ЎЎЎ 1. Квінціліньня Аратай. Публіцыста Сяргей Палуян ды Якутыя. Ч. 1. Койданава. "Кальвіна". 2019.

    Сяргей Епіфанавіч Палуян – нар. 7 (19) кастрычніка 1890 г. у мяст. Брагін Рэчыцкага павету Мінскай губэрні Расійскай імпэрыі, у сям’і дробнага зямельнага арандатара Епіфана Іванавіча ды Аляксандры Дзьмітрыеўны Палуянаў.

    Празь пяць месяцаў пасьля нараджэньня Сяргея сям’я пераехала на сталае месца жыхарства ў вёску Крышычы, Юравіцкай воласьці Мазырскага павету, дзе ў 1897 г.  набылі ўласны фальварак (у 1894 г. Епіфан Палуян перайшоў з сялянскага саслоўя у купецкае і зрабіўся самастойным землеўласьнікам).

    Спачатку Сяргейка вучыўся ў Мазырскай прагімназіі, дзе падпаў пад узьдзеяньне рэвалюцыйных ідэяў, распаўсюджваў улёткі, праклямацыі, удзельнічаў у мітынгах, што было заўважанае дырэкцыяй прагімназіі, таму бацька адправіў яго давучвацца ў губэрнскае места Мітаву Курлянскай губэрні, пад нагляд сваякоў. Праўда сын і на новым мейсцы не супакоіўся і таму хутка зьявіўся ў Крышычах. Праз канфлікт з бацькам, які не падтрымліваў рэвалюцыйную дзейнасьць сына, Сяргей зьехаў у губэрнскае места Кіеў.

    Падчас знаходжаньня ў Кіеве Палуянсупрацоўнічаў з часопісам украінскай моладзі «Українська хата», друкаваўся ў газэце «Рада» ды часопісе «Світло». Пісаў у «Нашу Ніву». У «Лістах з Украіны» зрабіў сыстэматызаваны агляд культурна-гістарычнага жыцьця ўкраінскага народу ды беларуска-ўкраінскіх літаратурных сувязяў пачатку ХХ стагодзьдзя. Пісаў “Аб нацыянальнай школе ў Беларусі», пра нацыянальнае адраджэньне чувашоў ды якутаў.

    7 (20) красавіка 1910 г. Сяргей Палуян скончыў сваё жыцьцё самагубствам, хаця некаторыя дасьледчыкі выказваюць вэрсію пра гвалтоўную сьмерць. Быў пахаваны на кіеўскіх Байкаўскіх могілках.

    Літаратура:

*    Ясеновіч С.  Якуцкі національны рух. // Наша ніва. Вільня. 22 (4) акцябра 1909. С. 618-619.

*    Кобржицька Т. В.  З невідомого про Сергія Полуяна. (До історії українсько-білоруського літературного єднання.) // Українське літературознавство. Вип. 8. Львів. 1970. С. 136-140.

*    Кабржыцкая Т. В.  Палуян Сяргей Епіфанавіч. // Беларуская савецкая энцыклапедыя. Т. VIII. Мінск. 1975. С. 65.

*    Бас І.  Друг маладога Купалы. // Полымя. № 1. Мінск. 1976. С. 226-236.

*    Сявец у родных слоў сяўбе. // Бас І.  Літаратуразнаўчыя эцюды. Мінск. 1977. С. 35-62.

*    Лойко О.  Янка Купала. Москва. 1982. С. 90.

*    Лойка А.  Як агонь, як вада... Раман-эсэ пра Янку купалу. Мінск. 1984. С. 115-122.

*    Палуян С.  Якуцкі нацыянальны рух. // Палуян С. Лісты ў будучыню. Проза. Публіцыстыка. Крытыка. Укладанне, падрыхтоўка тэксту, прадмова і каментарыі Таццяны Кабржыцкай, Вячаслава Рагойшы. Мінск. 1986. С. 76-78, 184.

*    Конан У.  Талент светлы і трагічны. // Літаратура і Мастацтва. Мінск. 24. кастрычніка 1986. С. 6-7.

*    Шуканаў М.  Шляхам Бялінскага. // Гомельская праўда. Гомель. 15 красавіка 1987. С. 4.

*    Рагойша В. П.  Палуян Сяргей Епіфанавіч. // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5 тамах. Т. 4. Мінск. 1987. С. 158.

*    Белорустуу тылынан. // Хотугу сулус. № 1. Якутскай. 1989. С. 108.

*    Сахалар национальнай хамсааhыннара. // Хотугу сулус. №1. Якутскай. 1989. С. 109.

*    Шуканов Н. В.  Слово о далёкой Якутии. // Полярная звезда. № 2. Якутск. 1989. С. 107-108.

*    Кабржыцкая Т., Рагойша В.  Слядамі знічкі. Пра Сяргея Палуяна. Бібліятэка часопіса “Маладосць”. № 11. Мінск. 1990. С. 80 с.

*    Карлюкевич А.  Живая связь времен. // Социалистическая Якутия. Якутск. 20 декабря 1990. С. 3.

*    Мяльгуй А.  Святло немага Страціма. // Наша слова. № 10. Снежань. Мінск. 1990. С. 11.

