Плятон [Былатыан] Аляксеевіч Сьляпцоў [Слепцов] – нар. 11 лістапада 1893 г. ў 3-м Жэхсагонскім насьлезе Батурускага ўлусу Якуцкай акругі Якуцкай вобласьці Расейскай імпэрыі у сялянскай сям’і.
У 1914 г. паступіў Якуцкую настаўніцкую сэмінарыю, якую закончыў у 1917 годзе. Ад 1918 г. у РКП(б). У 1921 г. старшыня Якутгубрэўкаму, у 1922 г старшыня Саўнакаму, у 1923 г. старшыня ЦВК ЯАССР, 1928-1931 гг. - наркам асьветы і аховы здароўя ЯАССР.
У 1935 г. па ягонай ініцыятыве быў створаны НДІ мовы і культуры пры СНК Якуцкай АССР, дзе ён прызначыў сябе першым дырэктарам. У гэтым жа годзе абараніў у Інстытуце нацыянальнасьцяў (Масква) дысэртацыю на ступень кандыдата лінгвістычных навук. Чалец Праўленьня Саюзу пісьменьнікаў СССР (1934-1938) гг. Дэпутат Вярхоўнай Савету СССР 1-го скліканьня.
3 лютага 1938 г. быў арыштаваны і 31 кастрычніка 1939 г. памёр у турме. 15 кастрычніка 1955 г. быў рэабілітаваны.
Першы верш напісаў у 1917 г. Адзін з заснавальнікаў якуцкай савецкай літаратуры, пясьняр савецкага агітпраму. Сабраў і падрыхтаваў да выданьня якуцкія эпасы “Дьулуруйар Ньургун Боотур” (Нюргун Ботур Імклівы) ды “Туналыйбыт ньуурдаах Туйаарыма Куо” (Найпрыгажэйшая Туйарыма Куо). Пісаў пад псэўданімам Ойуунускай [ойуун - шаман], што па-беларуску перадавалася як Айунскі, але Правілы беларускай артаграфіі, зацьверджаныя 23 ліпеня 2008 г. Прэзыдэнтам Рэспублікі Беларусь прадпісваць: “У сярэдзіне запазычаных слоў, у тым ліку ва ўласных назвах, літара й пішацца толькі перад зычнымі: дызайн, Кландайк, Драйзер, Айні, лайнер, камбайн. Гукавое спалучэньне зычнага гука [й] з галоснымі ў словах іншамоўнага паходжання перадаецца ётаванымі галоснымі, як і ў словах уласнабеларускіх: на пачатку слова: Ёфе, Нью-Ёрк; пасьля галоснага ў сярэдзіне слова: маёр, маярат, маянэз, раён, Аюнскі”.
У 1966 годзе была заснавана Дзяржаўная прэмія імя П. А. Аюнскага, якая прысуджаецца за лепшыя творы літаратуры, мастацтва і архітэктуры. Ягонае імя носіць Літаратурны музэй імя П. А. Аюнскага; Якуцкі акадэмічны драматычны тэатар імя П. А. Аюнскага, які знаходзіцца на плошчы Арджанікідзе, на месцы былой аптэкі, якая ад няправільнай пабудовы развалілася; вуліца Аюнскага ў Якуцку, вуліца Аюнскага і помнік ў м. Мірны ды іншых населеных пунктах РС(Я).
На беларускую мову вершы Аюнскага (Бацькава блаславенне; Жаваранак апяяў; Песьня сініцы) пераклаў Артур Вольскі (Братэрства 84. Мінск. 1984. С. 214-217.).
Са сьледчай справай Плятона Аюнскага пазнаёміўся беларускі пісьменьнік Іван Ласкоў і пасьля публікацыі сваіх меркаваньняў у поўнай меры спазнаў ласку і гістэрыю якуцкай “інтэлігенцыі”.
Літаратура:
* Нюргун Боотур Стремительный. Якутский героический эпос олонхо. Воссоздал на основе народных сказаний Платон Ойунский. Перевел на русский язык Владимир Державин. Якутское книжное издательство. Якутск. 1975. 432 с. [Под общей редакцией С. В. Михалкова. Наблюдал за выпуском И. А. Ласков.]
* Вольский А. Москва породнила нас. // Слово о Платоне Ойунском. Якутск. 1985. С. 50-52.
* Ласков И. Драма поэта. // Молодежь Якутии. Якутск. № 26. 9 июля (С. 10); № 27. 16 июля (С 10); № 28. 23 июля (С. 10). 1993.
* Алексеев Е. Е. Обреченные. (По поводу статей И. Ласкова о М. К. Аммосове и П. А. Ойунском). Намцы. 1993.
* Смольская В. У. Вольскі Артур. Бібліяграфія. [1984. Платон Айунскі: [Уступнае слова] // Братэрства. Мн.; 1984. Айунскі П. Бацькава блаславенне; Жаваранак апяяў; Песня сініцы: [Вершы] / З як. // Братэрства. Мн.; 1985. Москва породнила нас. // Слово о Платоне Ойунском. Якутск.] // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 2. Мінск. 1993. С. 40, 42.
* Айунскі (сапр. Сляпцоў) Платон Аляксеевіч [11. 11. 1893, Аляксееўскі р-н, Рэспубліка Саха (Якуція) – 31. 10. 1939]. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 1. Мінск. 1996. С. 177.
* Якуцкая літаратура. Айунскі П. 4597. Бацькава блаславенне; Жаваранак апяяў; Песня сініцы: [Вершы] / Пер. А. Вольскі // Братэрства, 84. – Мн., 1984. – С. 214-218. // Мастацкая літаратура народаў СССР у перакладзе на беларускую мову 1976-1991. [Складальнікі: Фарасцяная Л. К.; Цітова Л. А.] Мінск. 1997. С. 155, 159.
* Алексеев Е. Е., Ксенофонтов И. И., Кустуров Д. В. В. Скрипин – идейный преемник И. Ласкова. О очередном наступлении на П. А. Ойунского, М. К. Аммосова, И. Н. Барахова. Якутск. 2003.
* Лецка Я. Вяртаньне з-за небакраю. // Іван Ласкоў. Летапісная літва: сваяцтва і лёс (кніга-пошук). Вільня. 2011. С.12. [У Лецкі Аюнскі пішацца як Аюпаў.]
Аюньня Алянга,
Койданава
ПЛАТОН АЙУНСКІ
Паэт, публіцыст, вучоны і грамадзкі дзеяч Платон Аляксеевіч Айунскі (1893-1939) быў адным з заснавальнікаў якуцкай савецкай літаратуры. Ён актыўна ўдзельнічаў у рэвалюцыі, грамадзянскай вайне і ўсталяваньні Савецкай улады ў Якуціі. Важкім укладам у разьвіцьцё агульнанацыянальнай савецкай літаратуры зьявіліся паэмы на сюжэты аланхо і народных паданьняў: “Нюргун Батур Імклівы”, “Туйарыма Куа Светлатварая” і “Чырвоны Шаман”, высокую ацэнку якой даў Максім Горкі. Многія лірычныя вершы Платона Айунскага сталі народнымі песьнямі.
У перакладзе на беларускую мову вершы выдатнага якуцкага паэта друкуюцца ўпершыню.
Артур Вольскі
Бацькава блаславеньне
Сын, выслухай мае
парады на дарогу,—
памру, ды на зямлі
маім нашчадкам жыць...
Сьмерць у няўхільны час,
лёс асядлаўшы наш,
жыцьця супыніць бег...
Ты, сынку,— мой працяг,
рыхтую я ў табе
наступнае сваё.
Мне ў сыне жыць заўжды —
благаслаўляю я.
Вясновым ручаём
жыцьцё ўва мне гуло,
кахаў я і шукаў з каханаю сустрэч;
яна дарыла мне
абдымкаў шчодрых пал,
і пацалункаў жар,
і слодыч забыцьця...
Цудоўнае дзіця —
майго каханьня плён,
не спыніцца наш род,
надзея наша ў ім...
Мой жаваранак-сын,
маленькі, бачыш ты:
здаўна гаротны край
стаў сонечны цяпер,
за шчасьце на зямлі,
за родны свой народ
ідзі перамагай
і сэрцам добры будзь,
свой розум май заўжды
і словам біць умей.
Сын, выслухай мае
парады на дарогу.
Над намі небасхіл
вясёлкаю гарыць,
шчасьлівы родны край,
пазбаўлены пакут.
Будзь дужы, хлопчык мой,
ідзі перамагай...
За шчасьце на зямлі
змагайся, за народ...
Свой розум май заўжды
і словам біць умей.
Сын, выслухай мае
парады на дарогу.
1924
Жаваранак апяяў
Беды забываючы свае,
жаваранак весела пяе.
“Жу-і... жу-і...” — з вышыні ляціць.
Можа, гэта мроіва трымціць?
Хмель паветра талага да дна
запрашае паспытаць вясна;
пад лагодаю яе вачэй
ручаі заходзяцца званчэй,
і з гары далёкай белы сьнег
да праталін радасна пабег...
А да дрэва з нетравых выток
веснавы гаючы сок пацёк,
і пупышкам выбухнуць карціць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Лёд хаваецца ў глухмяны кут,
ды ратунку не знайсьці і тут,
вось ужо ён сьціснуўся ў камяк,
засьлязіўся раптам і абмяк;
наледзь на карэнішчах сышла,
шчырую гамонку павяла...
Ясным днём, пры зорках уначы,
сьмецьце з пенай прэчкі несучы,
струмяні віруюць — не спыніць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Дрэвы ў гушчары — ажно да хмар,
лес паўколам ахапіў абшар,
што мілей за гэткія лясы
ў зеляніне хвойнае красы?
Вецьце, пацяжэўшы, ўніз глядзіць,
сьвежая ігліца зіхаціць,
збоч ствалоў, то медных, то рудых,
не палічыш шышак маладых;
а на ўлоньні матухны-Зямлі
кветкі карагоды павялі,
пад вятрыскам траўка шамаціць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Казка над зялёнаю травой,
што зьдзіўляе нас усіх сабой,—
то саранкі вогнены бутон,
шчасьце нам, як зорка, зычыць ён.
Ды пагібель навалаччу злой
выплыла з бяздольнасьці былой,—
над саранкай вось ужо вісіць...
“Жу-і...” — ці не мроіва трымціць?
Казка над зялёнаю травой,
што дзівіла нас усіх сабой...
Не, маланка з чорнай стараны
не пасьмее зьнішчыць сараны...
Змрочным сілам крыўды і пакут
не адолець веснатворны цуд,
не спаліць вясновы першацьвет,
што прыйшоў у вызвалены сьвет...
З добрым лёсам весняе зары,
кветка, зьзяй, яшчэ ясьней гары!
1926
Песьня сініцы
Сэрца каменнае
стане праменнае —
расьпявае, любоў услаўляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
пёрачка, пушынка,
шчабятушка
весялушка,
сьпевам птушкі аблашчаная, і ў мілачкі
пальцы трапечуць, як тыя крылачкі...
Птушка закаханая,
песьня несьціханая...
Дрэмле ціхае возера, уздыхаючы цяжка,
лес, схіліўшыся, слухае, што пяе пташка...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
ты шчасьця галінка,
мая люлюшачка,
малышка-душачка,
танцуе, скача, лазінка тонкая,
а сьмех — дзіцячы, а радасьць —
звонкая.
Сэрца каменнае
стане праменнае —
расьпявае, каханьне ўслаўляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
золата блішчынка,
з гнязда птушанятка,
тугое зярнятка.
А возьмеш яе на рукі — прытуліцца, шальмоўка,
нібы робячы ласку, сваёй рыжай галоўкай.
1932.
З якуцкай пераклаў Артур Вольскі.
/Братэрства 84. Літаратурны зборнік. Мінск. 1984. С. 214-218./
СЛОВО О ПЛАТОНЕ ОЙУНСКОМ
Предисловие
В ноябре 1983 г. исполнилось 90 лет со дня рождения основоположника якутской литературы, видного государственного и общественного деятеля Якутии Платона Алексеевича Ойунского...
В Москве, в Большом зале Центрального Дома литераторов им А. А. Фадеева, 23 ноября состоялся торжественный литературный вечер...
Средства массовой информации широко осветили насыщенную большими событиями жизнь и творчество Платона Ойунского.
Писатели Москвы и гости с большим вниманием слушали доклад секретаря Якутского обкома КПСС В. И. Федорова «П. А. Ойунский – боец и певец революции»...
О яркой жизни и творчестве поэта взволнованно говорили: С. Михалков (Москва)... А. Вольский (Минск)...
В юбилейном литературном вечере приняли участие инструктор отдела культуры ЦК КПСС Е. М. Миронов...
Торжественный вечер вел секретарь правления СП СССР О. Н. Шестинский.
В прилагаемой брошюре публикуются речи, произнесенные с трибуны Центрального Дома литераторов им А. А. Фадеева в Москве.
В Белоруссии хорошо знают и творчество Платона Ойунского. Его стихи, поэмы, сказания пришли к нам в переводе на русский язык. За это мы благодарим Олега Шестинского и других переводчиков великого якутского поэта. А сейчас поэзия Платона Ойунского зазвучала и на белорусском языке.
Послушайте, как звучит по-белорусски в моем переводе стихотворение «Песня синицы», которое поэт посвятил дочери.
*
Платон Айунскі
ПЕСНЯ СІНІЦЫ
Сэрца каменнае
стане праменнае —
распявае, любоу услауляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяучынка,
пёрачка, пушынка,
шчабятушка
весялушка,
спевам птушкі аблашчаная, і ў мілачкі
пальцы трапечуць, як тыа крылачкі...
Птушка закаханая,
песня несціханая...
Дрэмле ціхае, возера, уздыхаючы цяжка,
лес, схіліушыся, слухае, што пяе пташка...
Ланчык-заранка-дзяучынка,
ты шчасця галінка,
мая люлюшачка,
малышка-душачка,
танцуе, скача, лазінка тонкая,
а смех — дзіцячы, а радасць —
звонкая.
Сэрца каменнае
стане праменнае —
распявае, каханне услауляе сініца,
гукам — ліцца, іскрыцца, а сэрцу —
нудзіцца...
Ланчык-заранка-дзяўчынка,
золата блішчынка,
з гнязда птушанятка,
тугое зярнятка.
А возьмеш яе на рукі — прытуліцца, шальмоука,
нібы робячы ласку, сваёй чорнай галоўкай.
/Слово о Платоне Ойунском. Якутск. 1985. С. 3, 5, 50-52./
[Пэўна, там ў Маскве, абураныя якуты давялі Артусю, што у маленькіх якутаў, зразумела, калі жонка не займаецца любашчамі з нючай (расейцам) – валасы звычайна чорныя і яму прыйшлося мяняць радок перакладу “нібы робячы ласку, сваёй рыжай галоўкай” – на – “нібы робячы ласку, сваёй чорнай галоўкай”.]
Артусь Вітальевіч Зэйдэль-Вольскі – нар. 23 верасьня 1924 г. у мястэчку Койданава Койданаўскага раёна Менскай акругі БССР, у сям’і пецярбуржца, супрацоўніка 13 памежнага атраду, які дыслацыраваўся ў Койданаве.
Вучыўся у 25 мінскай узорнай чыгуначнай імя Чарвякова беларускай школе. У 1938 годзе, пасьля сёмага клясу паступіў у Беларускі дзяржаўны мастацкі тэхнікум, які ў 1939 г. быў рэарганізаваны ў Віцебскае мастацкае вучылішча НКА БССР.
Напад вэрмахту на СССР перапыніў навучаньне і Артусь апынуўся ва Уральску Заходне-Казахстанскай вобласьці, дзе працаваў мастаком у эвакуіраваным з Віцебску Другім Беларускім Дзяржаўным тэатры.
У 1942 годзе быў пакліканы з Уральска ў Ваенна-марскі флёт. Служыў на Далёкім Усходзе. Удзельнічаў у баях супраць Японіі. Быў боцманам, мінёрам, ваенным журналістам.
Пасьля дэмабілізацыі, ад 1952 г. працаваў у рэдакцыі газэты “Чырвоная змена” загадчыкам аддзела культуры і быту, адказным сакратаром часопісаў “Бярозка”, “Вясёлка”. Ад 1955 г. сябра СП СССР.
У 1962 г. скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве і ад 1962 г. загадчык літаратурна-пэдагагічнай часткі, з 1963 — дырэктар Беларускага рэспубліканскага тэатра юнага гледача, з 1978 г.— дырэктар Дома літаратара, з 1980 г. — літкансультант СП БССР. У 1981—1984 гг. — старшы рэдактар выдавецтва “Юнацтва”.
Ад кастрычніку 1988 г. у шэрагах стваральнікаў Беларускага Народнага Фронту “Адраджэньне”, ўваходзіў у склад некалькіх Соймаў БНФ, узначальваў Беларускае дэмакратычнае аб’яднаньне вэтэранаў вайны.
Аднойчы пасьля вечаровага выступу ў школе яго запыніла вялікая агрэсіўная кампанія і ня проста жорстка зьбіла, але і распранула, пакінуўшы непрытомным ляжаць на халоднай лістападаўскай зямлі. Перажыты тады шок, на думку мэдыкаў, і справакаваў анкалягічнае захворваньне...
Памёр у 2002 годзе ў Мінску і пахаваны на Паўночных могілках.
Ягоны сын — Лявон, музыка, удзельнік гуртоў N.R.M., «Крамбамболя” і інш.
Узнагароджаны ордэнамі “Знак пашаны”, Айчыннай вайны 2-ой ступені, мэдалямі, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР, Граматай Вярхоўнага Савета БССР, Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета Малдаўскай ССР.
Дэбютаваў у друку ў 1937 годзе, як Артур Зэйдэль апавяданьнем “Воўчае гняздо” (Іскры Ільіча, № 1). Койданаўскай бітве сярэдзіне ХІІІ ст. прысьвяціў паэму “Паланянка”
Адэля Свабода,
Койданава
*
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz