Казімер
Феліксавіч Пяткевіч - нар. у 1861 г. у губэрнскім месьце Кіеў Расейскай імпэрыі
ў мяшчанскай каталіцкай сям’і.
Ад 1883
г. быў чальцом партыі Пралетарыят І. У 1886 г. па арыштаваньнях, прабраўся з
Варшавы ў Кракаў. Ад 1888 г. чалец партыі Пралетарыят ІІ. Ад 1893 г. чалец
Польскай Сацыялістычнай Партыі (ППС).
У
чэрвені 1895 г. быў арыштаваны і пасьля зьняволеньня ў Лукішскай турме ў
Вільні, 14 кастрычніка 1895 г. высланы ва Ўсходнюю Сыбір на 8 гадоў.
З
дазволу якуцкага губэрнатара выяжджаў на лячэньне ў м. Якуцк. З-за хваробы яму
было дазволена пражываць ў Якуцку, але ён вярнуўся ў Верхаянск, дзеля працы на
мэтэаралягічнай станцыі.
14
кастрычніка 1904 г. скончыўся тэрмін выгнаньня і ў той жа дзень ён выехаў у
Якуцк, маючы прахадное пасьведчаньне да Варшавы.
Па
вяртаньню з выгнаньня ізноў распачаў працу ў ППС. У Лодзі быў выдаўцом выданьня
“Łodzianin”, затым ў Вільне рэдагаваў выданьне “Walka”, якое выходзіла на
польскай і габрэйскай мовах.
У 1906 г. быў арыштаваны ў Вільне і сасланы
ў Кірэнскую акругу Іркуцкай губэрні, адкуль вярнуўся
ў чэрвені 1917 г. Працаваў ў Кіеве, у мясцовай арганізацыі РРС-левіцы.
Ад 1922
г. знаходзіўся ў Польшчы, дзе працягваў дзейнасьць у ППС. Прымаў удзел у
Таварыстве былых палітычных зьняволеных, кіраваў архіўна-гістарычнай камісіяй.
У апошнія гады жыцьця вывучаў летувіскую і латыскую мовы. Карыстаўся
псэўданімамі Факір ды Альгерд.
Памёр
30 кастрычніка 1934 года ў Аніне.
Літаратура:
* Ногинъ В. На полюсѣ холода. Москва. 1919. С. 161,
166.
* Ногин В. На полюсе холода. 2-е изд. Москва -
Петроград. 1923. С. 10, 139.
*
Ногін В. У краіне палярнага
холаду. Пераклад з расійскай мовы І. І. Масюкевіча. Менск. 1931. С. 155.
* Wajner („Zejdke”) M. Kazimierz Pietkiewicz – „Fakir” - „Olgierd”.
Wspomnienia byłego działacza P.P.S. // Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce. Organ Stow. b. więźniów
politycznych. Kwartalnik poświęcony dziejom walk o niepodległość i socjalizm. Nr. 4. Październik – Listopad – Grudzień. 1935. S.
204-208.
* Krz[esławski] J. Kazimierz Pietkiewicz. // // Księga życiorysów działaczy
ruchu rewolucyjnego w Polsce. T. I. Warszawa. 1939. S. 3-4.
* Kancewicz J.
Pietkiewicz Kazimierz. // Polski Słownik Biograficzny. T. XXVI/1. Z.
108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź. 1981. S. 156-157.
* Петкевич К. 39,
45, 73, 76, 84, 97, 115, 136. // Казарян П. Л. Верхоянская политическая ссылка 1861-1903.
Якутск. 1989. С. 171.
*
Петкевич К. Ф. 94, 99, 107. // Казарян П. Л. История Верхоянска. Якутск. 1998. С. 195.
Бярнарда
Галцяй,
Койданава
ГОСУДАРСТВЕННЫЕ
ССЫЛЬНЫЕ, ЖИВШИЕ В ВЕРХОЯНСКЕ
В 80-х годах и
позже до 1903 года.
48) Иваницкий, Иван Федотович; женился на
дочери секретаря полиции Ржавых.
49) Басов, Сер. Александрович (Верхоянцев).
«дворянин Орлов. губ. Учитель; писатель, поэт». Автор «Конька-скакунка»,
популярной брошюры в 1905 г. Ныне коммунист.
50) Валесинский, Макс Владиславович.
«Рабочий поляк; занимался кладкой печей и проч. Сослан за то, что облил серной
кислотой шпиона. Жил с якуткой».
62) Веселовский, Бронислав Андр. Инженер.
(?)
64) Петкевич,
Казимир Феликсович. «Охотник страстный. Слесарь и на все руки мастер...
Х. ССЫЛЬНЫЕ
...К. Ф. Петкевич [*
К. Ф. Петкевич, пробывший в Верхоянске 8 лет,
вернувшись на родину, через некоторое время был осужден на каторгу. В 1912 году
он вышел на поселение в Киренский уезд, Иркутской губ.], страстный
охотник, научил местных жителей одному способу рыбной ловли, которым они
пользуются и теперь...
/В. Ногин.
На полюсе холода. 2-е изд. Москва - Петроград. 1923. С.
10, 139./
KAZIMIERZ
PIETKIEWICZ
(1861 — 1934).