*    Юшчанка А.  Сэрца Сяргея Палуяна. Пер. Вячаслаў Рагойша. // Літаратура і Мастацтва. Мінск. 19 ліпеня 1991.

*    Николаева И.  Сахалар национальнай сайдыылара. // Кыым. Якутскай. Тохсунньу 19 к. 1991.

    Шуканов Н. В.  Ыраах Саха Сирин туhунан тыл. // Саха Сирэ, сахалар таабырыннах уонна кэрэхсэбиллэх былыргылара. Тылб. Ф. П. Ефимов. Дьокуускай. 1994. С. 303-306.

*    Варвашэвіч М. А., Лебедзеў У. А.  Палуян Сяргей. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах.Т. 4. Мінск. 1994. С. 441-442.

*    Грышкевіч В. М. Палуян Сяргей. Бібліяграфія. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах.Т. 4. Мінск. 1994. С. 442-443.

*    Ясанович С. (Полуян С.) 7422. [7422. Ясанович С. (Полуян С.) Сахалар национальнай хамсааhыннара: [“Кэлэр кэскилгэ суруктар” (“Письма в будущее». Минск, 1909 г.) кинигэттэн быһа тардыы] // Хотугу сулус. - 1989. – N 1. – С. 109.] // Чолбон (Хотугу сулус) 1926-1992. Дьокуускай. 1994. С. 300, 338.

*    Баркоўскі А.  Надрукавана ў Якуцку. // Літаратура і Мастацтва. Мінск. 12 студзеня 1996. С. 12.

*    Баркоўскі А., Карлюкевіч А.  Загадкавы госць. // Маладосць. № 9. Мінск. 1996. С. 249.

*    Ясеновіч С.  Якуцкі національны рух. // Наша ніва. Першая беларуская газета з рысункамі. Вып. 2. 1909 г. Факсімільнае выданне. Мінск. 1996. С. 618-619.

*    Баркоўскі А., Карлюкевіч А.  Загадкавы госць польскай літаратуры. // Голас Радзімы. Мінск. 10 кастрычніка 1996. С. 6.

*    Рагойша В.  Палуян Сяргей Епіфанавіч. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т. 5. Мінск. 1999. С. 390-391.

*    Загадкавы госць польскай літаратуры. [У сааўтарстве з Алесем Баркоўскім.] // Карлюкевіч А.  Далёкія і блізкія суродзічы. Мінск. 1999. С. 19.

*    Загадкавы госць. [Нарыс напісаны сумесна з Алесем Баркоўскім.] // Крлюкевіч А.  І векавечны толькі край… Мінск. 2000. С. 58.

*    Рагойша В.  Палуян Сяргей Епіфанавіч. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 12. Мінск. 2001. С. 18.

*    Баркоўскі А.  Янка Купала і Якуція. Да 120-годдзя з дня нараджэння песняра. // Кантакты і дыялогі. № 5-6. Мінск. 2002. С. 6-7,11-12.

*    Рублевская Л.  След упавшей звезды. Миф и реальность в судьбе Сергея Полуяна. // СБ. Беларусь сегодня. [Советская Белоруссия]. Минск. 11 ноября 2005. С. 18. 

*    Як месяц – адзінокі. Сяргей Палуян. // Марціновіч А.  Хто мы, адкуль мы... Гістарычныя эсэ, нарысы. У трох кнігах. Кн. 3-я. Мінск. 2008. С. 377-387. 

*    Воінава А., Палуян А.  Праблема нацыянальнага адраджэння ў публіцыстыцы Сяргея Палуяна. // Рэгіянальнае, нацыянальнае і агульначалавечае ў літаратуры. Міжнародныя навуковыя чытанні, прысвечаныя памяці Івана Навуменкі (2-3 кастрычніка 2008 г.). Зборнік навуковых артыкулаў. Гомель. 2009. С. 138-140.

*    120 гадоў з дня нараджэння Сяргея Палуяна. // Наша Слова. Ліда. № 41. 13 кастрычніка 2010. С. 1.

*    Полуян С.  Якутское национальное движение. Койданава. 2012. 6 л.

*    След упавшей звезды. Сергей Полуян (1890-1910). // Рублевская Л.  Рифма ценою в жизнь. Эссе по истории белорусской литературы. Минск. 2013. С. 133-139.

    Анапрэенка Я. Р.  Душой і сэрцам – з беларусамі. // Маяк Палесся. Брагін. 8 лістапада 2014. С. 4.

*    Анапрэенка Я. Р.  Здаецца мне... Эсэ пра Палуяна. Мінск. 2015. 35 с.

*    Загурская Г.  Сяргею Палуяну. // Краязнаўчая газета. Мінск. № 43. Лістапад. 2015. С. 7.

*    Сяргей Палуян. След, вечна жывы. Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні. Укладанне Таццяны Кабржыцкай і Вячаслава Рагойшы. Мінск. 2018. 336 с.

*    Сяргей Палуян (1890—1910). Празаік, публіцыст. Брагін. 2018. 1 л. 

*    Сяргей Палуян. [Мазырская мужчынская гімназія.] // Нікіціна Т.  Мазыршчына: старонкі гісторыі. Ад старажытнасці па кастрычнік 1917 г. Мазыр. 2019. С. 88-89. 

    Квінціліньня Аратай,

    Койданава