
што мне ў гэтую ночку не
спіцца:
Думкі гоняць няспынна з вачэй маіх сон,
Што наяве галубка мая ўсцяж мне сніцца,
Што чакае душа новых
радасных дзён.
Ён аб шчасці пяяў
сваім лёгкім павевам,
То к табе поруч з думкай маёю ляцеў,
То гулліва вясёлым
бурліў веснапевам,
То
кахання магутнага громам грымеў.
Мне
здалося, здалёк адгукнулася рэха,
Як
жывы воблік твой прада мною стаяў...
Сёння ўночы з
дажджом,
што
званіў ва ўсе стрэхі.
Аб табе, мая радасць, мне вецер пяяў.
[1943 г.]
/Сяргей
Новік-Пяюн. Заўсёды з песняй. Паэма,
вершы, песні, творы для дзяцей. Мінск. 1984. С. 16-17./
АНІВОДНАЕ ВЕСТАЧКІ...
Аніводнае вестачкі з
дому!
Як яны там жывуць без
мяне?
Душу нельга раскрыць
тут нікому,
Бачу блізкіх я толькі
што ў сне.
Часта думаю ў зорныя ночы.
Калі горад спіць быццам нямы,
Пра каханыя сінія
вочы,
Што далёка ад гэтай
зімы.
А як песняй тужлівай завые
Завіруха – сівая
пурга,
Яшчэ горай душа мая
ные,
І мацнее на сэрцы
туга.
Але
ў змрочнай фашысцкай няволі
Я надзеяй святою жыву.
Што сустрэну яшчэ сваю
долю,
Што
ізноў прычакаю вясну.
[Слонімская турма 1943.
Сяргей Новік-Пяюн]
/Голас
Радзімы. Мінск. Лістапад. № 88. 1962. С 4./
ЁЛАЧКА
Ёлачку на Коляды
Татка абяцаў
Справіць сваёй
дочаньцы, -
Слова
ж не стрымаў,
Бо якраз на Коляды
У
астрог папаў,
За
стальнымі кратамі
Свята
ён спаткаў.
І ў халоднай камеры,
Як загнаны звер,
З думкаю аб дочаньцы
Мучыцца цяпер.
Але
думка ветлая
Будзіць
сцяг надзей,
Прыйдзе
воля светлая
Ў
выніку падзей.
Выйдзе пераможцаю
Татка у барацьбе,
Справіць тады ёлачку,
Дочанька, табе.
[г.
Слонім, гітлераўскі астрог, 2-я камера. 1943 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 50./
“У студзені сорак
чацвёртага яму, можна сказаць, пашанцавала. Апрытомнеў у турэмнай бальніцы.
Урач паставіў дыягназ: сыпны тыф. [Тады ў бяспамяцтве
трапіў у турэмную бальніцу, нават асобны пакой займеў. Такая павышаная ўвага з
боку катаў была невыпадковай... Можна, канечне, адразу было пусціць у расход,
ды толькі катавальная машына павінна была працаваць безупынку. Куды лепей, калі
пабольш ахвяраў будзе, а так, чаго добрага, з–за тыфу нікога і не застанецца”. /Марціновіч А. “Што
чуваць, скажыце, зорачкі, вы мне..” // Марціновіч А. Сувязь. Літаратурна-крытычныя артыкулы.
Мінск. 1994. С. 121./] Сярод медыцынскага персаналу
знайшліся сумленныя людзі. Не толькі на ногі Сяргея паставілі, але і зрабілі
ўсё магчымае і нават зусім немагчымае, каб пратрымаць у бальніцы яго адно
паўгода. Як толькі мог, даглядаў хворага ўрач Станіслаў Камарніцкі. Сынам
замест загінуўшага ўласнага стаў для медыцынскай сястры Іны Свянткоўскай. Як за
дзіцем, глядзела за ім і сястрычка Аня. Шкада, што з-за даўнасці часу
запамятаваў яе прозвішча.
Пасля бальніцы ў турме прабыў нядоўга: накіравалі ў Калдычэўскі канцлагер. [Вяртанне ў камеру было нялёгкім, а калі даведаўся, што
накіроўваюць у сам Калдычэўскі канцлагер, зусім было паў духам. /Марціновіч А. “Што
чуваць, скажыце, зорачкі, вы мне..” // Марціновіч А. Сувязь. Літаратурна-крытычныя артыкулы.
Мінск. 1994. С. 121./] Зноў – катаванні, голад,
знясільваючая праца на торфараспрацоўках. Як мухі, гінулі людзі... Аднойчы С.
Новік-Пяюн быў прыемна здзіўлены, калі з вуснаў юнага вязня. маладога
партызанскага разведчыка пачуў: “Што чуваць, скажыце, зорачкі, вы мне ў маёй роднай
ды далёкай старане?” Не стрымаўся: “Міша, адкуль ты ведаеш ”Зорачкі”? “У
“Заранцы” да вайны чытаў, – пачулася ў адказ. – Вельмі верш спадабаўся...” –
“Аўтара хоць ведаеш? – пацікавіўся Сяргей Міхайлавіч. – “А няўжо ж... Цікавае
прозвішча – Малады Дзядок”. – “Дык гэта ж я – Малады дзядок”. – скупая
мужчынская сляза скацілася па шчацэ. ... Верш “Ноч у камеры” ведалі ў Калдычэве
многія зняволеныя, хоць далёка не ўсе здагадваліся, што яго аўтар, таксама як і
яны, пакутвае за кратамі.” /Марціновіч
А. “Што чуваць, скажыце, зорачкі, вы
мне...” // Літаратура і мастацтва. Мінск. 8 снежня 1989. С. 14-15./
НОЧ У ВЯЗНІЦЫ
Чорнаю вужакай сунецца
праз краты
У вязніцу нашу
снежаньская ноч.
Думкі мае ймкнуцца
ўсцяж да роднай хаты,
Сон няспынна гоняць з
вачэй маіх проч.
Там
мая матуля сэрца надрывае,
Лье удзень і ўночы
мора горкіх слёз,
Шчыраю малітвай Бога
прызывае,
Каб змяніў ён хутка
мой пакутны лёс.
Свет даўно
згасілі. спяць сябры нядолі,
Часам нехта
ўсхліпне праз кашмарны сон.
Сняцца ім, напэўна.
сны аб светлай волі,
Будучыня сніцца новых
лепшых дзён.
Чорнаю вужакай упаўзла
праз краты
У вязніцу нашу
снежаньская ноч.
Думкі
ўсцяж лунаюць каля роднай хаты,
Сон
няспынна гоняць з вачэй маіх проч.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
камера № 2. 7-1-1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 52./
АСТРОЖНАЯ ПЕСНЯ
Не вянкамі зялёнымі з
ружамі,
Што паклала вясна на
мурог,
А грубымі мурамі
абкружаны,
Стаіць грозны, пануры
астрог.
Адарваны ад роднае хаты,
там
Арыштанты
худыя сядзяць,
Вінаватыя й невінаватыя,
Няхай будзе ўсім ім Бог суддзя!
Дажджу кроплі на шыбах брыльяняцца,
Сум цяжкі у маю душу
залёг,
І ад думкаў, з сям’ёю
што станецца,
Надрываецца сэрца
маё.
Дні мінаюць усцяж аднастайныя:
А гадзіне чацвертай пад’ем
І на “спацыр” тады
выганяюць нас,
Потым
“каву” нішчымную п’ем.
А пасля мы супольна
варожым ўсе,
Чыя сёння чарга на
дапрос,
Хто пазбудзе наветы
варожыя,
Каму верне назад волю
лёс.
А дванаццатай крупкі з
вадзіцаю,
У
вядры колькі бульбін на дне.
Кожны
вязень спяшае напіцца,
Бо
наесціся нельга, о, не!
Вада ўвечар ці
кава нішчымная,
Хлеба сто
пяцьдзесят ўсяго грам.
Да яды цяга вельмі
нястрымная,
Гэтак хочацца есці
ўсім нам!
А
дзевятай без працы ўсе змучаны,
Праз “ваўчок” крычыць
стражнік: “Адбой!”
I, супольнай малітваю
злучаны,
Мы
знаходзім на нарах “спакой”.
Прыйдзе ноч, тады
думкі крылатыя
Лятуць плоймай да
роднай сям’і,
Туды, вёска дзе з
роднымі хатамі,
Дзе загончыкі роднай
зямлі.
Не
даюць нам заснуць думы цяжкія,
Мучыць
белая нас “жамяра”*.
Галава
ўсім баліць ад “парашкі” нам,
Ледзь
прыжджэм, калі блісне зара.
Кроплі дожджыку
слёзамі пэрляцца
На маленькім астрожным
акне.
Няўжо
воля болей не вернецца
Аніколі ў жыцці да
мяне?
І трывога мне сэрца
закратае,
Я
і дождж разам песню пяём.
Там
далёка, далёка за кратамі,
Недзе згінула шчасце маё.
Мучаць думкі мяне
ўсцяж трывожныя,
Мітусяцца ў збалелай душы,
Што халодныя сцены
астрожныя
Мяне могуць насмерць
задушыць.
Дні
за днямі марудна так крочацца,
Ў галаве маёй думка
адна:
Мне
на волю так вырвацца хочацца,
Выпіць
радасці чару да дна.
Не магу пагадзіцца я з
доляю,
Што ў астрозе
прымусіла жыць,
Ані холад, ні
голад не здолеюць
Агонь думкаў маіх
патушыць.
А ледзь сонейка з
хмараў пакажацца,
Абнадзеіць душу
зноў маю,
Тады слова з
мелодыяй вяжацца,
I я песню аб волі
пяю.
Лугі ў зелень
прыбраліся ніцыя,
Улесе хораша гэтак
цяпер,
Адзін толькі па бруднай
вязніцы я
Тут хаджу, як
затраўлены звер.
І
слабымі павольнымі крокамі
Меру
горкай пакуты я час,
І
як быццам зусім ненарокам я
Ўспамінаю
аб волі не раз.
Я б хацеў стацца
птушкай крылатаю,
Каб ляцець шукаць
шчасце сваё,
Разлучыцца каб з
доляй праклятаю,
Залівацца усю ноч
салаўём.