K. Pietkiewicz (pseudonim partyjny „Fakir”)
urodził się w 1861 roku na Ukrainie w rodzinie ziemiańskiej. Od 1883 roku jest
członkiem pierwszego „Proletarjatu”, choć nie gra tak wybitnej roli, jak starsi
od niego Waryński i Kunicki. W 1886 roku po rozgromię Proletarjatu opuszcza
Królestwo i pracuje w Krakowie, zwłaszcza w tamtejszych związkach młodzieży. Od
1888 roku bierze udział w pracy drugiego Proletarjatu, będąc jednak przeciwnikiem
akcji terorystyoznej, uznawanej przez tę organizację za dopuszczalną, wstępuje
w 1891 roku do tworzącej się organizacji socjalistycznej pod nazwą
„Zjednoczenie Robotnicze”. Pietkiewicz stoi mocno na gruncie postulatu
niepodległości Polski. Gdy na początku 1893 roku powstaje w kraju Polska Partja
Socjalistyczna (PPS), opierająca swą działalność na programie zjazdu paryskiego
(z listopada i grudnia 1892 roku), uznającym niepodległość Polski, Pietkiewicz
natychmiasta staje w jej szeregach. Jego bezgraniczne poświęcenie i ofiarność,
pracowitość i konspiracyjność sprawiły, że wkrótce wysunął się na plan pierwszy
mimo wrodzonej skromności i braku ambicyj politycznych.
Na drugim zjeździe P.P.S., który się odbył
w lutym w 1894 roku w Warszawie, Pietkiewicz zostaje wybrany na zastępcę
członka CKR. Na tem stanowisku odznacza się wielką energją, jednak po pierwszem
aresztowaniu, które nastąpiło już w roku 1892, jest bardzo śledzony, co
paraliżuje jego pracę. Aresztowanie na jesieni 1896 roku wielu członków CKR.
sprawia, że dwaj ludzie — K. Pietkiewicz i J. Piłsudski — koncentrują całą
niemal robotę partyjną. W czerwcu 1895 roku Pietkiewicz znowu zostaje
aresztowany i po dłuższym pobycie w więzieniu zesłany na Wschodnią Syberję.
Przeznaczono mu na miejsce siedziby Wierchojańsk, położony za kołem biegunowem
w jednym z najzimniejszych obszarów na kuli ziemskiej. Przebywając tam przez
długie lata, cieszył się ogólną sympatją. Opiekował się Polakami - zesłańcami,
służąc im zawsize serdeczną radą i opieką. Samowystarczalność Pietkiewicza i
skromność jego potrzeb budziły powszechny podziw. Te właściwości pozostały mu
na całe życie. Pod koniec życia Pietkiewicz prowadził tryb życia skromny i
ubogi, dzieląc się z innymi swem ubogiem zaopatrzeniem, niższem od minimum
egzystencji przeciętnego inteligenta.
Z zesłania powrócił K. Pietkiewicz w końcu
1904 roku przed samą rewolucją, gdy ucisk zelżał. Pietkiewicz wraca do kraju i
znowu bierze bardzo żywy udział w działalności politycznej pod sztandarami PPS.
W lecie 1905 roku ns słynnej Radzie Partyjnej PPS., na której uwidoczniły się przeciwieństwa
z niebywałą dotychczas siłą, Pietkiewiczowi zabrakło zaledwie paru głosów przy
wyborach do CKR. We września tegoż roku wchodzi do CKR. na czas krótki — do
VIII Zjazdu lwowskiego.
W 1906 roku ulega aresztowaniu w Wilnie,
gdzie ostatnio pracował w szeregach Socjalno-Demokratycznej Partji Litwy,
zaprzyjaźnionej z PPS. Jako prokurator, oskarżał go poseł czarnosecinny do Dumy
od rosyjskiej mniejszości w Wilnie, Zamysłowskij. Wyrok izby sądowej wielńskiej
opiewał na cztery lata katorgi i dożywotnie osiedlenie na Syberji. Po wyroku
przez pewien czas przebywa w więzieniu w Wilnie, a potem zostaje zesłany do
gubemji irkuckiej. Lata wojny światowej spędza we wsi Zaimka, powiatu
kireńskiego, gubemji irkuckiej, a potem w Preobrażeńsku. Wybuch rewolucji w
czerwcu 1917 roku daje mu wolność. K. Pietkiewicz, który zawsze odrzucał
amnestję i z pogardą traktował „wysoczajszników”, t. j. skazańców, wnoszących
podanie do cara o łaskę, doczekał się tego, że otrzymał wolność wskutek
zwycięstwa rewolucji.
Po zwolnieniu przebywa przez pewien czas na
Ukrainie, gdzie pracuje w kijowskiej organizacji Lewicy PPS., a do kraju wraca
dopiero w 1922 roku. W powrotnej drodze z zesłania przez pomyłkę omal nie
zostaje rozstrzelany przez żołnierzy bolszewickich, którzy biorą go za
przestępcę.
Po powrocie rejestruje się w PPS.
(Dzielnica Śródmiejska Warszawskiąj Organizacji), a po rozłamie 1928 roku
pozostaje w szeregach partji. Głównie jednak pracuje w Stowarzyszeniu byłych
Więźniów Politycznych, starając się utrwalać w pamięci przyszłych pokoleń
minione dzieje rewolucyjnych walk. Pragnie przejąć młode pokolenie takim
duchem, jaki ożywiał starych i nieugiętych działaczy. Jest prezesem komisji
archiwalno-historycznej Stowarzyszenia, wiceprezesem Warszawskiego Koła Stów. b.
Politycznych, redaktorem pisma „Pod sztandarem rewolucji”, wydawanego staraniem
komisji archiwalno-historycznej (pisma tego wyszły dwa numery, pod różnemi
tytułami). Zabiega o przyznanie Stowarzyszeniu opieki nad X pawilonem.
Pietkiewicz był stałym współpracownikiem
„Niepodległości”, redagowanej przez Leona Wasilewskiego, w której drukował
wiele artykułów, poświęconych przeszłości rewolucyjnej. Z pośród nich zasługuje
na wyróżnienie artykuł „Michał Mancewicz i jego czasy”. Choć, pisząc te
artykuły, liczył już lat 70, pióro jego było żywe i młode. Wiele ciekawego
materjału dały jego artykuły, drukowane w „Księdze Pamiątkowej PPS.”. Wiersze
Pietkiewciza, pochodzące z czasów jego młodości, są owiane szczerym sentymentem
i zapałem.
W ostatnich latach życia K. Pietkiewicz
studjował język litewski i łotewski. W 1933 roku wydał w przekładzie polskim
sielankę litewską Chrystjana Donalitiusa pod tytułem „Rok” (obrazy z życia
chłopów litewskich w XVIII wieku).
Pietkiewicz rozpoczął za namową przyjaciół
opracowywanie pamiętnika. Napisał jednak bardzo niewiele. Ciężka choroba, która
go nawiedziła wiosną 1934 roku, przybierając charakter zamroczenia umysłowego,
wytrąciła pióro z jego ręki. K. Pietkiewicz zmarł 30 października 1934 roku,
ukończywszy 73 lat życia, w Aninie pod Warszawą, gdzie pozostawał pod opieką
towarzyszy w willi „Helenów”, siedzibie Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół
Dzieci.
J. Krz.
/Księga życiorysów
działaczy ruchu rewolucyjnego w Polsce. T. I. Warszawa. 1939. S. 3-4./
Pietkiewicz Kazimierz, pseud. Fakir, Kazimierz, Kropla,
Mistrz Konspiracji, Olgierd, Wielki Mistrz Konspiracji (1861-1934), technik,
działacz socjalistyczny i dziennikarz. Ur. w listopadzie w Kijowie, był synem
Feliksa, adwokata, uczestnika powstania styczniowego, i Zofii z Lippomanów,
bratankiem Antoniego (zob.), bratem stryjecznym Czesława (zob.), Zenona (zob.)
i Zygmunta (zob.).
P. uczył się w Warszawie w szkole
rzemieślniczej z kursem gimnazjalnym. W r. 1883 wstąpił do Socjalno-Rewolucyjnej
Partii „Proletariat” (I Proletariat). W l. 1884/5 - 8 studiował w Akademii
Przemyslowo-Technicznej, następnie w Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie,
której nie ukończył. W l. 1887-8 był prawdopodobnie w Krakowie członkiem
Związku Młodzieży Polskiej («Zet»). Wówczas też zaprzyjaźnił się z Edwardem
Abramowskim. Od r. 1888 przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako technik
i wraz z Abramowskim w końcu t.r. zaczął odbudowywać rozgromioną przez carskie
represje organizację socjalistyczną, którą przyjęto w historiografii nazywać II
Proletariatem. Pióra P-a była odezwa
II Proletariatu do studentów z 19 IV 1890. P.
pisywał do powołanego w styczniu 1891 przez działaczy Związku Robotników
Polskich i redagowanego faktycznie przez Ludwika Krzywickiego legalnego pisma
robotniczego „Tygodnik Powszechny”. Pismo padło wkrótce pod ciosami cenzury.
P.
przeciwstawiał się terrorowi indywidualnemu i z tego powodu przeszedł z II
Proletariatu do Zjednoczenia Robotniczego (sierpień 1891), proponował też
wstąpienie do niego działaczom «Zet»-u, m.in. Stanisławowi Wojciechowskiemu.
Dn. 25 III 1892 P. został
aresztowany, a po wypuszczeniu w grudniu 1892 za kaucją pozostawał pod nadzorem
policji. Wyrokiem z 9 (21) XI 1894 sprawę przeciwko niemu umorzono. Odegrał
istotną rolę w tworzeniu organizacji krajowej Polskiej Partii Socjalistycznej
(PPS) latem 1893, opowiadając się za programem zjazdu paryskiego i Związku
Zagranicznego Socjalistów Polskich.
P.
należał do głównych autorów programowej „Jednodniówki Robotnika” I (styczeń
1894). Na II Zjcździe PPS wybrano go na zastępcę członka Centralnego Komitetu
Robotniczego (CKR) PPS. Wobec rozbieżności w CKR, wg własnych jego słów,
«lawirował». Większość artykułów w pierwszych numerach „Robotnika” była jego
autorstwa. Duże znaczenie dla funkcjonowania nielegalnej partii miała
opracowana z jego udziałem broszura „Przepisy postępowania i wskazówki dla
działaczy rewolucyjnych pod caratem rosyjskim” (Londyn 1894). Publikował
wiersze i obrazki prozą w „Robotniku”, „Przedświcie” i in. pismach. Po
aresztowaniach w dn. 29 VIII 1894, jakie spadły na PPS, Józef Piłsudski i P., obaj członkowie CKR, odbudowywali
partię. Na parę dni przed 29 VI 1895 P-a
aresztowano i osadzono w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej, skąd P. nawiązał łączność z partią, nadal
wspomagając ją piórem. W spornych sprawach politycznych zajmował nadal
stanowisko pośrednie. W dn. 27 X 1896 skazano go administracyjnie na zesłanie
do Syberii Wschodniej na osiem lat, a 30 XII t.r. został wysłany do Moskwy. Tam
osadzony w więzieniu Butyrki razem z socjaldemokratami polskimi i rosyjskimi
(petersburskimi towarzyszami Lenina), prowadził z współwięźniami dyskusje
polityczne, uczył Rosjan polskich pieśni rewolucyjnych. Był autorem tekstu
śpiewanego wówczas często w ruchu robotniczym mazurka Oto nadszedł maj uroczy. W końcu 1897 r. P. dotarł do miejsca zesłania — Wierchojańska, gdzie przebywał do
końca 1904 r. Zwolniony, w grudniu 1904 znalazł się w Irkucku, w początkach
1905 r. w Warszawie. Włączył się do pracy w PPS. Był aż do lata 1905 członkiem
Łódzkiego Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS, redaktorem i jednym z
głównych publicystów „Łodzianina” oraz autorem odezw partyjnych. W dniach 15-18
VI 1905 uczestniczył w I Radzie Partyjnej PPS (w Józefowie pod Warszawą), na
której z uwagi na umiarkowane stanowisko P-a tzw. starzy wysunęli go do CKR,
lecz nie został wybrany. Na II Radzie Partyjnej 15 X 1905 w Mińsku wybrano P-a
do CKR, do którego należał przez cały szczytowy okres rewolucji. Jako delegat z
Siedlec brał udział w VIII Zjeździe PPS (12-23 II 1906) we Lwowie. Po Zjeździe
skierowano go do Wilna, gdzie został członkiem Litewskiego Komitetu
Robotniczego i redaktorem pisma „Walka”, a faktycznie był niemal jedynym
autorem tego organu. Nie oponując wobec linii lewicowej większości PPS, ostro
podkreślał jednak niechęć do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji,
którą uważał za centralistyczną, obstawał zaś przy połączeniu partii
działających na Litwie w jedną, terytorialną. W lipcu - sierpniu 1906
uczestniczył w uniezależnieniu śię PPS na Litwie od PPS i federacyjnym
połączeniu jej z Litewską Socjal-Demokracją w Socjal-Demokratyczną Partię
Litwy. Wybrany został do jej Komitetu Centralnego (KC) i Komitetu Redakcyjnego
KC, kierował też nadal „Walką”.
W r. 1907, po przemówieniu na zebraniu
tajnej organizacji wojskowych rosyjskich, P.
został aresztowany. Skazany przez sąd w Wilnie na cztery lata katorgi i
dożywotnie osiedlenie na Syberii Wschodniej, odbył katorgę w Wilnie (do r.
1911), a na zesłaniu przebywał w pow. kireńskim gub. irkuckiej. Zwolniony po
rewolucji lutowej w Rosji, P.
przybył do Kijowa i wstąpił do miejscowej sekcji PPS-Lewicy w Rosji. Został
nawet wybrany do jej władz, ale wystąpił z nich, gdy komitet kijowski
PPS-Lewicy przechylił się na stronę bolszewików.
Po dramatycznych przejściach P. powrócił do Warszawy w r. 1922.
Wstąpił do PPS. W r. 1934 uczestniczył w konferencji Okręgowej PPS w Warszawie
i wchodził w l. 1929-34 do Sądu Partyjnego. Próbował podjąć pracę zawodową w
Głównym Urzędzie Statystycznym, ale nie mógł się przystosować do nowych
warunków i niebawem przeszedł na emeryturę. Żył w ciężkich warunkach
materialnych. Działał w Stowarzyszeniu byłych Więźniów Politycznych, w którym
został prezesem Komisji Historyczno-Archiwainej i wiceprezesem Warszawskiego
Kola, w r. 1932 był też redaktorem organu Stowarzyszenia „Pod sztandarem
rewolucji” (wyszły dwa zeszyty), którego łamy wypełniał wieloma przyczynkami. W
l. 1923-32 publikował liczne i nieraz obszerne przyczynki-wspomnienia,
poświęcone przede wszystkim wydarzeniom sprzed r. 1904. Były to m.in. O czasach pepeesowych i przedpepcesowycli
słów kilka (w: „Księga pamiątkowa PPS”,
W. 1923), Czas próby (W. 1925), Marian Abramowicz 1879-1925 („Robotnik”
1925), Maria Gertruda Paszkowska (w:
„Życie i praca Marii Paszkowskiej”),
zamieścił też wiele drobniejszych artykułów w „Niepodległości”. Pod koniec
życia studiował języki: litewski i łotewski, i ogłaszał przekłady, m.in.
litewskiego poematu K. Donelaitisa („Rok”, W. 1933). Wiosną 1934 zachorował,
zmarł 30 X 1934 w Helenowie pod Warszawą. Rodziny nie założył.
Brat P-a Ludwik (1860-1944) był lekarzem
bakteriologiem, kierownikiem wytwórni surowic Zakładu Farmaceutycznego Klawego
w Warszawie, redaktorem „Medycyny Współczesnej”.
Fot. w Centr.
Arch. KC PZPR nr 2189; — Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866-1918; Enc. Wojsk.;
W. Enc. Powsz. (PWN); Księga działaczy ruchu rtwol., (fot. po s. 2); —
Jermolajewa R. A., Lenin a rewolucjoniści polscy na zesłaniu syberyjskim, „Z
Pola Walki” 1968 nr 2; Kancewicz J., U początków PPS, tamże 1967 nr 4; Karwacki
W. L., Łódzka Organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej - Lewicy 1906-1918,
[Ł.] 1964; Korman Ż., Tygodnik Powszechny „Niepodległość” T. 17: 1938;
Kozłowski J., Pierwsźe polskie pieśni majowe, „Z PolaWalki” 1966 nr 1; tenże,
Śpiewy proletariatu polskiego, Kr. 1977; Krzeslawski J., Kazimierz Pietkiewicz,
„Robotnik” 1934 nr 393; Księga jubileuszowa PPS; Księga pamiątkowa PPS, s. 63;
Malinowski-Pobóg W., Na przełomie ideowym, „Niepodległość” T. 6: 1932; tenże, Z
dziejów nielegalnej drukarni „Robotnika”, tamże T. 5: 1931; Najdus W., Polacy w
rewolucji 1917 roku, W. 1967; Surzycki S., Z dziejów pamiętnego „Zetu”, Kr.
1930 s. 8; Szuszkiewicz B., Organizacja Grodzieńska PPS w latach 1898-1910,
„Niepodległość” T. 16: 1937; Śledziński L., Kazimierz Pietkiewicz...,
„Robotnik” 1934 nr 395; Targalski J., Geneza Polskiej Partii Socjalistycznej
Proletariat, „Z Pola Walki” 1973 nr 2-3; Tych F., Związek Robotników Polskich
1889-1892, W. 1974; Wajner M. („Zejdke”), Do historii PPS na Litwie,
„Niepodległość” T. 15: 1937; Wasilewski L., Kierownictwo PPS zaboru rosyjskiego
(1893-1918), „Niepodległość” T. 11: 1935; Wolkowicz L. J., Z dziejów II
Proletariatu, „Z Pola Walki” 1975 nr 4; Żarnowska A., Geneza rozłamu w Polskiej
Partii Socjalistycznej 1904-1906, W. 1965; — Kruszewska Z., Życie i muzyka
więzienia, „Niepodległość” T. 15: 1937; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1958 II;
Pietkiewicz Z., Na pierwszej fali, „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” R. 4: 1938 s.
84, 89, 94; tenże, Ważna karta dziejów socjalistycznego ruchu
niepodległościowego, „Niepodległość” T. 2: 1930; Piłsudski J., Listy...,
„Niepodległość” T. 5: 1931-1932, T. 7: 1933, T. 12: 1935, T. 13: 1936, T. 14:
1936, T. 15: 1937; T. 17: 1938; Strożecki J., Listy... do Kazimierza
Pietkiewicza, „Dzieje Najnowsze” T. 1: 1947; tenże, Listy... do Mariana
Abramowicza, tamże T. 1: 1947; tenże, Wspomnienia..., „Arch. Ruchu Robotn.” T.
4: 1977; Wajncr M., Kazimierz Pietkiewicz — „Fakir" — „Olgierd”, „Kron.
Ruchu Rewol. w Pol.” T. 1: 1935 s. 204-8 (fot. po s. 224); Wasilewski L., Do
historii zjazdu paryskiego 1892 roku, „Niepodległość” T. 8: 1933; Wojciechowski
S., Moje wspomnienia, Lw.-W. 1938; — AGAD: PWIS nr 2338, APW, WGZŻ nr 67;
Centr. Arch. KC PZPR: nr 4006, z. nr 77/1.
Jan Kancewicz
/Polski Słownik
Biograficzny. T. XXVI/1. Z. 108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź. 1981. S.
156-157./
Pietkiewicz Antoni, pseud. Adam Pług (1823-1903),
poeta, powieściopisarz, redaktor, tłumacz. Ur. 23 X we wsi Zamość pod Słuckiem
w gub. mińskiej, pochodził ze szlacheckiej rodziny h. Trąby, był synem
Antoniego, dzierżawcy, i Zuzanny z Rohozińskich, młodszym bratem Waleriana
(zob.). W r. 1831 ojciec P-a otrzymał posadę podłowczego w dobrach
radziwiłłowskich i przeniósł się z rodziną do wsi Żukowy Borek (pow. miński).
Tam P. zaprzyjaźnił się ok. 1840 r. z synem dzierżawcy pobliskiego folwarku
Załucze, Ludwikiem Kondratowiczem, późniejszym poetą, piszącym pod pseud.
Władysław Syrokomla...
Elżbieta Deresz
/Polski Słownik
Biograficzny. T. XXVI/1. Z. 108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź. 1981. S. 150-152./
Плуг Адам (сапр. Пяткевіч Антоні Антонавіч, 23. 10. 1823, в Замосьце Слуцкага пав.
Мінскай губ, цяпер Слуцкі р-н — 2. 11. 1903), польскі і бел пісьменьнік,
журналіст Скончыў Слуцкую гімназію (1842), вучыўся ў Кіеўскім ун-це (1845-46).
