ФІЗІКА ЦІ ЛІРЫКА?
---
Іван Ласкоу. “Стыхія”. Лірыка. На рускай мове. Выдавецтва
«Беларусь». Мінск. 1966.
---
Фізіка, праўда, тут ні пры чым. Гаворка пойдзе пра хімію. Пра тую самую
хімію, якой вельмі многа ў вершах Івана Ласкова, што і сабраны ў яго першай
кніжцы “Стыхія”.
Першы — цалкам «хімічны» — раздзел кнігі наводзіць спачатку на думку,
што славутая праблема “фізікі — лірыкі” вырашана, што, нарэшце, з’явіўся паэт,
які шчасліва спалучыў у сваёй творчасці паэзію з навукай. Але ўражанне гэта
абманлівае. Спроба паэта аказалася няўдалай. Колбы, кіслоты, штатывы, ядры і
атамы — якраз самае нецікавае з таго, што ёсць у першай кнізе маладога паэта.
Тут адбылося тое, што адбывалася некаторы час назад з аўтарамі так
званых «вытворчых» твораў. Там былі цэхі, станкі, дэталі, працэнты выканання
плана, тут — лабараторыі, прыборы, рэактывы, а замест працэнтаў выканання плана
— нейкае сімвалічнае адкрыццё, да якога імкнецца герой літаральна кожнага верша,
што ўваходзіць у раздзел «Я выполнил
такой эксперимент» («стою на берегу своих открытий», «я слушаю открытий голоса»,
«вдруг открытие ослепит...», «открытие мимо проносит...», «но я уже зову тебя,
открытие», «Открытие! Пока в моих руках еще не стало ты самим собою...»,
«Открытие! Откройся до конца...» і г. д.).
Далей, у “вытворчых” творах непазбежна перабольшвалася роля тэхнікі,
больш дакладна — яе месца ў коле ідэй, якія хвалююць чалавека. У “Стыхіі” —
таксама: хіміі адведзена галоўная роля, яна ўзведзена ў ранг амаль універсальнай
навукі («она ударила по отвлеченному
представлению о неизвестности», «все человечество будет согрето ее теплом»).
Нарэшце — і гэта самае
галоўнае — у “вытворчай” літаратуры не было чалавека. Павінен сказаць, што няма
яго і ў вершах раздзела «Я выполнил
такой эксперимент». Канечне, як умоўная істота, якая
арудуе з колбамі і тыглямі, «устало глотающая глюкозу» «во мгле эксперимента»,
чалавек, вядома, ёсць, але іменна як умоўная істота, як бясплотны дух, апантаны
адзінай мэтай — што-небудзь такое адкрыць. Апроч гэтай страсці, у хіміка нічога
няма, і цяжка здагадацца, чым жа адрозніваецца гэты хімік, напрыклад, ад
дырэктара завода, пісьменніка, артыста, якія таксама часам “глытаюць глюкозу”.
Ягоную прафесію вызначаюць рэчы. Забярыце колбы і штатывы, замяніце іх
бухгалтарскімі лічыльнікамі і арыфмометрам — у вершах нічога не зменіцца.
Так атрымалася, вядома ж, невыпадкова. Няўдача была, калі можна так
сказаць, “запраграмавана”. I. Ласкоў занядбаў той ісцінай, што паэзію цікавяць
не самі хімічныя (фізічныя, матэматычныя і г. д.) праблемы, а людзі, якія
вырашаюць гэтыя праблемы, чалавек, яго ўнутраная сутнасць, якая выказваецца
старамодным, але такім важкім, словам — “душа”. «Соли, кислоты, катализаторы» (радок з верша “Хімія”)
увогуле наўрад ці могуць быць прадметам паэзіі самі па сабе. У паэме В. Незвала
“Эдысан”, прысвечанай вялікаму вынаходніку, няма ніводнага тэхнічнага тэрміна,
затое ёсць абставіны і акалічнасці, у якіх жыў і працаваў Эдысан, ёсць унутраныя
пабуджэнні яго пошукаў. Я далёкі ад думкі параўноўваць маштабы двух талентаў, я
гавару толькі пра метадалогію. мастацкай творчасці, што адлюстроўвае свет
навукі.
Увогуле трэба сказаць: няма і не можа быць паэзіі спецыяльнасці, паэзіі
прафесіі — хіміка, сталявара, машыніста і г. д. Ёсць агульначалавечыя страсці,
на якія прафесія накладвае свой — ды і то вельмі бледны — адбітак. Ісціна не
новая, але, як бачым, мае патрэбу ў тым, каб яе нагадаць. Правільнасць яе
даказвае, дарэчы, і сам аўтар “Стыхіі”. У раздзеле «Я выполнил такой эксперимент»
ёсць два вершы, якія звяртаюць на сябе ўвагу. Гэта “Зямля заводскага двара” і
“Вершы пра малако”. У іх знойдзены правільныя суадносіны
“вузкапрафесіянальнага” і проста чалавечага. Гаворка ў першым ідзе пра зямлю
заводскага двара, насычаную шкоднымі рэчывамі, але ўсё ж прыбіральшчыца Таня
вырошчвае на ёй герань; у другім вершы проста-такі ўслаўляецца звычайнае
малако, якое аказваецца цудадзейным для чалавека, які мае справу з “солямі,
кіслотамі, каталізатарамі”. І вось гэтыя прывычныя, звычайныя рэчы раптам
паўстаюць перад намі новымі, незнаёмымі — таму, што паэт убачыў іх новымі вачыма:
вось тут прафесія і адыграла сваю, так сказаць, станоўчую ролю.
Другі ж раздзел кнігі “Зялёнае і рыжае” — пераканаў мяне ў тым, што
аўтар “Стыхіі” ніякі не хімік (прынамсі ў вершах), а самы што ні ёсць лірык.
Больш за ўсё, аказваецца, яго хвалюе ўсё тое, што здаўна хвалявала паэтаў, — каханне,
ростань, родная вёска, прырода. Апошняе — асабліва. Не адмоўлю сабе ў задавальненні
працытаваць усяго дзве страфы з аднаго верша, названага па першаму радку:
Я чувствую себя большим и
сильном.
Когда
в леса дремучие вхожу.
Я
становлюсь хорошим
и красивым,
Когда на дымном вереске лежу.
.............................................................
Под
головой моей кусок коры.
Засну —
и лес напрасно не разбудит.
Деревья
молчаливы и добры.
Как
сильные доверчивые люди.
Здаецца, нікога не
трэба пераконваць у тым, што гэта — добра. Добра таму, што проста, дакладна і
натуральна. Кожны, напэўна, адчуваў, калі быў у лесе, пачуццё ўдзячнасці
прыродзе, пачуццё поўнай знітаванасці з ёю і яшчэ такое пачуццё, калі хочацца
надзяліць прыроду ўсім, што ёсць самага лепшага ў чалавеку. Гэтая натуральнасць
пачуцця — найкаштоўнейшы элемент сапраўднай паэзіі. Ён, гаворачы мовай аўтара
“Стыхіі”, уступае ў рэакцыю не толькі са з’явамі прыроды, але і ўвогуле з усім,
што акружае чалавека ў жыцці. У выніку з’яўляюцца радкі, напоўненыя пяшчотаю,
сардэчнасцю, дабратой. Звяртаючыся да маці, I. Ласкоў гаворыць:
Мы писать вам будем
разборчиво,
очень четко напишем вам.
Мы
напишем крупными
буквами.
чтобы вам
не портить глаза —
Им
придется еще отыскивать
В
синем море
не раз
паруса,
(“Пах пісем”).
Гэту вельмі цікавую рысу таленту І. Ласкова выяўляюць, акрамя таго,
вершы “Паяздок”, “У лесе загубілася вёска Кліны...”, “Не люблю тваю прыгажосць”
і, бадай, яшчэ два вершы з невялікага цыкла “Агінскі канал”.
Што ж да астатніх вершаў раздзела “Зялёнае і рыжае”, дык па розных
прычынах удалымі іх лічыць, на мой погляд, нельга. Прычыны гэтыя зводзяцца ў
асноўным да дзвюх. Першая з іх — надуманасць, што асабліва ўласціва вершам з
цыкла “Жывыя галасы”. У іх аўтар па чарзе пераўвасабляецца то ў маманта, то ў
акуня, то ў вярблюда і г. д. Проста незразумела, што ж іменна хацеў сказаць
паэт. У канцы, праўда, сказана: «Чтобы
однажды, атомною тенью не обожгло (?) раскрытые глаза, чтобы в одно ужасное
мгновенье не смолкли все живые голоса». Рытарычная гэтая
думка ясная, але дзеля таго, каб яе выказаць, зусім не патрэбна было так многа
пераўвасабленняў.
