ЎЎЎ Анатша Ашкіназа. Вілюйскі Хаім Літвак. Койданава. "Кальвіна". 2020.

    Хаім Янкель Шлёмавіч (Шыманавіч) Гельфонд (Гельфанд, Гельфан) - нар. у 1873 (1974, 1977) г. у губэрнскім месьце Вільня (павятовым месьце Слуцак Менскай губэрні) Расейскай імпэрыі, у габрэйскай сям’і.

    Ад 17 гадоў удзельнічаў у габрэйскім працоўным руху, меў мянушку Літвак.

    У 1893 г. прыцягваўся па справе пра распаўсюджваньне нелегальных выданьняў сярод ашмянскіх працоўных Віленскай губэрні.

    У 1897 г. быў прысуджаны да 1 году турэмнага зьняволеньня ды аддадзены пад галосны нагляд паліцыі на 3 гады - па 30 траўня 1900 г.

    Адбываючы прызначаны тэрмін у Кацярынаславе, Гельфонд увайшоў у склад кацярынаслаўскай групы “Кіеўскага зьвязу барацьбы за вызваленьне працоўнага клясу”. 22 сакавіка 1900 г. быў асуджаны пад нагляд паліцыі на 2 гады з залікам папярэдняга зьняволеньня.

    У 1901 г. прыцягваўся па абвінавачваньні ў прыналежнасьці да Пінскага камітэту БУНДа і за выраб і распаўсюджваньне нелегальных выданьняў. Па гэтай справе ў адміністрацыйным парадку быў сасланы на 4 гады ва Ўсходнюю Сыбір.

    Быў паселены ў сяле Аляксандраўскае Вілюйскай акругі Якуцкай вобласьці. Па маніфэсьце 11 жніўня 1904 г. выехаў з Якуцка ў Варшаву.

    У 1907 г. Гельфонд прыцягваўся да дазнаньня ў Вільні за прыналежнасьць да БУНДа. У 1908 г. справа была спынена, і ён быў вызвалены з пад арышту. Прысутнічаў у Лёндане на 3-ім зьездзе РСДРП. У ліпені 1909 г. ЦК БУНДу камандзіраваў Гельфонда з арганізацыйнаю мэтаю ў паездку па Паўночна-Заходнім краі. На 8-й канфэрэнцыі БУНДа ён быў абраны ў лік чальцоў ЦК. У 1912 г. удзельнічаў на 9-й канфэрэнцыі БУНДа.

    У 1915 г. зьехаў у Амэрыку. У 1917 г. вярнуўся ў Расію, пражываў у Петраградзе, затым у Менску. Рэдактаваў газэту “Der Wecker”. З прыходам германскіх войскаў у Менск у 1918 г. зьехаў у Кіеў, дзе прымаў удзел у Kultur-Lige, якая была заарганізаваная дзеля разьвіцьця культуры на ідыш. На Менскай канфэрэнцыі БУНДа ў 1919 г. узначаліў ягонае с-д крыло. Пасьля расколу БУНДА у 1920 г ён чалец ЦК сацыял-дэмакратычнай часткі партыі.

    20 лютага 1921 г. Гельфонд быў арыштаваны савецкай ўладай, але пастановай УНК ад 22 лютага 1921 г з пад варты быў вызвалены.

    Пасьля вызваленьня зьехаў у Вільню, дзе выдаваў габрэйскія газэты с.-д накірунку. Карыстаўся псэўданімамі: А. Л.; Галеви; Леви; Литвак; A. L.

    У 1925 г. зьехаў у Задзіночаныя Штаты Амэрыкі, дзе 20 верасьня 1932 г. памёр ў Нью-Ёрку ад сардэчнага прыступу.

    Літаратура:

*    Гельфонд, кличка «Литвак», Хаим Янкель Шимонов. // Бухбиндер Н. А. Материалы для истории еврейского рабочего движения в России. Вып. I. Материалы для биографического словаря участников еврейского рабочего движения. С предисловием В. И. Невского. Москва – Петроград. (1922.) 1923. Стлб. 27-28.

*    Гельфон (Гельфонд) Хаим Янкель Шлемович (Шимонов), кличка «Литвак», «Ворох», «Шая», «Галейви». // Невский В.  Материалы для биографического словаря социал-демократов, вступивших в российское рабочее движение за период от 1880 до 1905 г. Вып. І. А – Д. Москва – Петроград. 1923. С. 269-270.

*    Гельфанд Хаим Шимонович. // Деятели революционного движения в России. Био-библиографический словарь. Т. V. Социал–демократы 1880-1904. Вып. 2. В-Гм. Москва. 1933. Стлб. 1192.

    Масанов И. Ф.  Словарь псевдонимов русских писателей, ученых и общественных деятелей: В 4 т. Т. 4. Москва. 1960.  С. 124.

*    Ліпецкі Э. А.  Гельфанд Хаім Янкель Шыманавіч. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 5. Мінск. 1997. С. 146.

*    Гельфанд Хаім Янкель Шыманавіч. // Маракоў Л.  Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі 1794-1991. Энцыклапедычны даведнік у трох тамах. Т. 1. Мінск. 2003. С. 251-252.

    Казовский Г.  Художники Культур-Лиги. Москва. 2003. С.11, 22.

    Кучерук О.  1917 – 1919 Київ. Адреси. Події. Люди. Київ. 2008.

    Анатша Ашкіназа,

    Койданава

    Гельфонд, кличка «Литвак», Хаим Янкель Шимонов, род. в 1873 г., интеллигент. В 1893 г. Г. привлекался по делу о распространении нелегальных изданий среди ошмянских (Виленской г.) рабочих; составлял и распространял устав рабочей кассы. В 1897 г. был  присужден к 1 году тюремного заключения с зачетом предварительного заключения и отдан был под гласный надзор полиции на 3 года – по 30 мая 1900 г. Отбывая назначенный срок в Екатеринославе, Гельфонд вошел в состав екатеринославской группы «Киевского союза борьбы за освобождение рабочего класса». 22 марта 1900 г. был осужден под надзор полиции на 2 года с зачетом предварительного заключения. В 1901 г. привлекался по обвинению в принадлежности к пинскому комитету «Бунда» и за изготовление и распространение нелегальных изданий. По этому делу в административном порядке был сослан на 4 года в Вост. Сибирь – сел. Александровское, Вилюйского округа. По манифесту 11 августа 1904 г. выехал из Якутска в Варшаву. В 1907 г. Гельфонд привлекался в Вильно за принадлежность к Бунду. По этому делу содержался в виленской тюрьме. В 1908 г. дело было прекращено, и он был освобожден из под ареста. В 1907 г. Гельфонд ездил в Лондон на 3-й съезд Р.С.Д.Р.П. В августе 1907 г. ездил в Ковно и м. Сморгонь Виленской губ., где читал рефераты. В июле 1909 г. Гельфонд Ц.К. «Бунда» был командирован в поездку по северо-западному краю с организационною целью. Находясь в августе 1909 г. в Витебске, Г. устроил нелегальное собрание и из оставшихся членов организации «Бунда» организовал группу; из Витебска Гельфонд по агент. сведениям с той же целью направился в Минск. На 8-й конференции «Бунда» Г. избран был в число членов Центрального Комитета «Бунда» в Вене, в 1912 г. он участвовал на 9-й конференции «Бунда». В апреле 1917 г. на Х конференции избран был членом Ц.К. Бунда.

    /Бухбиндер Н. А. Материалы для истории еврейского рабочего движения в России. Вып. I. Материалы для биографического словаря участников еврейского рабочего движения. С предисловием В. И. Невского. Москва – Петроград. (1922.) 1923. Стлб. 27-28./

    ГЕЛЬФОН (Гельфонд), Хаим Янкель Шлемович (Шимонов), клички «Литвак», «Ворох», «Шая», «Галейви», род. в 1870 г. в Слуцке, из мещ. В 1896 г. привлекался по делу о распространении противоправит. изданий среди Ошмянских (Вил. губ.) рабочих, составил и распространил устав рабочей кассы, отбыл по этому делу 1 год тюремного заключения и после этого был выслан на два года под надзор полиции за пределы Привисл., Юго-и Северо-Западного края, а также губ. столичных и некот. фабричных. Отбывая надзор в г. Екатсрннославе, вошел в состав екатер. группы «Киевского Союза борьбы за освоб. раб. кл.» и был вновь подчинен гл. надзору полиции в черте евр. оседлости вне ун-х и фабр-х городов, сроком на 2 года. В это же время примкнул к Бунду. В 1901 г. привлекался к дознанию по обвинению в принадлежности к Пинскому Комитету «Бунда» и был на 4 года сослан в Вилейск, где одно время увлекался взглядами Махайского. Вернувшись из ссылки, много сотрудничал в различных изданиях Бунда. В 1907 г. участвовал в Лондонском съезде; вернувшись в Россию, привлекался в том же году по делу о принадлежности в Виленской организации Бунда, до 1908 г. пробыл в тюрьме. В 1909 г. был командирован Ц.К. Бунда для поездки по Северо-Западному краю, с организационными целями. В 1910 г. снова привлекался к дознанию в Вильне. В 1911 г. на 8-й конф. Бунда был избран в число членов Ц.К. Бунда. В 1912 г. участвовал в Венской меньшевистской конференции. В 1913 г. был участником совещания деятелей Бунда в Вене, участвовал на 9-й конф. Бунда. В 1917 г. па X конф. был избран членом Ц.К. Бунда.

    О. 1895 — 6 г.г., стр. 242-43 — Д. № 446/1909 г. О.О.— Рег. — «Больш.», стр. 112.

    /В. Невский.  Материалы для биографического словаря социал-демократов, вступивших в российское рабочее движение за период от 1880 до 1905 г. Вып. І. А – Д. Москва – Петроград. 1923. С. 269-270./

    Гельфанд, Хаим Шимонович, см. Литвак.

    /Деятели революционного движения в России. Био-библиографический словарь. Т. V. Социал–демократы 1880-1904. Вып. 2. В-Гм. Москва. 1933. Стлб. 1192./

    Гельфонд, Хаим Шимонович (1873 - ?) — один из лидеров Бунда

    Псевдонимы: А. Л.; Галеви; Леви; Литвак; A. L.

    Вариант имени: Гельфанд Хаим Янкель Шлем

    /И. Ф. Масанов. Словарь псевдонимов русских писателей, ученых и общественных деятелей. В четырех томах. Т. 4. Алфавитный указатель авторов. Москва.1960. С. 124./

    ГЕЛЬФАНД Хаім Янкель Шыманавіч (літ. псеўд. А. І. Літвак; 1877, г. Слуцк Мінскай вобл. — 1932), палітычны дзеяч і публіцыст. Адзін з кіраўнікоў Бунда, з 1905 чл. яго ЦК. Неаднаразова быў арыштаваны, у 1896-1902 у ссылцы ў Якуцку. У 1915-17 прадстаўнік Бунда ў ЗША. Пасля Лют. рэвалюцыі 1917 вярнуўся ў Расію. Да Кастр. рэвалюцыі 1917 паставіўся адмоўна. На XI канферэнцыі Бунда (1919, Мінск) узначаліў с.-д. крыло. У 1921 арыштаваны органамі ДПУ, пасля вызвалення жыў у Вільні. З 1925 у ЗША.

    Тв.: Мелкобуржуазный социализм на еврейской почве: (Критика «теории» социалистов-сионистов). СПб., 1906; Поалей сионизм: Новое течение в рус. еврействе — рабочий сионизм: Критический очерк. СПб., 1907.

    Э. А. Ліпецкі.

    /Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 5. Мінск. 1997. С. 146./

    ГЕЛЬФАНД Хаім Янкель Шыманавіч [псеўданім: А. І. Літвак; 1877, Слуцк — 1932, ЗША], паліт. дзеяч, публіцыст. Адзін з кіраўнікоў Бунда, з 1905 член ЦК. Аўтар кніг па паліт. і ідэалагічных праблемах яўрэйскага сацыялістычнага руху. Неаднаразова арыштоўваўся за паліт. дзейнасць. У 1896 сасланы ў Якуцію, дзе знаходзіўся да 1902. Жыў у Пецярбургу. У 1915 выехаў у ЗША, дзе быў прадстаўніком Бунда. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 вярнуўся ў Расію. Адмоўна ўспрыняў Кастрычніцкую рэвалюцыю. На ХІ канферэнцыі Бунда ў 1919 у Мінску ўзначаліў сацыял-дэмакратычнае крыло. У 1921 арыштаваны ЧК. Пасля вызвалення нейкі час жыў у Вільні. У 1925 канчаткова пераехаў у ЗША.

    Тв.: Мелкобуржуазный социализм на еврейской почве (Критика «теории» социалистов-сионистов). СПб., 1906; Поалей сионизм: Новое течение в русском еврействе — рабочий сионизм: Критический очерк. СПб., 1907.

    Літ.: БЭ, т. 5.

    /Леанід Маракоў.  Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі 1794-1991. Энцыклапедычны даведнік у трох тамах. Т. 1. Мінск. 2003. С. 251-252./

    ЛІТВАКІ, адна з назваў яўрэяў ВКЛ. На думку этнографа М. А. Членава, да Л. адносілі яўрэяў Літвы, Беларусі, зах. раёнаў сучасных Бранскай, Смаленскай і паўд. раёнаў Пскоўскай абл. Расіі. Ад інш. яўр. этнаграфічных груп Л. адрозніваліся сваім паўн.-ўсх. дыялекгам мовы ідыш, асобнымі прыкметамі побыту, звычаяў і інш. Гал. друкаванымі крыніцамі па гісторыі Л. з’яўляюцца: «Абласны пінкас [актавая кніга] Ваада [органа самакіравання] галоўных яўрэйскіх абшчын Літвы...» (1909-24) пад рэдакцыяй С. М. Дубнова, 28-ы і 29-ы тамы «Актаў Віленскай камісіі». Субэтнас Л. даследавалі яўр. гісторыкі Беларусі і Расіі М. Вішніцэр, А. Гаркаві, І. Сосіс (увёў пашыраны потым тэрмін «літ.-бел. яўрэйства») і інш. Найб. грунтоўным даследаваннем па гісторыі Л. з’яўляешіа праца С. А. Бяршадскага «Літоўскія яўрэі...» (1883), дзе аўтар імкнуўся высветліць фактары адасобленасці і эканам. ўплыву яўрэйства.

    Літ.: Бершадский С. А Литовские евреи: История их юридического и обществ. положения в Литве от Витовта до Люблинской унии, 1388-1569 г. СПб., 1883; Живописная Россия: Литов. и Бел. Полесье. Репр. воспроиз. изд. 1882 г. Мн., 1993. С. 17-18.

    Эмануіл Іофе.

    /Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 4. Мінск. 1997. С. 382./