З 1831 жыў у в Жукаў Барок на Стаўбцоўшчыне, дзе пасябраваў з У. Сыракомлем. У
1856 у Мінску сустракаўся з В Дуніным-Марцінкевічам. З 1874 у Варшаве. Адзін з
арганізатараў бел літ.-асв. гуртка У 1879-90 рэдактар час “Kłоsу” (“Каласы”), у якім
друкаваў шмат матэрыялаў пра Беларусь У 1891-1903 гал. рэдактар “Wіеlkіеj Еnсуklореdii Роwszechnej Іlustrowanej” (“Вялікай
усеагульнай ілюстраванай энцыкляпэдыі”), адначасова працаваў літ. кіраўніком
часопіса “Wędrowіес” (“Вандроўнік”, 1894-99), уваходзіў у склад рэдакцыі газэты “Kurjer Warszawski”
(“Варшаўскі весьнік”, 1899-1903) Большасьць яго твораў тэматычна зьвязаны з
Беларусьсю [“Жукаў Барок” (1849), “Родная песенька” (1856), “Сарока” (1867) і
інш.] У аповесьцях “Споведзь” (1848), “Нянька” (1857), “Афіцыялісты» (1866-67)
і інш. апісваў бел краявіды, асуджаў прыгоньнікаў. У зб. “Каласы з роднай нівы”
(1856) шырока выкарыстаў бел. фальклор. З чатырох апавяданьняў і легенд, напісаных
ім у 1849 на бел мове, захавалася толькі апавяданьне “Кручаная баба” (апубл. ў
1918). Адзін з першых пераклаў на польск. мову творы Дуніна-Марцінкевіча, Г.
Гейнэ, В. Гюго, А Пушкіна, У. Шэксьпіра. Творы П. друкаваліся у Мінску (у зб. “Голас з Літвы”, 1859). Сумесна з В
Каратынскім падрыхтаваў выданьне «Выбранай паэзіі Сыракомлі (т 1-5, 1890). У
варшаўскім касьцёле св. Крыжа ў 1905 устаноўлены бюст П.
Уладзімір Мархель
/Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 5. Мінск. 1999.
С. 18./
Pietkiewicz Czesław (1856-1936), technik, badacz kultury ludowej
Polesia. Ur. 20 VII we wsi Babczyn kolo Chojnik na Polesiu Rzeczyckim, był średnim
z pięciu synów Henryka i Pauliny z Krzyżanowskich, bratankiem Antoniego (zob.),
bratem Zenona (zob.) i Zygmunta (zob.), bratem stryjecznym Kazimierza (zob.).
Dzieciństwo spędził we wsi Pruszyn (kolo Chojnik), gdzie ojciec byl
nadleśniczym i prowadził smolarnię. Tam wraz z braćmi pobierał naukę w domu,
udzielaną przez wykształconą matkę. Ojciec za udział w powstaniu styczniowym
został skazany na więzienie, co doprowadziło rodzinę do ruiny majątkowej. W 1.
1869-74 P., wraz ze starszym bratem Adolfem, pracował fizycznie na wsi,
dokształcając się jako samouk. Poznał wówczas doskonale warunki życia, zajęcia
i obyczaje ludu wiejskiego Polesia okolic Pruszyna, Hudowa, Starczy, Nowej
Ziemi (majątek Oskierków), Kryszyc (majątek Aleksandrowiczów), Kurowego i
Niebytowa...
Wiesław
Bieńkowski
/Polski Słownik
Biograficzny. T. XXVI/1. Z. 108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź. 1981. S. 153-154./
Пяткевіч (Ріеtkiewicz) Часлаў (20. 7.
1856, в. Бабчын Хойніцкага р-на Гомельскай вобл. — 10. 10. 1936), бел. і
польскі этнограф, фальклярыст. Атрымаў дамашнюю адукацыю. Працаваў на Палесьсі,
Кіеўшчыне, Смаленшчыне, у Лодзі. З 1923 у Варшаве, супрацоўнічаў у аддзеле
этналёгіі Ін-та антрапалягічных і этналягічных навук Варшаўскага навук. т-ва. З
1928 у этнагр. камісіі Акадэміі ведаў (Кракаў). Дасьледаваў матэрыяльную і
духоўную культуру насельніцтва Палесься, асабліва беларусаў, іх заняткі,
павер’і. Друкаваўся з 1925, у час. “Zіеmіа” (“Зямля”), “Раmiętnіk Warszawski” (“Варшаўскі дзёньнік”). Першая грунтоўная манаграфія П. — “Рэчыцкае Палесьсе: Этнаграфічныя
матэрыялы. Ч. 1. Матэрыяльная культура” (Кракаў, 1928); яе працяг — “Духоўная
культура Рэчыцкага Палесься: Этнаірафічныя матэрыялы” (Варшава, 1938). Карэктура
3-й кнігі П. “Грамадзкая культура
Рэчыцкага Палесься” была страчана ў час 2-й сусьв. вайны; захаваўся невял.
фрагмэнт. Падрыхтаваў да друку і дапоўніў уласнымі матэрыяламі і камэнтарыямі 4
т. “Люду беларускага” М. Федароўскага (Варшава, 1935). Для прац П. характэрна вычарпальная інфарматыўнасьць
у галіне нар. побыту і культуры Палесься, дасканалае адчуваньне нар. мовы. Свае
публікацыі ілюстраваў уласнымі малюнкамі. Скіраваў на вывучэньне Палесься К.
Машынскага, дапамагаў у выданьні яго кнігі “Усходняе Палесьсе: Этнаграфічныя
матэрыялы...” (1928), узбагаціў яе сваімі этнагр. і фальклорнымі матэрыяламі.
Уладзімір Васілевіч
/Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 6. Кн. I. Мінск. 2001. С. 18./
Pietkiewicz Zenon, pseud. Drogomir (1862-1932), publicysta, literat, ekonomista,
tłumacz. Ur. 28 V w Pruszynie w pow. rzeczyckim gub. mińskiej, był jednym z
pięciu synów Henryka i Pauliny z Krzyżanowskich, młodszym bratem Czesława
(zob.), Zygmunta (zob.) i bratem stryjecznym Kazimierza (zob.)...
Wanda Rukóyżo
/Polski Słownik
Biograficzny. T. XXVI/1. Z. 108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź. 1981. S. 160-162./
Pietkiewicz Zygmunt Anastazy, pseud. i krypt., m.in.: Anastazy Z., Atanazy Zyg., Atanazy Zygmunt, A-z, A.Z., Komar, Z.A.P., Zyg. Piet. (1859-1934), działacz
socjalistyczny, publicysta, pisarz. Urodził się w Chrapkowie (Hrabkowiej na
Polesiu Rzeczyckim, był synem Henryka, nadleśniczego w tamtejszych dobrach,
powstańca 1863 r., i Pauliny z Krzyżanowskich, bratankiem Antoniego (zob.),
bratem Czesława (zob.) i Zenona (zob.), bratem stryjecznym Kazimierza (zob.)...
Jan Koncewicz
/Polski Słownik
Biograficzny. T. XXVI/1. Z. 108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Łódź. 1981. S. 160-162./
Глава Вторая
ЧИСЛЕННОСТЬ И СОСТАВ ВЕРХОЯНСКОЙ
ПОЛИТИЧЕСКОЙ ССЫЛКИ
1. Численный состав ссылки
...В числе ссыльных второго этапа были М.
Л. Вельтман (Павлович), М. И. Бруснев, И. Ф. Иваницкий, С. А. Басов
(Верхоянцев), М. Абрамович, М. Н. Мандельштам (Лядов), Б. Веселовский, М.
Валесинский, А. Д. Поляк, И. И. Шиф, К. Петкевич, братья Д. Э. и Р. Э.
Милейковские, С. Н. Гожанский, А. А. Ховрин, И. М. Щеголев, К. Рожновский и
др...
2. Социальный и партийный состав
...В марте 1893 г. в результате объединения
«Союза польских рабочих» и левого крыла Второго «Пролетариата» образовалась
Польская социалистическая партия (ППС). Во второй половине 90-х – начале 1900-х
годов в Верхоянском округе отбывал ссылку один из руководителей левого крыла
ППС – К. Петкевич [* Шостакович
Б. С. К истории польской политической ссылки в Сибири. 1890-е годы // Ссыльные
революционеры в Сибири (ХІХ в. – февраль 1917 г.). – Иркутск, 1979. – Вып. 3. –
С. 52; ЦГАОР, ф. 102, ДП, 2-е д-во, 1898, д. 1088, л. 8; ЦГА ЯАССР, ф. 12, оп.
10, д. 9, л. 1-2; оп. 16, д. 99, л. 1; оп. 17, д. 37, л. 1, 12; ГАИО, ф. 26,
оп. 3, к. 220, д. 306, л. 1-3; ф. 32, оп. 1, к. 181, л. 1.].
Глава Четвертая
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ВЕРХОЯНСКИХ ПОЛИТИЧЕСКИХ ССЫЛЬНЫХ
3.
Научное изучение края
...После выезда Протаса в январе 1898 г.
наблюдения в Верхоянске оказались под угрозой срыва. Главная физическая
обсерватория обратилась с просьбой к якутскому губернатору найти в Верхоянске
лицо, которое могло бы вести наблюдения, и оказать помощь ему в строительстве
здания для станции и квартиры для наблюдателя. 28 апреля 1898 г. Верхоянское
окружное полицейское управление доносило губернатору, что
административно-ссыльный Мариан Абрамович изъявил желание вести наблюдения на
условиях, выдвинутых обсерваторией, т. е. с вознаграждением за труды 120 руб. в
год, и что все станционное имущество передано ему. Губернатор Скрыпицин 28
августа сообщал в Главную физическую обсерваторию о том, что отдал распоряжение
верхоянскому окружному исправнику построить здание для станции и квартиру для
ее заведующего [* ЦГА
ЯАССР, ф. 12, оп. 12, д. 436, л. 436, л. 11, 17.].
М. Абрамович и Б. Веселовский построили
юрту под метеорологическую станцию. Вначале наблюдения вел только Абрамович. Но
в связи с началом работы Русской полярной экспедиции под руководством Э. В.
Толля возникла необходимость вести ежечасные наблюдения, с которыми один
человек не мог справиться, поэтому с начала 1900 г. Абрамовичу помогали С. А.
Басов (Басов-Верхоянцев) и И. Ф. Иваницкий [* ЦГА ЯАССР, ф 26, оп. 1, д. 881, л. 1-3; Николаев В.
Политическая ссылка в изучении Якутского края // В якутской неволе. – М., 1927.
– С. 201.], второй — до выезда в Якутск в январе 1902 г. [* ЦГА ЯАССР, ф. 12, оп. 16,
д. 76, л. 38-39.]. Басов же работал там до середины 1902 г., Абрамович
заведовал станцией до ноября 1902 г., пока не получил разрешение выехать из
Верхоянска [* Там же,
ф. 25, оп. 3, д. 45, л. 15-16.].
После отъезда Абрамовича с согласия
Иркутской магнитно-метеорологической станции заведующим верхоянской
метеостанцией стал Казимир Петкевич. Несмотря на то, что в октябре 1902 г.
якутские власти разрешили ему отбывать оставшийся срок в Якутске, он отказался
от права переезда и вел наблюдения до окончания ссылки, т. е. до октября 1904
г. [* Там же, ф. 12,
оп. 16, д. 99, л. 49-51.].
Приложение 4
КРАТКИЕ БИОГРАФИИ
ПОЛИТИЧЕСКИХ ССЫЛЬНЫХ
ВЕРХОЯНСКОГО ОКРУГА
(1861-1903гг.)
ПЕТКЕВИЧ КАЗИМИР (ФЕЛИКСОВИЧ) будучи
арестованным повелением от 14 октября 1895 г. выслан в Восточную Сибирь сроком
на 8 лет. Видный деятель ППС, член ее руководства и один из руководителей ее
левого крыла. Местом водворения была назначена Якутская область — Верхоянск,
куда отправлен 28 июля 1897 г., а прибыл 24 октября. С разрешения якутского
губернатора выезжал на лечение в Якутск. По случаю болезни ему было позволено
переехать в Якутск, но, дав согласие вести метеорологические наблюдения на
верхоянской станции, он отказался от переезда. Срок ссылки истек 14 октября
1904 г., и в тот же день он выехал в Якутск, имея проходное свидетельство до
Варшавы. По возвращении из ссылки Петкевич стал одним из лидеров левого крыла
ППС — «Левицы», продолжал активную революционную деятельность.
/П. Л. Казарян.
Верхоянская политическая ссылка. 1861-1903 гг. Якутск. 1989. С. 45, 97,
136./
ИВАНИЦКИЙ ИВАН ФЕДОТОВИЧ, род. в 1868 г. в
Ахтырском уезде Харьковской губ. в семье дворянина. В революционном движении
участвовал с начала 90-х годов. Был членом Харьковской народовольческой
организации. В Верхоянске 8 февраля 1901 г. женился на дочери местного
чиновника Иннокентия Ржавых — Капитолине. 20 января 1902 г. из-за болезни жены
выехал в Якутск. О дальнейшем участии в революционном движении сведений не имеется.
БАСОВ (БАСОВ-ВЕРХОЯНЦЕВ) СЕРГЕЙ
АЛЕКСАНДРОВИЧ, род. в 1868 г. в г. Туле. С юных лет принимал участие в
народовольческом движении. В 1892 г. полиция установила за ним негласный
надзор. В 1893 г. арестован, сидел в тюрьме в Киеве, затем выслан в Полтаву. С
1895 г. — служащий Харьковско-Николаевской железной дороги. Под его
непосредственным руководством шла подготовка к ограблению железнодорожной
кассы. Арестован в 1895 г. и выслан в Верхоянский округ. Восьмилетний срок
пребывания в верхоянской ссылке истек 21 февраля 1904 г. В марте 1904 г. из-за
неимения собственных средств его отправили за казенный счет в Харьков. По
возвращении из ссылки он продолжал революционную деятельность. Неоднократно был
арестован, как член боевой организации партии социалистов-революционеров
(эсеров). Находился в эмиграции. Стал большевиком, коммунистом.
Басов-Верхоянцев был поэтом, впоследствии своим творчеством боролся против
царизма и воспевал новую жизнь. Умер в 1957 г.
ВЕСЕЛОВСКИЙ
БРОНИСЛАВ (АНДРЕЕВИЧ), род. в 1870 г. в Раве Петроковской губ. в семье
дворянина. Дослужился в царской армии до чина прапорщика. Вышел в отставку и
уехал в Цюрих, где окончил Политехнический институт. Познакомившись с Р.
Люксембург и Я. Тишке, вместе с ними в 1893 г. принимал активное участие в
создании СДКП и разработке ее программы. Арестован в сентябре 1894 г. с группой
деятелей СДКП. Находился в заключении в варшавской крепости, откуда по
повелению царя от 30 апреля 1897 г. выслан в Восточную Сибирь сроком на 6 лет.
Иркутский генерал-губернатор назначил местом его водворения Верхоянский округ.
Доставлен в Якутск 28 января 1898 г. и отправлен в Верхоянск, куда прибыл 15
марта. Оставлен на жительство в городе. Срок ссылки истек 30 апреля 1903 г.,
выехал из Верхоянска в Якутск, имея предписание о запрете в течение пяти лет
жить в столицах и столичных губерниях. Продолжает революционную работу в Киеве
и Варшаве. Был неоднократно арестован, осужден на каторгу (в тюрьмах, ссылке и
каторге в общей сложности провел 20 лет). Поддерживая линию большевиков,
участвовал в работе V съезда РСДРП. После Февральской революции переехал в
Петроград, где работал в секретариате ЦК РСДРП(б). После победы Октябрьской
революции работал во ВЦИКе и в Верховном трибунале. Погиб 2 января 1919 г.
вместе с членами советского Красного Креста, выехавшими на переговоры в Польшу,
от рук польских контрреволюционеров.
ВАЛЕСИНСКИИ
МАКСИМИЛИАН (ВЛАДИСЛАВОВИЧ), род. в 1873 г. в г. Варшаве в семье мещанина. Арестован
и выслан в Восточную Сибирь сроком на 8 лет по повелению от 30 ноября 1898 г.
«за принадлежность к польской социалистической партии и нанесение в интересах
означенного сообщества смертельной раны одному из рабочих» (видимо, провокатору или агенту полиции. — П. К.). Доставлен в Якутск 24 августа 1899 г. и по
распоряжению генерал-губернатора водворен 23 сентября в Верхоянске. Здесь он
был тяжело болен, временно лечился в Якутске, после был возвращен обратно.
Освобожден манифестом 11 августа 1904 г., и 19 ноября выехал из Верхоянска,
имея проходное свидетельство до Варшавы. О дальнейшей деятельности сведений не
имеется.
/П. Л. Казарян.
Верхоянская политическая ссылка. 1861-1903 гг. Якутск. 1989. С. 135-140./
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz