ЎЎЎ Шальва Гумалястык. Сынтэтык Моўша Лур'е ў Алёкмінскім выгнаньні. Койданава. "Кальвіна". 2014.

    Моўша (Майсей) Аронавіч Лур’е - нар. у 1876 (1877) г. у павятовы месьце Гомель Магілёўскай губэрні Расійскай імпэрыі, у габрэйскай сям’і мешчаніна Магілёўскай (Менскай) губэрні.

    Калі быў студэнтам Пецярбурскага тэхналягічнага інстытуту, то прымаў актыўны ўдзел у рэвалюцыйным руху. У 1895 г. адзін з арганізатараў Пецярбурскага сацыял-дэмакратычнага “Саюза барацьбы за вызваленьне працоўнага клясу”, займаўся друкаваньнем нелегальнай літаратуры і яе распаўсюджваньнем сярод працоўных. Арыштаваны ў 1896 г. і загадам ад 11 сакавіка 1898 г. высланы ва Ўсходнюю Сыбір тэрмінам на 4 гады. Іркуцкім ваенным генэрал-губэрнатарам 30 красавіка 1898 г. быў прызначаны на жыхарства ў Алёкмінскую акругу Якуцкай вобласьці.

    22 жніўня 1898 г. дастаўлены ў абласное места Якуцк і пад канвоем адпраўлены ў акруговае места Алёкмінск, куды прыбыў 3 верасьня 1898 г. і быў пакінуты там на жыхарства. У лютым 1899 г. адпраўлены ў Якуцк на мэдыцынскі агляд дзеля пакліканьня на вайсковую службу, але быў прызнаны непрыдатным да страявой службы і вернуты ізноў у Алёкмінск.

    У траўні 1899 г. падаў прашэньне на імя Якуцкага губэрнатара аб пераводзе ў адну з валасьцей Алёкмінскай акругі з-за дарагоўлі жыцьця ў Алёкмінску і 3 ліпеня 1899 г. быў паселены ў Кятчынскай сельскай грамадзе. У траўні 1900 г. вярнуўся ў м. Алёкмінск і падаў новае прашэньне аб пераводзе ў с. Нахтуйск або м. Якуцк, дзе б ён змог знайсьці заробак. Не атрымаўшы адказу, 8 ліпеня 1900 г. самавольна выехаў у Якуцк, дзе падаў новае прашэньне губэрнатару. Распараджэньнем губэрнатара 14 ліпеня 1900 г. быў пераназначаны у с. Нахтуйск, куды і быў уселены пад нагляд паліцыі 29 ліпеня 1900 г. З Нахтуйску зачаста адлучаўся ў п. Мачу.

    У дзень заканчэньня тэрміну ссылкі 11 сакавіка 1902 г. з адкрытым лістом выехаў з Алёкмінску ў губэрнскае места Коўна. Распараджэньнем Дэпартамэнта паліцыі быў падпарадкаваны тайнаму нагляду паліцыі.

    У красавіку 1902 г., знаходзячыся праездам у Маскве, быў прыцягнуты да дазнаньня па ўзьніклай у Маскоўскім губэрнскім жандарскім упраўленьні палітычнай справе, але неўзабаве быў вызвалены.

    Па прыбыцьці ў м. Коўна за ім працягваўся тайны нагляд паліцыі. 18 чэрвеня 1902 г. зьехаў з Коўна ды знаходзіўся на нелегальным становішчы. Працаваў у камітэтах РСДРП у Кацярынаславе, Кацярынабургу, Пярмі ды іншых местах. У ліпені 1905 г. жыў у м. Гомель Магілёўскай губэрні.

    У 1911 г. скончыў Тэхналягічны інстытут у Пецярбурзе ды ад 1911 г. сакратар рэдакцыі тэхнічнай энцыкляпэдыі ў выдавецтве “Просвещение”. У 1914-1918 гг. працаваў на заводзе ў м. Баку, загадчыкам вытворча-тэхнічнай часткай па перапрацоўцы шчолачных і масьленых адыходаў у Баку.

    Ад 1918 г. ва Ўсесаюзным савеце народнай гаспадаркі (УСНГ) РСФСР. У 1920 г. узначаліў Дзяржаўны завод гумавай прамысловасьці № 2 “Богатырь”, ад 1923 г. “Красный богатырь”, у Маскве, затым быў чальцом кіраваньня Гумовага трэсту ЎСНГ РСФСР і дырэктарам азбэставай фабрыкі ў Пераслаўлі-Залескім. Уваходзіў у рэдкалегію выданьня “Журнал резиновой промышленности”. Ад 1931 г. узначальваў тэхнічны аддзел у кіраваньні па будоўля ды эксплюатацыі заводаў сынтэтычнага каўчуку ЎСНГ СССР. У 1934 кіраваў стварэньнем, а затым узначаліў катэдру сынтэтычнага каўчуку ў Інстытуце тонкай хімічнай тэхналёгіі, якому 7 мая 1940 г. надалі імя М. В. Ламаносава. У 1939 г. арганізаваў падрыхтоўку спэцыяліста  па тэхналёгіі сынтэтычнага каўчуку ў Прамысловай акадэміі імя І. В. Сталіна.

    У 1941-1942 гг. працаваў на эвакуіраваным у Казань Ленінградзкім заводзе сынтэтычнага каўчуку. У 1942-1953 гг. начальнік сэктару Наркамата гумовай прамысловасьці СССР.

    Памёр у 1964 годзе ў Ленінградзе.

    Літаратура: 
*    Лурье Моисей Аронович. // Российская еврейская энциклопедия. Т. 2: Биографии. К - Р. Москва. 1995. С. 207-208. 
*    Лурье М. А. 113, 162, 166, 193, 280. // Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Якутск. 1995. С. 472.

*    Лурье М. А. 113, 162, 166, 193, 280. // Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Изд. 2-е дополненное. Якутск. 1996. С. 472.

*    Гармонов И. В.  История науки и промышленности синтетического каучука в СССР 1931-1990 гг. Воспоминания директора Всесоюзного научного исследовательского института синтетического каучука имени академика С. В. Лебедева. Казань. 2013. С. 16-17, 20, 24.

    Шальва Гумалястык,

    Койданава

                                                                    Глава Четвертая

                                                    ЖИЗНЬ КОЛОНИИ ССЫЛЬНЫХ

                                                                   1. Условия жизни

    ...Водворенный в г. Олекминске М. А. Лурье 22 мая 1899 г. обратился с прошением к губернатору разрешить «переехать на жительство в одну из Олекминских волостей, где продукты дешевые». Он был назначен на жительство в Кятчинский наслег. Однако спусти год в своем новом прошении о переводе в г. Якутск или с. Нохтуйск М. А. Лурье пишет: «...я полагал, что жизнь в деревне должна быть легче и дешевле. Но мои надежды нисколько не оправдались. В деревне некоторых продуктов совсем нельзя достать; те же, которые достать можно — как бы это явление не объяснялось — в деревне дороже, чем в городе» [* ЦГАЯ, ф. 12, оп. 16, д. 133, л. 35, 53.].

   На сей раз якутским губернатором Лурье был назначен в с. Нохтуйское, куда он и переехал 29 июля 1900 г.

                                                                       Глава Пятая

                                                    ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ССЫЛЬНЫХ

                                   3. Письменные, педагогические и иные занятия

    В 1900 г. из политических ссыльных Олекминского округа, кроме Браудо, педагогикой занимались также М. А. Лурье, который в с. Берденским у купца Попова обучал грамоте его сына, и Б. И. Гольдман, обучающий немецкому языку сына олекминского почтмейстера [* ЦГАЯ, ф. 12, оп. 16, д. 73, л. 31.].

                                                                   Приложение 4

                                                        КРАТКИЕ БИОГРАФИИ

                              ПОЛИТИЧЕСКИХ ССЫЛЬНЫХ ОЛЕКМИНСКОГО ОКРУГА

                                                                    (1826-1917 гг.)

    ЛУРЬЕ МОВША АРОНОВИЧ род. в 1877 г. в семье мещанина Минской губ. Будучи студентом Петербургского технологического института, принимал активное участие в революционном движении. В 1895 г. один из организаторов петербурского социал-демократического “Союза борьбы за освобождение рабочего класса”, занимался печатанием нелегальной литературы и ее распространением среди рабочих. Арестован в 1896 г. и повелением от 11 марта 1898 г. выслан в Восточную Сибирь сроком на 4 года. Иркутским военным генерал-губернатором 30 апреля 1898 г. назначен на жительство в Олекминский округ.

    Доставлен в г. Якутск 22 августа 1898 г. и под конвоем отправлен в Олекминск, куда прибыл 3 сентября, и оставлен на жительство в городе. В феврале 1899 г. отправлен в Якутск на медицинское освидетельствование для призыва на военную службу. Признан негодным к строевой службе и возвращен обратно в Олекминск.

    В мае 1899 г. подал прошение на имя губернатора о переводе в одну из волостей округа из-за дороговизны жизни в Олекминске и 3 июля был водворен в Кятчинском сельском обществе. В мае 1900 г. вернулся в Олекминск и подал новое прошение о переводе в с. Нохтуйск или Якутск, где мог найти заработок. Не получив ответа, 8 июля 1900 г. самовольно выехал в г. Якутск, где подал новое прошение губернатору. Распоряжением губернатора 14 июля был переназначен в с. Нохтуйск, куда и водворен под надзор 29 июля 1900 г. С Нохгуйска часто отлучался в Мачу.

    В день окончания срока ссылки 11 марта 1902 г. с открытым листом выехал из Олекминска в г. Ковно. Распоряжением Департамента полиции был подчинен негласному надзору полиции.

    В апреле 1902 г., находясь проездом в Москве, был привлечен к дознанию по возникшему в Московском губернском жандармском управлении политическому делу, но вскоре освобожден. Прибыл в г. Ковно, где за ним продолжался негласный надзор полиции. Скрылся с Ковно 18 июня 1902 г. В июле 1905 г. жил в г. Гомеле Могилевской губ.

                                                              ИМЕННОЙ УКАЗАТЕЛЬ

    Лурье М. А. 113, 162, 166, 193, 280.

    /П. Л. Казарян.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Изд. 2-е доп. Якутск. 1996. С. 113, 166, 280-281, 472./

    ЛУРЬЕ Моисей Аронович (1876, Гомель Могилевской губ. – 1964, Москва), химик. Участник рев. движения. В 1896 был арестован, выслан в Якутию. С 1902 на нелегальном положении, работал в к-тах РСДРП (в Екатеринославе, Екатеринбурге, Перми и др. гор.). Окончил в 1911 Петерб. технолог. ин-т. С 1911 секр. ред. техн. энциклопедии в изд-ве «Просвещение». В 1914–18 зав. производственно-техн. частью з-да по переработке щелочных и масляных отходов в Баку. С 1918 в ВСНХ РСФСР. В 1920 возглавил з-д «Богатырь» в Москве, затем был чл. правления Резинового треста ВСНХ РСФСР и дир. асбестовой ф-ки в Переславле-Залесском. С 1931 возглавлял техн. отд. в управлении по стр-ву и эксплуатации з-дов синтетич. каучука ВСНХ СССР. В 1934 руководил созданием, а затем возглавил кафедру синтетич. каучука в Ин-те тонкой хим. технологии им. М. В. Ломоносова. В 1939 организовал подготовку специалистов по технологии синтетич. каучука в Пром. академии им. И. В. Сталина. В 1941–42 работал на эвакуированном в Казань Ленингр. з-де синтетич. каучука. В 1942–53 нач. сектора Наркомата резиновой пром-сти СССР.

    Осн. науч. иссл. связаны с разработкой технологии синтетич. каучука, созд. катализатора для полимеризации дивинила с применением пиролиза нефтяных погонов, с разработкой методов очистки дивинила от примесей, с использованием солей меди.

    /Российская еврейская энциклопедия. Т. 2: Биографии. К - Р. Москва. 1995. С. 207-208./