Другая
прычына няўдач — няўменне добра, разумна, лагічна завяршыць верш. Бывае гэта,
як правіла, тады, калі самому аўтару не да канца, відаць, ясная задума верша.
Вельмі дзіўна, напрыклад, пасля выдатна выпісанага пейзажу ў вершы “Лясное
возера” чытаць наступныя радкі:
На берегу бурчат лениво.
Что
я плыву от коллектива.
Пускай
бурчат.
А лучше —
спят.
Тым
жа недахопам адзначаны вершы “Любань”, “Калі-небудзь гісторыкі адкрыюць”,
“Элінскі карабель”.
Прыватны
недахоп — залішне частае ўжыванне слоў з няправільным націскам. Аўтар чамусьці
піша: «приглýшенно», «не спáлось», «высóки», «подня́л», «редки́»,
«лю́пин»...
У
заключэнне хочацца звярнуць увагу На тое, што маецца, як мне здаецца, небяспека
захвальвання першага — “хімічнага” — раздзела кнігі: вельмі ж ужо хочацца ўсім
мець, нарэшце, “навуковую” паэзію, “лірафізічныя” вершы. Думаецца, што гэта
было б мядзведжай паслугай маладому паэту. Іван Ласкоў — лірык, і няхай ён ідзе
па гэтым шляху. Найлепшым жа варыянтам быў бы той, калі б аўтар “Стыхіі” глядзеў
не з жыцця на лабараторыю, а з лабараторыі — на жыццё.
Фёдар Яфімаў.
/Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 85. 21 кастрычніка 1966. С.
3./
ПОКОРЕНИЕ СТИХИИ
Вряд ли найдется сейчас человек, который
бы, любя нашу поэзию, отрицал ее гражданственность, ее общественную значимость.
Трудно уловить всевозможные грани, на которых сегодняшняя поэзия соприкасается
с жизнью. Да и граней этих, пожалуй, нет. Органическое растворение в настоящем,
проникновение в самые сокровенные уголки действительности — вот лицо нынешней
поэзии.
Именно такое счастливое сочетание музы с
действительностью присуще поэзии Ивана Ласкова. Совсем недавно Иван успешно
окончил химический факультет Белорусского государственного университета имени
В. И. Ленина. Но инженера-химика властно зовет к себе поэтическое слово. И вот
перед нами результат его трудных поисков и размышлений — первая книжка молодого
поэта «Стихия», выпущенная издательством «Беларусь».
Как и следовало ожидать, первое место в
сборнике отведено внутреннему миру человека науки.
О
химия — великая страна.
Где
все неясно, все пока
что странно,
Ты
жгучей неизвестности
полна,
Как
волны мирового
океана.
Эта строфа — своеобразный запев всего
сборника. Вместе с автором, энергичным, увлеченным человеком, мы вступаем в мир
надежд и свершений, гипотез и открытий, в мир, где «прорастают мысли, словно
зерна».
Не так это просто — увидеть горизонты
современной науки через призму поэтического слова. Надо заставить заговорить
молчаливые формулы, таинственные приборы и, притом, заставить их заговорить
языком; на котором они очень редко говорили, — языком поэзии. А человек? Разве
можно обойти человека, героя, творца и мученика науки?
Стихотворение «Рихман» одно их лучших в
сборнике. Его отличают смелость поэтического решения, мужественность интонации.
Очень зримо встает перед читателем образ Рихмана, сподвижника Ломоносова.
...Под
грозой—бушующей,
ревущей
—
Он
стоит, не опуская век,
Человек,
беду свою
зовущий,
Молнию
зовущий человек.
Мы вместе с Иваном Ласковым любуемся его
героем. Нас покоряет мужественная самоотреченность «первого в мире
молниеотвода».
Очень впечатляюще и очень злободневно
стихотворение «Центрифуга». Поссорившись с другом, автор идет в лабораторию.
Только любимая работа может вернуть ему душевное спокойствие. И он включает
центрифугу.
...Она
медведицей
взревела
глухо,
И
лампами зажглись
ее глаза.
Вращается
стальная
центрифуга,
Ненужное
в осадок унося.
К сожалению, поэзия Ивана Ласкова
поднимается на соответствующую высоту не всюду. Многим стихотворениям сборника
свойственно стремление к звонкой рифме, к оригинальной форме, но отнюдь не к
глубине мысли. Очень интересно задумано стихотворение «Халат». Похвально
стремление автора воспеть свои рабочие «доспехи», свой халат. Но на этом все не
кончается. Рассказывая о злоключениях бедного халата, автор говорит:
...И
вот со своего шестка
Взирают
на его заплаты
Так
откровенно свысока
Другие,
чистые халаты.
И сразу же следует вывод:
...Не
огорчайся, мой
халат,
И продолжай
все то же
смело.
Пускай
себе они блестят
Халатным
отношеньем
к делу.
Очень уж прямолинейная, плакатная концовка,
которая сводится в сущности к игре двух слов: «халат» и «халатность».
Злоупотребляет автор частым нагромождением
чисто научных терминов: соли, кислоты, катализаторы... («Химия»). Нам кажется,
что даже в поэзию о науке и об ученых нужно подливать поменьше всяческих
«кислот» — право, от этого настоящая поэзия не пострадает.
Вторую часть сборника Ивана Ласкова,
озаглавленную автором «Зеленое и рыжее», составляют стихи «не о науке». О чем
же они?
О любви, о дружбе, о
родной земле. Поэт наблюдателен и очень эмоционален. Он зажигает нас своей
любовью к деревьям, которые «молчаливы и добры, как сильные, доверчивые люди».
(«...Я чувствую себя большим и сильным»).
Вместе с ним на рабочем поезде мы едем в
городок Телеханы, бродим по берегам Огинского канала. Интересно, хотя и не
лишено недостатков, крупное произведение этой части сборника «Живые голоса»,
которое в свое время печаталось журнале «Юность». И все же хочется думать, что
Ивану Ласкову по характеру его поэтического дарования более свойственно
философское раздумье. Хочется верить автору, когда он восклицает:
...Но
мне не сто,
Мне
двадцать два,
И
все неясно, все
полуоткрыто,
И плавают в тумане
острова
Зелеными
кусками
малахита.
Новых ему островов, новых открытий!
Поэтическая стихия покоряется настойчивым.
Л. Дайнеко
/Знамя юности.
Минск. № 213. 2 ноября 1966. С. 4./
ПЛЮСЫ І
МІНУСЫ ПАЭТЫЧНАГА ЗБОРНІКА
Іван Ласкоў прыйшоў у паэзію са сваёй тэмай. Ён працуе хімікам,
аналізуе, даследуе, эксперыментуе. І гэта стала галоўнай тэмай вершаў яго
першага зборніка “Стыхія”.
У
маладога паэта ёсць шчаслівая здольнасць — убачыць у звычайным паэтычнае (“Мой
халат”, “Зямля заводскага двара”, “Верш аб малацэ”). Для яго хімія — вялікая
краіна, якая акіянам нязведанага «буйствует
у ног». Маладому паэту ўдалося паказаць цяжкасць шуканняў
вучонага-даследчыка, калі «безуспешный сотый опыт сжигает прежние дотла», аднак
гіпотэза вядзе ўперад, хаця і цэлы год прайшоў безвынікова. Затое колькі
радасці дае новае адкрыццё — “новая хімія”!
Іван Ласкоў добра ведае, што вялікае адкрыццё можа прынесці чалавецтву і
вялікую карысць і вялікае зло:
...Я
не хочу, чтоб, как
сплошная рана,
Дымилась кровью чёрная
земля...
А
на гэтай зямлі цудоўна! Калі «струится по ветвям волнистый свет», калі «качает
выцветшие вёсла волну изогнутый хребет», тады хочацца, як судну пад ветразямі,
самому плысці за акіян раніцай, тады адчуваеш сябе вялікім і моцным, добрым і
прыгожым. Аўтар запамінальна гаворыць аб прыродзе Беларусі, аб сваёй любві да
роднага краю.
Паэт — наш сучаснік. Тое, што самым удалым творам зборніка нам здаецца
сюжэтны верш “Рыхман”, прымушае чакаць ад маладога паэта расшырэння дыяпазону
творчасці, яшчэ больш поўнага раскрыцця сваіх магчымасцей. У вершы аўтар
знайшоў патрэбны тон: рытм, моцныя паэтычныя вобразы. Ён звяртаецца да тых, хто
баіцца грымот. Гэты прыём дае падставу маладому паэту гаварыць «во весь голос»
аб подзвігу вядомага вучонага:
Под грозой — бушующей,
ревущей —
Он
стоит,
не опуская век,
Человек,
беду свою зовущий,
Молнию
зовущий человек...