Так
хацеў бы я з светлымі крозамі
У
шаўковай траве патануць,
З
кучаравымі разам бярозамі
Пяяць
песні пра май, пра вясну.
Веру
- доля не будзе ўсё лютаю,
Я спаткаю на волі
жыццё,
Развітаюся,
ўрэшце, з пакутаю,
Адшукаю мо шчасце
сваё.
Можа, лёсам ужо наканована
Мяне
хутка на волю пусціць,
Вольна
песня тады мая новая
Яшчэ
лепей, званчэй зазвініць.
І жалезныя дзверы
адчыняцца,
Калі ключ у замку
скрыгане,
“Дабрадзеі” да шчасця прычыняцца,
Стражнік пусціць на
волю мяне.
Беларусь!
Беларусь мая любая!
Ці
боль чуеш сардэчны ты мой?
Не
дазволь, каб дайшоў тут да згубы я
За
халоднай астрожнай сцяной!
Ты, Радзіма, адна
толькі ведаеш,
Як кахаю я, Маці, цябе,
Ўсё жыццё табе з
сілай і ведамі
Я злажыў на алтар
ў барацьбе.
Не
вянкамі зялёнымі з ружамі,
Што
паклала вясна на мурог,
А
грубымі мурамі абкружаны
Стаіць грозны, пануры
астрог.
Дажджу кроплі па
шыбах дзылінькаюць.
Сум мацнее ў
збалелай душы.
Сохну ўсцяж, быццам
тая былінка, я,
Што без сонца расце у
глушы.
------------------------------------------------
* Вошы
[г. Слонім, гітлераўскі астрог, камера
№ 2. Красавік 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 53-57./
Я ТАК ЦЯБЕ ЛЮБЛЮ!
На захадзе зара паволі
пагасала.
Бярозавы лясок ціхусенька
шумеў.
На развітанне мне ты
слова не сказала,
Што так цябе люблю,
сказаць я не пасмеў.
Ты адышла, а я
застаўся адзінокі,
Заныла ўся душа і
сэрцайка мае.
А хмарачкі штораз
збліжаліся здалёка,
І
чарадой ўвысі кружыла вараннё.
Я знаю, што адна ты
жыць не маеш сілы,
Вярніся да мяне! Я так
цябе малю!
Гатоў з табою
жыць, ісці з табой ў магілу!
Я так цябе люблю! Я так цябе люблю!
[г.
Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка. Май 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 58./
КРАСКІ
Ў пакоі на стале
стаялі ў шклянцы краскі,
Што май ў дарунак даў
нам з роднае зямлі,
І веяла ад іх вяснянай, цёплай ласкай,
Хоць сцятыя нажом,
яны яшчэ цвілі.
Мінула колькі дзён, і красачкі завялі
І мёртвыя стаяць, як непатрэбна рэч,
І за сваю красу падзяку атрымалі -
Ў адкрытае акно іх выкінулі прэч.
І нашае жыццё
завяне, нібы краскі,
Ўспамін ледзь
застанецца па былых сябрах,
І ў наш апошні шлях мы
не дазнаем ласкі,
Не будзе сэрца біць у стомленых
грудзях.
[У чаканні расстрэлу. 1944г.]
/Сяргей
Новік-Пяюн. Заўсёды з песняй. Паэма,
вершы, песні, творы для дзяцей. Мінск. 1984. С. 29./
[г. Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка. Май 1944 г. /
/Сяргей
Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы,
песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 59./
О, СЛУЧЧЫНА ПРЫГОЖАЯ МАЯ!
О, Случчына прыгожая
мая,
Маіх дзядоў, бацькоў
маіх зямля!
Табе здалёк
вітанне пасылаю,
Цябе ў сваіх я песнях
апяваю,
О, бацькаўшчына родная
мая!
[г.
Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка, у чаканні расстрэлу. Май 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 60./
ЦЯБЕ УБАЧЫЎ Я ЎВА СНЕ
Лялі Стр-й*
Цябе убачыў я ўва
сне
Маёвай цёплай, яснай
ночкай,
Глядзелі чула на мяне
Твае дзіў
вочы-васілёчкі.
А дзве цудоўныя касы
Тваю ўпрыгожылі галоўку,
І, чары ўзмоцніўшы красы,
Вянком-каронай звілісь лоўка.
А зубкаў
роўненькіх радкі -
Шнурочкі пэрлаў
беласнежных -
З
караляў-вусначкаў тваіх
Бліснулі ўсмешкаю
кунежнай.
Ты да мяне ў садок
прыйшла
Зялёнай вузенькай
дарожкай,
Схілялась свежая трава
Пад тваёй стройнай
зграбнай ножкай.
Да грудзяў моцна я
туліў
Твой стан такі
прыгожы, тонкі
І з пацалункамі ўраз
піў
Твой серабрысты голас
звонкі.
Што думалі - ні ты, ні
я
Сказаць
сабе, аднак, не смелі,
Ды
што я твой, а ты мая,
Без
слоў мы добра зразумелі.
Цяпер я ведаю адно,
Што сон мой
спраўдзіцца, напэўна
З табой сустрэнуся я
зноў,
Маіх ты мрояў
каралеўна!
І
явай станецца, што снім,
Расстанне
нас не будзе мучыць,
Маёй ты будзеш, я -
тваім,
Каханне нас навекі
злучыць.
-----------------------------------------------
* Лялю Стр-у гітлераўцы
расстралялі ў Слоніме ў 1944 годзе.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
адзіночка, у чаканні расстрэлу. Май 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 61-62./
МАМА! МАТУЛЯ МАЯ!
Паэма
Маёй
роднай Матулі
прысвячаю.
Ледзь толькі дзень
пагасае
Недзе за чорнай ракой,
З цемры, як сон,
выплывае
Думкаў трывожлівых
рой.
Помню:
мяне ў роднай хаце,
Калі маленькім быў я,
Моцна туліла ў абняцці
Мама матуля мая.
Помню як чула глядзела
Ты на маленькі скарб
свой,
Помню, як ножкі мне
грэла,
Каб не памерзлі зімой.
Увечар і ў светлыя
ранкі
З любасцяй ў ложачку я
Слухаў
твае калыханкі,
Мама,
матуля мая!
Помню, даўней так
бывала,
Калі засынала
сям’я,
Уночы яшчэ
працавала
Мама, матуля мая.
Шмат давялось табе,
роднай,
Вытаптаць сцежак,
дарог,
Каб
хаця быў не галодны
Я
- твой адзіны сынок.
Часам сама мо не з’ела,
Каб толькі сыты быў я,
Толькі мяне ты
глядзела,
Мама, матуля мая!
Дар
мне штогод на Каляды
Праца
прыдбала твая,
Каб
твой сыночак быў рады,
Мама,
матуля мая!
І
на Вялікдзень абноўку
Меў ад цябе штогод я,
-
Гладзіла мне ты
галоўку,
Мама, матуля мая!
Калі ж хвароба
прыстала
І
цяжка мучыўся я,
Сэрцам
мяне даглядала
Мама,
матуля мая.
Радасці,
ўрэшце, прыждала -
Ў школу пайшоў ужо я,
Поспехаў ты мне
жадала,
Мама, матуля мая!
Рукі
стамляючы, вочы,
У
працы шмат дзён правяла,
Колькі
нявыспаных ночак
Ты
для мяне аддала!
Ты ні здароўя. ні сілы
Не шкадавала сваіх,
Каб твой сынок толькі
мілы
Горшым не быў за другіх.
Часта
табе гаварыў я:
“Мамачка! Сядзь адпачнуць!” -
“Я анічуць не змарылась!” -
Мне
давялося пачуць.
“Добра вучысь, галубочак,
Любая мроя мая!
Скончыш ты школу,
сыночак,
Вось адпачну тады я!
Простай
ідзі ты дарогай,
Бліжніх
не крыўдзь ты, о, не!
Ў
старасці будзеш падмогай,
Будзеш
пацехаю мне!”
Сын твой вучыўся
старанна,
Матчын спаўняў
запавет,
І ён даведаўся рана
Пра Беларусь і ўвесь
свет.
Кніжкі
ўсю праўду адкрылі
Пра
беларускі народ,
Сілу яго і
бяссілле,
Мары ягонай палёт.
Каб расквітацца з
прынукай,
Волю Радзіме
здабыць,
Збратаўся сын твой
з навукай,
Стаў землякоў ён
вучыць.
Цемра ўсіх нас
засмактала
Сярод няволі,
нягод,
Сілаў
цярпець больш не стала, -
Рушыў
сын твой у паход.
Мала, аднак, было
сілаў,
Хоць дух крывіцкі ў
нас жыў,
Вырасла многа магілаў,
Вораг наш светач
стушыў.
Грозная хвіля настала,
Вынес
прысуд свой суддзя.
У
ссылку мяне праважала
Мама,
матуля мая.
“Многа табе давядзецца
Выцерпець, сынку,
нягод!
Мо калі волі даб’ецца
Твой беларускі народ.
Прыйдзеш
на родны палетак,
Ў
родную хату, дзе я!” -
Ў
дзень той сказала мне гэтак
Мама,
матуля мая.
Помню, як зноў мы
сустрэліся, -
Доўга на ссылцы быў я,
-
Як твае вочы гарэлі,
Мама, матуля мая!
На
родных нашых загонах
Грымнула
грозна вайна.
Ўся
аблілася са стогнам
Кроўю
мая старана.
Шмат нам дала
навальніца
Удоваў, калекаў,
сірот!
О, не магу я забыцца
Пра гэты жудасны год!
Слёзамі дождж з неба падаў, -
Помню яшчэ, як цяпер, -
Калі ў канцы лістапада
Крыкнулі мне: “Рукі ўверх!..”
Злою вужакаю ўлезла
Ў нашую хату бяда:
Рукі мне скулі ў
жалеза -
Доля такая мая!
Шчыра малілася Богу,
Багаслаўляючы,
ты
І
падала на дарогу
Мне абразочак святы.
“Добрыя людзі” ўсадзілі
Мяне ў халодны астрог,
З воляй, з табой
разлучылі,
Хоць
за нішто, сведкай Бог.
Ведаю я, што нямала
У
цемры бяссонных начэй
Слёз
ты па мне пралівала
З
сініх каханых вачэй.
Можа, між сценаў
халодных
Нітка парвецца жыцця,
Дзён не прыждаўшы
свабодных,
Тут без цябе памру я.
Не
пралівай слёзаў мора,
Што
без пары згінуў я!
Мужна
знясі сваё гора,
Мама,
матуля мая!
Дарма чакала падмогу!
Дарма надзеяй жыла! -
Табе не даў я нічога,
Мама, матуля мая!
А
можа, доля судзіла,
Каб
стаўся зноў вольным я, -
Прыйду
к табе, роднай, мілай,
Мама,
матуля мая!
Вецер галінкі калыша.
Вязень, твой сын, мо
да дня
Слёзамі песню напіша:
МАМА! МАТУЛЯ МАЯ!
[г. Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка,
у чаканні расстрэлу з 24 на 25 мая 1944 года (серада і чацвер).]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 63-69./
“Сорак дзве страфы паэмы “Развітанне з мамай” ён склаў у
галаве за адну ноч, чакаючы ў няволі вырашэння свайго лёсу.” /Мацкевіч В. Крыж і
кайданы Сяргея Новіка-Пеюна. // Голас Радзімы. Мінск. 21 мая 1992. С. 6./
МАЛІТВА
О, Божа Вялікі! О, Божа Магутны!
З мальбою гарачай стаю прад Табой!
Прашу Цябе шчыра я, грэшнік пакутны,
Зьлітуйся над грэшнай маёю душой!
Хоць я аб Табе часта мо забываўся
Ды, пэўне, зьняважыў няраз я Цябе,
А Ты нада мною усьцяж літаваўся
І ў горы-няшчасьці не кінуў мяне.
О, Божа мой мілы! О, Божа мой правы!
Пашлі сьветлай волі хутчэй нам зару!
О, вызваль з страшлівай няволі крывавай
Народ мой і Маці маю Беларусь!
Яшчэ Цябе, добры мой Божа ласкавы,
Я горача сэрцам сыноўнім малю:
Пашчасьліў любімую нашу дзяржаву,
Каб вольнаю вечна была Беларусь.
Прашу Цябе шчыра я, грэшнік пакутны,
Прымі, не адкінь Ты малітвы мае!
О, Божа Вялікі! О, Божа
Магутны!
Хваліць не пакіну ніколі Цябе!
[1944 г., г.Слонім,
гітлераўскі астрог у чаканні
расстрэлу.]
/Праваслаўе ў Беларусі і ў Сьвеце. Мінск – Białystok. № 3. 1995. С. 81./
/Царкоўнае слова. Мінск. № 10. 1995. С. 1./
НОЧ НАСТАЛА ЛІСТАПАДНАЯ
Ноч настала лістападная.
Да нас “госцікі”
прыйшлі,
Твайго сына,
ненаглядная,
У жалеза закулі.
І гарыць, гарыць,
міргаючы,
У
роднай хаце аганёк.
Плача
маці, праважаючы
Сына, - ён ідзе у
астрог.
“Помню, як даўней бывала так,
Мой сыночак залаты,
І апошнім нат
кавалачкам
Падзяліўся з
бліжнім ты.
Помню, ўвосень, ў дні халодныя
З дрэваў падалі лісты,
Сам бываў не раз галодны ты,
За то сытыя “браты”.
Жыў ты з гонарам,
умеючы
Ваяваць з нядоляй
злой,
І апошняю
капеечкай
Прабіваў цяжкі
шлях свой.
Рукі меў да працы
здольныя,
Табе
ж працы не далі,
Бо меў думкі надта вольныя
Аб радзімай аб
зямлі.
Хвіля выбіла
вялікая,
Прывітаў народ зару,
Ў змагары цябе
паклікала
Наша Маці - Беларусь.
Юдашы
знайшлісь прадажныя,
Што за выгоды свае
Ды
за срэбнікі “бумажныя”
Прадалі,
сынок, цябе.
Не схацела рука нечая,
Каб Радзіма ажыла
І каб доля чалавечая
Макам алым расцвіла.
Не за выгады багатыя,
За
народ свой ваяваў,
І
цяпер праз долю клятую
У
астрог мой сын папаў.
Там, за сценамі
астрожнымі,
Дарагі сыночак мой,
Сэрцам,
думкамі трывожнымі
Буду вечна я зтабой.
Буду
Госпаду маліцца я,
Шчыра, горача прасіць,
Каб з праклятаю
вязніцаю
Развітаўся хутка ты”.
І дрыжыць,
багаслаўляючы
Сына, матчына
рука:
“Мо вярнуцца прычакаеш ты
Да радзімага кутка”.
- “Не гаруй, матуля
родная!
Прыйдзе, прыйдзе лепшы
час!
Буду, як даўней,
свабодны я,
Не
разлучыць ніхто нас.
І на родных нашых
гонях
Прычакаю
зноў жыцця,
І пад роднаю Пагоняю
Залапоча крыўскі сцяг.
Выйду, выйду з сцен
варожых я,
Час міне ліхіх нягод,
Табе
песеньку прыгожую
Запяю
пра наш народ”.
Ноч настала
лістападная,
Свішча вецер у галлі.
Твайго сына,
ненаглядная,
З роднай хаты павялі.
[г.
Слонім,
гітлераўскі астрог, камера № 2. 1944
г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 70-72./
ЗАБРАЛІ СОНЦА АД МЯНЕ
Забралі сонца ад мяне,
Якое шчыра я любіў,
Што з ранніх дзён
свяціла мне,
З якім навек я
падружыў.
І за астрожнаю сцяной
Па сябры моцна я
тужыў.
Наяве,
ў сне ён быў са мной,
Сустрэцца з ім
надзеяй жыў.
І так хацеў вярнуць назад
Ўсе дні мінулыя,
гады,
Калі са мной быў
друг і брат,
О, залатое сонца, ты?
Няўтомна
йдзе наперад час,
Хоць
слабне сэрца - моцны дух.
Ў
вачах праменны бліск пагас,
Прамень
надзеі ж не патух.
Грыміць гісторыі
прысуд:
Будзь вольнай,
Беларусь мая!
Народ вялікі створыць
цуд -
Зноў
прывітаю сонца я.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 73./
[Прысвячаю маёй
роднай матулі]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. // Голас Радзімы. Мінск.
Верасень. № 34. 1969. С. 6./
ШЭРЫ ДОМ
О, шэры дом!
Нам для пакут
Цябе Люцыпар ставіў
тут.
Ў тваіх мурах ужо шмат
год
Мой родны мучыцца
народ.
Цябе
хіба Люцыпар сам
Паставіў для пакуты
нам,
Бо аніколі добры Бог
Астрогу*
выдумаць не мог.
Калі ж, нарэшце, волі
час
Прыйдзе ў наш край,
прыйдзе да
нас?
Цябе мы знішчым, шэры
дом,
Каб успамін здаваўся
сном
Аб
тым, што тут астрог стаяў,
Які
нам волю забіраў,
І
каб на месцы гэтым ніва
Закаласілася
шчасліва.
Час вызвалення настае,
Звон волі светлае
гудзе.
Не падай духам, мой
народ,
Глядзі адважна
напярод!
І
не засні, бо не пара:
К
нам волі блізіцца зара!
-----------------------
* Пасля вайны 1941-1945 гг. астрог у г.
Слоніме перароблены на бальніцу.
[г.
Слонім, гітлераўскі астрог, камера № 2. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 74-75./
ПАД БЕЛАЙ БЯРОЗАЙ
Сяброўка любая,
Бяроза белая,
Я пад табой сядзеў не
адзін раз.
І не забуду я,
Як думка смелая
Мне тут прыходзіла ў
вясняны час.
Я
быў зняволены,
Ледзь не загінуў я,
Ўсе адцураліся у час
той ад мяне,
Сябру бяздольнага,
Мая
адзіная,
Пяшчотна
прыгарнула да сябе.
Ў
садку ў куточку я
Сядаў на лавачку,
Ты нада мной схіляла
галаву,
Сваймі лісточкамі
Ды
мне ў падарачак
Шаптала дзівы-казкі
пра вясну.
Служыць Радзіме,
Хоць
так кахаў яе,
Не
меў тады належных сілаў я.
Даруй,
радзімая,
Гэта,
як брату, мне!
Зальюся
цяпер песняй салаўя.
Сяброўка любая,
Быццам дзяўчыначка,
Хоць можа лёс разлучыць нас
з табой, -
О, не забуду я
Тваю хусціначку
І
снежна-белы стан прыгожы твой!
[г. Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка.
1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 76-77./
МАНДАЛІНАЧКА
Ў Вільні на
рыначку
На самай
“Маслянай”
Дарма я працы колькі
дзён шукаў, -
Адну карціначку
Я
фарбай маслянай
На палатне тады
намаляваў.
Не меў я грошыкаў.
Сваю карціначку
За
грошы пану можнаму прадаў
І
сорак злоцікаў,
О, мандаліначка,
У Вільні за цябе тады
аддаў.
Ішоў я горкаю,
Ішоў далінаю,
Усцяж па свеце шчасця
я шукаў,
І долю горкую
Я
з мандалінаю
У супольнай песні
часта забываў.
Амаль
не згінуў я
З
смяротнай ранаю,
Што
“сябра” ў сэрца ўпотай мне задаў, -
А з мандалінаю,
Маёй каханаю,
Яшчэ сардэчней я пасябраваў.
Ў маю хаціначку,
Нават без
словачка,
Ўвайшоў ціхутка хтось,
нібы ліса,
І мандаліначку,
Маю сябровачку,
Забраў, - а хто, не
ведаю я сам.
Знайду мо згубу я.
Ў маёй хаціначцы
З сяброўкай зноў шчасліва зажывем.
З табою, любая,
О,
мандаліначка,
Мы
разам волі песню запяем.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 78-79./
ЗЯЛЁНАЙ ІМГЛОЮ
Зялёнай імглою
пакрыліся дрэвы,
Прыйшла да нас ў
госці красуня-вясна,
Пад ветру
вяснянага дзівы-напевы
Устала да працы мая
старана.
Па небе блакітным
хмарынкі блукаюць,
І
сонейка золатам зырка блішчыць,
На рэчцы вясёлыя хвалі
гуляюць,
А птушак аркестр так
цудоўна грыміць.
Вітаю я родную нашу
краіну,
Вітаю народу свайго я
зару,
І веру я моцна, што
ўжо не загіну,
Бо родная наша жыве
Беларусь!
[г. Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка.
1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 80./
ТРЫЯЛЕТ
Шчаслівым будзе той
заўсёды,
Вясну хто у сэрцы
захавае,
Душу хто маладую мае,
Шчаслівым будзе той
заўсёды.
Хоць іней голаў асыпае,
Хоць стрэнуць мо жыцця нягоды,
Шчаслівым будзе той заўсёды,
Вясну хто ў сэрцы
захавае.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей
Новік-Пяюн. Заўсёды з песняй. Паэма,
вершы, песні, творы для дзяцей. Мінск. 1984. С. 20./
“Мяне цікавіла, калі і пры якіх акалічнасцях быў напісаны
верш. Напэўна, не за пісьмовым сталом.
-
Пачакайце. – Сяргей Міхайлавіч з мноства папак выцягнуў адразу патрэбную,
адгарнуў патрэбную старонку – глядзіце!
Там
значылася: “Слонім. Гітлераўскі астрог. Адзіночка. 1943 год”.
/Мацкевіч В. Крыж і кайданы Сяргея Новіка-Пеюна. // Голас
Радзімы. Мінск. 21 мая 1992. С. 6./
ТРЫЯЛЕТ
Кажы заўсёды
праўду смела,
Хоць праўда коле
людзям вочы,
Але яна, як свечка
ўночы.
Кажы заўсёды праўду
смела.
Да працы чэснай будзь
ахвочы,
Жыццё каб шчасна
праляцела.
Кажы заўсёды
праўду смела,
Хоць праўда коле
людзям вочы.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 59./
БЫВАЙ!
Сярод вязняў
прайшла чутка,
што гітлераўцы
хочуць нас вывезці
на катаргу ў
Германію.
Бывай, о, Беларусь
мая!
Ізноў цябе пакінуць
мушу.
Чужая жджэ мяне
зямля,
Туга дзе ссушыць
сэрца й душу.
Не прыгалубіць неба
сінь,
Не абагрэе наша сонца,
Я
буду мучыцца адзін
Ў
чужой няветлівай старонцы.
А у бутэлечку вазьму
Я грудку роднае
зямліцы,
Калі на чужыне памру,
Хай Беларусь мне вечна
сніцца!
Якім каханнем я палаў
Да Беларусі - Маці
роднай,
Яе у песнях апяваў,
Прарочыў стацца ёй
свабоднай.
А як кахаў я свой
народ,
Народ
мой родны, беларускі,
І
ад дзіцячых ужо год
Любіў зямлі загончык вузкі.
І вось цяпер свае
ж “браты”
Рыхтуюць мне
расстання кару,
Край мушу кінуць
залаты,
Дзе
бацька й дзед мой гаспадарыў.
За
што ж пакуту панясу?
За
грэх які ці “праступленне”?
За
што мне гэтакі прысуд
Дало
чартоўскае насенне?
Знайшліся “лепшыя
сыны”,
Якіх народ даўней не
ведаў,
Прыйшлі з чужынцамі яны
Гурбой агідных
дармаедаў.
Муціць надумалі яны
Ваду
крывіцкае крыніцы,
Каб
беларускія сыны
Больш
не маглі з яе напіцца.
Але дарма! Беларусоў
Ніхто ўжо болей не
абдурыць,
Пазналі ўміг яны
ваўкоў,
Што прыпаўзлі ў
авечай шкуры.
Жыве магутны
крыўскі дух,
Не
змог яго ніхто й не зможа!
Бурліць магутны
крыўскі рух,
Здабыць лёс-волю
дапаможа?
І слаўнай, як
калісь была,
Зноў наша бацькаўшчына
будзе,
І ад мястэчка да сяла
Усе ў нас будуць жыць,
як людзі.
Пра
беларускі наш народ
Не
раз яшчэ ўвесь свет пачуе.
Наш
край пасля усіх нягод
Чароўнай
кветкай закрасуе.
Калі прыжду пары я
той,
Да хаты роднае вярнуся
І Беларусі дарагой
Я нізка ў ногі
пакланюся.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
камера-адзіночка № 9. Май 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 83-85./
БЕЛЫ СНЕГ
Ці памятаеш ты: друг
друга мы кахалі,
Ў няведамую даль
ляцелі мы з табой,
Ні гора, ні бяды тады
мы йшчэ не зналі,
Аб шчасці нам званкі
пяялі пад дугой.
Было
так добра нам. Табе я ў захапленні
Шаптаў
кахання словы, як у чароўным сне,
І
адчуваў твайго я сэрцайка дрыжэнне.
Тым
часам усю зямлю прысыпаў белы снег.
І сёння, як калісь,
імчаць з табой нас коні,
Вясёлыя званкі
спяваюць пад дугой.
Віхураю ляцім праз
родныя мы гоні,
Пазналі гора шмат,
спазналіся з бядой.
Мяцеліца гудзе, мяцеліца галосіць,
Сняжынкаў
серабрыцца ў полі белы рой,
А вецер і пяе і з
посвістам разносіць
Пух, лебядзіны
пух, - сняжынкаў серабро.
Ды хутка ўсе міне:
закончым падарожжа,
Дакончаць нашы коні
свой апошні бег,
І нашу маладосць вярнуць
ніхто не зможа,
А нашы валасы пакрые
белы снег.
[г. Слонім, гітлераўскі астрог,
адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 86./
БЯРОЗЫ
Пад акном маім
бярозы
Ціха веццейкам
шумяць,
Льюць сярэбраныя слёзы,
Сум паклаў на іх
пячаць.
Што вас змусіла,
сяброўкі,
Гэтак
горка сумаваць?
Зараз вас у зелень
лоўка
Вясна будзе прыбіраць.
Закудравяцца чупрыны,
Вецер вам расчэша іх,
Дожджык цёплы вас
абмые,
Сонейка абсушыць ўміг.
Птушкі
вам ва ўзнагароду
Новых песняў
прынясуць,
Краскі дзіўным
карагодам
Ля ног вашых
зацвітуць.
Чаму ж вас нішто не
цешыць?
Ці
згадаць я мушу сам?
Нашто так галінкі
вешаць?
Чаму гэтак сумна вам?
Ведаю,
мае сястрыцы,
Чаму сум на вас так
лёг,
Чаму ў слёзах
серабрыцца
Ваша
чулае галлё,
Бо я, сябра ваш,
нядоляй
Злосна кінуты у астрог
Ды разлучаны там з
воляй,
Хоць нявінна, бачыць
Бог,
Не магу супольна з
вамі,
Як калісь, вітаць вясну
І прыгожымі радкамі
Сэрцы людзям скалануць.
Не сумуйце, кіньце
слёзы!
Мука скончыцца мая,
І вас, белыя бярозы,
Прывітаю песняй я.
[г. Слонім,
гітлераўскі астрог, адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 87-88./
КАЛІ ГЛЯДЖУ НА НЕБА
СІНЬ...
Калі гляджу на неба
сінь –
Прыпамінаю твае вочы.
Калі гляджу на твае
вочы –
Прыпамінаю неба
сінь.
Угледжу ледзь караляў шнур –
Прыпамінаю твае вусны.
Калі убачу твае вусны –
Прыпамінаю ўміг
караляў шнур.
Зірну на ластаўкі
крыло –
Прыпамінаю твае бровы.
Калі зірну на твае
бровы –
Прыпамінаю ластаўкі
крыло.
Пачую спевы салаўя –
Прыпамінаю
твае словы.
Пачую ледзь я твае
словы –
Успамінаю спевы
салаўя.
Другой такой не
знойдзеш, не!
Лепш за цябе няма на
свеце!
Бо толькі ты адна на
свеце
Каханне, шчасце дорыш
мне!
[1944
г.]
/Сяргей
Новік-Пяюн. Заўсёды з песняй. Паэма,
вершы, песні, творы для дзяцей. Мінск. 1984. С. 27-28./
НЕ ПАДАЙ
ДУХАМ ТЫ НІКОЛІ!
Не падай духам ты
ніколі,
З бядой змагацца будзь
гатоў,
Ў няволі рвіся ўсцяж
да волі,
З
сабою разам кліч братоў!
Радзіма мужных
патрабуе,
Тых,
што не здрадзяць ёй нідзе.
Бо толькі моцны дух
ратуе
І
да свабоды нас вядзе.
Успомні славу продкаў
нашых,
Што край да славы
прывялі,
Вучыся ў іх арду
уражую
З бацькоўскае
прагнаць зямлі.
[г.
Слонім, гітлераўскі астрог, адзіночка. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за кратаў. Вершы, песні, паэмы.
Мінск. 1993. С. 89./
ВОСЕНЬ ЗАЛАТАЯ
Восень, восень залатая
Сее чары на зямлі.
Ў сінім небе хмарка
тае.
Рвуцца ў вырай
жураўлі.
Змоўклі ў лесе
спевы птушак,
Летні гоман сціх і шум.
Матылькоў няма і мушак -
Ўсё ахутаў мілы сум.
Ніткай срэбнай
павуценне
Ў косах сонейка
блішчыць.
Што за цуднае
зіхценне!
Што за ціш вакол
стаіць!
Я іду лясною сцежкай,
Як
па мяккім дыване.
Восень
з ветлаю усмешкай
На
спатканне выйшла мне.
Ў чырвань хораша
прыбрала
Ўсюды
дрэва і кусты,
Усю зямлю памалявала
Ў колер жоўта-залаты.
Сёння ўжо яна не тая,
Што
была учора йшчэ.
Восень, восень залатая
Нам наяве казку тчэ.
Пазіраю з захапленнем
Я
на родную зямлю,
З чулым сэрцайка
дрыжэннем
Песню восені пяю.
[г. Слонім, гітлераўскі
астрог, адзіночка, у чаканні расстрэлу. 1944 г.]
/Сяргей Новік-Пяюн. Песні з-за
кратаў. Вершы, песні, паэмы. Мінск. 1993. С. 90-91./
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz