ЎЎЎ Валеры Грышановіч. На галоўнай вуліцы Сыбіры, якая пралягае праз Якутыю. Койданава. "Кальвіна". 2014.

 

                                               НА ГАЛОЎНАЙ ВУЛІЦЫ СЫБІРЫ

                                                          З блякноту журналіста

                                                                     Вялікім працоўным подзьвігам нашага народа

                                                                      стане будаўніцтва Байкала-Амурскай магістралі.

                                                                                                                              Л. І. БРЭЖНЕЎ

    *

                                                                ГІМН ВЫШЫНІ

    Хуткасьці нашага веку ўзрасьлі да такой ступені, што мы іх звычайна не адчуваем. Ды і як можна адчуць хуткасьць, скажам, на вышыні некалькіх тысяч мэтраў, седзячы ў сучасным лайнэры? Але ёсьць адна заканамернасьць: менавіта дзякуючы хуткасьці адчуваеш вышыню. Адарваўшыся ад “грэшнай зямлі”, вы адчуВаеце сябе гаспадаром не толькі яе, а і Сусьвету. І пачынаеце задумвацца над тым, ці надоўга хопіць рашучасьці вымяраць сваё ўласнае жыцьцё і жыцьцё іншых высокім небам чалавечай мары...

    Такія думкі нарадзіліся ў час пералёту ад заходніх да ўсходніх межаў нашай Радзімы, над стэпамі Паволжа і Уральскімі гарамі, над сівым Байкалам і спрадвечнай тайгой, у час палёту на БАМ — галоўную вуліцу Сыбіры, туды, дзе праз лясы і сопкі нашы равесьнікі кладуць дарогу без малога на тры тысячы дзьвесьце кілямэтраў для таго, каб зьяднаць паясы часу і абагнаць яго, каб стварыць пляцдарм для будучага асваеньня незьлічоных багацьцяў Сыбіры.

    Бамаўскія паязды вагой да дзевяці тысяч тон пойдуць з хуткасьцю 100-120 км у гадзіну.

    БАМ — шчасьлівая магчымасьць заглянуць у будучы век. І сярэдні ўзрост бамаўцаў — 23 гады! Наколькі велічныя пэрспэктывы, настолькі і вялікая адказнасьць. Зазоры на стыках рэек дапускаюцца толькі ў межах чатырох мілімэтраў. І гэта ў той час, калі пад насыпам — вечная мерзлата...

    Нам пашанцавала. Наша прапагандысцка-мастацкая група, сфарміраваная ЦК ЛКСМБ, двойчы пабывала на Цэнтральным участку БАМа, які зьяўляецца сёньня выпрабавальным палігонам для ўсёй магістралі, бо першыя паязды па ветцы Бам — Тында — Беркакіт пойдуць ужо ў наступным годзе. Па гэтай дарозе яны ўпершыню ўварвуцца ў паўднёвую Якуцію, край лесатундры і казачных падземных багацьцяў, якія будуць пастаўлены на службу чалавеку.

    Нам пашанцавала сустрэцца з сапраўднымі героямі, людзьмі, што адчуваюць вышыню часу і варты яе.

                                                            У СТАЛІЦЫ БАМа

     Раніцой агітпоезд прыбыў у Тынду.

    Не ўсе з нас ведалі, што мы ехалі па адноўленай дарозе, якая была ўзьведзена яшчэ ў трыццатыя гады, рэйкі якой у вайну былі разабраны і саслужылі сваю баявую службу ў цяжкія дні Сталінградзкай бітвы. Праз трыццаць гадоў дарога нарадзілася ў другі раз, каб адкрыць шлях на поўнач, захад і ўсход Сыбіры. 2 мая 1975 года, на пяць месяцаў раней устаноўленага тэрміну, у Тындзе адбылося ўрачыстае адкрыцьцё рабочага руху паяздоў.

    Тындзе, геаграфічнаму цэнтру Байкала-Амурскай магістралі, належыць вялікая будучыня. А пакуль што адразу з пэрону чыгуначнай станцыі паўстала перад намі будоўля. На сопкі наступалі пад’ёмныя краны і экскаватары...

    Наш першы прыезд у сталіцу БАМа супаў з дзьвюма падзеямі: Днём савецкай моладзі і прыездам вялікай групы замежных журналістаў. На гарадзкім стадыёне мы сталі сьведкамі і ўдзельнікамі мітынгу салідарнасьці з працоўнай моладзьдзю сьвету. У кузаве грузавіка знаходзілася імправізаваная трыбуна. У руках бамаўцаў вецер калыхаў сьцягі і транспаранты. “Няхай жыве дзень без стрэлу на зямлі!” — палымнеў над усімі лёзунг. Ва ўрачыстай цішыні гулам разносіліся словы клятвы: “На будаўнічай пляцоўцы і ля станка, на кожным рабочым месцы, сваёй працай мы будзем мацаваць магутнасьць нашай сацыялістычнай дзяржавы, ствараючы тым самым моцны аплот міру і прагрэсу. Будаўніцтва Байкала-Амурскай магістралі — наш канкрэтны ўклад у справу міру”.

    Схаваўшыся пад парасон ад праліўнога летняга дажджу, зьдзіўлены карэспандэнт заходнегерманскага часопіса “Шпігель” прамовіў. “Бадай, мне няма чаго езьдзіць на трасу — сам дух будоўлі тут сканцэнтраваны”.

    Пасьля мітынгу сьвята было перанесена ў Палац культуры “Юнацтва”, дзе наша канцэртная брыгада трымала сваю першую творчую справаздачу перад сотнямі маладых будаўнікоў.

    Нашай візытнай карткай на БАМе была песьня А. Пахмутавай “Белоруссия”.

    Амаль на ўсіх канцэртах я бачыў, які сьветлы сум выпраменьвалі твары бамаўцаў, калі па зале або на адкрытай пляцоўцы разносілася: “Белый аист летит, над белесым Полесьем летит...” Прызнаюся, я нідзе не бачыў такога ўважлівага і шчырага гледача і слухача, як на БАМе. Якой радасьцю сьвяціліся вочы, якая бура эмоцый, колькі цеплыні і сардэчнасьці было ў іх! Трэба было бачыць і чуць, як маладыя бамаўцы не аднойчы настойліва патрабавалі: “Скрыпку, скрыпку!..”

    Тады ў сталіцы БАМа пасьля канцэрта да нас падышоў “мэр” Тынды Сяргей Анатольевіч Пякарскі, выказаў удзячнасьць, і асабліва за песьню аб родным горадзе — Мінску. Пазьней з Сяргеем Анатольевічам сустракаліся двойчы ў агітпоездзе і ў час другой паездкі на БАМ на станыі Беленькая, куды ён прыяжджаў па неадкладных службовых справах. Спраў у старшыні Тындзенскага гарвыканкаму шмат...

    За невялікі адрэзак часу сярод тайгі і сопак, ва ўмовах вечнай мерзлаты, вырасьлі тут пяці-дзевяціпавярховыя дамы з усімі выгодамі. І ў самым цэнтры Тынды з высотнага будынка ўдалечыню глядзіць з партрэта Уладзімір Ільіч Ленін...

                                                                 КОРАНЬ ЖЫЦЬЦЯ

    Бам, Муртыгіт, Беленькая, Аносаўскі, Магот, Нагорнае, 3алацінка. Беркакіт — станцыі і пасёлкі Цэнтральнага участка БАМа.

    Станцыя Бам. Гэта звонкае імя прысвоена ёй яшчэ ў 30-я гады. Цяпер станцыя перажывае новы ўздым. Вось-вось на поўнач, да якуцкага вугалю, пойдуць ад яе цягнікі. Тут ужо ўзьведзены новы будынак вакзала, гандлёвы цэнтар, шматпавярховыя жылыя дамы. Першага мая 1975 года адсюль у Тынду адправіўся рабочы цягнік, які вёў наш зямляк Фралоў. На жаль, я ведаю аб ім толькі тое, што паведамляе журналіст Леанід Шынкарэнка: «Сын франтавіка, сам захацеў у Сыбір, жыве на Беленькай у вагончыку, з сябрамі. Любіць кнігі пра мора і не губляе надзеі трапіць на флёт».

    Напэўна, машыніста Фралова ў першы адказны і ганаровы рэйс праводзіў начальнік станцыі Бам, другі наш зямляк Анатоль Дзямідавіч Тарасевіч — чалавек рэдкага лёсу: калі Толю было 12 гадоў, фашысты расстралялі яго бацьку і маці. Ён пайшоў у атрад народных мсьціўцаў, і ў 16 гадоў на яго грудзях ужо зьзяла дзевяць баявых узнагарод!.. Пасьля вайны Анатоль Дзямідавіч аднаўляў родную зямлю, узводзіў гарады і пасёлкі, будаваў чыгунку на Мангышлаку і Алтаі, у Сыбіры. Дзе б ні працаваў — на цёплым поўдні або на суровай поўначы,— нязьменна саджаў дрэвы і кветкі. Ці не ў памяць аб сваіх бацьках, аб тых аднагодках і старэйшых таварышах, якія ўжо не прыйдуць ніколі. На адной толькі станцыі Карасук яго рукамі пасаджана 500 маладых дрэў.

    «Я ж таксама ў нейкай ступені чыгуначнік”, — жартаваў Герой Савецкага Саюза Рыгор Аркадзьевіч Такуеў, на ваенным рахунку якога не адзін узарваны варожы эшалён, “Нас ніхто не вучыў ваяваць”,— сказаў, выступаючы напярэдадні сьвята 9 Мая на станцыі Беленькая, былы сакратар Мінскага падпольнага абкома камсамола Яўген Мікалаевіч Канаплін. І працягваў: «Мы ведаем, што такое будаваць, — з руін і попелу ўзнялі мы сваю рэспубліку і ўсё пабудавалі наноў. Таму нам блізкі ваш гераізм. Вы будуеце, вы ствараеце. Што можа быць яшчэ больш радасным? Што мы, бацькі, пакідаем у спадчыну? Перш за ўсё краіну і надзею, што яна будзе апорай міру...”

    9 Мая мы сустрэлі ў Магоце. Гэты па-таёжнаму прыгожы пасёлак ляжыць на шляху да Якуціі. Траса Тында—Беркакіт складае 222 кілямэтры і амаль на 40 кілямэтраў даўжэйшая за трасу Бам—Тында. Да таго ж намнога больш складаная з-за грунту і рэльефу. На шляху будаўнікоў — Станавы хрыбет, рэчкі Тында, Магот, Гілюй.

    Знаходжу ў мінулагоднім блякноце кароткі запіс: “6 чэрвеня. Сабаліная сопка. Пуцеўкладка. 228-ы кілямэтар. Брыгада Новіка Ул. Г. Зорын Міхась, баец першага беларускага атрада, токар завода імя Кастрычніцкай рэвалюцыі...”

    Сапраўднай тайгой, праз рачулкі і перавалы, па сьвежапракладзенай дарозе прабіваліся мы да брыгады Новіка, пакуль не ўбачылі пуцеўкладчык, які здымаў з масіўнай плятформы сабраныя ў зьвеньні рэйкі і асьцярожна клаў на ўтрамбаванае палатно. Будаўнікі прапанавалі тады Р. А. Такуеву забіць сымбалічны кастыль...

    Ужо тады ўразіла рабочая згуртаванасьць, уменьне трымацца адзін за аднаго. “Тут, у тайзе, інакш нельга”, — сказаў брыгадзір. Нядаўна з паведамленьня ў газэтах я даведаўся, што Уладзімер Новік, першы з добраахвотнікаў БАМа, удастоены званьня Героя Сацыялістычнай Працы. А Міхасю Зорыну ўжо тады было нададзена званьне ляўрэата прэміі Ленінскага камсамола.

    На гэты раз да пасёлка Магот, дзе жыве сям’я Новіка, мы прыехалі па чыгунцы. Яе прабілі раней намечанага тэрміну таварышы Уладзімера і Міхася. А калі ў той вечар, 9 мая, заля разам з вакальна-інструмэнтальным ансамблем “Спадчына” стоячы сьпявала “Дзень Перамогі”, думаю , не я адзін адчуў, — у нашае перамогі ёсьць выдатны працяг. У памяць пра мінскага падпольшчыка Героя Савецкага Саюза Мікалая Кедышку першы беларускі атрад, які высадзіўся на таежнай якуцкай зямлі, носіць яго імя. А Герой Савецкага Саюза якут Фёдар Папоў, які загінуў на беларускай зямлі, уключаны ў склад адной з камсамольска-маладзёжных брыгад гэтага атрада. Партрэты абодвух герояў — у цэнтры пасёлка Залацінка... А якое было наша хваляваньне, калі тут, на Цэнтральным БАМе, у якуцкім пасёлку Нагорнае, сустрэлі мы сям’ю з забітай фашыстамі вёскі Красьніца, што на Магілёўшчыне! Ганна Свірыдаўна Шляева і яе муж Павел Фёдаравіч Захараў апошні раз бачылі сваю вёску 29 чэрвеня 1942 года. Усе пяць сыноў і тры дачкі Захаравых тут, на вялікай будоўлі Сыбіры. У хуткім часе сваімі вачыма ўбачаць магістраль, якая ўзводзіцца па тэхналёгіі XXI стагодзьдзя, дзевяць унукаў Ганны Сьвірыдаўны і Паўла Фёдаравіча...

    Дзеці БАМа. Колькі дарослай цікаўнасьці, засяроджанасьці і ўпэўненасьці на іх тварах.

    Пройдуць гады, дзеці вырастуць і зразумеюць, што БАМ — гэта толькі пачатак неабсяжных сыбірскіх дарог. Байкала-Амурская магістраль дасьць жыцьцё новым грандыёзным будоўлям, якія паклічуць іх, сёньняшніх дзяцей. Праца і подзьвігі бацькоў з пакаленьня камуністаў і камсамольцаў 70-х будуць напаўняць іх сэрцы гонарам. А пакуль што дзяўчынка на наша пытаньне, што такое БАМ, непасрэдна адказвае: “Гэта Залацінка!” Ала Таранава — дачка электразваршчыка з Мінска Валерыя Таранава. Гэты куток адваяваны самаадданай працай у суровай прыроды, сагрэты гарачым і неспакойным дыханьнем камсамольцаў-добраахвотнікаў Беларусі. «Былі мы ў Мінску, у адпачынку, — расказвала жонка Валерыя Таранава, — па праўдзе кажучы, пад канец адпачынку сэрца зашчымела па Залацінцы...”

    Падобных прызнаньняў я мог бы прывесьці многа. Я мог бы расказаць пра касманаўта Лебедзева, які кожны год прыяжджае на БАМ у складзе студэнцкага будаўнічага атрада, пра камісара Магілёўскага будаўнічага атрада, гісторыка па прафэсіі, які вырашыў рабіць гісторыю сваімі рукамі і паехаў на БАМ, пра дзяўчыну-вадзіцеля грузавога аўтамабіля, якая, прыехаўшы ў адпачынак, пайшла на хутар, дзе раней жыла, паглядзець на яго “новымі вачыма”...

    Людзі БАМа, як і будні БАМа, простыя і ў той жа час выдатныя. Як, між іншым, і павінна быць...

    Валеры Грышановіч

    Фота аўтара

    Цэнтральны ўчастак БАМа

    /Маладосць. № 8. Мінск. 1977. С. 131-135./

     Валеры Мікалаевіч Грышановіч нарадзіўся 3 сакавіка 1947 г. у гарадзкім пасёлку Халопенічы Крупскага раёна Мінскай вобласьці БССР (СССР), у сям’і служачых, якія потым пераехала ў Крупкі.

    У 1973 г. скончыў факультэт журналістыкі Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэта. Працаваў у рэдакцыях крупскай раённай газэты “Ленінскім курсам”, клецкай раённай газэты “Да новых перамог”. У 1969 г. абраны сакратаром Крупскага райкама камсамолу, у 1972-1973 гг. працаваў у Мінскім абкоме камсамолу, завочна вучыўся ў Вышэйшай партыйнай школе. У 1973-1974 гг. служыў у Савецкай Арміі. У 1974-1977 гг. - інструктар, намесьнік загадчыка аддзела прапаганды і агітацыі ЦК ЛКСМ Беларусі, у 1977-1979 гг. - намесьнік рэдактара, рэдактар газэты “Знамя юности”, у 1979-1983 гг. - загадчык аддзела рэдакцыі газэты “Советская Белоруссия”, у 1983-1987 гг. - інструктар сэктару газэт і часопісаў ЦК КПБ. Ад 1987 г. - дырэктар выдавецтва “Мастацкая літаратура”. Сябра СП СССР з 1990 г.

     Пад час г. зв. перабудовы Грышановіч страціўшы веру ў добрыя зьмены, пачаў моцна піць, страціў працу, сям’ю, жыў адзін, зрэдку езьдзіў у Крупкі да старэнькай маці.

    20 траўня 2007 гада Валеры Мікалаевіч Грышановіч памёр у Крупках. Пахавалі яго ў Халопенічах, якія ён назваў зыбкай свайго дзяцінства.

    Супроньня Крупавес,

    Койданава

 

 

                                     Беларускі чытач абавязаны Валерыю Грышановічу

                                           шэрагам цікавых выдавецкіх эксперыментаў

                         Аўтар Марына Бародаўка / Землякі / Пятніца, 10 сакавіка 2017 16:03

 

    Найперш тым, што ў яго бытнасць дырэктарам выдавецтва «Мастацкая літаратура» (з 1987 па 1992 гады) пабачылі свет кнігі многіх маладых аўтараў таго часу. Ім была створана і пачала выдавацца ўнікальная серыя «Скарбы сусветнай літаратуры», у якой – тамы Шэкспіра, Мана, Булгакава, Хэмінгуэя, Шаўчэнкі, Крашэўскага.

    Пры ім убачылі свет кнігі твораў Набокава, Платонава, вершаў і прозы Уладзіміра Высоцкага. Грышановіч стаў першавыдаўцом у нашай краіне і былым СССР серыі беларускай класічнай «Спадчыны». А таксама асмеліўся на выданне ў 1990-1991-м трохтомніка Салжаніцына «Архіпелаг Гулаг».

                                                                      Творчы след

    Мы можам смела ганарыцца тым, што наша крупская зямля блаславіла на творчасць такую творчую асобу. Валерый Грышановіч нарадзіўся ў гарадскім пасёлку Халопенічы 3 сакавіка 1947 года. Падаецца сімвалічным, што менавіта гэтым чыслом адзначаецца Сусветны дзень пісьменніка.

     Жыццё гэтага неардынарнага чалавека было вельмі насычаным, вірлівым, поўным натхнення, яркіх спраў і крутых паваротаў. Бывала, што нават нагадвала амерыканскія горкі – ад такіх віражоў у любога можа закружыцца галава! Журналістыка і літаратура. Гэтым ён жыў! І чым бы ні займаўся, рабіў гэта заўзята, поўнасцю аддаючыся справе. Валерый Грышановіч добра валодаў гісторыяй і тагачасным станам літаратуры. Шмат пісьменнікаў ведаў асабіста. Зараз цяжка сказаць, колькі кніг убачыла свет за пяць гадоў, што ён узначальваў выдавецтва, але ўсе яго сучаснікі адзначалі асаблівы ўклад у гэтую важную справу. «Ганарыўся, што выдавецтву ёсць каго публікаваць, што наша гістарычная і ваенная проза стала вядомай ва ўсім свеце», – пісаў пра Грышановіча Эдуард Карніловіч.

    Трэба сказаць, што і сам Валерый Мікалаевіч пакінуў свой, адметны, непадобны на іншых след у літаратуры. Аўтар шматлікіх вершаў, некалькіх дзясяткаў эпіка-публіцыстычных, сатырычных, гістарычных паэм. Паўтара дзясяткі з іх ён мусіў змясціць у зборніку «Карані і крона», якая рыхтавалася да выхаду ў літаратурна-мастацкім фондзе «Нёман»…

    І тут ёсць цікавая акалічнасць. Памятаю нашу апошнюю сустрэчу, што адбылася крыху больш за дзесяць гадоў таму. Ён прыйшоў да мяне ў кабінет з сіняй папкай у руках. 

    – Вось, займаюся выданнем двухтомніка пад назвай «Карані і крона». Сатырычныя і гістарычныя паэмы на рускай і беларускай мовах… – дзяліўся сваімі планамі. Але мне тады падалося, што гучаў яго голас неяк не надта ўпэўнена. Хоць звычайна ён падкрэслена трымаў марку. Нават тады, калі і не ладзілася, і не здаровілася…

    Крыху пагаварылі, і ён паклаў тую папку на мой стол:

    – Пакіну, можа калі спатрэбіцца…

    Апошнім часам мы сустракаліся часцей. Валерый Мікалаевіч прыходзіў у рэдакцыю, тут ён быў сваім чалавекам. Дарэчы, пачынаў працоўную дзейнасць напрыканцы далёкіх 60-х менавіта ў нашай газеце, спачатку літсупрацоўнікам, а пасля ўніверсітэта – адказным сакратаром. А яго на гэтай пасадзе змяніў мой бацька, Мікалай Навахрост, калі Валерыя Грышановіча абралі сакратаром Крупскага райкама камсамола. Можна сказаць, што і скончыў свой працоўны шлях ён тут жа – ужо на пенсіі некалькі разоў замяняў у нас адказнага сакратара падчас яго адпачынку…

    Але вернемся да папкі. Па датах, якія былі на дакументах, можна зразумець, што пачалася эпапея з выданнем кнігі ў 1998 годзе, звяртаўся ў міністэрства і выдавецтва і ў 2004-м. Узор тытульнага ліста датуецца 2006-м. На ім надрукавана: «Карані і крона» (Паэтычная хроніка грамадска-культурнага жыцця Беларусі і Расіі пярэдадня XXI стагоддзя). Унізе рукой аўтара напісана «Мінск. «Мастацкая літаратура», 2006 год». 

    А ў 2007-м яго не стала. 

    Але ж парадокс у тым, што сам Валерый Грышановіч, як мы ўжо адзначылі, пяць гадоў узначальваў выдавецтва. І фармальна нішто не перашкаджала яму друкаваць свае кнігі. Але думаецца, што ў яго быў нейкі ўласны маральны цэнзар – хацелася, каб творчасць ацанілі і падтрымалі іншыя…

    На жаль, звестак пра выхад кнігі нідзе знайсці так і не ўдалося. Дарэчы, адзіны яго зборнік – «Стронцый у кроплі расы» – выйшаў у выдавецтве «Юнацтва» ў 1990 годзе…

    Мінула больш за 10 год з нашай апошняй сустрэчы. Я гартаю папку і дагэтуль не вельмі разумею, чаму менавіта мне ён яе пакінуў. Мяркую, што гэта было ўсё, ці амаль усё, што пісалася пра яго – копіі крытычных артыкулаў і рэцэнзій, апублікаваных ў СМІ, звароты ў міністэрства і выданне… Праўда, рукапісаў тэкстаў там не было. Толькі анатацыя і змест. Першая апавядала пра тое, што новыя творы паэта прасякнуты бязмежнай любоўю да Бацькаўшчыны, да людзей, кажучы словамі Францыска Скарыны, «посполитых», верай у Будучае».  А змест сведчыў, што ў зборнік меркавалася ўключыць паэмы «Беларусь. Хрыстос. Маланка», «Посах у балоце», «Хатнія чэрці», «Маналог саціра», «Колас і Васілёк» і г.д., а таксама паэму-сказ «Халопенічы» з падзагалоўкам «Там, дзе майго дзяцінства калыска…» Усяго 15 твораў.

    Дарэчы, гэта не адзіная нязбыўная мара паэта. У свой час ён падрыхтаваў зборнік «Пад статуяй Часу» і збіраўся яго выдаць у Маскве. Працаваў над хранікальна-даследчай аповесцю «Аб чым звініць меч», прысвечаную аналізу грамадскага жыцця Беларусі напрыканцы 90-х.

    Нейкі сумны атрымліваецца аповед. Але ж давайце пагартаем тую сінюю папку з іншым настроем. Бо ў ёй занатавана самае адметнае пра нашага таленавітага земляка.

                                                        Там, дзе майго дзяцінства калыска

    Апантаны сваімі Халопенічамі – гаварылі пра яго ў літаратурным асяроддзі. І сапраўды яно было так. Калыску свайго дзяцінства гэты таленавіты і неардынарны чалавек шанаваў да апошняга ўздыху. Вось як узрушана і маляўніча, нават лёгка ўяўляецца зрокава, апісаў ён яе лірычным радком:

                                              …Там, дзе рачулка вірлівая Пена

                                              Выцякала калісьці

                                              З крынічнага возера Хола,

                                              Дзе жывою стаяла сцяною

                                              Дрымучая пушча,

                                              Глуха бор пракаветны шумеў – 

                                              Вёў няспешную з небам размову…

                                              там, дзе майго дзяцінства калыска, 

                                              над якой карагоды сіняватых зорак

                                              разгараліся ў небе цёмным 

                                              і месяц свяціў залатым сярпом…

    У творы, зыходзячы з гісторыі свайго роду, ён звяртаецца да гісторыі сваёй малой Радзімы. Трэба сказаць, гэты ўрывак – адзінае, што ўдалося знайсці з той паэмы. Поўны тэкст шмат гадоў таму друкаваўся ў «ЛІМе», відаць, гэта была толькі адна публікацыя. Але землякі мелі магчымасць пачуць гэты твор. Было гэта ў маі 1998 года на ўрачыстасці з нагоды адкрыцця ў Халопенічах бюста Адама Багдановіча.  

    Радзіма, род, сям’я – гэтыя словы не зыходзілі з яго вуснаў, жылі ў сэрцы і ў творах. Згадваецца, што яго даўнія продкі хадзілі на Грунвальд. А прадзед, Іван Ігнатавіч Баркоўскі, быў першым настаўнікам Адама Багдановіча, вядомага вучонага-этнографа, бацькі Максіма Багдановіча, аднаго з пачынальнікаў і класікаў беларускай літаратуры, нашага земляка. Таму натуральна, што і Валерыю быў наканаваны літаратурны шлях. Дарэчы, і псеўданімы ён сабе абраў адпаведныя – Дзедаў і Баркоўскі-Дзедаў.

    І пайшоў ён гэтым літаратурным шляхам лёгка, упэўнена, як кажуць, шырокім крокам. З адзнакай скончыў школу ў Крупках. Паступіў на аддзяленне журналістыкі філфака БДУ. Але літаральна пасля першага курса забраў дакументы і паехаў у сталіцу вялікага Саюза. Паспяхова вучыўся на журфаку прэстыжнага Маскоўскага ўніверсітэта імя Ламаносава. Студэнцтва было вельмі плённым, ён з прагай спасцігаў усе навукі. Усё гэта, а таксама востры розум і талент, паспрыяла яго імклівай кар’еры. Працаваў Грышановіч у Крупскай і Клецкай раёнках, першым сакратаром Крупскага райкама камсамола. Паэтычны дэбют адбыўся ў рэспубліканскім друку. У 1968 годзе ў «Сельскай газеце» выйшаў яго верш «Беларусь – мая лепшая песня». Пэўны час працаваў  у Мінскім абкаме камсамола і ЦК ЛКСМ Беларусі. Служыў у арміі – у знакамітай 120-й Рагачоўскай дывізіі ў палітаддзеле.

                                                                     Хуткі экспрэс

    Не памылюся, калі скажу, што самай яркай старонкай яго журналісцкай дзейнасці стала газета «Знамя юности». Спачатку намеснік рэдактара, потым – рэдактар. Сучаснікі згадвалі, што працаваў ён шчыра і натхнёна, добра ведаў газетную работу і не ўяўляў без яе свайго жыцця. Ён імкнуўся, каб газета стала любімай моладдзю, з радасцю адкрываў дарогу ў журналістыцы маладым талентам.

    «Валерый Грышановіч быў чалавекам, без якога немагчыма ўявіць і Мінск, і нашу журналістыку тых гадоў, – успамінаў у адной з публікацый Павел Якубовіч. – Гэта ён вывеў сярэднестатыстычную маладзёжку 70-х на такія хуткія рэйкі, што пакацілася яна з хуткасцю экспрэса. …Каб купіць «ЗЮ» ў Мінску, трэба было адстаяць раніцай пэўную чаргу».

    І вось на такім уздыме лёс робіць круты віраж. Падпісанае да друку бяскрыўднае (па сённяшніх мерках) інтэрв’ю з адным з рэфарматараў расійскага тэатра Юрыем Любімавым каштавала Грышановічу пасады. Не будзем удавацца ў тагачасныя нюансы, але ў вялікай журналістыцы ён утрымаўся. Працаваў загадчыкам аддзела навін у газеце «Советская Белоруссия», затым інструктарам сектара газет і часопісаў ЦК КПБ. Потым было ўжо згаданае выдавецтва «Мастацкая літаратура».

    Год (з 1999 па 2000) Валерый Мікалаевіч быў галоўным рэдактарам рэдакцыі літаратурна-мастацкіх праграм БТ. Дарэчы, у мяне і зараз захоўваецца яго візітоўка з тае пасады. І тут у яго былі грандыёзныя планы. У адным з інтэрв’ю газеце «Культура» ён сказаў: «Менавіта ў 2000-м годзе, на зломе тысячагоддзяў, я як галоўны рэдактар лічу найважнейшым клопатам усіх нашых супрацоўнікаў… напоўніць нашы перадачы галасамі мінуўшчыны, класікаў, сказаць добрыя словы пра сучаснікаў, пра тых, хто сёння з намі. Каб яшчэ раз узмацніць непарыўную сувязь пакаленняў і часоў».

    Нялёгкім стаўся для Грышановіча гэты злом часоў і эпох, перыяд, напоўнены далёка не лепшымі падзеямі, шуканнямі і стратамі... У выніку неяк заблукаў і, напэўна, разгубіўся ў гэтым жыцці.

    Але, як бы там ні было, ён яшчэ спадзяваўся ў 2006-м выдаць свае «Карані і крону»…

    У 2017 годзе дзве даты, звязаныя з імем Валерыя Грышановіча, – 70-годдзе з дня нараджэння, і 10 гадоў, як яго няма. Але ж ёсць яго вершы – арыгінальныя, па-свойму наватарскія, што набатна гавораць аб вострых праблемах, якія актуальныя і зараз: развязванне ваенных канфліктаў, забруджванне зямлі, тэхнагенныя катастрофы.

    Характэрныя рысы яго творчасці – пошук навізны формаў, гістарызм, сувязь гісторыі і сучаснасці. Усе адзначалі яго ўлюбёную эпічна-публіцыстычную форму і палымяны змест, а імя Валерыя Грышановіча ў паэзіі называлі нечаканым і непрадбачаным. Што і казаць, наш зямляк, вядомы беларускі паэт Васіль Зуёнак вызначыў жанр яго твора «Вока бездані» як рок-паэму. І гэта ў канцы 80-х! Ён пісаў: «Гэта сучасная, а калі быць дакладным, наватарская паэма. Яна нетрадыцыйная і формай, і вобразамі, і пастаноўкай праблем. Уражвае ўжо сам спіс дзеючых асоб. Рэальныя людзі далёкага і недалёкага мінулага, сучаснікі, знаёмыя і сябры паэта. І нават прадстаўнікі біблейска-міфічнага свету… Фармальна паэма не мае строгага сюжэту, вытрыманага ў кананічных рамках. Гэта хутчэй – рок-паэма, спавядальна распавядаючая пра любоў, боль і драматызм нашага часу».

     У ёй няма гладкапісу. Духоўны свет паэта – свет тагачаснага чалавека, што зведаў усе супярэчлівасці XX стагоддзя.

                                              Светом жгучей любви я обвит,

                                              а Вселенная озарена.

                                              Вырос я из зерна

                                              От трагического обмолота

                                              С генетическим кодом войны.

                                              Мои корни она выжигала – 

                                              Ниву отчую на недород обрекала,

                                              И градом металла

                                              Выбивала мой род и народ.

    Ды і сама назва зборніка, куды ўвайшла паэма, уражвае. Стагоддзямі паэты бачылі ў кроплі расы – сонца. «Стронцый у кроплі расы» – паслячарнобыльскае бачанне свету.

    Валерый Грышановіч – не толькі паэт, ён – публіцыст, аўтар шматлікіх публікацый пра герояў вайны і сучаснікаў, адзін з аўтараў кнігі нарысаў «Дальнія дарогі». Разам з вядомым беларускім журналістам Міхаілам Кацюшэнкам напісаў кінасцэнарый «Хроніка знаходжання на зямлі» пра лётчыка-касманаўта, нашага земляка Уладзіміра Кавалёнка.

    Прайшоўшы пэўнае кола, ён усё часцей вяртаўся да калыскі, дзе пачалося яго жыццё, – на Крупшчыну. Тут яго памятаюць. І яшчэ. Перада мной – рукапіс паэта, які знайшла ў сваім архіве наш адказны сакратар Таццяна Талкачова. З тых старонак, што захаваліся, можна здагадацца, што пісаў ён пра сябе асобныя біяграфічныя звесткі да 50-годдзя. Напэўна, рыхтаваўся артыкул. Там некалькі вершаў. У тым ліку і «Худава». Нешта мне падказвае, што ён так і застаўся ў рукапісу. Мяркую, будзе нядрэнна, калі ён убачыць свет з нагоды 70-годдзя паэта… 

                                                            Худово

                                              Белым туманом окутана

                                              милая вёсачка Худово на голубом берегу.

                                              От кутерьмы и душевного смога,

                                              От недруга взгляда косого

                                              В Худово я убегу.

                                              Утречком раненько-раненько

                                              В первую избу без стука

                                              Войду. Дядя Сережа Тайников

                                              Словно родного племянника

                                              Встретит медом и пряником,

                                              Выставит гостю с глазуньей сковороду.

                                              Гостеприимство у Тайниковых – в роду.

                                              Нет, не засыпали

                                              Свежесть криничного озера,

                                              Доброту в христианском народе – Бульдозером…