А
цяпер аб мінусах. Думаецца, што земляку прынясе карысць дабразычлівая крытыка
некаторых хібаў яго вершаў са зборніка “Стыхія”. Ці ёсць у ім слабыя творы?
Такім нам здаецца, напрыклад, верш “Я заводзіў свой гадзіннік”. Белыя вершы
асабліва патрабуюць глыбокай думкі, а тут аўтар даводзіць чытачу, што звонкі
коннік, бачыце, не пажадаў прымерыць... на руку (?) гадзіннік лірычнага героя.
Вершу аб каханні “Не люблю тваю прыгажосць” не хапае прастаты. У ім адчуваецца
нейкая манернасць.
У
некаторых вершах па маладосці аўтара адчуваецца нейкі “перахлёст” пачуццяў,
пустая гульня ў словы (вершы “Кліны” і “Ты — як хваля...”).
Опять иду за клином
журавлиным,
Как
будто на Клинах
мне свет сошёлся клином
И
этот клин не вышибить
ничем...
Або:
...И
ты уходишь,
чтоб вернуться снова,
И ты
вернёшься снова,
чтоб уйти.
Аўтар яшчэ не заўсёды настойліва працуе над кожным вершам. Таму і
трапляюцца радкі, якія не нясуць ніякай сэнсавай нагрузкі, а патрэбны для
адзінай мэты — хутчэй зарыфмаваць. Ды і рыфмы часта не назавеш трапнымі («почты — почки»). Удумайцеся,
напрыклад, у сэнс наступнай страфы:
Прошуршало
такси,
не пыля,
И у
серого здания почты
На летящих к луне тополях
Набухают
тяжёлые почки.
Паэтычны вобраз «летящих к луне тополей» сапсаван зусім тут недарэчным
першым радком. Тым больш, што далей у вершы гаворыцца аб зямлі, па-вясноваму
мокрай. Адкуль жа быць пылу?
Лірычны герой аднаго верша ў аўтара з-за рыфмы на стуле не сядзіць, а
стаіць. Паслухайце:
...И
сам дрожу, как будто
не на стуле —
На
бочке з порохом
стою(?!).
Зразумела, падобныя прыкрыя моўныя недакладнасці і неахайнасці не могуць
упрыгожыць зборнік.
Але ў асноўным зборнік вершаў “Стыхія” I. Ласкова пакідае неблагое
ўражанне. Застаецца пажадаць нашаму земляку новых творчых поспехаў і ў навуцы і
ў паэзіі.
Ц. Кажамякін
/Гомельская праўда. Гомель. № 224. 20 лістапада 1966. С. 4./
Аляксей Русецкі
НАВУКА I ПАЭЗІЯ
----
И. Ласков.
Стихия. Выдавецтва «Беларусь», 1966.
---
Неяк
пад руку трапіўся невялікі верш, у якім стрымана і выразна расказвалася пра
доўгія пошукі і адкрыццё... фтору — хімічнага элемента. Гэты верш маладога паэта
Івана Ласкова называецца “Дзевяты элемент”. Яго змест і некаторая спецыфічнасць
мовы сведчылі пра грунтоўныя веды аўтара ў галіне хіміі, а выразнасць і закончанасць
— пра пэўныя здольнасці. Захацелася бліжэй пазнаёміцца з маладым паэтам і
паслухаць, што далей скажа “хімік” у лірыцы. І вось, добрую магчымасць для
гэтага дае цяпер яго першы зборнік вершаў.
Кожны
паэт хоча адкрыць і адкрывае, калі ён сапраўдны творца, сваю малую ці вялікую
краіну паэзіі. Кніга Івана Ласкова пачынаецца радкамі: «О химия, великая страна... Стою на берегу своих
открытий». Зусім зразумела, што аўтар гэтых слоў мае намер
зрабіць паэтычныя адкрыцці. А чаму б і не зрабіць іх у вялікай краіне хіміі,
поўнай навуковых цудаў? Яна мае доўгую і цікавую гісторыю, заселена працавітымі,
вельмі рамантычнымі людзьмі, якія цяпер сваёй дзейнасцю ўплываюць на ўсё наша
матэрыяльнае жыццё.
Перш
чым гаварыць, чаго дасягнуў Іван Ласкоў, неабходна адзначыць смеласць, з якой
бярэцца малады паэт за “не апрацаваны” яшчэ паэзіяй навуковы матэрыял. Гэта
сімптаматычна для нашага часу, бо з глыбокім пранікненнем навуковых ведаў і
тэхнікі ва ўсе куткі жыцця ў нашым грамадстве канчаткова ўсталёўваецца навуковы
светапогляд, які грунтуецца на найбольш агульных высновах нашай навукі аб
развіцці грамадства і прыроды.
Ад
вялікай любові чалавека да жыцця нараджаецца паэзія. Людзі, як і тысячы гадоў
назад, імкнуцца ачалавечыць з’явы, прадметы рэчаіснасці, сагрэць іх сваім пачуццём.
Але цяпер гэта робіцца на падставе новага светапогляду і культуры, з новых
асацыяцый і адчування тэмпаў жыцця. У паэзіі быў Зеўс-грамавержац, быў Пярун з
агнявымі стрэламі, цяпер можа з’явіцца і вобраз гарэзлівага надхмарнага фізіка
ці некага іншага. Мы ўжо не можам успрыняць Месяц як бледны «лик Дианы», бо неаднаразова бачылі
фатаграфіі свяціла, зробленыя зблізку. Зусім лёгка ўяўляецца чорна-белая пустэльня
і касманаўты на ёй. А навокал — зноў зорная таямнічасць і загадкі. Мы зусім
нядаўна прывыклі да слоў “транзістар”, “атам”, “азон”, “лазер” (адзін паэт
назваў ужо транзістар “пашлаватым балбатуном”), У кожнага гэтыя словы цяпер
выклікаюць пэўныя асацыяцыі.
У
наш вялікі час вельмі шпаркага навукова-тэхнічнага і грамадскага прагрэсу ў мову
і навуку амаль штогод уваходзяць новыя словы і паняцці. Калі паэт хоча, каб яго
паэзія была найбольш дзейсная, ён, гаворачы вядомым выслоўем, павінен стаяць са
сваім векам упоравень. Сапраўдная паэзія для сваіх сучаснікаў заўсёды была
новай, як жыццё, якое не спыняецца і яе нараджае. Яно пастаянна дае ёй новы
змест і сілу, новую «вопратку».
На
фоне гэтага глыбіннага працэсу вельмі рацыяналістычнымі здаюцца спробы
некаторых паэтаў зрабіцца арыгінальнымі за кошт адмаўлення першаэлементаў
вершаванай паэзіі. Рытм сэрца і мора, рытм часу і ўсяго жыцця, сугучнасць,
музыку слоў, іх маляўнічасць убірае ў
сябе верш. Навошта ж пазбаўляць яго гэтых магутных сродкаў уздзеяння на
чытачоў? Проза не прагучыць вершам ад таго, што яе разаб’еш на кароткія радкі.
Таксама не стануць паэзіяй і вершы, напісаныя незразумелай шаманскай мовай.
Дарма спадзяюцца на мудрагельства, на “магію” слова некаторыя аўтары, хаваючы
за гэтым неакрэсленасць вобраза, адсутнасць пачуцця і думкі.
Фармальныя
зрухі ў вершы бываюць удалыя толькі тады, калі яны вымагаюцца духоўным ростам,
тэмпераментам аўтара і зместам яго паэзіі.
З
добрым разуменнем сутнасці і лёсу паэзіі ў нас цяпер працуюць многія вельмі здольныя
маладыя паэты. Яны пашыраюць яе тэматыку і “геаграфію”, адкрываюць ёй новыя
прасторы. Іх муза не баіцца зазірнуць і ў храм навукі. Маючы даволі высокі
адукацыйны і культурны “цэнз”, яна заходзіць у яго не наіўнай наведвальніцай, а
кемлівай лабаранткай, якая даўно ведае тыя мажлівасці, што дае навука. Яна бачыць
паэзію, высокую рамантыку не толькі ў навуковым пошуку, але і ў адкрытых ужо
законах і фактах. Колькі шырокіх асацыяцый выклікае, напрыклад, адкрыццё
некаторага хімічнага і функцыянальнага падабенства паміж хларафілам зялёнага
ліста і гемаглабінам чырвонай крыві? Зялёны і чырвоны колеры... У гэтых двух
колерах праяўляецца адзіны дух гарэння, дух жыцця. Але
надыдзе кастрычнік, і кожнае дрэва хоча запалаць, як чырвоны сцяг, які
ўвасабляе найвышэйшае праяўленне жыцця — рэвалюцыю...
Першая
палова кнігі Івана Ласкова прысвечана добра вядомай яму хіміі, адкрывальнікам,
працаўнікам навукі. Калі пачынаеш знаёміцца з ёю, насцярожваюць некаторыя назвы
вершаў. Мімаволі ўспамінаеш вершаваныя творы з вузка вытворчымі прафесійнымі
ідзямі, у якіх няма душы чалавека. Не, не халодны рацыяналізм і не павярхоўная
экскурсійнасць вызначаюць лепшыя вершы “навуковага” цыкла ў кнізе. У іх ёсць
рэльефная маляўнічасць, малады тэмперамент, думка і, часам, мудрая аўтарская
думка; ёсць вобразы вучоных, якім напружаная праца прыносіць вялікую радасць
адкрыцця або расчараванне, праца, што часам канчаецца трагічна.
У нашай
краіне праводзіцца абавязковая сярэдняя адукацыя. Вялікае кола чытачоў можа
ўявіць хімічную лабараторыю, зайсці ў яе разам з паэтам і пабачыць «штативов
жесткие леса», «колбы пузатые» і рэторты, што служаць хімікам можа яшчэ з часоў
Парацэльса, калі алхімія пачала ператварацца ў навуковую хімію. Колькі цяпер ужо
ёсць самастойных навук-хімій? Але вось мы прысутнічаем пры нараджэнні яшчэ
адной:
Уже
потянулся за шапкою смушковой,
Но
вздрогнул вдруг
и к месту прирос.
Впился
глазами в сосуд оплавленный.
Окружена
голубыми стихиями,
Там,
на дне,
прорывалась
пламенем
К
людям.
на свет,
Новая химия!
(Верш “Хімія”).
Прарывалася
на свет, «словно бы знала, что все
человечество будет согрето ее теплом».
Не
заўсёды шматлікія эксперыменты канчаюцца шчаслівым адкрыццём новага. Часцей за
ўсё іх вынікі толькі падказваюць, што пошукі ісціны трэба весці ў іншым
кірунку, але гэта не зніжае страснага імкнення да яе ў людзей навуковага
подзвігу. Атмасферу хвалюючых пошукаў, «когда во мгле эксперимента живая искра заблестит»,
удала перадае адзін з лепшых вершаў Ласкова “Гіпотэза”:
Казалось,
час заветный пробил,
Казалось,
даль уже светла,
Но
безуспешный сотый опыт
Сжигает
прежние дотла.
Уходит
день.
Уходит год.
Но
нас гипотеза ведет!
У
паэзіі ёсць вельмі многа твораў пра людзей, што аддалі жыццё ў змаганні за
лепшую долю свайго народа. Але яшчэ не ўслаўлены гераічныя подзвігі шмат якіх
вучоных мінулага і нашага часу. Не раз даводзілася чытаць пра франтавых герояў,
што выклікалі агонь сваёй артылерыі на сябе. Але вось малады паэт успомніў
героя, які ў іншы час выклікаў маланку на сябе:
Под
грозой — бушующей, ревущей —
Он
стоит,
не опуская век,
Человек,
беду свою зовущий,
Молнию
зовущий человек.
Гэта
Георг Рыхман, рускі фізік, сябар Ламаносава. Ён загінуў пры доследах з
атмасфернай электрычнасцю, ён быў «первый
в мире молниеотвод». Вельмі шматзначная канцоўка гэтага
верша пра Рыхмана:
Вот
гроза — она идет рывками,
В мутном небе молнии клубя.
...И
стоит над миром и над вами.
Молнию
зовущий на себя!
Іван Ласкоў умее
гаварыць і ў ніжнім рэгістры, калі ён адкрывае сваю паэзію ў звычайных рэчах і
з’явах што навокал “разнарабочага хіміі”. Натуральныя задушэўныя інтанацыі яго
голасу не пакінуць абыякавым чытача верша “Мой халат”. Гэта пра той прапалены
кіслотамі халат, на якім відны ўсе сляды «химической карьеры» паэта. Але побач — “Рэфрактометр”.
Што такое’ Трэба зазірнуць у энцыклапедыю. А далей — “Цэнтрыфуга”. Толькі той,
хто бачыў і працаваў з гэтымі навуковымі прыладамі, зразумее цікавыя вобразы і
думкі гэтых твораў. Трэба лічыцца з тым, што чытачы ведаюць найбольш агульнае ў
галіне амаль кожнай навукі, і пазбягаць дэталяў, якія вядомы вузкаму
спецыялісту.
І
шмат у якіх вершах паэт з захапленнем гаворыць пра нейкае абстрактнае навуковае
адкрыццё. Калі б гаварылася пра канкрэтныя праблемы навукі з такім жа запалам і
вобразнасцю, мы мелі б можа выдатныя вершы. Правільна сцвярджае аўтар, што яму
не трэба слава Герастрата, але нельга не пярэчыць яго алагічным радкам, у якіх
ён звяртаецца да свайго зноў жа абстрактнага “адкрыцця”-сімвалу:
Я брошусь на тебя, как
на гремящий,
Как
на кипящий пулемет.
Калі
ў першай частцы сваёй кнігі Іван Ласкоў выступае як адкрывальнік новага
матэрыялу для паэзіі і часам дае прыклады паэтычнай яго апрацоўкі, дык у вершах
другой часткі ён траціць сваю самастойнасць “хіміка” у лірыцы. Гэтыя вершы,
здаецца, напісаў нехта іншы, ды і змог бы напісаць іх нехта іншы, хоць
большасць з іх нельга назваць пасрэднымі. Уражае “Агінскі канал”, які
асацыіруецца з музыкай паланеза Агінскага і з другім Агінскім — памешчыкам.
Адчуваецца сапраўднае лірычнае пачуццё ў вершах «Я чувствую себя большим и сильным...», «Ты — как волна...», «Не люблю твою красоту...» і ў
некаторых іншых вершах. Сэнс даволі вялікага цыкла “Жывыя галасы” вельмі
цьмяны, хоць ён і напісаны з належным паэтычным майстэрствам. У ім выступаюць з
каларытнымі “прамовамі” выкапнёвы мамант, што загінуў ад насоўвання з поўначы
ледавіка, звычайны вясковы певень, з прадказаннем наседкам фатальнага канца,
воўк, абкружаны паляўнічымі, вярблюд, які расказвае пра свой нялёгкі лёс
пустэльнага карабля, акунь, што яшчэ не трапіў у нерат, і жарабок, які са сваім
седаком наляцеў на кулямёт у час атакі чырвонаармейскага эскадрона. Усе гэтыя “героі”
адчуваюць сваю асуджанасць па розных прычынах. Хіба можна аб’яднаць іх “выказванні”
нейкай адзінай думкай, скажам, “фаталізм” маманта («Я умер потому, что должен
умереть») і сцверджанне жарабка («Я упал, упал в бою... Пусть человек найдет на счастье подкову звонкую
мою»)? Чалавек знайшоў гэтую падкову і заяўляе:
Я
человек—
имею власть и силу,
Я
запрещаю горе и разбой,
Чтоб
никогда
от нас не уходило
Добытое
нелегкою ценой.
Чтобы
однажды
атомною тенью
Не
обожгло раскрытые глаза,
Чтобы
в одно
ужасное
мгновенье
Не
смолкли
все живые голоса.
Відаць,
лагічнага развіцця мастацкай думкі ў гэтым цыкле вершаў не адбылося.
Як
і ў кожнага здольнага маладога паэта, у першай кнізе Івана Ласкова ёсць добрыя
і больш ці менш удалыя вершы. Але яго кніга сярод многіх тоненькіх і першых
вылучаецца паглыбленай зацікаўленасцю да людзей у белых халатах, да іх настрояў
і думак, да іх навуковага подзвігу. І гэта тады, калі паэзія яшчэ аддалена ад
навукі, патрабуе ад маладога паэта смеласці і вялікіх намаганняў у паэтычнай
апрацоўцы новага матэрыялу. Але гэта не галоўнае. Хочацца параіць паэту, каб ён
не баяўся глядзець на ўсе рэчы і з’явы рэчаіснасці.
Кожны
чалавек, а гэта значыць і мастак успрымае з’явы прыроды, свет і ацэньвае іх
раней набытым вопытам і ведамі Гэта псіхолагі называюць аперцэпцыяй. У нашым
грамадстве ўсталеўваецца навуковы светапогляд. І калі паэт будзе глядзець усімі
ведамі на свет, яго Паэзія пазнае ў Навуцы сваю старэйшую сястру.
Дасягненні
навукі цяпер пераўзыходзяць любую фантазію добрых казак, чытаных намі ў
маленстве. Мы прывыклі да гэтых дасягненняў і мала задумваемся, што значыць з
газу зрабіць тканіну, лепшую за шоўк, здабыць на зямлі зорны агонь, бачыць і
чуць чалавека за тысячы кіламетраў, вынайсці прамень, які ператварае ў пару
самае цвердае рэчыва — алмаз, закінуць часцінку Зямлі на другую планету,
сканструяваць “мозг”, які “думае” хутчэй за чалавека.
Паэзія
ўславіла Праметэя, які аддаў агонь багоў людзям і цярпеў за гэта вялікія
пакуты. Якой жа славы варты Чалавек, яго думка, душа, барацьба?!
/Полымя. № 1.
Минск. 1967. С. 239-241./
ДЫ СІЛА ЁСЦЬ КРАСЫ ІНАКШАЙ...
---
Аляксей Русецкі. “Служба святла”. Вершы.
Выдавецтва “Беларусь”. Мінск, 1967.
---
Летась
Аляксей Русецкі надрукаваў у часопісе “Полымя” рэцэнзію на зборнік вершаў
маладога паэта I. Ласкова. Рэцэнзія назызалася “Навука і паэзія”, і ў ёй не
толькі разглядалася першая кніга паэта-хіміка, але і былі выказаны думкі аб
нашай усёй мэладой паэзіі І, у прыватнасці, узнята пытанне аб “фізіках” і “лірыках”.
Уласна кажучы, “узнята” — не тое слова. Аляксей Русецкі горача абгрунтоўваў і
адстойваў блізкі яму тэзіс — лірык павінен быць і фізікам, павінен авалодваць
навуковым светапоглядам, муза мусіць “зазірнуць і ў храм навукі”.
Аляксей
Русецкі не спрашчаў праблему, як гэта рабілася часта ў спрэчках аб “лірыках” і “фізіках”,
не заклікаў паэтаў мяняць сваю лабараторыю на лабараторыю вучонага і — што
вельмі важна — не ставіў пад сумненне, як гэта зноў-такі рабіў той-сёй у час
памятных дыскусій, жыцця-здольнасць паэтычнага мастацтва ў наш атамны век. Не.
Ён не спяшаўся здаваць як паэт, як прадстаўнік прыгожага пісьменства свае
пазіцыі, тым больш “панікаваць”. Аўтар рэцэнзіі, наадварот, падкрэсліў, што
паэзія нараджаецца ад вялікай любві чалавёка да жыцця і што “людзі, як і тысячы
гадоў назад, імкнуцца ачалавечыць з’явы, прадметы рэчаіснасці, сагрэць іх сваім
пачуццём». З такім сцвярджэннем нельга было не пагадзіцца.
Але
у той жа час у артыкуле прагучала нота, якая выклікала (і якая, як я адчуваў,
была ў жаданне паспрачацца нечым супярэчлівай і для самога А. Русецкага). У сувязі
з вершамі I. Ласкова, прысвечанымі хіміі і хімікам, Аляксей Русецкі абараняў
права паэта абмежавацца рамкамі нейкай адной навукі, праводзіў, як я ўжо
гаварыў, думку аб тым, што ў наш час паэзія павінна грунтавацца на навуковым
светапоглядзе (гэтыя словы — навуковы светапогляд — сустракаюцца ў рэцэнзіі
некалькі разоў).
На
гэта, помню, хацелася адказаць вершам. У галаве круціліся радкі: “Паэзія — не
хімія... Алхімія! Не веды, вера, як гарэнне, сіняя. Не формула віна — само віно”..
і г. д. Хацелася знайсці нейкі лагічны довад, і памяць падказвала адзін запіс у
дзённіку Л. Талстога. Чытаючы англійскага філосафа Роскіна, Талстой запісаў: “Аб
мастацтве. Добра. Навука, гаворыць, ведае, мастацтва стварае. Навука сцвярджае
факт, мастацтва праяўленні... Мастацтва мае справу з фактамі, навука са
знешнімі законамі. Мастацтва гаворыць: сонца, святло, цяпло, жыццё, навука гаворыць:
Сонца ў 111 разоў большае за Зямлю”.
Згаджаючыся
з А. Русецкім, што “мы ўжо не можам успрыняць месяц, як бледны “лик Дианы”, бо
неаднаразова бачылі фатаграфіі свяціла, зробленыя зблізку”, нельга было ў той
жа час пагадзіцца з тым, што паэт павінен глядзець на месяц вачамі вучонага...
Чаму
я прыгадаў сваю мінулагоднюю спрэчку з Аляксеем Русецкім?
Прыгадаў
я яе ў сувязі з новай кнігай паэта “Служба святла”.
Я
ўжо ведаў такія вершы А. Русецкага, як “Муза ў белым халаце”, “Адкрыццё”, “Нейтрына”,
“Мне разгадаць бы...”, — вершы, так сказаць, навуковага цыкла, — ведаў, што і ў
вершах муза бачыцца паэту ў вобразе лабаранткі ў белым халаце, што паэт, як ён
прызнаецца, “асуджаны бачыць, бы вокам рэнтгена, нават рэбры красы”. І “Службу
святла” я пачынаў, шчыра кажучы, чытаць з пэўнай бояззю: ці не занадта
захапіўся Аляксей Русецкі эксперыментаваннем? Ці не вельмі вялікую даніну аддае
ён гэтаму самаму навуковаму светапогляду? Як гэта, думаў я, адбілася ў кнізе?
Але
мае сумненні — з кожным наступным вершам — рассейваліся. Ужо ў вершы “Адкрыццё”,
дзе расказваецца аб цікавым адкрыцці вучоных: хларафіл зялёнага ліста і
гемаглабін чырвонай крыві маюць шмат агульнага, — ужо ў гэтым вершы я адчуў, як
лірык бярэ верх над фізікам, хваляванне паэта — над бясстраснасцю вучонага.
Паэт тут не столькі вытлумачвае, трактуе, колькі ўзрушліва радуецца крэўнай
роднасці чалавека з прыродай, — неадольнасці жыцця. (“Адзіны ў нас жыве гарэння
дух”...).
Чытаю
далей. Верш “Год спакойнага сонца...”
Год спакойнага сонца...
А мне б —
дзень спакойнага сэрца;
флегматычна глядзіць
на свяціла трубой
тэлескоп,
а слупок стэтаскопа —
прыткні да грудзей —
здрыганецца,
загудзе галасамі хвароб.
Ага, значыць, з аднаго боку — спакойнае сонца, з другога — неспакойнае
чалавечае сэрца, з аднаго — флегматычны тэлескоп, а з другога — чуйны слупок
стэтаскопа. Чаму ж паэт аддае перавагу — раўнадушнасці прыроды ці чалавечаму
неспакою? Чыста пазнавальнаму сузіранню ці змаганню са злом?
Сонца ззяе каронай,
шчаслівае годам спакойным,
хіба сэрца не рада жывое
спакойнаму дню?
Супроць пошласці, подласці
зноў пачынаем мы войны,
ці ж надзенеш на сэрца
браню?
Не надзенеш браню...
Адказ
ясны і недвухсэнсоўны. Каментарыі, здаецца, не патрэбны.
Далей
ідуць вершы “Нейтрына”, “Крышталь...” Спыняюся на апошнім:
Гармонію вуглоў і граняў
з лінейкай вывяраў я сам;
я ўведаў моц і сілў ззяння,
што маё зыркая краса.
Ды сіла ёсць красы інакшай,
грукоча сэрца ад яе,
нямее розум мой,
ды як жа
намеры захаваць свае?
Яна бярэ мяне і паліць.
І не ўцячы мне, дзе б ні
быў,
—
яна мне ззяе зноў праз далеч,
як зорка закліку й журбы.
Вось
вам — і “муза ў белым халаце”, і “навуковы светапогляд”, і “рэбры красы”.
Аказваецца, “сіла ёсць красы інакшай”, ёсць зорка, якая азначае нешта большае,
чым проста аб’ект для тэлескопа, ёсць у чалавечым жыцці нешта такое, што не ўкладваецца
ў лагічныя катэгорыі ці матэматычныя формулы... Ды і што шмат гаварыць. Ёсць
дзіўнае чалавечае сэрца, якое “і крычыць, і смяецца, і сціскаецца моўчкі, бурай
поўнае”, і на якое не на дзенеш браню.
На
гэтым я канчаў сваю спрэчку з Русецкім-тэарэтыкам, на слове “сэрца” мы з ім
пагадзіліся, і далей я ўжо чытаў проста вершы Русецкага-практыка,
Руссцкага-паэта.
А
вершы ішлі сапраўдныя. Нешматслоўныя, скупаватыя на яркія, кідкія фарбы,
стрыманыя, глухаватыя па тону, але такія паўнаважкія, такія шматзначныя.
Асабліва ўражвалі тыя радкі, у якіх паэт раскрываў нам сваё сэрца (зноў яно — сэрца!),
дзяліўся з намі сваімі запаветнымі перажываннямі.
Вось
зноў прыйшоў красавік, піша паэт, зноў прыйшла вясна. І, здаецца, ты зноў
перажываеш сваю юнацкую пару, але нешта ўжо мінула беззваротна, “але не пройдзеш
ты з пучком пралесак, з юнацкага майго не прыйдзеш лесу”.
Вось ты вяртаешся ў родныя мясціны, “дзе араў... і сеяў, слухаў
жаўранкаў песні”; ты ўспамінаеш, ты бачыш змены, бачыш “новыя дахі, незнаёмы
бярэзнік”, і ты, да сваёй радасці, заўважаеш, што “толькі тыя, усё тыя ж маіх
жаўранкаў песні”.
Ты
перабіраеш сваю памяць, ты азіраешся навокала, суадносіш існае з сваёю юнацкаю
марай, яны не супадаюць, і ты, “нібыта ў нечым вінаваты, хвалюешся панура, і
штодзень гудзе антэнай кожны нерв напяты, — няма палёгкі для мяне нідзе!”
Ты
быў сведкай, як “бурай ляцеў вецер часу, плыў ледзь прыкметна, паволі”, ты шмат
чаго пабачыў, шмат перажыў і тым не менш ты, як юнак, усё прагнеш жыць і ўсё
спадзяешся: “Будзе галоўнае нешта”.
Гэта
— вершы “Красавік”, “Дзе араў я і сеяў”, “У памяці, нібы на фотаплёнцы”, “Бурай
ляцеў вецер часу”. А вершы “Жаўранак” (“Яму ж і летні дзень кароткі. Мой век
кароткі...”), “Асенні сівер свішча ў вокны”, “З юнацкага дзённіка”, “Праводзь
мяне, сонейка!”? Шчымліва-горкія і ў той жа час мужныя радкі апошняга з іх
нельга чытаць без хвалявання, без камяка ў горле.
Змалку ў полі я твой
сустракаў усход,
ззяў мне першы прамень
над густым сасоннікам:
я праводзіў увечар цябе шмат
год:
галаву мне за лета, бывала,
выбеліш...
Дык праводзь жа і ты
у дарогу,
сонейка,
у дарогу мяне,
пасля скону-гібелі...
Верш
даволі вялікі, я не магу яго ўвесь прывесці. Прачытайце яго, і вы
пераканаецеся, як умее паэт канцэнтраваць у слове свае пачуцці, як “густа” ўмее
пісаць.
Наогул,
як я пераканаўся, чытаючы “Службу святла”, Аляксей Русецкі найбольш натуральна адчувае
сябе і найбольш арганічна раскрываецца ў сферы лірычнага верша, верша-споведзі,
верша-роздуму. Так, мы ведаем паэта як аўтара паэм, у прыватнасці, публіцыстычна-філасофскай
паэмы “Яго вялікасць”. Ёсць публіцыстычныя вершы і ў зборніку “Служба святла” —
“Прыгаданае”, “У пустыні рыжай, у Кзылкумах”. Але ў тым якраз і справа, што
вершы гэтыя яўна прайграюць у параўнанні з іх лірычнымі братамі па кнізе. Няма
ў іх той вынашанасці, той арганічнасці і, у выніку, той паўнаважкасці.
Аляксей
Русецкі, любіць, я б сказаў, матэрыю, фізічна ўспрымальныя рэаліі (тут у ім дае
знаць “фізік”), ён лепіць свой верш. як скульптар. І які выдатны вынік атрымоўааецца
тады, калі паэт удыхае ў верш сваю душу, калі жыццёвыя рэаліі асвятллюцца яго
думкай і яго пачуццём! Музы, як і Афрадыта, дораць шчасце таму, хто верна
служыць ім. А мы помнім, чым узнагародзіла багіня кіпрскага мастака Пігмаліёна.
Анатоль Вярцінскі
/Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 10. 2 лютага 1968. С. 3./
ДОБРОЖЕЛАТЕЛЬНОСТЬ
---
И. Ласков.
Стихия. Издательство «Беларусь». Минск. 1966.
---
Начало пути! Нет ничего болезненнее для
поэта... Слово еще непослушно. Мысли забивают строки, кричат на разные голоса.
Как бывает, кстати, в эти дни дружеское
участие! А дружелюбия не столько, сколько хотелось бы. Одни не верят в поэта,
не верят — и все: не он у них на примете. Другие злословят от равнодушия или от
плохого характера. Третьи молчат неопределенно: не привыкли слышать такое имя.
Четвертые хвалят, захваливают.
Первая книга — большая часть мучений
позади. А преодолены они потому, что поэт верил в себя. Вера необходима. Она
заставляет работать. Но она же бывает погонщиком: поспеши, поспеши!
И зачем мы все же так спешим! Одни
торопятся войти в литературу, жить не с нее, а ею. Другие спешат вломиться в ту
ее дверь, где можно обменять продукты своего мозга на жизненные блага; один вид
товара на другой. И я рада, что к сегодняшнему Ласкову это как раз не
относится. Конечно, он торопился. Но во всех своих поисках и находках был
требователен к себе. И честен. Такое у меня создалось первое впечатление. И еще
мое впечатление от книги: в ней уже пробивается голос зрелости. Первая глубина.
Глубина...
Как часто это слово было штампом. Штамп —
он круглый. Ему свойственна определенность в той же мере, что и расплывчатость.
И мое «глубина» будет просто штампом, пока ему не придаст весомости
подкрепление стихотворением.
Вот оно, лучшее стихотворение сборника:
Я
чувствую себя большим и
сильным,
Когда
в леса дремучие вхожу.
Я
становлюсь хорошим и красивым,
Когда
на дымном вереске лежу.
Струится
по ветвям волнистый
свет.
На
солнце млеют травы и
коренья...
Печали
нет.
Затерянности
нет.
Одни
деревья,
чистые деревья.
Иду
туда,
куда душа велит,
Могу
заснуть в любом пригодном
месте
—
Меня
от всех напастей сохранит
Лесное
благородное семейство.
Под
головой моей кусок коры.
Засну
—
и лес напрасно не разбудит.
Деревья
молчаливы и добры.
Как сильные доверчивые люди.
Спешим...
А вот если бы таких стихотворений еще три,
пять, десять!
Как тут все хорошо!
И этот лесной «волнистый свет». И то, что
«под головой моей кусок коры». И что леса дремучие, а «затерянности нет».
Стихотворение начинается с буквы Я. Но
несмотря на это, оно не интимно. И вообще, даже самые откровенные стихи о любви
нельзя назвать узко личными, если они отражают время, вкусы времени, мораль
поколения.
А наши вкусы, наши отношения с природой? Мы
понимаем необходимость и полезность городской земли. Она нас кормит. И любима
нами, как детство, как наше будущее. Но лес — дом наших далеких предков. Его
неметаллический шум, какой мы называем лесной тишиной, его свежесть и доброта
всегда зовут нас. И как трудно лес отпускает назад: каждый из нас стоял с
грибными корзинами летним воскресным вечером где-нибудь на шоссе. А
переполненные машины — все мимо. Наконец удается протиснуться в автобус. И час
и два за окнами темнота.
Но вот — зарево огней.
Приехали.
Город. «Земля заводского двора».
Это стихотворение уже в другом роде. Но и
ему присуща четкость мысли, определенность рисунка. Я не знаю Ласкова. А по его
стихотворениям мне кажется: умеет рисовать. Все говорит за это.
А вот и стихи о любви. Неровные строки.
Быть может, эта тема еще впереди. И для меня, как намек на будущее:
Тело
матери —
скорбный прах,
Имя матери —
пепелище.
Что
потеряно в матерях,
Мы в
любимых женщинах ищем.
Еще и еще раз просматриваю, досматриваю
стихи.
Образы. Они, чаще всего, свежие и точные.
Нравится мне «Вода, покрытая гусиной
кожей», «Огинский канал». Кажется, очень просто сказано. Но один побоится
«некрасивости» этой гусиной кожи, другой — ее простоты. В стихотворении «Запахи
писем» сумка рыбацкого почтальона — «черный невод, с потускневшим замком». Из
этого невода письма, как рыба, идут косяком. Хорошо. И тем обиднее за
«романтические» срывы поэта. Я бы вообще не говорила о них. Но в аннотации,
среди прочих, — ярлычок, романтика. Наклеить его легче, чем с честью носить.
Ярлык вынуждает становиться на цыпочки. Вот и получается: «железо раскаленное»,
которое «яростно шипит», «кровавые кинжалы», «злодей, цепенеющий от злобы».
Какие яркие пустые эпитеты! Как все
выскочки. Хорошо, что рядом другие стихи. Редакторы их называют удачными. И я
так назову. Но и в них еще есть возможности для работы.
К примеру, «Стихи о молоке». В замысле нет
никакого просчета. Написано на деталях, точных и реалистичных.
Да, могут стать поэзией и талоны на молоко,
и оборванный халат, и, конечно, само молоко. Но очень уж хочется, чтобы
стихотворение получилось по-настоящему. И потому немного о просчетах.
Здесь
запахи клубятся разные,
Приятные
и безобразные.
По-моему, это не Ласков.
Так любит говорить о себе Евтушенко.
Затем лишняя, на мой взгляд, первая строфа.
В самом деле, зачем сообщать о заводе, что он гигант. Ну, а раз гигант, то и...
практикант... Все это совсем необязательно, тем более что отдаляет развитие
основной темы, тем самым ослабляет мускулистую собранность всего стихотворения.
Далее автор утверждает:
Нет
повода для зубоскальства.
Но игривость есть. И в середине, и в самой
концовке.
Середина:
Я
подниму стакан над столиком
И с
другом чокнусь: «Будь здоров!»
Концовка:
Я
опираюсь на бутылки.
Встаю.
И в цех иду опять.
А, мне кажется, концовка выше.
Вот она:
Спасибо, бурая корова,
Тебе
от химика поклон.
Я
буду пить твое парное
В
цеху,
как пью в лесу озон.
Спешим...
Если бы над стихотворением еще поработать —
было бы очень хорошее приобретение для всего сборника, потому что написано оно
в манере лучших стихотворений Ласкова.
Может быть, кому-нибудь покажется:
похвалила два-три стихотворения... А что же остальное: все плохо?
Нет.
Мне нравятся стихи «Чтоб нас найти, совсем
не нужен компас», «Я выполнил такой эксперимент», «Запахи писем» и другие. Но
поэт уже сейчас может большее. И мне не хочется оскорбить его похлопыванием по
плечу. Он заслуживает требовательности.
А теперь о циклах.
В них раздражает некоторая нарочитость,
громоздкость, тенденциозность. И слишком подчеркнутая современность. Но мне по
душе, когда поэт видит сразу десяток стихотворений и когда у него хватает сил
написать их, подчинив общей идее. Ничего, что еще не вполне получается (Вы
знаете, Ваня... Какое совпадение! У меня тоже). Но поэт уже сейчас стремится
оторваться от малых форм. По-моему, Ласков будет писать поэмы. И конечно, к
этому надо прийти, хотя бы вот так, через циклы.
Как часто приходится слышать: «Что вам,
поэтам! Осенило — две строки написал. Опять осенило, еще две».
Изящный труд. Творчество в перерывах между
общественно-семейными обязанностями, с одной стороны, и празднествами — с
другой.
Не верю я тем, кто легко работает. Если это
не выдающийся талант, для какого просто законы не писаны: и так может быть и
эдак.
А для нас с вами пока законы как раз
писаны.
И строки, стихи, замыслы, сборник,
наконец, — какой это труд! И труд настолько серьезный, что не хочется быть
мелочным в своей семье, со своими собратьями.
Всем нам взаимопонимание,
доброжелательность нужнее честной придирчивости.
Оттого, что я здесь укажу на несколько
неточностей, недоделок, промахов, — в поэтической жизни Ласкова ничего не
изменится. Тем более, что большинство своих мелких ошибок он уже знает сам или
узнает завтра.
Во-вторых, такой разговор — будничная
семинарская работа.
Критики, какие ловят наши построчные
промахи, всегда рядом. Это наши друзья, редакторы и просто воинственные
студенты.
В сборнике «Стихия» для меня очевидно
желание Ласкова быть серьезным, настоящим поэтом. И я не оскорблю поэта молчанием,
пренебрежением недоброжелателя.
В литературу входит новый человек. И он
будет с другими завтра таким, какими будем мы с ним сегодня.
Так не будем черствыми и мелочными!
Чтобы в свой черед он был приветлйвым с
другим.
Конечно, мне легче быть приветливой, чем
критику. Но на этих страничках я не претендую на благородное мастерство
подлинной критики.
Пожелаю Вам, поэт Иван Ласков, встретить
такую литературную справедливость, как умная квалифицированная критика. Она
будет Вам еще нужна. Потому что «каналы тоже устают, когда никто не помогает».
Светлана Евсеева
/Нёман. № 1.
Минск. 1967. С. 180-182./
ДОБРАЯ ЗАЯЎКА
Аб
першай кнізе нашага земляка Івана Ласкова
У
апошнія гады на старонках “Чырвонага сцяга” неаднаразова змяшчаліся вершы Івана
Ласкова. Многія чытачы давалі ім высокую ацэнку, хоць і зусім не ведалі іх
аўтара. Не ведалі многія і тое, што Іван Ласкоў — наш зямляк.
...Іван Ласкоў нарадзіўся ў грозным 1941 годзе, у Гомелі. Бацька пайшоў
на фронт. Маці, тэлеграфістка па прафесіі, засталася ў акупіраваным немцамі
Гомелі. Яе прымушалі працаваць на тэлеграфе, але яна прыдумвала ўсялякія
прычыны і не выходзіла на работу. Жыццё ў горадзе станавілася ўсё цяжэйшым, і
маці з маленькім дзіцёім пераехала да сваіх родзічаў у вёску Беразякі, на
Краснапольшчыну. Вось тут і жыў Ваня Ласкоў аж да 1952 года. Адсюль, з гэтай
вёскі ён, будучы хлапчуком, дасылаў свае заметкі ў піянерскія газеты, адсюль
яго накіравалі ў дзіцячы дом.
Як
склаўся далейшы лёс Івана Ласкова, мала хто ведаў. А за гэты час Ласкоў скончыў
хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя У. I. Леніна, два
гады працаваў у адным з навукова-даследчых інстытутаў нашай краіны. А зараз
Іван Ласкоў — зноў студэнт. Ён вучыцца на першым курсе літаратурнага інстытута
ў Маскве.
Няхай не думаюць чытачы, што Ласкоў вучыўся на хіміка без вялікага
жадання ці здрадзіў набытай спецыяльнасці. Наадварот, за час вучобы ва
універсітэце і работы Іван Ласкоў праявіў сябе і як паэт. І ён рашыў прысвяціць
сваё далейшае жыццё гэтай нялёгкай, але высакароднай справе.
Гэтымі днямі Іван Ласкоў наведаў тыя мясціны, дзе прайшло яго
дзяцінства. Будучы ў рэдакцыі раённай газеты, ён падарыў мясцовым журналістам
першы зборнік сваіх вершаў, які выпушчан нядаўна выдавецтвам “Беларусь”.
“Стыхія” — невялічкая кніжка. У ёй усяго трыццаць адзін верш. Але справа
не ў аб’ёме выдання. Галоўнае тое, што першую кніжку паэта можна смела назваць
творчай удачай аўтара.
Першае, на што нельга не звярнуць увагі, чытаючы вершы Івана Ласкова,
гэта сувязь паэзіі з навукай. Добрая палавіна вершаў у гэтай кнізе непасрэдна
звязана з хіміяй. Яны сабраны ў раздзеле “Я выканаў такі эксперымент”.У адным з
іх паэт усклікае: «О химия, великая
страна... Стою на берегу своих открытий». Магчыма, калі
пісаўся гэты твор, аўтар меў на ўвазе нейкія адкрыцці ў хіміі, да якіх
імкнуўся. А можа гэтыя радкі гавораць аб тым, што ён меў намер зрабіць адкрыцці
паэтычныя? Калі так, то гэта Ласкову ўдалося, бо ў паэзіі ён не ідзе пратораным
шляхам, не імпатуе іншым паэтам, а шукае сваю дарогу, глыбока пранікае ў яшчэ
нязведанае і гэтым самым робіць сваеасаблівыя “адкрыцці”.
Усе ведаюць сябра вялікага рускага вучонага Ламаносава Георга Рыхмана,
які загінуў пры доследах з атмасфернай электрычнасцю. У вершы “Рыхман” Іван
Ласкоў піша:
Под грозой — бушующей,
ревущей —
Он
стоит, не опуская век.
Человек
беду свою —
зовущий,
Молнию
зовущий человек.
Заканчваецца верш глыбокі, шматзначнымі
радкамі:
Вот
гроза — она идет
рывками,
В
мутном небе молнии
клубя.
...И
стоит над миром и над
вами
Молнию
зовущий на себя!
Увогуле, у першым цыкле сустракаеш такія назвы вершаў, як “Дзевяты
элемент”, “Цэнтрыфуга”, “Хімія”, «Рэфрактометр”, якія непасрэдна звязаны з
навуковай работай, з работай у хімічнай лабараторыі.
Або возьмем, напрыклад, радкі з верша “Вада”.
Она науке жизнь дала —
И
друг ее, и враг.
Она
сверкает брызгами
У
гениев на лбах!
Такую тонкасць мог заўважыць толькі паэт.
Цікавыя вершы і ў другім раздзеле зборніка. Гэта: “Лясное возера”, “У
лесе згубілася вёска Кліны”, “Не люблю тваю прыгажосць”, “Любань” і іншыя.
Прыемна адзначыць, што наш зямляк Іван Ласкоў зрабіў добрую заяўку сваёй
першай кніжкай.
С. Сямёнаў
/Чырвоны сцяг. Краснаполле. № 21. 16 лютага 1967. С. 4./
ДОБРАЯ ЗАЯЎКА
У
апошнія гады на старонках краснапольскай раённай газеты “Чырвоны сцяг” часта
змяшчаліся вершы Івана Ласкова. Чытачы давалі ім высокую ацэнку. Не ўсе ведалі,
што аўтар — наш зямляк.
Іван Ласкоў нарадзіўся ў 1941 годзе. Бацька пайшоў на фронт. Маці
засталася ў акупіраваным Гомелі. Неўзабаве яна з маленькім дзіцём пераехала да
сваякоў у вёску Беразякі на Краснапольшчыне. Вось тут і жыў Ваня Ласкоў да 1952
года. Адсюль дасылаў свае заметкі ў піянерскія газеты. Пазней пачаў спрабаваць
свае сілы ў паэзіі.
У
школьным узросце Ваня цяжка хварэў. У вёску прыехалі ўрачы. агледзелі хлопчыка
і ўладкавалі на працяглы тэрмін ва ўсесаюзны піянерскі лагер “Артэк”. Потым
Ваня выхоўваўся ў дзіцячым доме.
Ён
скончыў хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя Леніна, два
гады працаваў у адным з навукова-даследчых інстытутаў. А зараз — зноў студэнт.
Вучыцца на першым курсе літаратурнага інстытута ў Маскве.
Не
падумайце, што Ласкоў вучыўся на хіміка без вялікага жадання ці здрадзіў
набытай спецыяльнасці. За час вучобы і работы Іван Ласкоў праявіў сябе як паэт.
І вырашыў прысвяціць сваё далейшае жыццё
паэзіі.
Нядаўна Іван Ласкоў наведаў тыя мясціны. дзе прайшло яго дзяцінства.
Будучы ў рэдакцыі раённай газеты, ён падарыў мясцовым журналістам першы зборнік
сваіх вершаў.
“Стыхія” — невялічкая кніжка. У ёй усяго трыццаць адзін верш. Але справа
не ў аб’ёме. Кніжку можна смела пазваць творчай удачай яе аўтара.
Чытаючы вершы Івана Ласкова, адчуваеш сувязь з навукай. Добрая палавіна
вершаў у гэтай кнізе непасрэдна звязана з хіміяй. Яны сабраны ў раздзеле “Я выканаў
такі эксперымент”. У адным з іх паэт усклікае: “О хімія, вялікая краіна... Стаю
на беразе сваіх адкрыццяў”.
У
вершы “Рыхман” ёсць радкі:
Под
грозой — бушующей,
ревущей —
Он
стоит, не опуская век.
Человек,
беду свою —
зовущий,
Молнию
зовущий человек.
Заканчваецца верш глыбокімі, шматзначнымі славамі:
Вот
гроза — она идет
рывками,
В
мутном небе молнии
клубя.
...И
стоит над миром и над
вами
Молнию
зовущий на себя!
У
першым цыкле сустракаеш назвы вершаў, як “Дзевяты элемент”, “Цэнтрыфуга”,
“Хімія”, «Рэфрактометр”, якія непасрэдна звязаны з навуковай работай, з работай
у хімічнай лабараторыі.
Радкі верша “Вада”.
Она
науке жизнь дала —
И
друг её, и враг.
Она
сверкает брызгами
У
гениев на лбах!
Такую тонкасць мог заўважыць толькі паэт.
Цікавыя вершы і ў другім раздзеле зборніка: “Лясное возера”, “У лесе
згубілася вёска Кліны”, “Любань” і іншыя.
Іван Ласкоў зрабіў добрую заяўку. Хочацца верыць. што ён яшчэ не раз
парадуе чытача новымі, цікавымі творамі.
С. Сямёнаў
/Магілёўская праўда. Магілёў. № 75. 15 красавіка 1967. С. 4./
ИВАН
АНТОНОВИЧ ЛАСКОВ
(19 июня 1941,
Гомель, БССР [СССР] - 29 июня 1994, Якутск. [РС(Я) РФ])
Иван Антонович Ласков - поэт, писатель,
переводчик, критик, историк, автор «угро-финской» концепции происхождения
белорусов. Награжден Почетной Грамотой Президиума Верховного Совета ЯАССР. Член
СП СССР с 1973 г. [Также член СП ЯАССР и БССР]
В три годы Иван самостоятельно научился
читать, но ввиду материальных затруднений пошел в школу только в восемь лет. В
1952 г., после окончания 3-го класса, самостоятельно сдал экзамены за 4-й класс
и был сразу переведен в 5-й. Еще из Беразяков, в которых жил до 1952 г., Ласков
присылал свои корреспонденции в русскоязычную газету пионеров БССР «Зорька», хотя
стихотворения и не печатали, но на письма отвечали. По инициативе редактора
газеты Анастасии Феоктистовны Мазуровой Ивана в 1952 г. отправили во Всесоюзный
пионерский лагерь «Артек» имени В. И Ленина, где он проучился с ноября 1953 г.
по март 1953 г. Затем воспитывался в Могилевском специальном детском доме № 1,
потом в школе № 2 г. Могилева, которую закончил в 1958 г. с золотой медалью.
Поступил на химический факультет
Белорусского государственного университета, который закончил в 1964 г. и при
распределении пожелал поехать в г. Дзержинск Горьковской области, где работал в
Дзержинском филиале Государственного научно-исследовательского института
промышленной и санитарной очистки газов. В июне 1966 г. уволился и вернулся в
Минск. Работал литсотрудником газеты «Зорька», на Белорусском радио. С 1966 г.
обучался на отделении перевода в Литературном институте имени А. М. Горького в
Москве. В 1971 г., после окончания института с красным дипломом, переехал в
Якутскую АССР, на родину своей жены, якутской писательницы Валентины Николаевны
Гаврильевой.
С сентября 1971 г. по февраль 1972 г.
работал в газете «Молодежь Якутии», сначала учетчиком писем, затем заведующим
отделом рабочей молодежи. От февраля 1972 г. до лета 1977 г. работал в Якутском
книжном издательстве старшим редакторам отдела массово-политической литературы.
С лета 1977 г. работал старшим литературным редакторам журнала «Полярная
звезда», с 1993 г. - заведующий отделам критики и науки журнала «Полярная
звезда».
За полемические статьи про отцов-основателей
ЯАССР весной 1993 г. был уволен с работы и ошельмован представителями якутской
«интеллигенции». Перебивался случайными заработками. Последнее место работы -
заведующий отделом прозы и публицистики в двуязычном детском журнале
«Колокольчик» - «Чуораанчык», который возглавлял Рафаэль Багатаевский.
29 июня 1994 г. Иван Антонович Ласков был
найден мертвым «в лесу у Племхоза», пригороде Якутска по Вилюйскому тракту за
Птицефабрикой.
Иосафа Краснапольская,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz